Akademik Bilişim '10 10 - 12 Şubat 2010 Muğla

Türkiye’de Planlı Kalkınma ve Teknoloji PolitikalarıÜmmühan Avcı, Meltem Kurtoğlu, Süleyman Sadi SeferoğluWhen today’s developed countries examined, it can be clearly seen that decisions taken andpolicies monitored have important impacts in their developmental process. It is the fact that especiallyeducational and technological policies are the most important ones among monitoredpolicies. In Turkey, appropriate planning has been observed from the republic’s inception to thepresent day in accordance with the conditions of each period. However, policies couldn’t be realizedas planned.The purpose of this paper is to investigate the development plans which were in effect from 1960to present day in Turkey. The use of technology, technology policies implemented and diffusionof technology were the main points in this investigation. In the light of this analysis, society’sview of innovation, implementation experiences of technology policies, obstacles encounteredin the process of policy implementation and measures taken in this regard were discussed. Inaddition, the main themes (topics) of each plan, and the reasons why those themes were chosenwere explored. Finally, some suggestions in regard to successful implementation of technologypolicies were offered.Keywords: Development plans, technology policies, diffusion of technology1. Girişİnsanlığın var olduğu ilk günden beri yaşamayön veren teknoloji, zaman içerisinde işleviniyitirmeden ancak değişerek gelişimini sürekliolarak sürdürmüştür. İnsanoğlu yaşamını devamettirebilmek ve karşılaştığı güçlüklerin üstesindengelebilmek için birtakım araç gereçlergeliştirmek zorunda kalmıştır. Bu zorunluluklar,o dönemlerde teknoloji olarak adlandırılmasada, teknolojinin ortaya çıkmasında temelneden olmuştur. Zaman içerisinde bilimle birlikteanılan teknoloji, bilimle karşılıklı etkileşimiçinde bulunarak birbirlerinin gelişmesinekatkıda bulunmuştur.Günümüzde önemini giderek artıran bilim veteknoloji, ülkelerin ilerlemişliklerinde önemli birgösterge olarak kabul edilmektedir. 22.yüzyıldatoplumlar, kendi ihtiyaçlarını kendileri giderebilmekve gelişebilmek için bilimle teknolojiyiiç içe kavramlar olarak kullanmaktadırlar. Bilimselbilgiyi teknolojik bilgiyle ilişkilendirerek,kuramsal kısımdan uygulama durumunageçilmektedir. Bilim ve teknoloji arasındakikarşılıklı etkileşim sayesinde, bilimsel bilgiteknolojiyi geliştirmekte, teknolojik bilgi isebilimin işlevini kolaylaştırmaktadır. Günümüzdünyasında olağanca hızıyla gelişmeye devam366eden bilim ve teknoloji, ülkelerin kalkınmalarındave ilerlemelerinde önemli bir paya sahiptir.Bu açıdan bakıldığında ülkelerin kalkınmalarındateknoloji politikalarının iyi belirlenmesininve bu politikaların uygulanmasının önemliyeri olduğu söylenebilir. Nitekim TÜBİTAK’ınVizyon 2023 belgesinde bilim ve teknoloji uzundönemli ekonomik ve toplumsal gelişmenin enönemli unsurlarından birisi, bilim ve teknolojipolitikaları ise bu gelişimin hızını ve yönünü etkilemeninbir aracı olarak ele alınmaktadır.Türkiye Cumhuriyeti tarihine bakıldığında, ilkyıllarda bağımsızlık kazanma savaşından yeniçıkmış ve yeni kurulmuş bir devlet olarak, ülkemizinher alanda birçok eksiğinin olduğu görülmektedir.Yeni Türkiye Cumhuriyeti Devleti,bağımsızlık savaşında insan kaynaklarını büyükölçüde kaybetmiş ve büyük bir dış borcu devralmıştır.Gelişmemiş bir tarım ekonomisi, tamamıyabancı sermaye kontrolünde bulunan hizmet,ulaştırma ve madencilik sektörleri ile el sanatlarıdüzeyinde tekstil, gıda, seramik, ağaç işlerive basit kimyasallar üreten iş yerlerinden oluşanbir görüntü ile yola çıkmıştır [7]. Dolayısıylateknolojik gelişim için gerekli olan sosyal, kültürelve bilimsel altyapıdan uzak olunduğu içinCumhuriyetin ilk yıllarında toplumsal gelişmeninçok az olduğu görülmektedir.Bu durumun sonuçlarını 1923–1960 yıllarıarasındaki dönemde uygulanan politikalardagörmek mümkündür. Bu dönemde ülkenin sanayive ekonomik açıdan gelişmesine öncelikverilerek, önceleri Devletçilik ilkesi temelindehareket edilmiş daha sonra özel sektöre ve özelgirişimciliğe de önem verilmiştir. 