Akademik Bilişim '10 10 - 12 Şubat 2010 Muğla

Diş Hekimliği Fakültesi Hastanelerinde Dijital Radyografi Uygulamasında Karşılaşılan SorunlarınBilişim Teknolojilerindeki Gelişmeler Işığında Değerlendirilmesi - Önder Göçer, Sevinç Gülseçen, Tamer L. Erdem• Bilgisayarlı tomografi ve dental volumetriktomografi• Nükleer tıp5.1.2.2. X-ışını kullanılmayan teknikler• Elektromanyetik rezonans görüntüleme• Ultrasonografi6. Dişhekimliği FakültesiHastanelerinde PACSDişhekimliği Fakültesi Hastanelerinde aynıanda birçok hekimin çalıştığı çok sayıda ünit(Diş tedavi koltuğu) bulunmaktadır. Bazı bölümlerdefilme daha çok tanı aşamasında ihtiyaçduyulurken bazılarında tedavi aşamasındada hekim radyografik inceleme yapmayı isteyebilmektedir.Zorluk da bu noktada ortayaçıkmaktadır. Konvansiyonel film kullanımında,hekim ihtiyaç duyduğu anda film elininaltındadır. Dijital film kullanımında ise her anhekimin elinin altında olacak şekilde bilgisayarlarınkliniklere yerleştirilmesi çok pahalı veyönetimi zor olabilmektedir.Dişhekimliği Fakültesi Hastanelerinde genelolarak hastaneye başvuran yeni bir hasta, öncelikleOral Diagnoz ve Radyoloji bölümündemuayene edilir, gerekiyorsa röntgeni çekilir,tedavi planlaması yapılarak ilgili bölümlereyönlendirilir. Hastanın tedavisinin yapılacağıbölümde ilk muayenesi yapılarak tedaviyi yürütecekhekime yönlendirilebildiği gibi, doğrudanbir hekime de yönlendirilebilmektedir.Bu hasta mahremiyeti açısından filmi görmeyehangi hekimlerin yetkili olacağı konusunda belirsizliğesebebiyet verebilmekte veya yetkilendirmeyönetimi zor bir iş halini alabilmektedir.Hasta sirkülasyonunun yoğun olmasının yanısıra bazı durumlarda tedavi başlangıcında, ortasındave sonunda filmler alınması gerekebilmektedir.Bu da operasyonel zorluklara sebebiyetvermektedir.574İstanbul Üniversitesi Dişhekimliği FakültesiHastanesini ele alacak olursak, 8 katlı bir binayayerleşmiş öğretim üyesi, öğrenci, asistanklinikleri; ek binada ise Oral İmplantoloji bölümüve Temel Tıp Bilimleri bölümleri mevcuttur.Bazı katlar da iki farklı bölüm tarafındanpaylaşılmaktadır. Bazı kliniklerde yan-yana 20Unit yer almaktadır.Yapılan incelemede Ortodonti gibi bazı bölümlerdebağımsız olarak dijital radyografi kullanıldığıgörülmüştür. Bu uygulamada kullanılansistemin HYBS ve RBS ile bütünleşik çalışmadığı150 GB kapasiteli bir bilgisayarın diskininpaylaşıma açılarak bölümde yerleşik 5 bilgisayarile görüntülemenin yapıldığı görülmüştür.Fakültenin Oral Diagnoz ve Radyoloji Bölümüise Dijital Radyografiye geçiş için çalışmalaryürütmektedir. Bu kadar karmaşık bir yapı içerisindedoğru yapılandırılmış bir PACS olmadandijital radyografiyi sağlıklı olarak kullanmanınmümkün olamayacağı düşünülmektedir.6.1 Durum Tesbitiİstanbul Üniversitesi Diş Hekimliği FakültesiHastanesinde yıllar itibariyle değişim göstermeklebirlikte, bir yılda yaklaşık 40.000 Panoramikve 80.000 adet periapikal film çekilmektedir.Dijital filmlerin yer aldığı dosya büyüklüklerinegelince, çözünürlük ve dosya türünegöre değişiklik göstermekle birlikte panoramikfilmler yaklaşık 4 MB, periapikal filmler iseyaklaşık 0,5 MB yer tutmaktadır. Bu da yıllıktoplam 200GB kullanılabilir disk kapasitesigerektirmektedir.6.2 Çözüm ÖnerileriDijital radyografiye geçiş belirli bir stratejidâhilinde planlı ve sistemli bir şekilde yapılmalıdır.