Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN İLK YILLARINDA EVİŞİNİN RASYONELLEŞMESİ 63nin ana araçlarından birisi vakit cetvelleri idi. Taylorcu metod, endüstriyel faaliyetleriprogramlamak ve gerçekleştirmek için grafikler, zaman tarifeleri ya dacetveller kullanıyordu. İşlerin doğru bir sırayla ve en az vakitte tamamlanmasınısağlamak amacıyla bunlar çizilip işçilere dağıtılıyordu. Taylor’un prensiplerinegöre insan bedenlerini onların en etkin “kullanım”ları ile birleştirmenin en iyiyolu çizelgelerdi. Vakit cetvelleri, “karmaşa”, “kendiliğindenlik” ve “çeşitlilik” yerine“düzen” ve “verimlilik”i geçiriyordu. İşleri parçalara ayırıp, onları planlayarakinsan bedenlerini makineler gibi programlamayı amaçlıyorlardı.Taylorcu mühendislerin kullandığı tarifeleme ve zamanlama metodlarınınaynısı yüzyılın başında Amerikalı ev ekonomistleri tarafından da kullanılmayabaşlandı. Zaman tarifeleri fabrikada verimliliği artırıyorsa, aynı sonuca evlerdede ulaşılabilinirdi. Lillian Gilbreth şöyle yazıyordu:Sanayide “Ne Zaman”ın daima iki yönü vardır: ‘Takvimde Ne zaman’ ve ‘Sıralamada NeZaman’. Birisi bir işin ne zaman yapılması gerektiğine diğeri ise bu işin hangi süreçlerdenve işlemlerden önce ve hangilerinden sonra yapılması gerektiğine karar verir. Ve butabirler ve fikirler ev için de aynı derecede geçerli ve ilginçtir (Gilbreth, 1927: 68).Yine aynı şekilde, Christine Frederick ev kuracak olanlara ev işleriyle ilgiligünlük ve haftalık çizelgeler çıkarılmasını tavsiye ediyordu:Çizelgemi hazırlamaya, önce her gün yapmam gereken işleri daha sonra haftada biryapılması gereken işleri düşünerek başladım. Daha sonra, bulaşıkları yıkamanın, odalarıngünlük temizliğinin, ekmek pişirmenin, çamaşırı asmanın, kek pişirmenin veaçıkçası tüm ev işlerinin ne kadar sürdüğünü ölçtüm. Ara vermeden, her işi yapmanınne kadar zaman aldığını belirledikten sonra, hem günlük hem de haftalık bir çizelgeçıkardım (Frederick, 1913: 85).Erken dönem Türkiye Cumhuriyeti’nde, Kız Enstitüleri “programlama”yı ev“verimliliğini” artırmada hayati bir metod olarak benimsediler. Süheyla Altunç’unKız Enstitülerinin ev ekonomisi derslerinde ders kitabı olarak okutulanEv İdaresi adlı kitabında bir bölüm, ev işlerinin yapımında vaktin günlere, haftalarave aylara göre “istismali” ile ilgili idi. Bir vakit cetvelini savunan Altunçşunları yazıyordu:İyi idare edilen bir ev demek, her ihtiyacı zamanında görülen ev demektir. Bu da; ancakmuhtelif iş günlerini evvelden tesbit etmekle kaimdir (Altunç, 1936: 62).Bu zaman tanziminde, yemek yapma, alışveriş, bulaşık yıkama, süpürme vetoz alma gibi bazı işlerin her gün “tekerrürü” mecburi idi. Çamaşır ve ütü gibidiğer işler haftada sadece bir kez yapılabilirdi. Öte yandan duvar boyaması vehalı yıkaması gibi işler yılda bir defa yapılabilirdi. Altunç tavsiyelerine şehirli kadınlariçin hazırladığı bir günlük programı da eklemişti: “İyi bir ev kadını kışınsaat yedide, yazın altıda kalkmış bulunur. Evvela yüzünü yıkar, başını tarar, ço-