Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

104PETER IMBUSCHgerekli önkoşullarıdır. Uygarlık kesintileri, modernliği belirleyen rasyonelleşmeve bürokratikleşme süreçleri içinde yer almaktadır ki, kullanımı da dahil olmaküzere ‘sapan ile mega bomba arasına doğrusal bir çizgi’ (Adorno) çekilebilir.“Modern bilim bomba yapmak, devlet bürokrasisi kamusal soykırım hizmetkârına,otoriter sosyal karakter ise bir kitle katiline dönüşmek zorundaydı. Auschwitzve Hiroşima’da araçsal akıl bir anlamda kendisini bulmuş oldu” (Sofsky1994: 59). Horkheimer ve Adorno’nun, bu biraz abartılmış ve AydınlanmanınDiyalektiği’ne ait özelliği pek fazla gözönüne almayan bu okunuş biçimine göre,aklın kendisi bir mitosa dönüşmüştür ve modern Aydınlanma son kertedetotaliterdir. “Uygarlaşmaya yol açan modernite, özünde barbarlıkmış gibi görünmektedir”(Miller/Soeffner, 1996: 16). Bu ikinci bakış açısının bana pekinandırıcı gelmeyişinin nedeni, uygarlığa ve rasyonaliteye, fazla doğrusal bir şekildetarihsel belirleyici bir güç atfetmesidir ki, bu gücün önüne geçilmesimümkün gibi görülmemektedir. Ayrıca, şiddetin bağlarını koparmasına yolaçan diğer zorunlu koşulları gözardı eder ve modern çağda bazı uygar toplumlarsoykırım ve kitlesel terör eylemlerine başvururken, neden diğer toplumlardaböylesi bir gelişmenin görülmediğini açıklayamaz.Modernlik ile barbarlık arasındaki ilişki konusundaki üçüncü tavır, yukarıdaele alınan diğer ikisinden ayrılır; bu tavır modernitenin özünde varolan çokanlamlılığıvurgular ve barbarlığı modernitenin “karanlık” yüzü olarak değerlendirir.Böylesi bir yaklaşıma göre, 20. yüzyılda görülen ‘makro suçları’ açıklamakiçin modernlik yeterli değildir, ama zorunludur. Bu okunuş biçimiyle Holocaustne ‘barbarlığa düşüş’ ne de sadece ‘tarihin bir işkazası’dır, tersine moderniteninyaratıcı bir ürünüdür, soykırım modernitenin özünde vardır, çünkü uygarlık insanınyaratıcı gücünü artırdığı gibi yıkıcı gücünü de artırmıştır. Bu tavır, KarlGeorg Zinn (1989) ve özellikle Zygmunt Bauman tarafından temsil edilen, ılımlıbir Aydınlanmanın Diyalektiği varyasyonudur. Uygarlık ve kültür kuramınınklasikleri arasında Freud da bu tavrın temsilcisi olarak görülebilir. Bu tavır, uygarlığınilerleyişi ve sosyal denetimin artışı ile toplumda şiddet ve vahşetin azalmasıarasında doğrudan bir ilişki kurmaz. Gerçi toplumsal ilişkilerde barışınsağlanması için devletin şiddet tekeli gerekir, ama şiddet araçlarının devletteyoğunlaşması, aynı zamanda yıkıcı güçlerin katlanarak büyümesine ve zamanlaterör ve şiddetin ‘devletleşmesi’ne yol açar. Bunlara ek olarak, modern rasyonaliteninahlâksal açıdan hiçbir şey söylememesi, insanların bütüncül yönetimetâbi tutuluşu ve bürokrasiye boyun eğişleri ile tekniğin etkinliğinin artışı sayılabilirki, bunlar olmadan 20. yüzyıldaki barbarlıkların meydana gelmesi mümkündeğildir. Yani, modernite hümanizmanın ve barışın gerçekleşme şansını oldukçabüyütmüştür, ancak aynı zamanda imha ve şiddetin ölçüsünü de korkunçderecede artırmıştır. Modernliğin her iki yönünü de ölçülü bir şekilde değerlendirmesinedeniyle, bu yaklaşımda her türlü tarihsel belirlenimciliktenuzak durulduğu gibi, barbarlık ve terör de modern uygarlığın dünya imajından