Akademik Bilişim '10 10 - 12 Şubat 2010 Muğla

Ulusal Aşı Bilgi Sistemi: Bir Durum Değerlendirmesi ve Yaklaşım ÖnerisiEmine Ünalır, Murat Osman Ünalır, Halil Şengonca, Fadıl Vardar3. Aşı Uygulamaları içinBir Durum DeğerlendirmesiSağlık alanında genellikle görülen problemlerile aşı uygulamalarında görülen problemlerörtüşmektedir. Aşı içinde tüm sağlık alanındaolduğu gibi dağıtık bir ortam söz konusudur.Sağlıklı bireylerin yetişmesini ve onların ölümcülveya kalıcı sakatlıklara neden olabilecekhastalıklara karşı bağışıklanmasını sağlayanen etkin sağlık yöntemi olan aşı uygulamaları,hastanelerde, sağlık ocaklarında, özel sağlıkkurumları ve özel doktorların muayenehanelerindeyapılabilmektedir. Yapılan tüm aşılar,Şekil1’de daha önce gösterilmiş olan “Aşı Kartı”olarak adlandırılan ve üzerine sadece aşınınyapıldığı tarihin yazıldığı formlar üzerinde tutulmaktadır.Kağıtların kaybolabilme, zamanlaüzerindeki yazıların silinebilme olasılığınakarşı aşı uygulamasına ilişkin bilgilerin kayıtaltına alındığı merkezi bir elektronik sistem ülkemizdehenüz bulunmamaktadır.Bağışıklama uygulamalarına hastalığa duyarlıolunan dönemden önce başlanılması gerekmektedir.Bu nedenle, yapılması gerekli olanaşılar için bir aşı takvimi de bulunmaktadır. Aşıtakvimine göre zamanı gelen aşının hatırlatılmasıherhangi bir elektronik sistem üzerindengerçekleşmemekte, sağlık çalışanı veya bireyinkendisi ve/veya anne-babası tarafından izlenmesigerekmektedir.Aşı takvimine göre bazı aşıların okul çağındauygulanması gerekmektedir. Okullarda aşıuygulamalarından önce çocuğa daha önce uygulananaşılar ile ilgili bilgiler çocukların velilerindenistenmekte, aşı bilgilerinin elektronikbir sistem üzerinde kaydı tutulmadığı içinelektronik bir ortam üzerinden sorgulanmasıda yapılamamaktadır. Bu günlerde hem dünyadahem de ülkemizde en çok konuşulan sağlıktehdidi domuz gribi salgınıdır. Ülkemizde debaşlayan Domuz Gribi Aşı Uygulaması içinokullar tarafından velilere yazılı olarak doldurulmaküzere aşı izin kağıdı öğrenci ile birlikte580gönderilmektedir. Bunun yerine veliye elektronikbir sistem üzerinden gönderilecek bir kısamesaj veya elektronik posta izin sürecini hızlandırma,kolaylaştırma ve kaybolma riskinekarşı daha etkin bir yaklaşımdır.Uygulanacak aşının sağlanmasında ise iki farklıdurum söz konusudur: aşının uygulanacak sağlıkkurumu veya sağlık çalışanı tarafından sağlanmasıya da bireyin kendisi veya anne-babasıtarafından sağlanması. Aşıların bozulmadansaklanmasında ve uygulanacakları zamandasağlanmasında, hem ülkemizde hem de dünyadasıkça problemler yaşandığı bilinen bir durumdur[2 ,16]. Aşı sağlama zincirini sağlayanveya izleyen ayrıca sağlama süresince aşınınsaklanma koşulları için ilgili kişileri yönlendirenelektronik bir hizmet sunulmamaktadır.Aşıların sağlıklı bir biçimde sağlanması veuygulanmasından sonra, bireyde aşı ile ilgiligörülebilecek beklenmeyen yan etkiler olabilmektedir.Dünyada aşı ile ilgili yan etkileriraporlamak için geliştirilen sistemlerden biride VAERS (Vaccine Adverse Event ReportingSystem)’dir [9]. Türkiye’de VAERS ile aynıgörevi yerine getiren herhangi bir sistem bulunmamaktadır;buna karşılık olarak ülkemizdeizlenen yöntem, Temel Sağlık HizmetleriGenel Müdürlüğü tarafından yayınlanan AşıSonrası İstenmeyen Etkiler (ASİE) sonundayapılması gerekenlerin belirtildiği genelgedebelirtilen süreçlerdir [13]. Bu genelgede yapılacaktüm işlemler insan kaynaklı olup, kağıtüzerine yazılı olarak doldurulacak formlardanoluşmaktadır. Ayrıca, genelge incelendiğindesadece Sağlık Bakanlığı yönünde tek yanlı birbildirim söz konusudur. Ülkemizde, aşı uygulamasındansonra görülebilecek yan etkilerielektronik olarak izleyen herhangi bir sistembulunmamaktadır. Aşıların pekiştirme dozlarınınvar olduğu durumda, aşı uygulamasındanönce kişide daha önce görülen, belki de kişiyebu aşının yeniden uygulanmaması gerektirendurumlar söz konusu olabileceği bir gerçektir.