Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

UYGARLIK KURAMLARI VE ŞİDDET SORUNU 105tamamen dışlanmamıştır. Ama bu tavırda insanı tatmin etmeyen nokta, zorunlukoşulların nedensel sonuçlara yol açmaması ve ‘bir şeyin nasıl olduğunuaçıklarken neden öyle olduğu sorusunu yanıtsız bırakması’dır (Sofsky, 1994: 60).Eksik kalsa da, modernitedeki savaş, kolektif şiddet ve kitlesel katliamların yeterlikoşullarını değil, gerekli koşullarını arasa bile, bu yaklaşım biçimi, bana diğerlerindenayrılan ve uygarlık ile şiddet sorununu belirli bir çerçeveye oturtmayauygun bir yaklaşım gibi görünmektedir.Dördüncü tavır ise 20. yüzyılın şiddete dayalı ‘makro suçları’ ile uygarlık ya damodernite arasında hiçbir ilişki bulunmadığını ileri sürer. Bu tavır, belirli bir gelişmeyeparalel olarak ilerleyen insan davranış standartları da dahil olmak üzere,hiçbir uygarlık sürecinin bulunmadığı görüşüne dayanır. Bu görüşün temsilcilerinegöre, uygarlık ya da moderniteye olan inanç, özünde modernitenin, üzerindefazla düşünülmemiş, ama kendisine bir anlam kazandırma çabasına dayalıbir öz betimlemedir, yani sonuçta bir ‘sosyal mitos’tur (Schnädelbach, 1989: 25).Bu tezin temsilcileri Hans Peter Duerr ile Wolfgang Sofsky’dir. Duerr, şu andadört cilde ulaşan Uygarlık Süreci Mitosu adlı yapıtında (Duerr, 1988, 1990, 1993,1997), duygu ve güdülenim yapılarının tarihsel gelişim boyunca özde aynı kaldığınıve özbaskılanım ile utanma davranışının her kültürde belirli ve bu nedenlede toplumu bağlayıcı bir işleve sahip olduğunu, yani modernitede dürtülerinözel biçimlenişinden ya da insan türünün ahlâki özelliklerinde meydana gelenbir dönüşümden söz edilemeyeceğini göstermek amacıyla, değişik tarihsel veantropolojik bulgular sunar. Bu bağlamda şiddet ve vahşet, insanlığın kültür tarihindevarolan değişmezler olarak görülmelidir (bkz. antropolojik temel için Popitz,1986: 73ff.; muktedir oluş açısından yaklaşım için Reemtsma, 1998). BunlarDuerr’e göre her toplumun başına dert olacak belalardandır ve her toplum, toplumsalnormlar ve denetim biçimleri geliştirmek suretiyle bunları kontrol altınaalacak yolları bulmak zorundadır ve bulmuştur da. Avrupamerkezci projeksiyonlarbir kenara bırakılacak olursa, ne ‘vahşiler’ sanıldığı gibi vahşi, ne de ‘uygarlaşmışlar’uygarlık kuramcıları tarafından gösterilmek istenildiği kadar uygardır.Diğer düşünsel yaklaşımlarda başarılı olan ya da yetersiz kalan ‘insanın hayvangibi terbiyesi’ (Nietzsche) Duerr’de hiç görülmez. Wolfgang Sofsky, Duerr’inşiddet sorunsalının değişmezleri ile evrensel potansiyeli açısından antropolojikboyutlarını açıklaması ve yıkıcılığın karanlık ve kör saldırganlık ve öldürme içgüdülerininbir sonucu değil, (merkezî devlet,bürokrasi, ordu, polis ve teknik gibi)modern kurumlar sayesinde yıkıcı buluş zenginliği ölçüsüzce artan özgül yaratıcılığınbir ifadesi olduğunu göstermekle Duerr’e yakındır. Böylece, antropolojikgizilgüç, şiddetin ortaya çıkması için tek zorunlu koşul olarak görülür (Sofsky,1996: 209-226). Bu nedenle Sofsky çok net bir şekilde şunları söyler:Uygarlığa olan inanç, içinde modernitenin kendisinin de yer aldığı, Avrupamerkezlibir mitostur. Onda gerçeklik zemini eksiktir... Şiddet, türümüzün bir kaderidir. Deği-