Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

76HEIKE HAMMERnedeniyle fazla dikkat çekmez. Bir Alman Yahudi yazarın yapıtı olarak ne Almanya’dane de Almanya tarafından işgal edilen ülkelerde yayınlanma şansıvardır. Almanya dışında ise -dışarıdan görüldüğü şekliyle- güncel gelişmelerleilgilenmeyen, 15.-19. yüzyılları inceleyen, adı sanı duyulmamış bir Alman sosyologlailgilenilmesi zaten beklenmez (Goudsblom, 1984: 21f.). Elias savaştansonra da Almanya’daki sosyoloji tartışmalarına dahil edilmez, çünkü Almansosyologlar aynı dönemde başka konularla uğraşmaktadırlar: Amerikan sosyolojisi,sistem kuramı ve Frankfurt Okulu gibi konularla... Claessens, Elias’ın ilgigörmeyişinin önündeki bir diğer engelin de onun disiplinlerarası çalışma anlayışıolduğunu belirtir:Geçmişte tarihçiler sosyoloji ile çok az (o da öylesine) ilgileniyorlardı; sosyologlar tarihçileriokumuyordu; psikoanalitikçiler ise kendi dar ilgi alanlarının dışında hiçbirşey okumuyordu ... Sosyoloji, tarih ve psikoloji arasında köprüler oluşturmak isteyenbir yapıt, okunmama şansına sahipti (Claessens, 1996: 137).Elias’ın tanınmak için, kitabının 1969 yılında yapılan ikinci baskısını, özellikle70’li yılların ortasında Suhrkamp yayınları arasında çıkan cep kitabı baskısınıbeklemesi gerekti. Uygarlık Süreci, Elias sosyolojisini benimseyen sosyologlarında destekleri sayesinde büyük bir okur kitlesine ulaştı ve geniş çevrelerde tartışılmayabaşlandı. Bugün Elias artık klasik sosyologlar arasında görülmekte veAvrupa dışındaki diller de dahil olmak üzere pekçok dile çevrilmektedir. Yayımladığıbirçok yapıt arasında 16 kitap da bulunmaktadır. 1 Özellikle genç yazarlarınmetinlerinde Elias ile eleştirel bir ilişkiye girilmiş oluşu da onun giderek klasikleştiğininve bu sürecin devam ettiğinin bir göstergesidir.1937 ya da 1939 2 yılından sonra değişik bilimsel dergilerde birkaç tanıtım yazısıyayınlanmasına rağmen, Elias ile eleştirel bir tartışma esas olarak 70’li yıllardagerçekleşir. Hollanda’daki ‘Figürasyon Sosyolojisi’ Bölümünün bir oturumunda,katılanların kendi aralarında çıkan eleştirel yaklaşımlar bu tartışmalarıbaşlatan bir gelişme olarak görülebilir.Bu yazı, tek tek eleştiriler yerine, Uygarlık Süreci’nde formüle edilen uygarlıkkuramının temel yaklaşımlarıyla ilişkili olan ve bu kuramın ve yöntemin gelişmesinekatkıda bulunan önemli tartışma çizgilerini ele alacaktır. Eleştiriler farklıkonular etrafında yoğunlaşır. En ağır eleştirilerden bazıları, uygarlık kavramınayönelik eleştiriyle ilişkili olan Avrupamerkezcilik ve yine uygarlık kavramıylailişkili olan, ancak Elias’ın uygarlık sürecinin belirli bir yöne sahip olduğu tespitiyleve Uygarlık Süreci’nin sonunda ortaya atılan ütopya ile de bağlantılı olan1 Ayrıntılı bibliyografya için bk. Kuzmics/Mörth (1991) ve Korte (1997).2 Elias 1937 yılında, Uygarlık Süreci’nin ilk cildinden bir ön baskı hazırlatmış ve akıllı bir tanıtımkampanyasına girişerek bunları değişik kişilere yollamıştır. Bunlar genellikle dostları ve meslektaşlarıdır;ama kitabını yolladığı kişiler arasında Thomas Mann gibi tanınmış Alman yazarları dayer almaktadır. Bkz. Korte (1997).