Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

54YAEL NAVARO-YAŞINedileceği, nasıl tepki gösterileceği ve nelerin reddedileceği konusundaki diyaloglaraaktif bir şekilde katılırlar. “Diyalog” bağlamında, Mikhail Bakhtin’in tarihfikrine göre, Avrupa’dan gelen “şeyler” sürekli olarak yeniden şekillenir ve yenidentanımlanır. 7 Bunun ötesinde, sömürgeleştirilmiş ulusların çoğunun Avrupalılarlakarşılaşmadan önce kendilerine özgü “rasyonellik”, “disiplin” ve “düzen”fikirleri vardı. “Düzensizlik” onların doğal hali değildi. Mısır ve Türkiye gibiyerlerde yerli kültürler “disiplin” biçimlerine fazlasıyla aşinaydı. Ortadoğu’da,basmakalıp bir şekilde “modernizasyon” dönemi diye adlandırılan dönemden(örneğin on dokuzuncu yüzyıl) önce Arap ve Osmanlı orduları, kurumları vebürokrasileri farklı “düzen” biçimleri denemişler ve yerleştirmişlerdir. Böylece“dönüşüm” Foucault’nun “söylemsel kopuş” fikrindeki gibi ani ve süreksiz olmamış,aksine eski “düzenli” kültürel yaşam biçimleri ile daha çok süreklilik vekaynaşma göstermiştir.Lisa Rofel’in, 1978-79 ekonomi reformlarından sonra Çin’deki ipek fabrikalarındayürütülen bilimsel yönetime dair yakın zamanda yaptığı çalışma, yabancıdisiplin tekniklerinin benimsenmesi sürecinde görülen kültürel kaynaşmalarıinceliyor. Post-modernizmin (özcü) “modernlik” kurgularının mükemmelbir eleştirisini yapan Rofel, Çin’deki kültürel bağlamın özelliklerini ortayaçıkarır. Bu bağlamda, işçilerin eski kültürel mekân mantığına dair hatıralarının,Batılı biçimlerin kolayca taklit edilmesini nasıl engellediği görülmekteydi(Rofel, 1992: 93-114). Bu etnografik makalede de, Türk kadınlarının yirminciyüzyılın başlarında ev işleriyle ilgili girdikleri diyaloğun analizi üzerinden “modern”inkurgulanışındaki kültürel çeşitliliğe dikkat çekmek istiyorum. 8 Hane“rasyonalizmi” kavramlaştırmalarına vurgu yaparak Rofel gibi ben de analitik“modernlik” kategorisini eleştirmeyi amaçlıyorum. “Modernliği”, Türkiye’ninancak giriş yapabildiği, Aydınlanma Avrupası’nın ise ulaştığı doğal bir aşamaolarak görmek yerine onu, Türk milliyetçilerinin ve diğerlerinin kültürel olarak(ve böylece de farklı biçimlerde) tahayyül ettikleri tarihsel bir kurgu olarak elealacağım.Türk evlerinin nasıl “modern”leşmiş olarak düşünüldüğünü sorgulayacağım.Ev düzenlenmesi ve aşçılık, dikiş ve bulaşık yıkama gibi ev işleri için yeni olan,tavsiye edilmiş teknikleri inceleyerek Kemalist milliyetçiliğin çoğu orta sınıfolan geniş bir kadın kitlesini nasıl etkilemeyi amaçladığını göstereceğim. “Dahadüzenli” evleri savunan Kız Enstitüleri, Avrupa hane Taylorizmini yeniden üretmekyerine, o zamanlar Türkiye’ye nüfuz etmiş genel “rasyonalite”, “verimlilik”ve “düzen” söylemleri hakkında belli sektörlere yönelik canlı diyalogların yeralabileceği verimli alanlar yaratıyorlardı. İşte, hane Taylorizmi üzerine Avrupa7 Bkz. Bakhtin, 1986 ve Bakhtin, 19818 Bu makale, Mitchell’in ve Rofel’in çalışmalarının bir adım ilerisinde, toplumsal cinsiyet ve bedendisiplini çalışmalarını da içerir.