Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

8Elias ve medeniyetin öyküsüAyşe Öncü*Elias’ın ünlü kitabı The Civilizing Process’in (Uygarlık Süreci) sosyologlar arasındaçok sık anlatılan bir öyküsü vardır, nasıl yanlış dilde, yanlış zamanda veyanlış ülkede basıldığını aktaran. Elias kitabı ilk Almanca olarak kaleme alıp,1939’da İsviçre’de yayımladıktan sonra, 1940’lı yıllarda bir İngiliz basımevinegöndermiş tercümesi için. Basımevi geri çevirmiş, sümkürmek, geğirmek, yellenmekgibi uygarlık dışı konulardan bahsettiği gerekçesiyle. Böylece Elias, faşizminyükselişinden kaçıp yerleştiği İngiltere’de bir kenara itilmiş, adı sanı duyulmamışbir sosyolog olarak taşra üniversitelerinde çalışmaya mahkûm olmuş.Ta ki kitap 1960’ların sonunda Almanya’da yeniden basılıp, 1977’de verilenilk Adorno ödülüne layık görülene dek. Ödül verildiği zaman Norbert Elias 80yaşındaydı. Uygarlık Süreci’nin iki cilt halinde İngilizce basımı ise, yazılışındanneredeyse kırk yıl sonra, 1978 ve 1982 yıllarına rastlıyor.Hikâyenin devamını anlatmaya gerek yok. Son yirmi yılda Elias dünya çapındaün kazandı, kitapları çeşitli dillere tercüme oldu. Uygarlık Süreci bir başyapıtolarak sosyolojinin klasikleri arasına girdi. Kitabın bunca yıl sonra ‘keşfedilmiş’olması, sosyal bilimlerin kendi içinde geçirdiği köklü değişimlerle yakından ilişkili.İzleyenlerin bileceği gibi, eskiden araştırma dışı kalan birçok konu günümüzdeilgi odağı haline geldi. Yemek alışkanlıklarından, beden terbiyesine, insanlarınzihniyet ve duyarlılıklarından, zaman anlayışına kadar bir dizi konu incelemeyeaçıldı. Norbert Elias’ın kendi anlatımıyla, “gündelik yaşam, sıradanlığınıyitirip, teorik anlam kazandı.” 1 Bu değişim, pozitivizm dediğimiz düşüncebiçimlerine eşlik eden sosyal bilim anlayışının kırılmasına bağlı olarak gerçekleşti.Günümüzde evrensel ve nesnel doğrular arayışı, giderek yerini farklı coğ-(*) Boğaziçi Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü.1 İngilizce tercümesinden benim kısaltmam. Bkz. Drotner, 1994: 346.TOPLUM VE B‹L‹M 84, BAHAR 2000