Akademik Bilişim '10 10 - 12 Şubat 2010 Muğla

Türkiye’de B2B e-Ticaret’i Uygulaması: Politika Oluşturma Sürecine KatkıZafer Kıyan(small and medium businesses) and B2B e-Commerce Web Sites, is will be conducted.Keywords: B2B e-Commerce, Developing Countries, Turkey, State, SMEs,B2B e-Commerce Sites, Policy.GirişKüreselleşme sürecinin egemen olduğu günümüzekonomilerinde Internet’in 1980’lerinsonundan itibaren sivil alanın yararlanacağışekilde yeniden yapılandırılması ve telekomünikasyonalt yapılarının bir dizi düzenlemelersonucu serbestleşmesinin önünün açılması gibibirtakım önemli gelişmeler sonunda, enformasyonağları (şebekeleri) üzerinden işlerlikkazanan e-iş modellerinin gelişmeye başladığıgöze çarpmaktadır. 1Farklı e-iş modelleri genel olarak e-Ticaret başlığıaltında toplanmaktadır. 2 Bununla birliktebu çalışmanın da konusunu oluşturan ‘Internettemelli (B2B) e-Ticaret modeli’ yaygın kullanımıylaöne çıkmaktadır. Söz konusu model yaygınkullanımıyla ‘B2B e-Ticaret’ olarak bilinmekteve işlerliğini ‘e-pazaryerleri’ dediğimizfirmalar arası ticaretin gerçekleşebildiği on-line/çevrimiçi ağ ortamları üzerinden sağlamaktadır.B2B e-Ticaret modelinin yaygınlık kazanması,literatürde 3 genişçe bir şekilde karşılığını bulmuş,model egemen söylem üzerinden firmalararası iş-ticaret yapmanın tek ve en etkili aracıolarak gösterilmeye başlanmıştır.Bu çalışmada, üzerinde durulacak temel konuB2B e-Ticaret modelinin Türkiye’nin de içindebulunduğu gelişmekte olan ülkelere (GOÜ) vebu ülkelerdeki firmalara da küresel pazarlarda ti-1 Telekomünikasyon regülasyonları, Internetdüzenlemeleri ve B2B’nin de içinde bulunduğu e-Ticaretmodellerinin gelişmesi arasındaki ilişkilerin genel birtartışması için bknz: bknz: İnalöz, A. (2003).2 Ağlar üzerinden işlerlik kazanan ticaret modellerindenbazılarını burada sıralayacak olursak, bunlar,B2B (firmadan firmaya), B2C (firmadan müşteriye); C2B(müşteriden firmaya) ve C2C (müşteriden müşteriye) şeklindeözetlenebilir. Bu konuda daha ayrıntılı bir incelemeiçin bknz: Kıyan, (2009:45-48).3 Söz konusu literatürden farklı örneklere çalışmanınilerleyen bölümlerinde yer verilmektedir.590caret yapmayı olanaklı kılarak yüksek ve sürdürülebilirbir gelişme-kalkınma ritmini yakalayabilmeyisağlayacak araç olarak gösterilmesidir.Ne ki son yıllarda B2B e-Ticaret’e yönelik yapılangeniş saha araştırmaları ve bu araştırmalardanelde edilen somut ampirik veriler modeletrafında örülen ışıltılı haleye daha ihtiyatlı yaklaşılmasıgerekliliğini göstermektedir. ÖzellikleGOÜ firmaları bağlamında yapılan alan araştırmaları,B2B modelinin tek ve en etkili araç olmasıbir tarafa, yeni dış ticaret olanakları yaratmanoktasında bile son derece sınırlı olduğunu,dolayısıyla yüksek ve sürdürülebilir bir gelişmeninaracı ol(a)madığını ortaya koymaktadır.Bu çalışmada, B2B e-Ticaret’e yönelik farklısektörler bağlamında yapılan saha araştırmalarınınortaya koyduğu sonuçlar temel alınarakB2B e-Ticaret uygulamasının genelde GOÜ’lerözelde ise Türkiye açısından pratikteki sonuçlarıtartışılacak ve egemen söyleme karşı alternatifbir söylem geliştirilmeye çalışılacaktır.Öte yandan, B2B e-Ticaret’in firmalar açısındanticaret yapma potansiyelinin olabileceğidüşüncesinden hareketle, modelin Türkiye’dekullanılabilirliğini artırmaya yönelik genel birkatkı yapılmaya çalışılacaktır.B2B e-Ticaret’i: Tanımı veDünyadaki Genel DurumuGünümüzde e-pazaryeri aracılı e-Ticaret şeklindekiağ yapılanmaları, “Internet temelli B2B(firmadan firmaya) e-Ticaret” olarak tanımlanmaktadır.B2B e-Ticaret modeli, KOBİ adıverilen küçük ve orta boy işletmelere hizmetsunan ağ yapılanmasıdır. Modelinin en belirginözelliği, e-pazaryeri aracılığıyla çok noktadançok noktaya, alıcı ile satıcı firmaları ticari birtopluluk olarak çevrimiçi/on-line şeklinde biraraya getirebilmesidir.B2B e-Ticaret modelinin dünyadaki genel durumunailişkin bilgiler daha çok uluslararasıkuruluşların hazırladıkları raporlarlarda yeralmaktadır. Model kullanıma sokulduktan itibaren,bu kuruluşların raporlarında da ayrıntılarıylaele alınmaya başlanmıştır. 