Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

NORBERT ELIAS’IN İNSAN BİLİMLERİ KAVRAMI VE BİLGİ SOSYOLOJİSİ 115hâkim olma ve kendi kendilerini gütme mecburiyetleri de, birbiriyle orantılı birşekilde artıyor. Aynı zamanda, dürtülerin kontrol altına alınması ve yönlendirilmesine kadar yoğunlaşırsa, bireyin toplumsallaşma süreci de o kadar fazla zamanalıyor. 3 Toplumsal süreç, yetişen her bireyde kendini tekrarlamakta ve böylecebireysel gelişme, toplumsal gelişmeyi yansıtmaktadır. Elias’ın deyişiyle “İnsanbir süreçtir” (Elias, 1971: 127). İnsanın diğer insanlarla ilişkilerini düzenleyeninsanî ilişki fonksiyonu da aynı şekilde değişkendir. Elias bu değişkenliği,insan toplumlarının değişkenliğinin ön şartı olarak görüyor. İnsanların sadecebirey olarak ve tek başlarına varolmaları mümkün olmadığından, hatta böylebir şey düşünülemeyeceğinden, Elias insanlardan hep çoğul olarak söz eder.Elias açısından insanlar, sadece çoğul olarak ve “figürasyonlar” 4 halinde mevcutturlar.Kısacası, Elias’ın insan resminin ana hatlarını, insanların değişkenliğive toplumsallığı oluşturmaktadır. Bu resimde insanlar, sürekli, nisbeten açık vekarşılıklı bağımlılık özelliğine sahip süreçler, “homines aperti” (Elias, 1971: 131)olarak görünmektedirler.Bilim ya da bilimler - evrensel bilim fikrinin tetkikiYukarıda açıklanan insan resmiyle Elias, Yeni Çağ’da Descartes’ın sübjektiviteparadigmasıyla ortaya çıkan ve Kant vasıtasıyla günümüze kadar (örneğin Popper’de)etki yapan “homo clausus” olarak adlandırılan metafizik ideale karşı birpozisyon almaktadır. Burada kastedilen düşünce kısaca, bir insanın sadecekendi gücüne dayanarak, başka insanlar tarafından öğrenilmiş bilgiyi kullanmadan,yani mevcut toplumsal bilgi birikimine dayanmadan, dünya hakkındatamamiyle tek başına bilgi edinebilmesidir. Gerçi Elias da bilgi sosyolojisi çerçevesindekiyazılarında, insanların doğal donanımlarının bir parçası olarak onlarıngenel sentez kurma potansiyeline, yani farklı olayları birbirine bağlamakabiliyetine sahip olduklarını söyler....Ancak insanların kurdukları tüm spesifik bağlantılar ve bunlara uygun söz ve düşüncelerindekullandıkları terimler, onların öğrenme ve tecrübelerinin sonucudur. Bu durum,tek/münferit insanın değil, öğrenilmiş bilgiyi nesilden nesile aktaran çok uzunbir insanî kuşaklar zincirinin varlığına işaret eder... (Elias, 1984: 1).3 Böylece, çocukluktan yetişkinliğe uzanan süreç de o denli uzun olur (bkz. Elias, 1987: 169/70).4 Elias toplum ve birey arasında yapay ve analitik bir ayrımın yapıldığı bilimsel yaklaşımlara karşı çıkıyor.Yukarıda belirtildiği gibi, insan tek başına var olamaz. İnsanlar hep çoğul olarak, başka insanlarlabağlantılı ve onlara bağımlı olarak düşünülmeli; başka insanlarla kurdukları ilişkilerle birliktearaştırılmalıdırlar. Elias’ın bu bağlamda kullandığı ‘figürasyon’ terimi, karşılıklı bağımlılık zincirlerindenoluşan ilişkiler örgüsünü kasteder. Daha ileride sosyoloji’nin insan(lar) bilimleri modeliiçindeki yerinin tanıtıldığı bölümde, figürasyon kavramına daha ayrıntılı bir şekilde değinilecektir.