Akademik Bilişim '10 10 - 12 Şubat 2010 Muğla

Üst Seviye Ontolojileri Üzerine Bir İncelemeYasemin YüksekÜstveri şemaları için temel modeller olarak varolanüst seviye ontolojilerinin kullanımı, bilgigösterimlerinin yeniden kullanımına izin verenbir alternatiftir. Üstveri şemaları, benzer kavramlarveya ilişkiler için farklı terimler kullanırlar.Üstverinin anlamsal birlikte çalışabilirlikprobleminin önemli noktası, aynı elemanlarıngösteriminde farklılıklara sahip olmasıdır.Bu nedenle Sicilla[6] 2005 çalışmalarında,OpenCyc bilgitabanına Dublin Core üst veristandartının terimlerine bağlantısı ile ilgili biraraştırma yapılmıştır.DC Elemanları ile OpenCycTanımlarını Bağlantısı:Dublin Core Üstveri Girişimi(Dublin CoreMetadata Initiative-DCMI) Soyut Modeli,DC standartın iki esas elemanı olarakkaynaklar(resources) ve tanımlar(descriptions)kullanılmaktadır. Kaynaklar, bir kimliğe (identity)sahip herşey gibi tanımlanır ve kaynaklarıntamamını gösterir. OpenCyc ise oc_thingterimi herşeyi içerir. Bir kimlik olarak webadreslerinin resmi ismi (Uniform ResourceLocator-URI) kullanılabilir. OpenCyc’da oc_UniformResourceLocator terimi, ortamdaki tanımlayıcılarımodeller. Belirli URL eşlemedekibirçok önerme, oc_urlOfCW’e benzer. Oc_urOFCW, oc_ConceptualWorks digital örneklerineURL’leri bağlar. DCMI soyut modeldekikaynaklar, anlamsalbilimin ayrıştırılması içinkullanılan çeşitli sınıflara ait olabilir. OpenCycsınıf tanımlama, ortak anlam bilimi ve yeniterimlerin tanımıdır. DCMI soyut modeldekiözellikler, kaynakları tanımlamak için kullanılanilişkiler, özelik, nitelik olarak tanımlanır.OpenCyc özelliği, DCMI’daki alt-özelliklerebenzer olabilen birçok ontoloji tanımlama dilleriiçin ortak olan alt-önermelerin tanımlamasıve önerme kavramıdır. OpenCyc terimleri ileDCMI elemanlarının eşlemesi aşağıdaki Şekil2’de gösterilmiştir.310DCMIElemanlarıCoverage(Kapsam)Creator(Yazar)Date(Tarih)Description(Tanım)Format(Biçim)Resource Identifier(Kaynak Tanımlayıcı)Language(Dil)Subject(Özne)Resource Type(Kaynak Tipi)OpenCyc Terimlerioc_SpatialThing, oc_TimeIntervalve oc_jurisdictionRegionoc_createdByoc_Dateoc_descriptionSentencesoc_CommunicationConventionoc_UniformResourceLocatoroc_HumanLanguageoc_subjectOfInfooc_TextualMaterial, oc_Sound,oc_StillImage, oc_SoftwareObjectŞekil 2. OpenCyc Terimleri ile DCMIElemanlarının EşlemesiÜst Seviye Ontoloji Çatısı İçindeTerminoloji (SNOMED CT, vs.) lerinAnaliziSNOMED CT’nin yapısal analizinde bazı bilgimühendisliği hataları bulunmaktadır. Bu hatalaraDOLCE temelinde çözümler üretilmiştir.SNOMED CT’nin kullanım amaçları:• Kodlama sistemleri için ortak referans temelindeolması.• Sağlık Bilgi Sistemleri için işlevsel ve anlamsalbirlikte çalışabilirlik için ortak kavramlarısağlaması.• Ortak terminoloji sağlaması.Héja [7] 2006 yılındaki çalışmalarında bu problemeçözümler önermişlerdir. Bu çözümler;• SNOMED CT, sayısal kaynak olarak kullanıldığında,genel olarak yeniden düzenlenmesigerekmektedir. Yüksek seviye ontolojininaçık şekilde ayrıştırılması ve alan-özelgenişleme ile modularize edilmelidir. Çekirdekmodel SNOMED CT, bağlamsal kavramtemelli sisteme dönüştürülmelidir. Bu sistem,biçimsel üst-seviye ontolojiye eşlenmelidir.