Akademik Bilişim '10 10 - 12 Şubat 2010 Muğla

Ulusal Aşı Bilgi Sistemi: Bir Durum Değerlendirmesi ve Yaklaşım ÖnerisiEmine Ünalır, Murat Osman Ünalır, Halil Şengonca, Fadıl Vardarları incelediğimizde, bu konuda henüz yapılmışherhangi bir çalışma bulunamamıştır. Heve arkadaşları hem insanlar hem de hayvanlarüzerinde kullanılan bütün aşılar için bir ontolojigeliştirilmiştir [6]. VO sadece aşı ile ilgililot, son kullanım tarihi, etken madde gibi öznitelikleriiçermektedir. Sağlık alanında yapılanterminolojik standartlaşma çalışmalarınınherhangi birini desteklememektedir. UABSile hedeflenen sağlık kayıtları arasında da birlikteçalışabilirlik olduğu için, sağlık alanındayapılan hem terminolojik hem de iletişim standartlaşmaçalışmalarının göz ardı edilmemesigerekmektedir. Bu nedenle UABS’de kullanılacakolan aşı ontolojisinin tıbbi standartlarıtemel alınarak geliştirilmesi önerilmektedir.Bu ontoloji kullanılarak aşı bilgileri tanımlanabilecektir.Tanımlanan aşı bilgileri ise aşıuygulamalarına ilişkin verilecek hizmetlerdekullanılabilecektir.UABS’nin vereceği hizmetlerden ilki,Türkiye’de bireylerin doğumları ile başlayanaşı uygulamalarının zamanlarını hatırlatmaktır.Bunun için Ulusal Aşı Programı’nda yer alan aşıtakvimi temel alınacaktır. Bir bireyin zorunluolarak olması gereken aşıların zamanı geldiğindebireyin kendisine eğer henüz yetişkin değilise anne-babasına, bağlı bulunduğu sağlık ocağınaya da eğer özel bir sağlık kurumundan yada doktorundan destek alıyorsa o kuruma aşınınzamanının geldiği UABS tarafından elektronikposta veya kısa mesaj ile bildirilecektir.Zamanın hatırlatılması ile yeni bir süreç başlayacakve aşının sağlanması söz konusu olacaktır.Aşının sağlanma sürecinde eczane, eczadepoları ve aşı sağlayan firmalar ile sağlık kurumuveya çalışanı sistemi kullanacaktır. Sadeceaşının sağlanması değil, sağlanma süresinceaşının uygulanacağı zamana kadar aşınınsaklanma koşullarına ilişkin bilgiler de sistemtarafından bu paydaşlara aktarılacaktır.Aşının sağlanmasından sonra aşının uygulanmasısırasında, sistemde o aşı ile ilgili belirtilmişklinik yönergelere ilişkin bilgiler yine582sistem tarafından aşıyı uygulayacak sağlık çalışanınabildirilecektir. Aşının uygulanması ilebirlikte sisteme aşının yapıldığı tarih, aşının lotnumarası, nerede uygulandığı, uygulayan kişiya da kurum, aşının sağlandığı kurum gibi bilgilerde sisteme girilmiş olacaktır.Aşının uygulanmasından sonra bireyde beklenmeyenbir yan etki görülürse, bu yan etki veyan etkinin izlenme sürecinde karşılaşılan durumlarsisteme sağlık çalışanı veya anne-babatarafından girilebilecektir. Böylelikle bireylerinetkilendiği aşılar sistemde bulunacağı için,bir sonraki benzer uygulamalardan önce hemsağlık kurumu ya da çalışanı hem de anne-babasistem tarafından uyarılacaktır.Aşı için geliştirilecek olan ontolojinin aşı hakkındaiçereceği bilgilerden biri de aşıların etkenmaddeleri olacaktır. Kişilerde alerjik durumlarsöz konusu olabileceği için aşılama öncesindeuygulanacak aşıların içerik bilgileri ile kişininvarsa bilinen alerjik durumları karşılaştırılarak,uyarı veya farklı etken maddeli aşı önerisi desistem tarafından yapılabilecektir.Ulusal Aşı Programı, ilköğrenim döneminde deaşılamalar içermektedir. Bu nedenle, okullar dasistemin kullanıcıları arasında yer alacaktır. Çocuklarauygulanacak aşının daha önce yapılıpyapılmadığı, çocuğun alerjik durumu gibi bilgilersistemden kolayca öğrenilebilinecektir.5. Sonuçlar ve Gelecek ÇalışmalarSağlık alanında bilgilerin farklı şekillerde gösterimlerisadece kurumlar arasında değil, kurumiçinde birimler arasında bile değişiklikgösterdiği gerçeği, bilginin paylaşımının, paylaşımsonucunda kullanımının ve birlikte çalışabilirliğinsağlanamadığını göstermektedir.Aşı ve aşılanma sağlıklı bireylerin gelişimi içinoldukça önemli olmasına rağmen, aşı ile ilgiliverilere ve bilgilere elektronik ortamlar üzerindenulaşarak sorgulanabilecek, aşı ve aşılanmasürecini izleyen bir sistem henüz ülkemizdebulunmamaktadır.