Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN İLK YILLARINDA EVİŞİNİN RASYONELLEŞMESİ 57Evin modern anlamı nerdeyse sıfat olan “evcil” kadar radikal bir değişikliğe uğramıştır.Evin ne olması gerektiği ya da evin ne olarak yapılabileceği önemli sorulardır (ÖğretmenlerOkulu Raporu: 4).Görüldüğü gibi, Taylorizm söylemi fabrika işçilerini makineleştirmeyle yetinmedi,kadınların yaşamında da reformlar yapmaya çalıştı.“Amerikalı Taylorizm mühendisleri metodlarını ‘evrensel ölçekte’ ve herhangibir coğrafi yerleşimde uygulanabilecek şekilde tasarladılar.” 11 Birinci DünyaSavaşı’ndan kısa bir süre sonra bilimsel yönetim fikri Avrupa’da ciddi bir ilerlemekaydetti. 12 Taylor’un prensipleri Weimar Almanyası’nda ve Fransa’da, hemfabrikalarında hem de evlerinde Taylorcu metodları uygulamaya başlayan sanayicilerive politikacıları büyüledi. 13 Çıkışından fazla bir süre geçmeden Taylor’unmetodları sömürge ve yarı sömürge ülkelerde de yayılmaya başladı. Tahayyüledilen “modern” için makineleşme yeni bir işaret oldu. Bu ulusların yöneticisınıfları sömürgeci efendileriyle rekabet edebilmek için Taylor’un “rasyonel”metodlarını benimsemeye başladılar (Ellul, 1964: 118).Erken cumhuriyet dönemi Türkiyesi bilimsel yönetim tekniklerini ilk alanlardanbiri oldu. Türk devlet ve iş adamları, bağımsızlığın yeni kazanıldığı savaşsonrası Türkiyesi’nde en çok Taylorizmin bilimsel yöntemlerinin zenginlik getiriciolduğunu düşünüyorlardı. Verimlilik, zayiatın düşmesi ve üretkenlik yenidevletin en temel prensiplerini oluşturdular. Ancak Taylorizm yalnızca Türkfabrikalarına girmekle kalmadı, evlere de girdi.1927’de Türk eğitimini denetlemesi ve içinde bulunduğu hal üzerine bir raporhazırlaması için Türkiye’ye davet edilen John Dewey gibi Batılı eğitim uzmanlarınıntavsiyeleri üzerine Türk Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Kız Enstitüleriaçıldı (1928-29). Enstitülerin kuruluş amacı genç kadınları “ileri bir ailemüessesesinin içinde bir anne olarak yetiştirmekti”. 14 “Düzen”, “rasyonalite” ve“disiplin” gibi fikirlerin orta gelir düzeyli Türk hanelerine girmesinde bu enstitülermerkezî bir rol oynayacaktı. 1940’a gelindiğinde İstanbul’dan Diyarbakır’a32 şehirde 35 kız enstitüsü, Türk kadınlarını hem “ulusal kültür”e uygun hemde ev işlerini yapmada “bilimsel” yöntemlere göre eğitmekteydi. Bu şehir merkezliokulları tamamlayıcı olarak da 59 kasabada amacı “Yetişkin kadınlarımızaileri bir ev ve cemiyet hayatının metodlarını, bilgilerini öğretmek” 15 olan 65 ta-11 Copley, 1923. Copley, Taylor’ın resmî biyograficisi idi.12 Milletler Cemiyeti, Uluslararası Çalışma Örgütü (1927) International Economic Conference: ScientificManagement in Europe, Cenevre.13 Weimar Almanyası’nda Taylorizm’in eve ve fabrikaya uyarlanmasına yönelik çalışmalar içinbkz. Nolan (1990). Fransa’da bilimsel yönetimin yayılmasına yönelik çalışmalar için bkz. Drury(1922).14 Bkz. Onay, 1938: 8.15 Kız Enstitüleri ve Sanat Okulları Sergisi: 8.