Ölümcül veya kalıcı sakatlıklara neden olabilecekyan etkilerin veya aşının içindeki bazımaddelere karşı alerjik tepkilerin görülebilmeolasılığına rağmen, bu tür durumlar için sağlıkçalışanını uyarmak yine kişilerin kendilerineveya anne--babalarına düşmektedir. Bunun yanısıra, aşının bulunduğu lot ile ilgili taşıma ya dasaklanma sırasında bozulma gibi bir sorun dabulunabilir. Eğer böyle bir durum söz konusuise aşının bulunduğu lota ilişkin tüm aşılarıntoplanması ve incelenmesi de gerekebilmektedir.Aşı ile ilgili sağlama süreci elektronik sistemlertarafından izlenirse, aynı lotta bulunantüm aşılara ulaşmak da kolaylaşacaktır.Aşılar üzerinde araştırma ve geliştirme yapılanönemli sağlık uygulamalarından biridir [10].Var olan aşılar ile ilgili geliştirme sürecindeuygulanan aşıların, bireyler üzerindeki etkilerineilişkin bilgilere, bunun yanı sıra henüz aşısıgeliştirilmemiş hastalıklar için aşı araştırmaçalışmalarında hasta bilgilerine elektronik birortam üzerinden erişilebilinmesi aşı araştırmageliştirme çalışmalarında, hızlı ve etkin birdestek sağlayacaktır.Aşılar ile ilgili bilgilerin ve aynı zamanda aşıuygulamaları için gerekli hizmetlerin farklısistemler, kurum, kuruluş ve kişilerce kullanılabilmesiiçin birlikte çalışabilirliğin desteklenmesigerekmektedir. Bilgilerin bir keztanımlandıktan ya da sisteme girildikten sonrasadece bilginin girildiği yerde değil, bilgiyegereksinim duyulan her yerde hem sistemlerhem de kişiler tarafından yeniden kullanılabilmesihizmette başarımı arttırıcı, aynı zamandamaliyeti düşürücü bir sonuç doğuracaktır.Akademik Bilişim’10 - XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri10 - 12 Şubat 2010 Muğla Üniversitesi581Klinik yönergeler, sağlık alanındaki farklı bölümlerdetanı, yönetim ve tedaviye ilişkin ölçütlereve kararlara önderlik etmek amacıylahazırlanan belgelerdir. Günümüzde klinik yönergelerkısaca önleyici, tanı, hastalığın sonucunailişkin tahmin (prognoz), ilaç kullanımınıiçerebilecek tedavi, riskler ve kazançlar ve maliyetetkinliğine ilişkin en iyi bulguları ve ençok karşılaşılan verileri tanımlamakta, özetlemekteve değerlendirmektedir [7]. Ayrıca klinikdeneyimler ile ilgili en önemli soruları tanımlamaktave tüm karar seçeneklerini ve bunlarıngetirilerini belirtmektedir. Klinik yönergelerile sağlık hizmetlerinde standart sağlanması,kalitenin arttırılması, risklerin azaltılması vemaliyetin düşürülmesi sağlanmaktadır [7, 12].Aşı uygulamaları için de klinik yönergeler bulunmaktadır,bu klinik yönergeler makinelertarafından yorumlanabilir bir içerikte değildirve kişilerce yorumlanması gerekmektedir; buda karar desteğinde hataya açık olunmasına nedenolmaktadır.Ortaya konan sorunlar özetlenecek olursa, heminsanlar hem de makineler tarafından aynıbiçimde anlaşılıp işlenebilecek aşı bilgisininnasıl gösterilmesi gerektiği, farklı paydaşlarbirlikte çalışabilirliğin nasıl destekleneceği vebu paydaşlara hizmetlerin uygulamalardan bağımsıznasıl sunulacağı ön plana çıkmakta olantemel noktalardır. Aşı uygulamaları için sözkonusu olan sorunların çözümü için anlamsalweb teknolojileri ile desteklenen ulusal bir aşıbilgi sisteminin geliştirilmesi önerilmektedir.Sistemin belirtilen problemlere sunacağı çözümlerve sistemin dayanacağı temel özelliklerbir sonraki bölümde anlatılmaktadır.4. Ulusal Aşı Bilgi Sistemi içinYaklaşım ÖnerisiUABS’nin aşı uygulamalarına yönelik genelhatları ile belirtilen hizmetlerini sağlık bakanlığı,hastaneler, sağlık ocakları, özel sağlıkhastaneleri ve kuruluşları, aşı geliştirme laboratuarları,aşı sağlayan kuruluşlar, eczaneler veecza depoları, okullar, hekimler ve diğer sağlıkçalışanları ile bireylerin kendisi ve/veya annebabalarınıiçeren oldukça geniş ve çok çeşitlipaydaşlara sunması hedeflenmektedir.UABS ile sunulan yaklaşımda, aşı ve aşı uygulamalarıhakkında yedi gün yirmi dört saatkesintisiz hizmet verecek bir sistem önerilmektedir.Sunulacak hizmetlerin temel noktasındaolan gerekli aşı bilgilerini tanımlamak için biraşı ontolojisine gereksinim duyulmaktadır.Ülkemizde sağlık alanında yapılan çalışma-