Akademik Bilişim '10 10 - 12 Şubat 2010 Muğla

Diş Hekimliği Fakültesi Hastanelerinde Dijital Radyografi Uygulamasında Karşılaşılan SorunlarınBilişim Teknolojilerindeki Gelişmeler Işığında Değerlendirilmesi - Önder Göçer, Sevinç Gülseçen, Tamer L. Erdemdoğru tanı konulduğunda gerçekleşebilir. Buaçıdan bakıldığında radyolojik görüntülemeninayrı bir önemi vardır [3]. Dijital radyografiile elde edilen görüntüler üzerinde bir bölgeyeodaklanma ve ölçme gibi değişik görüntü işlemeyöntemleri uygulanabilmektedir. Dijitalradyografi kullanıldığında; hasta düşük dozdaradyasyon almakta, film banyosu ortadan kalktığıiçin zaman ve maliyet tasarrufu getirmekte,doktorlar açısından daha detaylı görüntüimkânı sunmakta tüm bu özellikleriyle verimlilikve kalite artışı sağlamaktadır.2. Dijital RadyografiRadyoloji Türkçeye “Işın Bilimi” olarak çevrilebilir.Konvansiyonel radyografide görüntühastayı değişik oranlarda geçen x-ışınlarınınröntgen filmi üzerindeki fotografik etkisi ileoluşuyordu. Dijital röntgende ise hastayı geçenx-ışınları röntgen filmi üzerine değil, dijitalizeedilebilecek bir düzenek üzerine düşürülür. Budüzenek, x-ışınlarının miktarını ölçen bir dedektörsistemi olabileceği gibi, laser ışını iletaranabilecek bir fosfor plağı da olabilir. Dijitalizasyonyöntemi ne olursa olsun sonuçta yapılaniş, hastayı geçen x-ışınlarının her noktadayarattığı etkinin sayısal olarak ölçülmesi ve görüntününbu ölçümlerden oluşturulmasıdır [6].Dijital radyografi kullanımının getirdiği avantajlarışu şekilde özetleyebiliriz;• Hastaya ulaşan radyasyon dozunun konvansiyonelfilme kıyasla büyük orandaazalması (%80-90) [5].• Görüntü kalitesinin çeşitli işlemler ileartırılabilmesi ve ölçüm yapılma olanağısağlaması,• Dijital görüntü bilgisayar bağlantısı olan heryere hızla gönderilebilir. Bu yolla istenilenmerkezle konsültasyon da yapılabilir [6].• Sağlıklı bir şekilde arşivleme imkânı sağlar.• Yine dijital radyografiye geçişle birlikte filmve banyo kullanılmadığı için, film ve banyomaliyeti, banyo zamanı ve çevreye zararlı solüsyonlarınkullanımı ortadan kalkmaktadır.570Günümüzde kullanılan dijital radyografik sistemlerde;direkt sensör sistemleri (CCD, CMOS)ve fosfor plak sistemleri olmak üzere 2 farklıtip görüntü reseptörü kullanılmaktadır. Fosforplakların x-ışınına duyarlılığı ve görüntü alanıhem konvansiyonel hem de direkt sensörlereoranla daha fazladır. Bunun yanı sıra, plaklarınesnekliği konvansiyonel filmlere çok yakındırve dolayısıyla klinik kullanımı kolaydır [6].Hangi yöntemle elde edilirse edilsin, dijitalradyografinin saklanması ve görüntülenmesiaşamalarının etkin ve kolay bir yolunun bulunmasıgerekecektir. Bu amaca yönelik olarakröntgen, ultrason, MR, bilgisayarlı tomografi,mamografi, ağız içi görüntü gibi tıp alanındakullanılan görüntü kaydedici cihazların sağladığıgörüntülerin tek bir kaynaktan yönetilmesinisağlayan sistemler geliştirilmiştir. Busistemler PACS (Picture Archiving And CommunicationSystem - Görüntü Arşivleme veİletişim Sistemi) olarak anılmaktadır.3. PACSPACS adından da anlaşılacağı üzere tıbbigörüntülerin arşivlenmesini ve iletilmesinisağlayan sistemlerdir. PACS sisteminin Bölüm3.1’de yer alan temel nitelikleri taşımasıbeklenmektedir [7];3.1 PACS’in Nitelikleri• Görüntülere, yetkilendirme aşamasındansonra, istenen biçimde, istenen zamanda,istenen yerden ulaşılabilmeli.