4Örneğin UNCTAD 5 ’ın (2000:9) adlı raporundaB2B’nin diğer e-iş modellerine göre (B2C,C2B, C2C, vb.) gelecekte öne çıkan e-iş modeliolacağı tahmininde bulunulmaktadır.UNCTAD’ın hazırlamış olduğu son yıllara aitraporlara bakıldığında bu tahminin gerçekleştiğigörülmektedir.2006 tarihli Information Economy Report(2006:14-15) adlı bilgi ekonomisi raporundadünya ölçeğinde B2B e-Ticaret’inden elde edilenticaret hacminin diğer ticaret modelleriylekarşılaştırılamayacak kadar fazla olduğu belirtilmektedir.Raporda verilen ABD ve Avrupa örneği,bu ticaretin büyüklüğünü kanıtlar niteliktedir.Buna göre, 2004 yılında ABD’de internetaracılığıyla yapılan tüm ticaretin % 93’ü B2Büzerinden gerçekleşirken, Avrupa’da da aynıyıl, işletmelerin hemen hemen yarısının aralarındakisatın almaların B2B yoluyla yapıldığı vebu ticaretin hızla büyüdüğü kaydedilmektedir.B2B e-Ticaret üzerine bu genel girişten sonra,modelin taraflara (ülke-bölge firmaları) ticari4 B2B’ye ilişkin uluslar arası kurum vekuruluşların hazırladıkları raporlardan bazılarına şunlarörnek olarak gösterilebilir: Entering The 21 st. Century:Competition Policy in The World Of B2B ElectronicMarketplaces. A Report By The Federal CommussionStaff. October., Phillips, C., Meeker, M., 2000; The B2Bİnternet Report Collaborative Commerce. Morgan StanleyDean Witter, Research Report. April, 2000. BuildingConfidence: Electronic Commerce and Development UnitedNations Publication: New York and Geneva, 2000.,E-Commerce and Development Report. United NationsPublication: New York and Geneva, 2001; E-Commerceand Development Report. United Nations Publication:New York and Geneva, 2002; E-Commerce and DevelopmentReport. United Nations Publication: New York andGeneva, 2003; E-Commerce and Development Report.United Nations Publication: New York and Geneva, 2004.5 United Nations Conferens on Trade and Development/BuildingConfidence, Electronic Commerce andDevelopmentAkademik Bilişim’10 - XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri10 - 12 Şubat 2010 Muğla Üniversitesi591karlılığı artırma noktasında sağladığı katkıyabakıldığında, gelişmiş ülkeler (GÜ) ve GOÜ’lerarasında merkez-çevre ayrımının bu model üzerindendevam etmekte olduğu görülmektedir.Dünya Genelinde B2B e-Ticaret Gelirlerive Bu Gelirlerin Bölgelere Göre DağılımıGünümüzde Türkiye’nin de içinde olduğu birçokGOÜ ve buradaki firmalar B2B aracılığıylabüyük gelirler elde etme beklentisi içindeolmalarına rağmen, ulusal enformasyon teknolojikalt yapılarını tamamlamış olan GÜ vefirmaları küresel ekonomide ticari hacimleriniher geçen gün daha da fazla artırmaktadırlar.Gartner Group tarafından yapılan ve sıklıklaalıntılanan bir araştırmada B2B e-Ticaret’inyıllara göre kademeli olarak arttığı ortaya konmaktadır.Yine Forrester Research tarafındanyapılan bir araştırmada 2006 yılı hesaplamalarınagöre dünya genelindeki e-Ticaret gelirlerinin12 trilyon doları aştığı ortaya konmaktadır. 6Ancak bu ticari hacmin/değerin paylaşımı noktasındaGÜ’lerin aldığı pay oldukça büyüktür.Grafik 1’de yüzde 95 oranını B2B e-Ticaret’inoluşturduğu e-Ticaret gelirlerinin bölgeleredağılımı gösterilmektedir. Kuzey Amerika,Avrupa (Batı ve Kuzey Avrupa) ve Uzakdoğu-Pasifik ülkeleri (Japonya, Çin, Singapur veAvustralya-Yeni Zelanda) 2006 verilerine göregelirlerin büyük bölümünü paylaşmaktadırlar.Buna karşın aynı grafikten GOÜ’lerin beklediklerikarşılığı alamadıkları anlaşılmaktadır.Bu durum, B2B e-Ticaret’in, ticaret hacmi büyüklüğüaçısından, teknolojiyi üretebilir ülkelerintoplandığı coğrafi bölgelerle büyük orandaparalellik göstermektedir. e-Ticaret gelirlerininyüzde 95’lik bir bölümünün B2B e-Ticaret’iaracılığında gerçekleştiği düşünüldüğünde,B2B e-Ticaret sitelerinin (e-pazaryerlerinin),gelişmiş ülkelerin elde ettikleri bu paylardabüyük rol oynadıkları kendiliğinden açıklık6 Her iki araştırma şirketinin yaptığı araştırmalarınsonuçlarının ayrıntılı verileri için bknz: İnalöz, A.(2003).