Ülkemizde son yıllarda başlayan “Sağlıktae-dönüşüm” projesi ile birlikte kurumlar arasıveri paylaşımına dikkat çekilmekte, Sağlık-Netportalı ile çalışmalar duyurulmaktadır [15]. Buçalışmalar incelendiğinde, yine sağlık alanındayönetimsel etkinlikler için kullanılan veri aktarımıgörülmektedir.Anlamsal web teknolojileri ile desteklenenUABS ile verinin anlamı oluşturularak, farklıkurumlar, çalışanlar ve hastalar arasında bilgipaylaşımının gerçekleştirilmesinin sağlanmasıhedeflenmektedir. UABS’nin vereceği hizmetleraşağıda maddeler halinde özetlenmektedir:• Aşı uygulamalarının zamanını hatırlatmak,• Aşının sağlanma zincirine destek olmak,• Aşı uygulamalarına klinik yönergeler iledestek olmak,• Aşı yan etkilerine ilişkin kayıtları tutmakve yan etki sürecini izlemek,• Uygulanan aşı ile ilgili bilgilerin kayıtlarınıtutmak,• Aşı ile ilgili genel bilgileri tutmak,• Tıbbi bilişim standartlarını desteklemek.Sistemin farklı ve çeşitli paydaşlar tarafındankullanılması, farklı paydaşlar tarafından bilgileringirilebilmesi, sorgulanabilmesi UABS’nindağıtık bir ortamda çalışmasını gerektirmektedir.Birlikte çalışabilirliğin desteklenmesi içinde hem bilgi gösteriminde hem de iletimindebazı standartlara gereksinim duyulmaktadır.Örneğin yumurtaya karşı alerjik tepkiler gösterdiğineilişkin sağlık kaydı olan bir çocuğunkızamık aşısı için başvurduğunda sağlık çalışanınaUABS’nin olası yan etki uyarısı yapmasıgerekmektedir. Farklı bir yerde girilmiş bir sağlıkkaydının, farklı bir yerde kullanılıp, üzerindeçıkarsama yapılabilmesi ancak bu standartlarınontolojik olarak tanımlanması ile sağlanabilir.Sağlık alanındaki terminoloji standartlarının,ontolojik olarak tanımlanması anlamsal webteknolojilerinin sunduğu hem makineler hem deinsanlar tarafından bilginin aynı biçimde anlaşılıp,yorumlanmasına, sorgulanmasına ve üzerindenyeni bilgiler çıkartılmasına sağlayacaktır.Akademik Bilişim’10 - XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri10 - 12 Şubat 2010 Muğla Üniversitesi583Özet olarak, önerilen UABS, aşı ile ilgili bilgilerinfarklı paydaşlar tarafından sorgulanabilmesini,kullanılabilmesini bir başka deyişle birlikteçalışabilirliğin en üst düzeyde sağlanmasını hedeflemektedir.Bu yaklaşım göz önüne alınarakgeliştirilecek sistem ile ülkemizde bireylerinsağlık kayıtlarından aşı ve aşılanma ile ilgiliolan bölüm de kalıcı duruma getirilecektir.6. Kaynaklar[1] Berners-Lee,T., Hendler,J., and Lassila,O.,“The semantic web”, Scientific American,vol.284, no:5, pp. 34-43(2001).[2] Callender, D., “Vaccine Shortages: Implicationsfor Pediatric Nurse Implications”, J Pediatr HealthCare, 2006 Nov-Dec;20(6):426-429. (2005)[3] Della Valle E., Cerizza D., Celino I., DogacA., Laleci G., Kabak Y., Okcan A., GulderenO., Namli T., and Bicer V., “The need forsemantic web service in the eHealth”, W3Cworkshop on Frameworks for Semantics inWeb Services.(2005)[4] Dünya Sağlık Örgütü (World Health Organization),“Vaccine-preventable diseases,vaccines and vaccination”, International Traveland Health, WHO Library Cataloguing-in-Publication Data, Sweeden, Chapter 6. (2008)[5] Gruber, T.R., “A translation approach toportable ontology specification”, KnowledgeAcquisition 5:199-220. (1993)[6] He, Y. and Cowell, L. and Diehl, A.D. andMobley, H. and Peters, B. and Ruttenberg, A.and Scheuermann, R.H. and Brinkman, R.R.and Courtot, M., “VO:Vaccine Ontology”, NaturePrecedings. (2009)[7] Hrabak K. M., Campbell J. R., Tu S.W.,McClure R., Weida R.T., “Creating interoperableguidelines requirements of vocabularystandarts in immunization decision support”, ,MedInfo 2007;12(Pt 2):930-934.(2007)