Akademik Bilişim '10 10 - 12 Şubat 2010 Muğla

Lise Öğrencilerinin Mesleki Yönlendirilmeleri için Bir Model ve Öğrencilerin Bilgi Teknolojileri Mesleklerine Olanİlgilerinin Ölçülmesi - Orhan Gökçöl, Tunç Bozbura, Didem Arslanbaş, Şeyma Bağdemir-Güven, Banu GürünYazılım ve Bilgisayar Mühendisliği gibi bilişimmeslekleri alanlarında eğitim almak için çeşitliüniversitelere gelen öğrencilerin hepsinin bumesleklerin gerektirdiği eğitimi yürütebilecekve iş tanımlarını karşılayabilecek özelliklerdeolduğunu söylemek güçtür.Doğru kariyer hedeflerinin belirlenmesi birçok parametreye bağlıdır. Bireylerin okul yıllarındakibilgi ve becerileri (ilgileri) ve dersbaşarıları, uygun rehberlik hizmetleri ile desteklenerek,çeşitli sosyo-ekonomik parametrelerinde göz önüne alınmasıyla, kişi için dahauygun olacak meslek alanlarına, “doğru” yönlendirmeleryapılabilir. Bireyin günlük hayattayapmaktan hoşlandığı ya da hoşlanmadığıaktiviteler, hobileri, öğrencilerin başarılı olduklarıdersler, ders çalışma stilleri ve içindebulunulan sosyal ve ekonomik ortam ve aile/yakın çevre genel olarak meslek seçiminde(dolayısıyla üniversite bölüm tercihinde) etkiliolmaktadır.Bütün dünyada olduğu gibi, ülkemizde de“Bilişim” alanındaki meslekler çok popülerdirve orta ve yüksek öğretimde bilgi teknolojileriile ilgili çeşitli programların yanında özelbazı kurslar ve sertifika programlarıyla pekçok kişi kendini bilgi teknolojileri alanındageliştirmekte ve sonrasında da istihdam edilmektedir.Yazılım ve Bilgisayar Mühendisliğigibi mesleklerin popülerliği aynı zamanda bualanda eğitim görmek isteyecek öğrencilerinseçimlerini de etkilemekte ve aslında yapmaktançok mutlu olmayabilecekleri bir alandaeğitim almalarına yol açabilmektedir [1]. Ortaöğretimdeki öğrencilerin mesleki ilgileri vekişilik özelliklerinin belirlenerek diğer bazıfaktörlerin de ışığı altında (aile, sosyal veekonomik faktörler gibi) değerlendirilmesi veböylece üniversite giriş sınavı sonrasında Yazılımve Bilgisayar Mühendisliği bölümlerinegelecek öğrencilerin hem bu mesleklere ilgilihem de kişilik özellikleri açısından uygun olmaları,mezunların sonrasında iş gücüne olankatkıları açısından düşünüldüğünde, çok önemarzetmektedir.34Üniversitelerimizde, Yazılım Mühendisliği, BilgisayarMühendisliği, Enformatik gibi adlarla,ders yapıları birçok alanda birbiriyle örtüşebilen,kısıtlı sayıda “Bilişim” meslek bölümleri bulunmaktadır.Ancak, mezunlar çok çeşitli iş tanımlarındaçalışabilmektedir: yazılımcı, veri tabanıtasarımcısı, sistem çözümleyicisi, vb gibi.Günümüzde, “bilgi teknolojileri” pek çok meslekitanımın içinde yer almaktadır. Bilişim meslekleridendiğinde, bilgisayarlar, bilgisayar yazılımlarıve bilgisayar destekli çeşitli araçlarınkullanımını da içeren meslekler yerine, tüm iştanımının “Bilgi Teknolojilerin”ne dayandığımeslekler anlaşılmalıdır. Örnek olarak, “Finansalanalizler” yapılan bir iş tanımı yoğun bir şekildehem bilgisayar hem de finansla ilgili bilgisayarprogramlarının kullanımını gerektirebilir.Ancak, bilişim mesleği kategorisinde değerlendirilemez.Bilişim meslekleri denildiğinde, Bilgiteknolojileri (BT) altyapısı ile daha fazla ilgilimesleklerden söz edilmektedir. Örneğin, “yazılımgeliştirme”, “veritabanı işleri”, “algoritmageliştirme”, “BT sistemlerine teknik destek verme”gibi alanlarda tanımlı onlarca iş tanımı bilişimmeslekleri kategorisinde değerlendirilebilir.Meslekler ve iş tanımlarıyla ilgili yapılan enkapsamlı çalışmalardan birisi olan Mesleki TanımlarSözlüğü’nde (Dictionary of OccupationalTitles - DOT) 12.000’in üzerinde meslektanımı verilmiştir [2]. DOT içinde bilişim ileilgili meslekler “03” koduyla indekslenmiştirve beş ayrı alt kategoride gruplanmıştır. Bunlar;030 Sistem Analizi ve Programlama, 031Veri Haberleşmesi ve Bilgisayar Ağları, 