Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

100PETER IMBUSCHkaderiyle ilgili olarak ortaya attığı soruya cevap bulabilmek için, Alfred Webertarihsel süreci, kendilerine ait varlıkları, kaderleri ve fizyonomileri bulunan değişikbüyük kültür çevrelerinin, yanyana, ardarda ya da üstüste gelişimi şeklindekavrar. A. Weber’in ‘üçlü’ gelişme süreci, toplumsal yapıyı (insanların doğalortak yaşantı biçimi, ekonomik ilişkiler, toplumsal tabakalaşma ve egemenlikilişkileri ile siyasi örgütlenme biçimleri), uygarlık sürecini (genel rasyonelleşmesüreci, doğaya düşünsel egemenliğin artışı ve teknikleşme süreci) ve kültürelgelişmeyi (edebiyat, sanat, müzik ve din alanlarında ortaya çıkan ve estetik veruhsal değerler ile anlamlandırışları içeren özgül yaşamsal dışavurumlar) kapsar.Bu anlayışa göre uygarlık süreci, ilerici, çizgisel, evrensel, geri dönüşümsüzbir süreçtir, bütün tarihsel oluşumlar bu sürece katılır; ancak, kültürel alandabu tür bir ilerleyici süreç bulunmaz, çünkü kültür alanında belirli bir tarihseloluşumun ya da bir toplumun özgül yönleri ifadesini bulur. Toplumsal sürecinözel gelişim seyri ya da yönü konusunda pek fazla bir şey söylenmese bile, bunlarınuygarlık sürecine bağlı olduğu anlaşılmaktadır (Alfred Weber, 1935/50).Sosyolojik görüşlerinde görülen (uygarlık süreci ve toplumsal süreç açısından)Aydınlanmacı unsurlar ile (irrasyonel ve öngörülemeyen şeyler, kültürelhareket açısından) Aydınlanma karşıtı, özcü unsurların ‘paradoksal bir karışımı’narağmen Alfred Weber, gerek Birinci Dünya Savaşı, faşizm ve İkinci DünyaSavaşı, gerekse Stalinizm gibi, döneminin sorunlarıyla ilgilenen birkaç sosyologdanbirisidir. Yaşadığı çağın krizini, varoluşunu anlamlandırma ve değerlendirmeyeteneğini yitirmiş bulunan Avrupalı insanın bir kültür krizi olarak görürken,ani toplumsal gelişim ve yaşam alanlarındaki kaçınılmaz bürokratikleşmesonucunda ortaya çıkan ve uygarlık sürecindeki tehlikeli eğilimler (bilimselteknik ilerleme) nedeniyle ağırlaşan derin kimlik ve kişilik dönüşümlerine işareteder. İnsanoğlunun düşünsel bunalımı, nihilizm, kaybolan değerler, işlevcilikve bütün bunlara bağlı olarak önemli kültürel ürünlerin çıkmaz oluşu, kendideyişiyle ‘dördüncü insan’ın ortaya çıkmasına yol açar. Bu ‘dördüncü insan’, insancılolan, insan onurunu gözeten ve birlikte yaşadığı insanlara karşı sorumlulukduyan ve kültürel köklerini Hıristiyanlıkta, Hümanizmada ve Aydınlanmadabulan Batılı ‘üçüncü insan’ın yerini alır. Kişilik ve karakter açısından bütünselbir özelliğe sahip bu ‘üçüncü insan’a göre ‘dördüncü insan’ parçalanmış birkimliğe sahiptir ve “denetleyici ve bütünleyici bir odağa sahip olmayan, parçalıve çoğulcu bir varlıktır” (Kruse, 1990). Yani ‘dördüncü insan’ totaliter diktatörlerin(ve modern ölçülerde kolektif şiddet uygulamalarının) aradığı ideal kişiliktir.Bu yönetim biçimleri Weber’e göre, bürokratik toplumun evrim çizgisinin devamındaortaya çıkar ve Avrupa’nın düşünsel krizinde nasyonal sosyalist ve Bolşevikvaryasyonlarında görülür (Alfred Weber, 1943, 1946, 1953).Weber’in Dünya Savaşları, nasyonal sosyalizm ve Bolşevizm çözümlemelerişaşırtıcı bir şekilde çokkatmanlı olduğu gibi, mantıksal olarak kendi kuramsalçatısına da uygundur. Barbarlığın neden bu kadar çok yerde görüldüğü ve tek-