Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

52YAEL NAVARO-YAŞINuyarlanmasını tartışmaya başladılar.“Fenni” ev kurma üzerine bu makalelerin yazıldığı zamanlarda (1928-40),Türkiye ulusal diriliş ve (milliyetçilerin anladığı şekliyle) “asrileşme” çabalarınındoruk noktasındaydı. “Batılılaşma” Osmanlı İmparatorluğu’nda çok daha erkenbir dönemde başlamıştı. 18. ve 19.yüzyıllar boyunca Avrupa’dan alınan yeniliklerleOsmanlı toplumsal kurumları yenilenmeye çalışıldı. Ancak 1923’te cumhuriyetinilanıyla Mustafa Kemal Atatürk ve devleti daha kararlı bir şekilde Türkiye’ninBatılılaşma reformlarını yönetmeye başladı.Ev, “asrileşecek” kültürel alanlar içinde merkezî bir yer tutuyordu. Aslında“asri” Türk hanesini ülküleştirmek, Türk milliyetçilerinin “asri” ulus-devlet tasarımlarınıtamamlayıcı nitelikteydi. 1 Kendisinden önce gelen değişik ideolojikyönelimlere sahip birçok milliyetçi aydın gibi, Atatürk, Türk yaşam biçimlerinin,hanelerinin, ailelerinin ve kadınlarının “asrileşmesini” istediğini oldukçabilinçli bir şekilde konuşmalarıyla ilan etmişti. Böyle bir niyet taşıyan Atatürk vedevleti kadınlara yönelik birçok büyük reform gerçekleştirdi: kız çocuklarınıneğitimi zorunlu kılındı, daha önce erkeklere ayrılmış olan birçok mesleğe kadınlarında girmesi sağlandı, çok eşlilik yasaklandı, aile yasası değiştirildi(1926), peçe takılması kamusal alanda alay konusu edildi (1928) ve kadınlara oykullanma hakkı verildi (1930-34). 21928’de Kız Enstitüleri açıldı. Amaç Türk kızlarını ulusal değerlerle yetiştirmekve onları ev işlerinde daha “verimli” hale getirmekti. Okullara verilen görevTürk evlerinin “asrileştirilmesine”ne dair ayrıntılı bir içerik taşıyordu: yaşam biçimlerinin,modanın, dekorasyonun, temizliğin, dikiş ve çocuk bakımının değiştirilmesi.O zamanlar Avrupalı ve Amerikalı ev mühendislerinin tahayyül ettiği“asri” hanelerde Taylor’un verimlilik kuralları merkezî bir rol oynuyordu.Türkiye Kız Enstitüsü idarecileri zamanın bu yabancı “modernite” tahayyülünühemen benimsediler ve kültürel bir tercümeyle bunu Türkiye’nin ihtiyacı olarakalgıladıkları şeyler üzerinde uyguladılar. Yirmili yılların ortalarında, bu enstitüler,Türkiye’de rasyonelleştirilmiş ev işini savunan kurumların en başında yer aldı.3 Bu makalenin konusu, devletin, Kız Enstitüsü idarecilerinin, ev ekonomisiöğretmenlerinin ve ilk dönem Cumhuriyet Türkiyesi’nin kadın dergisi yazarlarınıntahayyül ettiği şekliyle bu Taylorcu (asri) Cumhuriyet hanesidir. 41 Ulus-devletlerin kuruluşunda muhayyilenin rolü için bkz. Anderson, 1991.2 1920’lerde ve 1930’larda Atatürk’ün kadınlara yönelik yaptığı reformlar için bkz. Abadan-Unat,1982; İnan, 1968; Taşkıran, 1976.3 1928-1926 arasındaki dönem üzerine yoğunlaşmamın sebebi Kemalist dönemin önemli olduğunadair inancım değil Amerikan kaynaklı yeni bir disiplinin o dönemde Kız Enstitüsü Ev Ekonomisiderslerinde tanıtılıyor olmasıdır.4 Bu çalışmada, Kız Enstitüsü bünyesinde yayımlanmış olan ev ekonomisi ders kitaplarından, öğrenciyayınlarından ve yıllıklardan, kadın dergilerinden ve 1920’lerde ve 30’larda Türkiye’de evekonomisi eğitimi almış kadınlarla yaptığım görüşmelerden faydalandım. Her ne kadar inceledi-