Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

64YAEL NAVARO-YAŞINcuklarının tuvaletini yapar, bilahare pencereleri acar, odaları havalandırır. . . .Yataklar havalanmakta iken kahvaltıyı hazırlar” (age.: 62-63).Kız enstitüsü yıllıklarında üç tane vakit cetveli vardı. İzmir Cumhuriyet KızLisesi Yıllığı (1935-6), mezun olan öğrencileri için günlük, haftalık, aylık çalışmaplanları öneriyordu. Saat 6.00, kalkmak için uygun olan vakitti. Ev kadını kalktıktansonra yatak odalarını havalandırmalı, biraz egzersiz yapmalı ve giyinmeliydi.6:40’ta çocuklar uyandırılmalı ve kahvaltı hazırlanmalıydı. Çocuklar saat7:20’de okula gönderilecekti. Bebek de saat 7:40’ta yıkanacak, giydirilecek veemzirilecekti. Saat sekizden dokuza kadar odalar temizlenecek, elbiseler fırçalanacaktı.Saat dokuz-on arası çamaşır zamanıydı, sonra da alışverişe gidilecekti.Günün diğer işleri aynen bu şekilde dakika dakika programlanmıştı. Yorgunluğunüstesinden gelmek için gerekli olan istirahat vakitleri de belirtilmişti. Haftalıkve aylık işler için de benzeri bir zaman ve sorumluluk çizelgesi çıkartılmıştı.Örneğin çamaşır iki haftada bir Salı günleri sabah 9:30’dan öğleden sonra dördekadar sürecekti. Ütü de iki haftada bir Çarşamba günleri öğleden sonra 2.30-6.30 arası yapılacaktı. 19 Artık Türk kadınlarının işlerini rasgele yapmaları istenmiyordu.İşlerin sırası kendi kişisel tercihlerine göre olmayacaktı. Her işin “münasip”bir zamanı vardı. Ev kadını işlerini artık belirlenmiş zaman tarifesine uygunbir şekilde yapıyordu.Nimet Hanım bana “anneme çok şeyler öğrettim” diyor....Örneğin kıyafetleri ütülediğimiz zamanlarda. İlk olarak ne ütülenmelidir? En zorolan parçalar ilk başta ütülenmeli, sona ise kolaylar bırakılmalıdır çünkü sonlara doğruyorulursunuz. Bir gömlek, bir erkek gömleği mesela. Annem ütülemeye yakadanbaşlardı, bense kollardan. Ama bunun uygun bir usulü vardır: önce önkısmı, sonra arkası,iki yanı, kolları ve en sonunda yakası. Bu ayrıntıları bize okulda öğrettiler.1930’ların Kız enstitülerinde öğrencilik yapmış diğer kızlar gibi Nimet Hanımda okulda öğrendiklerini eve taşımıştı. Birçok kız annelerinin eski evişi metodlarınakarşı çıkmışlar ve bu, anneler için çoğunlukla can sıkıcı bir durum olmuştu.Lavabonun yüksekliğiGilbrethlerin tuğla dizimi üzerine yaptıkları hareket çalışması deneyi Taylorcusöylemin “verimlilik modeli” haline geldi. Tuğla dizicinin yanına bir masa konmasıve bu masanın işçinin boyuna göre ayarlanmasının, tuğla dizme işini daha“verimli” hale getirdiği kanıtlandı. Bu “model” Amerikalı ev ekonomistleri tarafındanhemen benimsendi. Eğer endüstriyel çalışma yüzeyleri için “münasip”bir yükseklik varsa, evdeki çalışma yüzeyleri için de “münasip” bir yükseklik be-19 Bkz. İzmir Cumhuriyet Kız Enstitüsü Yıllığı (1935-36) içerisindeki zaman çizelgeleri.