Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

75Norbert Elias’ın uygarlık kuramı:Eleştiriler ve gelişmelerHeike Hammer*Norbert Elias, bir süre önce Türkçe’ye çevrilen en önemli yapıtı Uygarlık Süreci’ni,sığındığı İngiltere’de 1935-1937 yılları arasında yazar. Bu yapıtında Ortaçağ’danbaşlayarak 19. yüzyılın ortalarına dek Batılı toplumlarda yaşanan uygarlaşmave devletin oluşum süreçlerini inceler ve kendisine özgü bir uygarlıkkuramı geliştirir. O güne dek sık kullanılmayan -görgü kitapları ve davranış yazılarıgibi- malzemelere dayanarak insan davranışlarındaki değişmeleri izlemeyeçalışır. Ulaştığı en önemli sonuçlardan birisi psiko-oluşumsal ve sosyo-oluşumsalgelişmelerin içiçe geçmiş oluşudur; yani psikolojik yapılar ile toplumsalegemenlik yapılarının birbirlerine karşılıklı bağımlılığıdır. İncelediği dönemdedavranışların ve düşüncelerin belirli bir yöne doğru geliştiğini tespit eder: Kişilikyapılarında, giderek artan bir biçimde, dürtülerin ve duyguların daha kapsamlıve daha ayrıntılı bir özdenetimi görülmektedir ve buna bağlı olarak dadürtü yapılarındaki utanma ve sıkılma eşiği yükselmektedir. Bedensel ve duygusalgereksinimler gizlilik kazanır ve tabulaştırılır. İnsanların kendi davranışlarınıuzun süreli ve alışkanlığa dayalı olarak planlama yetenekleri artar. Böylelikleinsanların kendileriyle aralarına koydukları mesafe artar ve kendilerini gözlemgücü ile başkalarını da gözleme ve gözlemlerinden elde ettikleri sonuçlarıkendi davranışlarıyla ilgili planlarına dahil etme güçleri gelişir. Elias, psikolojikyapılardaki bu gelişmeyi aynı dönemde görülen toplumsal süreçlerle ilişkilendirir:Artan işbölümü, şiddetin devlet şeklinde tekelleşmesi ve buna bağlı olarakda devletlerin kendi içlerinde pasifize oluşu, insanların kişilik yapılarında gözlenengelişmeleri hem gerektirmiş hem de desteklemiştir.İki ciltlik bu yapıtın 1939 yılında yapılan ilk baskısı dönemin tarihsel koşulları(*) Hamburg Üniversitesi, Sosyoloji Bölümü.TOPLUM VE B‹L‹M 84, BAHAR 2000