Şayet bazı bölümlerde (ortodonti gibi)öncelikle uygulanacaksa dahi, mutlaka tümfakülte için bir PACS kurulması öngörülerekbuna yönelik yapı oluşturulmalıdır.Server’ın yaklaşık mevcut 200 kullanıcıya veek olarak kliniklere yerleştirilecek görüntülemebilgisayarlarına hizmet vereceği göz önünealınarak planlama yapılmalıdır. Öncelikleağ (network) altyapısı gözden geçirilmeli ge-rekiyorsa iyileştirilmelidir. Server’a işletimsisteminin kurulması için SSD kullanılmasıperformansı artıracaktır. Bununla birlikte SSDfiyatları ve ürün yelpazesinin henüz tam olarakoturmadığı görülmüştür. Depolama içinRaid5 diskler kullanılmalı ve başlangıç olarak500GB’ın üstünde bir disk kapasitesi tercihedilmelidir. Bununla birlikte 2TB’a kadargenişleme imkânı da gözetilmelidir. Önerilensistem en az 2 adet GigaBit Ethernet ile ağabağlanması yerinde olacaktır. Server’da güçünitesinin yedekli olması ve çalışırken takılabilmeözelliği bulunması önerilir. Sağlıklı biryedekleme ve virüs koruma sistemi oluşturulmalıve belirli periyotlarda yedekleme sistemininçalışması kontrol edilmelidir.PACS kurulurken her ne kadar iletişim altyapısıve server önemli ise de asıl verimli kullanımısağlayacak olan HYBS ve RBS ile bütünleşikçalışacak yazılımdır. PACS yazılımına kararverilirken, firmanın referansları, daha önceyaptığı işlerin büyüklüğü, görüntüleme yazılımınındiş hekimliği için yeterliliği ve standartlarauygunluğu (HL7, DICOM ve IHE) titizlikleüzerinde durulması gereken noktalardır.PACS yazılımının edinme maliyetinin yanı sırayıllık bakım maliyetinin de satın alma aşamasındakullanıcı sayısı veya kapasite ile orantılıolarak belirlenmesi yerinde olacaktır. Ayrıcaek özellik ve yeni sürümlerin bakım maliyetiiçerisinde mi değerlendirileceği, yoksa ayrıcabedel ödenip ödenmeyeceği satın alma aşamasındaüzerinde durulması gereken noktalardandır.Piyasada mevcut yazılımların birbirlerineüstünlükleri iyi araştırılmalı gerekiyorsa buaşamada danışmanlık alınmalıdır.Görüntüleme çözümlerinde heterojen bir yapıöngörmek yerinde olacaktır. Hekimlerin odalarındakibilgisayarlarından görüntüleme yapılabilmeli,bunun yanı sıra klinikler için uygunçözümler geliştirilmelidir. Klinikler içinmasaüstü bilgisayarlar, NComputing benzerisanal çoklaştırıcılar ve mobil sistemler bir aradauygulanabilir.Akademik Bilişim’10 - XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri10 - 12 Şubat 2010 Muğla Üniversitesi575Mobil cihazlarda uzun pil süreleriyle yeni nesilçoklu-dokunmatik tablet bilgisayarların kullanımınınverim artışı sağlayacağı düşünülse de,pudralı eldiven ile kullanımının cihaza zararverip vermeyeceği ya da verimliliği ile ilgilibir araştırmaya rastlanmamıştır. Bu açıdanbakıldığında klinik kullanım için MCA’ler iyibir alternatif oluşturmaktadır. Mobil cihazlarınçalınma ve kaybolmasına karşı çözüm üretilmesigerekecektir. Bu aşamada Radyo Frekansı(RF) etiketler yardımıyla korunma bir alternatifolarak değerlendirilebilir. Mobil cihazlariçin PACS görüntüleme yazılımı özel olarakgeliştirilmiş olmalıdır. Bu yazılımın arayüzü,masaüstü bilgisayarlar için geliştirilen detaylımenüler ve giriş yöntemleri içeren bir yapıdadeğil daha çok düğmelerle (buton) seçerek kolaygirişe imkan tanıyan yapıda olmalıdır.6.3 Geleceğe Yönelik BeklentilerDiş hekimliği alanında; içerik tabanlı sorgulama,üç boyutlu (3D) görüntüleme ve üç boyutlu(3D) modelleme konularında yazılım geliştirmeimkânlarının geniş olduğu ve gelişmeyeaçık olduğu düşünülmektedir. Bu alanlardakigelişmelerin kullanımı da artıracağı beklenmektedir.Bununyanı sıra kablosuz iletişimdeyaşanacak gelişmelerin de kullanımı yaygınlaştıracağı,konvansiyonel filmin (dijital fotoğrafçılıktayaşandığı gibi) dramatik bir şekildekullanım imkânının azalacağı, çözünürlük,kalite ve iletişim (veri paylaşımı) alanında dayeni teknolojilerin kısa zamanda büyük mesafelerkat edileceği düşünülmektedir.7. SonuçÖzellikle amatör fotoğrafçılar Dijital FotoğrafMakineleri ile ilk tanıştıklarında biraz bocaladılar,sanki büyü bozulacaktı. O güne kadaryerleşik düzende; fotoğraflar çekilir, banyo yapılırsiyah-beyaz ise baskı, dia pozitif ise çerçeveyapılır ve adeta büyülü bir şekilde ışığatutulur sonuç incelenirdi. Sanki dijitale geçilincebu büyü bozulacaktı. Oysaki korkulan olmadı,iyi fotoğrafçılar hala çok iyi fotoğraflarçekiyorlar.