Akademik Bilişim '10 10 - 12 Şubat 2010 Muğla

Akademik Bilişim’10 - XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri10 - 12 Şubat 2010 Muğla ÜniversitesiUygurcada Biçimbilimsel BelirsizlikMurat Orhun 1 , A. Cüneyd Tantuğ 2 , Eşref Adalı 21İstanbul Bilgi Üniversitesi, Bilgisayar Bilimleri Bölümü, İstanbul2İstanbul Teknik Üniversitesi, Bilgisayar Mühendisliği Bölümü, İstanbulmuratmehmet@cs.bilgi.edu.tr, cuneyd@itu.edu.tr, adali@itu.edu.trÖzet: Bu bildiride Uygur dili için yapılan biçimbilimsel çalışmalar ve bu çalışmalardaki belirsizlilikdurumları elle alınmıştır. Biçimbirimsel çalışmalar doğal dil çalışmalarının en temel veönemli kısmını oluşturur. Dolaysıyla, biçimbilimsel belirsizliklerin etkileri örnekler ile gösterilmiştirve Uygur dili olarak, Uygurca sözcüklerdeki belirsizlik oranı hesaplanmıştır. Bu çalışmasadece tek sözcükler üzerinde yapılmıştır. Bitişken sözcükler üzerindeki çalışmalar ise henüzdevam etmektedir.Anahtar Sözcükler: Uygurca Biçimbilimsel Belirsizlik, Uygur Dili,Uygurca Bilgisayarlı Çeviri. Biçimbilimsel Belirsizlik Çözümleme.1. GirişBiçimbilimsel çözümleme ise sözcüklerin yapısınıaraştıran ve çözümleyen, Doğal dil çalışmalarınınen temel kısmıdır. Çünkü bu çalışmadabir sözcüğün nasıl oluşturulduğu, nasıl bilgileriçerdiği ile ilgili tüm bilgiler elde edilecektir.Bundan dolayı, biçimbilimsel çalışmalar bir doğaldil çalışması ya da bunun bir alt dalı olanbilgisayarlı çeviri yaparken, ilk önce yapılmasıgereken çalışmadır. Bu neden ile Arapça, Japonca,İngilizce, Fransızca ve Romanca gibi birçokdillerin biçimbilimsel çözümlenmesi ile ilgiliçalışmalar yapılmıştır [1–5]. Biçimbilimselsürekli yeni teknikler geliştirilmektedir ve bualanda an çok kullanılan teknik iki-düzeyli biçimbilimselyöntemdir [6–7]. Bu yöntem, özelliklebitişken diller için çok kullanışlıdır ve Fincegibi yapısı çok karmaşık dilin biçimbilimselçözümleyicisi bile bu iki-düzeyli biçimbilimselçözümleme yöntemi ile geliştirilmiştir [8].Türk dilleri içinde şimdiye kadar yapılan biçimbilimselçalışmalar ise Türkçe, Türkmenceve Kırım Tatarcısı ve Uygurca üzerinde yapıldığıbilinmektedir [9–13].Genel olarak, Türk diller üzerinde yapılandoğal dil çalışmaları, Türkiye Türkçesi üzerindeyoğunlaşmaktadır ve aktif çalışmalaryapılmaktadır. Mesela, Doğal dil çalışmalarındaolmazsa olmaz olan derlem geliştirilmiştirve sürekli güncellenmektedir [14].Aynı anda geliştirilmekte olan bu derlemkullanılarak çok önemli çalışmalar yapılmaktadırve tezler üretilmektedir [15]. Yenyöntemler geliştirilmektedir [16].Uygur dile ilgili doğal dil çalışmaları henüzbaşlangıç aşamadadır. Bu nenden ile Uygurcaile ilgili yapılmış Doğal dil çalışmaları çok kısıtlıdırve temel oluşturacak kaynaklar yok diyebilecekkadar azdır.2. Uygurcanın Biçimbilimsel Yapısı.Bitişken bir dil olan Uygurca çok zengin biryapıya sahiptir. Sözcükler sonlarına ardardaekler konularak yüzlerce farklı sözcüğe dönüştürülebilirler.Birçok dilde sözcükten ayrı yazılanekler Uygurcada bitişik yazılıyor. Mesel,Türkçede, soru ekleri bir önceki sözcükten ayrıyazılırken, Uygurcada, ise bitişik yazılır. Buneden ile Uygurca bir soru sözcüğünün Türkçeyeevirilmesi için, doğrudan çeviri yapılmasıimkansızdır. Ama Türkçede Uygurcaya çeviriyapılacağı düşünildiğinde, ise doğrudan çeviriyapılabilinir.544545