Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

62YAEL NAVARO-YAŞINEv kadını yaptığı işin verimini artırabilir. . . . Eğer kadın tabağı yıkayıp tam karşısındaduran bir rafa koyarsa yanlış hareketleri yapmayıp işinin verimini artırmış olur (Yar,1935-36: 40).Makaleye, uygun ve uygunsuz bir biçimde düzenlenmiş mutfakların el ile çizilmişörneklerinin bir karşılaştırması eklenmişti. Öğrenci yazar İncila Yar birFransız kitabını referens göstermişti, ancak mutfak çizimleri Christine Frederick’inThe New Housekeeping (1913) kitabındaki mutfak çizimlerinin aynısıydı.İlk olarak Frederick’in tasarladığı şekliyle “doğru bir biçimde düzenlenmiş mutfaktabaşlıca aletler kullandıkları işlerlerle uyum içinde oldukları yerlere yerleştirilmeliydiler”(Frederick, 1913: 59). Pratik konuşmak gerekirse, mutfak mekânı,standartlaştırılmış bir “yemek hazırlama işlemiyle uyum içinde olmalıydı” (age.:96). Montaj hattındaki belli aşamalara eşlik edecek şekilde düzenlenmiş fabrikadaolduğu gibi mutfakta da aletler kullanımlarına göre gruplanmalı ve yerleştirilmeliydi(age.: 251-252). Frederick iki sürecin tüm mutfak işinde baskın bir yeriolduğunu düşünüyordu: yemeğin hazırlanması ve sonrasındaki temizlik:Mutfak işlerinde görülen bu derece verimsizliğin neredeyse tek sebebi bu iki işleminve özellikle her işleme ait malzemenin ayrı tutulamamasıdır (age.: 48).İncila Yar’ın da eliyle çizdiği Frederick’in “model” mutfağında, mutfak mekânının,karmaşayı, enerji kaybını, fazla hareketi önlemek amacıyla bölmelere ayrıldığıgörülebilir. “Yanlış tanzim edilmiş mutfakta” ev kadını “karmaşık bir işlemlerzinciri içerisinde” yemeği hazırlarken, “doğru tanzim edilmiş mutfakta”yemek “sade bir işlemler zinciri” içerisinde hazırlanıyordu (age.) İkinci yollahem zaman hem enerji kazanılıyordu. İncila’nın iddiasına göre bu iki mutfaktablosu “Ufak bir tanzim hatası yüzünden ne kadar lüzumsuz zahmete katlandığımızıgösterir” (Yar, 1935-36: 40).İncila’nın elle çizilmiş mutfak örnekleri arasında, Frederick’in “yanlış düzenlenmişmutfağını”, evrensel bir mutfak “düzeni” ile karşılaştırmak amacıyla “düzensizlik”başlığı altında toplaması ilginçtir. Başka bir deyişle, İncila’nın çizdiği “yanlışdüzenlenmiş mutfak”, onun kendi zamanında Türk orta sınıf evlerinde gözlemlediklerininbir gösterisi değildi. Aslında bu, Frederick’in (Batılı) “düzensizlik” kurgusununyeniden üretimi idi. Sonuç olarak, Türk ev ekonomisi öğrencileri evrensel“düzen”e ulaşmadan önce Batılı “düzensizlik”i öğrenmek zorundaydılar.Vakit cetveliTaylorizmin diğer bir ana prensibi işleri doğru bir sırayla ve doğru zamandayapmaktır. “Zaman ve hareket çalışması”nda ilk adım bir işi daha küçük parçalaraayırmak ya da yapılacak işlerin bir listesini çıkarmaktı. İkinci adım, her birparça işe bir zaman birimi tahsis etmekti (Drury: 77-78). Yeni verimlilik söylemi-