Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

58YAEL NAVARO-YAŞINne Akşam Kız Sanat Okulu açılmıştı. 150 Köy Kadını Gezici Kursunun düzenlediği“ilerici” hane yönetimi seminerleri ile bu prensipler taşraya da taşınmıştı.Toplam olarak, bu teknik okullara 1923-24 öğretim yılında katılan kadın sayısı505 iken, 1940-41 öğretim yılında bu sayı 16.500’e çıkmıştı. 16Evde aklı kullanmakKız Enstitüleri oldukça açık bir biçimde ev Taylorizminin propagandasını yaptılar.Ünlü bir enstitü öğretmeni olan Süheyla Arel Taylorisme (1936) başlıklı birkitap yayınladı. Kendi deyişiyle bu kitap ev kadınlarına “evini maddeten ve dolayisilemanen mes’ud edebilmesi için bilinmesi lazım gelen fenni bilgiler” sunanbir kılavuzdu (Arel, 1936:3). Kitap, Taylorizmin bir tanımıyla ve tarihçesiylebaşlıyordu. Arel, “Taylorisme demek; usulle çalışarak az zamanda çok iş meydanaçıkarmak demektir”diyordu (age):‘Emerson’ ve ‘Taylor’ isminde iki İngiliz alimi fabrikalara ve hatta mağazalara girdiler,iş başındaki adamları müşahede altına aldılar, onların hareketlerini etüt ettiler ve nihayetuzun bir incelemeden sonra işçilerin ne için yok yere vakit sarfettiklerini keşfettilerve iş esnasındaki yanlış hareketleri meydana çıkardılar. Bu tetbik ve müşahedelerinneticesinde muhtelif işlere ait az zamanda çok iş meydana çıkarma usullerini tesbitettiler (age: 4).“Bilimsel yönetimin” kökenlerini böylece anlattıktan sonra, Arel bu yönetiminuygulamalarını evle ilişkilendirmeye başladı:O sıralarda İngiltere’de ‘Christine Frederich’ ismindeki kadın da bu, Taylorisme yanimetodla çalışarak az zamanda çok iş çıkarma sistemini ev işlerine tatbik etti (age).(Aslında yazarların hepsi Amerikalı, Taylorizm de bir Amerikan icadı ikenArel’in Emerson, Taylor ve Frederick’i İngiliz olarak düşünmesi ilginçtir. Bu,1920 ve 30’lar Türkiyesi’nde “Batı”dan bir şeyler alınmasının Avrupa’dan özelliklede Fransa ve İngiltere’den “birşeyler” benimsenmesi anlamına geldiğinigösterebilir. Türklerin imgeleminde “Batı” ya da “modern”in inşa edilmesindeABD henüz merkezî bir rol oynamıyordu.) Arel, “Fabrika ve atelyelerde işçilereen iyi usulleri telkin etmek veya öğretmek için bir sınıf salahiyettar kimseler bulunur,evde ise bu işi görecek sahibi salahiyet kimse ancak ev kadınıdır” (age: 8)diyordu. Böylece, şu sonuca varıyordu: “Bir kadında idareci fikri ne kadar kuvvetliolursa, işi o nispette kolaylaşır” (age: 7).Ancak Taylorizmi ve “rasyonelleştirilmiş ev işini” tartışanlar ve bunlarla ilgiliçeviriler yapanlar yalnızca ünlü enstitü öğretmenleri değildi. Bu yeni rasyonali-16 Bu istatistikler, Erken Cumhuriyet’in Eğitim Bakanlığı’nın teknik eğitim raprolarından alınmıştır.Bkz. Kız Teknik Öğretim (1945), 9-54 ve T. C. Maarif Vekilliği (1941) Teknik Öğretim HakkındaRapor.