032Bilgisayar Sistemleri Kullanıcı Desteği, 033Bilgisayar Sistemleri Teknik Destek, 039 BaşkaYerde Sınıflandırılmamış, Diğer2. Bilişim Eğilimlerinin ÖlçülmesiBireylerin kişilik özellikleri ile meslekleringerektirdiği özellikler arasındaki ilişki, Hollandtarafından tanımlanmaktadır [3]. Bu teoridekişiler altı teorik kişilik tipi ile tanımlanırlar.Her tip birbirinden farklı tercihler,görünüşler, yetkinlikler ve kendini algılamaile nitelendirilir[3,4]. Kişi karakterine uygunalanda eğitim gördüğünde ve sonrasında dauygun mesleği icra ettiğinde mutlu olacağındanbu kişilik tipleri ile altı iş ortamı modelininbirbirlerine paralel olduğu teorinin en önemlidayanak noktasını oluşturmaktadır.2.1. Holland Kişilik TipleriKişilik tiplerine göre modeller şu şekilde verilmektedir[3,4] :• Gerçekçi Kişilik Tipi (Realistic)• Araştırmacı Kişilik Tipi (Investigative)• Sanatsal/Artistik Kişilik Tipi (Artistic)• Sosyal Kişilik Tipi (Social)• Girişimci Kişilik Tipi (Enterprising)• Düzenli Kişilik Tipi (Conventional)Bu ana kategoriler kendi aralarında da yakınilişki içindedir ve birbirlerine çeşitli derecelerdebağlı olabilirler. Bu benzerlik derecesi Şekil 1’degösterilen altıgende özetlenmiştir. Teoride altıgenüzerindeki mesafeler tipler arasındaki benzerlikleters orantılıdır. Örneğin gerçekçi modeldüzenli ya da araştırmacı modele, sosyal gruptandaha yakındır. Birbirlerine zıt köşelerde konumlananortamlar ise birbirlerine en az benzerlikgösteren modellerdir. Buna göre; Gerçekçi-Sosyal, Araştırmacı-Girişimci, Sanatçı-Düzenlibirbirlerine zıt modellerdir. Yani, gerçekçi kişilikeğilimi baskın bir bireyde sosyal kişilik eğilimininbaskın olmaması beklenmelidir [4].Şekil 1. Kişilik ve çalışma ortamlarıarasındaki ilişkiyi özetleyen altıgenAkademik Bilişim’10 - XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri10 - 12 Şubat 2010 Muğla Üniversitesi35Holland ve Gottfredson’a göre [4] kişileruyumlu çevreleri arayıp buralarda kalırlar veortamlar da uyumlu insanları tutup onları ödüllendirirler.Uyum, kişinin mesleki kişiliği vepozisyonun çevresel tipinin eşleşme derecesiile ölçülür. Gerçekçi tipine yakın bir insan şayeten fazla gerçekçi çevresel bir modele yakınbir meslekte çalışıyorsa uyumludur.2.2. Holland KoduBir bireyin Şekil 1’de gösterilen altı kişiliközelliğinden en baskın olanları bulunduğunda,bunlardan ilk üç tanesi “Holland Kodu” olarakadlandırılmaktadır [4]. Aynı zamanda bu kişiliközellikleri ile meslek ortamlarının özellikleriaynı olduğundan, mesleklerle ilgili olarak daüç haneli bir kod belirlemek mümkündür. DOTkapsamındaki tüm mesleklerin Holland kodlarıbelirlenmiştir [2,4,5]. Bu çalışmada da, DOTkapsamında verilen bilişim ile ilgili mesleklereait Holland kodları kullanılmıştır.2.3. Eğilimlerin Ölçülmesi ve ZorluklarDr. Holland’ın modeli, meslekler ile kişiselilgiler arasındaki ilişkiyi vermektedir. Bir bireyeuygun sorular sorarak kişisel ilgilerinive Holland altıgenindeki kodların birbirlerinegöre göreceli büyüklüklerini elde etmekmümkündür. Böylece, bireyin en belirgin kişiselilgileri(Holland kodları) ortaya çıkacaktır.Öte yandan, teoriye göre, tıpkı bireyler gibimeslekler de altı temel tip ile (R, I, A, S, E,C) tanımlanabilmektedir [3]. Bir bireyin vebir mesleğin Holland kodu arasındaki uyum,çalışanlarla yaptıkları işler arasındaki uyumlaaynıdır [3,4].Bir kişinin Holland kodlarının göreceli ağırlıklarınıbulmak için kullanılan en etkin yöntem,kişiye bir anket uygulamak ve bu altı kişiliktipini ortaya çıkartacak sorular sorarak verilencevapları analiz etmektir. Kişilik tiplerininve uygun mesleklerin belirlenmesine yönelik,Holland teorisini esas alan pek çok ticari anketbulunmaktadır. Bu ürünlerde altı farklı eğilimiölçen belli sayıda soru bulunmaktadır. Sorulargenelde belli bir eğilimi yapmaktan “hoşlanılıp