Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN İLK YILLARINDA EVİŞİNİN RASYONELLEŞMESİ 61Mutfaklarımızın duvarlarında sarmısak dizileri yerine gündelik gıda maddeleri ve kaloricedvelleri, aylık bütçe levhaları göreceğiz. Evlerimizde iyi yetiştirilmiş çocuklar vebütün bilgisini evinin idaresi için kullanan, ekonomi ve tutuma dikkat eden kadınlarbulacağız (age.:51).Aliye’nin imgeleminde “yeni Türk evi”, “eski Osmanlı evi”nden keskin bir biçimdeayrışır. İzmir Kız Enstitüsü öğrencilerinden Rukiye Bayraktutan mezuniyetindenönce yazdığı şiirde şöyle diyordu:Bu bilgi kaynağından yıllarca alınca hız,Yetişemez bizlere göklerde uçan yıldız.Yurtta nurlu bir şafak bizimle belirecek,Ev hayatı yepyeni bir düzene girecek (Bayraktutan, 1936-37).Kız enstitüsü idarecilerinin Taylorcuların “en iyi tek yol”unu titizce uygulamakistedikleri ev işleri şunlardı: bulaşık yıkama, yemek pişirme, dikiş dikme veçocuk bakımı. Ev işlerinde genel bir “verimlilik” yakalayabilmek için öncelikleevsel mekân ve zaman da “Taylorlaştırılmalıydı”.Doğru bir biçimde düzenlenmiş mutfakMekân ve onun düzenlenmesi Taylorcu mühendislerin en önemli ilgi alanlarındanbirini oluşturuyordu. Fatigue Study’de (1916) Frank ve Lillian Gilbreth şöyleyazıyordu:Çok kalabalık bir iş ortamında çalışmak çok fazla yorgunluğa sebep olur. Ancak çok azsayıda işçi ya da yönetici bunun farkına varır. Burada alışkanlık devreye girer, ve düzenalışkanlığı iş ortamının düzenli koşullara sahip olmasını gerektirir (Gilbreth ve Gilbreth,1916: 88).Endüstriyel verimlilikte işyerindeki “düzen” hayati bir unsurdu. Ev verimliliğihareketinde önemli bir isim olan Christine Frederick, Taylorculardan aldığı fikirlerleevde “aletlerin kötü yerleşimi”nin zaman ve hareket kaybına yol açacağınıyazıyordu (Frederick, 1913: 38).Kız Enstitülerindeki ev ekonomisi dersi için hazırladıkları ders kitabındabenzer bir konumda olan Pakize ve Nazım İçsel “herşey yerli yerine (münasip)konmalıdır” diyorlardı. İçsel “Lüzum görüldükçe yerinden alınan birşeyi kullandıktansonra başka tarafa bırakmak ev içinde karışıklığa mucip olur”diye yazıyordu.18 Ev ekonomisi dersi öğretmenleri öğrencilerine mutfakta mekânındoğru dağılımı üzerine dersler verdiler. “Verimlilik” yine ana konuydu. Aletleröyle bir yerleştirilmeliydi ki zaman ve enerji kaybı olmamalıydı. İzmir Kız Enstitüsündenbir öğrenci şöyle diyordu: “Bir aletin yerini değiştirerek,18 İçsel (1934-35). Eğitim Bakanlığı’nın 6. Haziran 1927’de verdiği bir kararla, bu metin, dördüncüsınıflar için standart ev ekonomisi ders kitabı olarak kabul edilmiştir.