Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

UYGARLIK KURAMLARI VE ŞİDDET SORUNU 103nem’ olabilir- belirli ara aşamalardan geçmek suretiyle modern uygarlığa ulaşır.Savaş, terör ve (tabi yalnızca kolektif olanlar değil) diğer şiddet uygulamaları,bu yaklaşıma göre, şiddetin tekelleşmesi, dürtü denetim biçimlerinin mükemmelleşmesive vahşetin dizginlenmesi yönüne doğru ilerleyen, genelde kesintisizbir büyük gelişim trendi içindeki geçici sapmalardan, kısa süreli gerileyişlerdenbaşka bir şey değildir. ‘Uygarlık kesintisi’ (Diner, 1988) ya da ‘uygarlığın çöküşü’(Elias) gibi sözler böylesi bir yaklaşıma işaret eder. Klasik modernleşmekuramcıları kadar, sosyal bilimlere ait kuramların önemli bir kısmının da dahilolduğu bu tutumun temsilcileri, uygarlığın bir cam gibi kırılabilir olduğu gerçeğinive ödenen psikolojik ve maddi bedeli görmezden gelmeseler bile, karşılığındaüretkenlikte (Marx), formel rasyonalite ve güvenlikte (Max Weber) ya dabireyselleşme ve kişisel özgürleşmede (Durkheim) sunduğu artıları öne çıkarırlar.20. yüzyılın -Auschwitz ya da Stalinci terör gibi- ‘makro suçları’, ya istisnalar,yani ideoloji ve devletin gelişimi açısından Almanlara ya da Ruslara özgü bir yololarak, başka bir yerde meydana gelmesi mümkün olmayan tekil hadiseler şeklindeaçıklanır ya da belirli bir kişiye (Hitler, Stalin) indirgenmek suretiyle patolojikleştiriliryahut ‘Asya tipi bir suç’ denilerek olayın modern karakteri yadsınmayaçalışılır (Tarihçiler Tartışması, 1987). Bu gerekçelendirmeye göre, sözkonususuçların ve diğer kolektif şiddet biçimlerinin ortaya çıkış nedeni, uygarlığınve buna bağlı olarak da kamusal ve ahlâki vicdanın yetersiz ve henüz gelişmemişoluşu, sosyalleşme öncesi dürtülerin yeterince denetim altına alınmayışıya da toplumsal karşılıklı bağımlılık zinciri ve örgüsü içine henüz tam olarakentegre edilmemiş bulunuşudur ki, insanın kendisi üzerinde kurduğu denetimve hakimiyetin daha da artırılması gerekmektedir. İnsanların duygulanım dağarcıklarınınevcilleşmesi ve denetimsiz saldırganlık gizilgüçlerinin pasifizeedilmesi, henüz bu gibi suçların önüne geçilmesi için gerekli olacak bir düzeyeulaşmamıştır. Bu yaklaşıma göre, uygarlaşma ya da uygarlık modern toplumlarıntemel ilkesidir; barbarlık ve şiddet ise bunların çok uzağında yer alan karşıtilkelerdir, ki bunlar modern toplumlarda birer istisna iken, çok daha yoğun ölçülerdeancak modernite öncesi toplumlarda ya da bugün yabancı toplumlardahâlâ görülebilir. Modernitenin, sürekli ilerleyen bir uygarlık düşüncesine dayananbu grande recit’i (Lyotard) 20. yüzyılda yaşadığımız onca deneyimden sonrabana tamamen yanlış gibi görünmektedir.Uygarlık ve barbarlık ilişkisine ilişkin ikinci görüş, ilke olarak birincisinin tamamenkarşısında yer alır. 20. yüzyılda şiddetin sınırlarını aşması ve olağanüstüyıkım potansiyelinin açığa çıkması, uygarlığın olası eksiklerine ve azgelişmişliğinedayandırılmaz, tam tersine uygarlığın kazandığı olağanüstü başarıya bağlanır.Teknik ile bilim, araçsal rasyonellik ile amaç-araç hesapları, dünya egemenliğiile insanın dışsal ve içsel doğasını denetleme arzusu, kişilere dayanmayanbürokratik egemenlik ile büyük oranda başarılı olmuş duygulanım denetimleri,bu bakış açısıyla, şiddet alanında görülen çeşitli makro fenomenlerin