1960’lı yıllarise planlı kalkınmaya geçişin başladığı dönemolarak adlandırılır. 1963 yılından itibaren herbeş yılda bir, ülkenin gelişmesi ve kalkınmasındaönemli rol oynayan kalkınma planlarıhazırlanmaya ve politika belirleme işi artıkplanlı olarak yapılmaya başlanmıştır. Planlıkalkınma döneminde, kamu sektörüne emredici,özel sektöre yol gösterici özellikler taşıyanekonomik kalkınma planları uygulanmayabaşlanmıştır [7]. 1960’dan sonra, ekonomik vesosyal reformlar için planlamaya önem verenbir “Karma Ekonomik Sistem” uygulamayakonmuştur.Bu çalışmada 1963 yılından itibaren yayınlananve günümüzde dokuzuncusu yürürlükteolan kalkınma planları incelenmiş ve ülkemizdebelirlenen teknoloji politikalarının uygulamadakibaşarı durumları ve uygulanabilirlikleriirdelenmiştir.2. Kalkınma Planları veTeknoloji Politikaları AçısındanÖn Plana Çıkan Gelişmeler2.1. Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı(1963–1967)Birinci beş yıllık planda ülkemizin o dönemdekidurumları incelenmiş, yüksek öğrenim,kamu sektörü ve özel sektör gibi kurumlardageleceğe yönelik araştırma ve geliştirme etkinliklerininyönü belirlenmeye çalışılmıştır. Bukurumların öğretim ve araştırma gibi harcamalarınayönelik bütçe çalışmaları yapılmıştır.Planda, araştırma çalışmalarının geliştirilmesiile ilgili olarak ele alınacak en önemli sorunun,çalışmaları düzenleyici, işbirliğine sokucu veteşvik edici bir araştırma organı düzenin bulunmamasıolduğu belirtilmektedir. Bu nedenle,Akademik Bilişim’10 - XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri10 - 12 Şubat 2010 Muğla Üniversitesi367doğal bilimlerde temel ve uygulamalı araştırmalarıdüzenlemek, bunlar arasında işbirliğinisağlamak ve araştırma yapmayı teşvik etmeküzere bir Bilimsel ve Teknik Araştırmalar Kurulununkurulması planlanmıştır. Bilimsel veTeknik Araştırmalar Kurulu’nun araştırmalarınplan hedeflerini gerçekleştirecek alanlarayönelmesinde ve buna göre öncelik almasındayardımcı olacağı belirtilmiştir. Birinci beş yıllıkplanda ön plana çıkan bu gelişme, günümüzdekiTÜBİTAK’ın temellerinin o dönemdeatılmış olduğunu göstermektedir.Aynı dönemde OECD bilimsel araştırma komitesininhimayesinde Türkiye’nin de yer aldığıPilot Takımlar Projesi yürütülmüştür [4].Projenin amacı, uygun bir ekonomik büyümehızına erişilmesini teşvik etmeye ve sürdürmeyeyönelik plan ve politikalar çerçevesinde,bilimsel araştırma ve teknolojinin refah problemleriyle,en iyi biçimde nasıl ilişkilendirilebileceğininincelenmesidir. Ayrıca öğretimüyesi yetiştirilmesi amacıyla 3000 öğrencininyurt dışına gönderilmesi öngörülmüş ancaksadece 500 öğrenci yurt dışına gönderilmiştir.Buna karşın teknoloji transferi, eğitim politikasıve AR-GE faaliyetlerinin geliştirilmesiyleilgili planlı bir politika düzenlenmemiştir [2][4]. Birinci beş yıllık planda araştırma çabaları,kalkınmayla ilgili alanlardaki sorunlara yönelikolarak Türkiye’ye uygun çözüm yollarınınbulunması üzerine yoğunlaştırılmıştır. Ancakbu amacı güden politikalar uygulanamamış vebilimsel etkinlikler genellikle temel araştırmalarayönelmiş olarak kalmıştır.2.2. İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı(1968– 1972)İkinci beş yıllık planda çalışanlara yönelikolarak hizmet-içi eğitim çalışmaları planlanmıştır.Hizmet-içi eğitim çalışmalarıyla, bireylereöğrenim hayatları süresince işleriyleilgili kazanamadıkları bilgi, deneyim, yetenekgibi özellikleri kazandırmak ve ayrıca kendiaralarında işbirliğini artırmak ve teknolojikgelişmelerden haberdar olmalarını sağlamakamaçlanmaktadır. Hizmet-içi eğitim çalışmala-