• Çekirdeki model, biçimsel tutarlılık kontrolüiçin uygulanabilmelidir. Çoklu kalıtım,kategorilerin biçimsel tanımlamalarıtemelinde otomatik çıkarsayıcı tarafındandeğerlendirilmelidir.• SNOMED CT terminolojisi, bu çekirdekmodele eşlenmelidir. Hesaplamalı hiyerarşikilişkiler, ispat edilmiş ilişkiler olarakişaret edilmelidir.• Kavramlar, dönüşümü kolaylaştırmak içindoğal dil tanımlarına sahip olmalıdır.• Terminoloji ekleme yapıldığı süresince,her yeni kavram, kavramsal sistem analizedilerek eklenir ve çekirdek modelleyerleştirilir.4. SonuçlarFarklı kaynaklardan elde edilen heterejon bilgininbirleştirilmesi için üst seviye ontolojikullanılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Üst seviyeontoloji, yüksek seviyede belirli bir alandanbağımsız ontolojidir. Farklı kaynaklardan eldeedilen heterojen bilginin bütünleştirilmesi içinanahtar teknolojidir. Böylece ontolojideki kavramlar,daha geniş alanlar için basit ve genelkavramları içerir. Herhangi bir üst seviye ontolojisiningeniş alanda benimsenmiş olmamasınınsebeplerin en önemlisi karmaşık olmasıdır.Bir üst seviye ontolojisi yaklaşık olarak 10000ile ifade edilen sayıda elemanlardan oluşmaktadır.Ve elemanlar arasında karmaşık ilişkilerbulunmaktadır.Ontolojiler, herhangi bir seviyede birbirleriyleeşlenebilir. Orta seviye ve üst seviye ontolojiler,alanlar arasındaki kavramların eşlemesiniamaçlar. Bu çalışmada, literatürde varolan üstseviye ontolojiler araştırılmış, bunlar hakkındakısa bilgiler verilmiştir. Ayrıca çalışmada bazıüst seviye ontolojilerin Dublin Core gibi üstveri standartlara bağlantısına ve üst seviye ontolojiçatısı içerisinde SNOMED CT gibi sağlıkterminolojilerin analizi yapılarak incelenmiştir.Akademik Bilişim’10 - XII. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri10 - 12 Şubat 2010 Muğla Üniversitesi311Kaynaklar[1] Schulz, S., Boeker, M., Stenzhorn, H.,(2008), “How Granularity Issues Concern BiomedicalOntology Integration”, In MIE 2008 -Proceedings of the 21st International Congressof the European Federation for Medical Informatics,Göteborg, Sweden, May 25-28, 2008.Studies in Health Technology and Informatics(Vol. 136, pp. 863-868).[2] Herre, H., Heller, B., Burek, P., Hoehndorf,R., Loebe, F., Michalek, H., (2006),“General Formal Ontology(GFO): A FoundationalOntology Integrating Objects and Processes”,Part I:Basic Principles ( Version 1.0).Onto-Med Report, Nr. 8. Research Group Ontologiesin Medicine (Onto-Med), Universityof Leipzig.[3] Burgun A, Hill L, Bodenreider O.,(2001) “Mapping the UMLS Semantic Networkinto General Ontologies”, Proc AMIASymp 2001:81-5.[4] Masolo, C., Borgo, S., Gangemi,A., Guarino, N., Oltramari, A., Schneider, L.,(2003), “WonderWeb Deliverable D17”, TheWonderWeb Library of Foundational OntologiesPreliminary Report.[5] Mascardi, V., Cordi, V. and Rosso, P.,(2006), “A Comparison of Upper Ontologies”,Technical Report DISI-TR-06-21.[6] Sicilia, M., A., (2005), “On the Use ofExisting Upper Ontologies as a Metadata IntegrationMechanism”, Proceedings of the 2005international conference on Dublin Core andmetadata applications: vocabularies in practice,September 12-15, 2005, Madrid, Spain.[7] Héja, G., Surján, G., (2004), “SNO-MED CT and Formal Ontologies” BiomedCentral (BMC) Medical Informatics, 2004.