Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

“Evde Taylorizm”: Türkiye Cumhuriyeti’ninilk yıllarında evişinin rasyonelleşmesi (1928-40) *Yael Navaro-Yaşın**511930’lu ve 1940’lı yıllarda düzgün bulaşık yıkama, verimli temizlik ve uygun çocukbakımı gibi ev işleri, “modern” bir ulus-devlet’in temellerini yaratmaya çalışanTürk milliyetçilerinin çok önemli bir ilgi alanını oluşturuyordu. Mutfak içerisindemekânın rasyonel bir şekilde nasıl düzenleneceği, dikiş eşyalarının anlaşılabilirbir biçimde nasıl tertipleneceği, yemek pişirilirken hangi ölçülerinkullanılacağı ve çocukların ne vakit uyutulacağı hararetle tartışılan konu başlıklarıydı.Kadınlarla ilgili yayınlara katkıda bulunanlar, Türk kadınlarının icra ettiğiev kadınlığının niteliğini eleştirel bir sorgulamaya tabi tutuyorlardı. Eski kuşakların“iptidai” ve “ ananevi” yöntemlerine karşı, yazarlar daha “fenni” ve “asri”ev işi yöntemleri haber veriyorlardı. Ev ekonomisi ders kitapları, ütü, dikiş veçocuk bakımının “en iyi tek yolu”nu tavsiye ediyorlardı. Meslek okulu öğretmenlerimutfak işi için yeni bir “tanzim” ve “tasnif” tavsiye ediyorlardı. Bulaşıkyıkamayla ilgili daha “rasyonel” metodlar popüler dergilerin ev kadınlarına ayrılansayfalarında öneriliyordu.1920’ler ve 1930’lar Türkiyesi’ndeki bu rasyonelleştirilmiş ev hamlesi aslındauluslararası daha “verimli” ev yapımı hareketi ile eş zamanlıydı. FrederickWinslow Taylor’un endüstriyel verimi katlamaya yönelik “zaman ve hareket”çalışmaları hararetle tartışılırken, ABD ve Avrupa’daki ev ekonomistleri fabrikadaişe yarayan yöntemlerin evlerde de işe yarayacağını düşünmeye başladılar.Batılı ev mühendislerinin ev içi verimlilik üzerine yazdıklarını Cumhuriyetin ilkyıllarında Türkçe’ye çeviren yazarlar, Taylor’un prensiplerinin Türk hanelerine(*) Yazar, bu projenin ortaya çıkışına ve olgunlaşmasına yön veren Brinkley Messick’e ve eleştirelkatkıları için Zachary Lockman’a teşekkür eder. Bu makalede, John D. Kelley ve Rena Lederman’layapılmış tartışmalardan da faydalanılmıştır.(**)Cambridge Üniversitesi, Sosyal Antropoloji Bölümü.TOPLUM VE B‹L‹M 84, BAHAR 2000