• Tüm işlemler, film basılmasına gereksinimduyulmadan yürütülebilmelidir,• DICOM uyumlu tüm cihazlar sisteme entegreedilebilmelidir,• Tüm görüntü ve görüntülere ilişkin veriler,tek bir kaynaktan yönetilebilmelidir,• HYBS ya da Radyoloji Bilgi Sistemi(RBS)ile bütünleşik çalışabilmelidir. Görüntüsüalınacak hastaların yönlendirilmesi, sırayakonulması ve randevularının yönetimi gibiişlemlerin PACS ile uyumlu yürütülmesigerekmektedir.• Tüm kullanıcılar, kendi bilgisayarlarındakiHYBS yazılımı üzerinden, kendi yetkilerioranında, görüntülere ve eğer mevcutsaraporlara ulaşabilmelidir.• Görüntüleyici (Viewer), görüntüler üzerindekiışık ayarı, beyaz dengesi, döndürme,büyültme, çoğaltma, ölçüm yapma,gruplama, karşılaştırma, imleme gibi isteklerinikarşılayacak teknik araçlara sahipolmalıdır.• Hastane içinde dağıtımı yapılan görüntüve raporlar, danışmak için veya ihtiyaç halindeinternet üzerinden dış kullanıcılar ilepaylaşılabilmelidir.3.2 PACS’E Geçişte Karşılaşılan SorunlarPACS’e geçişte sıklıkla aşağıdaki sorunlarlakarşılaşılmaktadır [8] [9]:• Hedefin belirlenmemiş ya da doğru belirlenmemişolması,• Ön araştırmasının geniş olması,• Kuruluş maliyetinin yüksek olması (Radyolojicihazlarının dijitale dönüşüm masrafınınyüksek olması ve PACS maliyeti),• Genel olarak yazılıma para ödeme konusundaisteksiz olunması,• Yetişmiş insan gücü;•- Sağlık Bilişimi konusunda yetişmişuzman eksikliği,- Doktorların bakış açısı,Veriler adli kayıt niteliğindedir. Bununöneminin bilinmemesi veya yeterincebilinmemesi.Kamu olmanın getirdiği klasik sorunlar,•• (Hizmette kalite, verimlilik, yetkinlik gibikonulardaki eksiklikler),• Büyük bir yapının dönüştürülecek olması,• Ara çözümlerde görüntü kaybının olması,• Büyük ve başarılı örneklerin olmaması yada bilinmemesi,• Kablosuz iletişimde (3G) veri indirme sınırınınolması, sınırın üzerine çıkıldığındaayrı tarifeden ücretlendirilmesi.• Dijital filmin en uçtaki hekime ulaştırılma-sında karşılaşılan teknik zorluklara çözümüretilmemiş olması.Akademik Bilişim’10 - XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri10 - 12 Şubat 2010 Muğla Üniversitesi5714. Güncel Bilişim Teknolojilerindeki DurumHer ne kadar bilişim teknolojilerindeki gelişmelerinDijital Radyografi kullanımını etkileyebilecekolanları aşağıda kısaca incelendiysede gelişmeleri ne kadar geniş ele alırsak alalımyine de yeterli olamayacağı açıktır.4.1 Ağ ve iletişimİyi çalışan bir PACS için, sağlıklı bir ağ (Network)altyapısının kurulmuş olması gerekmektedir.Günümüzde kullanılmakta olan Fiberoptik ve UTP kablolar ile kablolu altyapıyı,doğru konumlandırılmış Access Pointler kablosuzaltyapıyı, PACS’in gerektirdiği şekildeve makul maliyetler ile kurmak mümkündür.PACS’te yüksek kapasitede görüntü dosyalarıkullanımı sebebiyle kablosuz iletişimde (3Gmobilinternet) teknolojisi kullanımı için fiyatlarınuygun olduğunu söylemek için ise henüzerkendir. Tablo-1’de 06 Şubat 2010 tarihi itibariyleülkemizde faaliyet gösteren 3 operatörünfiyat tarifelerinden örnekler verilmiştir [10].Şirket Kota FiyatAvea 4GB 39 TLTurkcell 4 GB 39 TLTurkcell 8 GB 69 TLVodafone 5GB 45 TLTablo-1: Türkiye’de faliyet gösteren3 operatörün fiyat tarifeleri4.2 USB 3.0USB (Universal Serial Bus-Evrensel Seri Veriyolu)dış donanımların bilgisayar ile bağlantıkurabilmesini sağlayan seri yapılı bir bağlantıbiçimidir. Yaygın kullanılan sürümü 2.0’dır. Bu1.1’den 40 kat hızlıdır. Tak çalıştır (plug andplay) özelliğinden dolayı birçok cihazın bağlantısındakullanılmaktadır. USB 2.0’ın 480Mbit/sn’lik hızına karşılık Usb 3.0’ın 4.8Gbit/slik bir aktarım hızı mevcuttur [13]. Böyleceyeni standart, teori bazında USB 2.0’dan 10kat daha hızlı olmakta ve verileri eSATA arabiriminden(3000 Mbit/s) 1,6 kat daha hızlı aktarabilmektedir.Bu oran şu an için piyasadaki