Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

NORBERT ELIAS’IN UYGARLIK KURAMI: ELEŞTİRİLER VE GELİŞMELER 85SonuçElias’ın uygarlık kuramı ilk yayımlandığında fazla ilgi görmese bile, bugün artık20. yüzyılın en önemli sosyoloji kuramlarından sayılmaktadır. Bu kuramın önemive gücü, psikolojik ve toplumsal yapıların, birey ile toplumun sürekli olarakbirlikte düşünülmesine dayanır. Uygarlık Süreci’nde ortaya atılan bu görüşlerdaha sonraki çalışmalarda geliştirilir. Elias sosyolojisi, birey ile toplum ayrımınıyapı ve davranışlardan arındırma girişimidir, mikro-makro ikiliğini aşma edimineönemli bir katkıdır. Ampirik olan ile kuramsal olanı bütünleştiren Elias’ınuygarlık süreci incelemeleri, bir araştırma modeli olarak da öğreticidir. Bu modeliörnek alan en önemli araştırmalar arasında Michael Schröter ve StefanieErnst’in evlilik hakkındaki çalışmaları ile Johan Goudsblom’un ateşin uygarlıktarihi ile ilgili incelemeleri sayılabilir.Uygarlık kuramına yöneltilmiş eleştiriler bu kuramın geliştirilmesini sağlar.Örneğin, uygarlık kavramının netleştirilmesi, uygarlık kuramının aktarılabilirliğineilişkin sınırlar, gevşeme tezinin geliştirilmesi, uygarlık karşıtı süreçlerle hesaplaşılması,ya da kadın ve cinsiyet araştırmalarıyla ilişki kurulması eleştirilersayesinde olmuştur.Temel üçlü denetim gibi kuramsal anlayışlar, biyolojik evrimin aksine toplumsalsüreçlerin dışlayıcı bir biçimde tanımlanması ve uygarlık kavramınındaha da netleştirilmesi (buna örneğin insanın kendisini kendi ‘biz’ grubunundışında yer alan başka insanlarla da özdeşleştirme yeteneğinin daha iyi açıklanmasıda dahil edilebilir, ki bu yeteneğin gelişmesi uygarlık sürecinin önemli birözelliğidir) işte bu eleştirel tartışmalar bağlamında okunmalıdır. Uygarlık sürecininve yönünün daha iyi tanımlanması, özelliklerinin daha iyi çözümlenmesiönümüzde duran görevlerdendir. Gerek yöntem gerekse düşünsel olarak uygarlıkkuramının Avrupa dışındaki bölgelere ve toplumlara da uygulanması, bumodelin sınanması ve geliştirilmesi için önemli bir adım olacaktır. 13Uygarlık Süreci’nin Türkçe’de de yayımlanışı, eleştirel okurların artmasınısağlayacak ve umarım uygarlık kuramının geliştirilmesine neden olacaktır. ZatenElias’ın çağrısı da bu yöndedir:İnsanların sıkı sıkıya sarıldıkları bir otorite olmak istemiyorum. Bütün dileğim, çalışmalarımıngelecek kuşaklara, kendi yaşamlarının sürekliliğine ilişkin bilinçlerini, kendileriüzerine düşünme ve önceki kuşakları aşabilme eğitimleri ve yaratıcılıkları içingerekli olan güç ve nesnellik ile birleştirmeleri için cesaret vermesidir (Elias,1977: 67f.).Almanca’dan çeviren ENDER ATEŞMAN13 Bu araştırmalar arasında, Elçin Kürşat-Ahlers’in (1994) ve Waldhoff’un (1995) Türk toplumundadevletin oluşum sürecini inceleyen çalışmalarını saymak mümkündür.