Somut Olmayan Kültürel Miras - Unesco

Somut Olmayan KültürelMirasİrem ALPASLAN

Sunum Planı• Somut Olmayan Kültürel Miras• Sözleşme Öncesinde Önemli Süreçler• Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi• Sözleşme Madde 2: Tanımlar• Listeler• Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi• İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi• En İyi Uygulama Örnekleri Listesi• Uluslararası Yardım Talepleri• Veriler (Karşılaştırmalı)• Çok Uluslu Dosyalar• Miras ve Yaratıcılık Aracılığıyla Barış ve Sürdürülebilir Kalkınma( UNESCOYeni Dönem Program Öncelikleri)

Somut Olmayan Kültürel Miras• ‘Yaşayan Miras’ olarak da bilinen somut olmayan kültürelmiras nesilden nesile aktarılan uygulamalar, sunumlar, bilgive becerilere karşılık gelmektedir.• Topluluklara kimlik duygusu ve devamlılık duygusu sağlar,yaratıcılığı ve sosyal refahı teşvik eder, gelir yaratır.Geleneksel bilgi olarak anılan bilginin büyük kısmı sağlıkhizmetlerine, eğitime ve doğal kaynaklar sistemininyönetimine entegre edilebilir bilgidir.• 2003 UNESCO Somut Olmayan Mirasın KorunmasıSözleşmesi ve bu kırılgan mirası korumaya, yaşayabilirliğinigüvence altına almaya ve sürdürülebilir kalkınmaya katkısağlama potansiyelinden tam olarak yararlanıldığındanemin olunmasını amaçlamaktadır.

Sözleşme Öncesinde ÖnemliSüreçler• Geleneksel ve Popüler Kültürün KorunmasıTavsiye Kararı 15 Kasım 1989(‘Bu tavsiye kararında folklorün korunması gerektiği insanlığın bualandaki zenginliğinin günden güne kitle kültürü karşısında unutulmayabaşladığı dile getirilerek 1972 Sözleşmesine benzer bir sözleşmenin bualanda bulunmadığına vurgu yapılmakta ve yapılan tanım ve tavsiyeedilen koruma önerileri anlamında 2003 Sözleşmesinin temeliatılmaktadır’)• İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Başyapıtlarıİlanı Programı 1997• Yaşayan İnsan Hazineleri Programı 1994 (ulusalenvanterlere akredite olmuştur.)

Somut Olmayan Kültürel MirasınKorunması Sözleşmesi• Somut Olmayan Kültürel Mirasın KorumasıSözleşmesi, UNESCO 32. Genel Konferansı’nda17 Ekim 2003 tarihinde kabul edilmiştir.• Somut olmayan kültürel mirasın korunmasıiçin yasal, idari, finansal dayanak ve çerçevesağlayan ilk uluslararası sözleşmedir.• Sözleşmeye 155 devlet taraf olmuştur.

Sözleşme Madde 2: Tanımlar• Bu Sözleşmenin amaçları bağlamında,• 1. “Somut olmayan kültürel miras” toplulukların, grupların ve kimidurumlarda bireylerin, kültürel miraslarının bir parçası olaraktanımladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler, beceriler vebunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel mekanlar- anlamına gelir.• Kuşaktan kuşağa aktarılan bu somut olmayan kültürel miras,toplulukların ve grupların çevreleriyle, doğayla ve tarihleriyleetkileşimlerine bağlı olarak, sürekli biçimde yeniden yaratılır ve buonlara kimlik ve devamlılık duygusu verir; böylece kültürel çeşitliliğeve insan yaratıcılığına duyulan saygıya katkıda bulunur.• İşbu Sözleşme bağlamında, sadece, uluslararası insan haklarıbelgeleri esaslarına uyan ve toplulukların, grupların ve bireylerinkarşılıklı saygı gereklerine ve sürdürülebilir kalkınma ilkelerineuygun olan somut olmayan kültürel miras göz önünde tutulacaktır.

• 2. Yukarıda 1. fıkrada tanımlanan “somut olmayankültürel miras”, özellikle aşağıdaki alanlarda belirir:• a) Somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasındataşıyıcı işlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler veanlatımlar;• b) Gösteri sanatları;• c) Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler;• d) Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar;• e) El sanatları geleneği

• 3. “Koruma” terimi, somut olmayan kültürelmirasın yaşayabilirliğini güvence altına almaanlamına gelir; buna kimlik saptaması,belgeleme, araştırma, muhafaza, koruma,geliştirme, güçlendirme ve özellikle okul içi yada okul dışı eğitim aracılığıyla kuşaktan kuşağaaktarma olduğu kadar, bu kültürel mirasındeğişik yanlarının canlandırılması dahildir.

Listeler• Acil Koruma Gerektiren Somut OlmayanKültürel Miras Listesi• İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel MirasınınTemsili Listesi• En İyi Uygulama Örnekleri Listesi• Uluslararası Yardım Talepleri

Acil Koruma Gerektiren SomutOlmayan Kültürel Miras Listesi• Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan KültürelMiras Listesi ilgili topluluklar ve taraf devletlertarafından, yaşatılması için acil önlem alınmasıgerektiği değerlendirilen unsulardan oluşur.• Bu listeye kayıt uluslararası işbirliği ve yardımlarınpaydaşlar için harekete geçirilerek paydaşların uygunkoruma önlemlerini almalarına yardımcı olmaktadır.• 2009-2012 yılları arasında Komite bu listeye 31 unsurkaydetmiştir.

Acil Koruma Gerektiren Somut OlmayanKültürel Miras Listesi, KriterlerAdaylık dosyasının aşağıda sayılan şartların tümünü karşılamalıdır:1. Unsurun Sözleşmenin 2. Maddesinde tanımlanan şekliyle somut olmayan kültürelmiras teşkil etmesi2. a. Unsurun devlet, topluluk, grup veya bireylerin tüm çabalarına rağmencanlılığını sürdürebilmesinin risk altında olması nedeniyle acil korumaya ihtiyaçduymasıb. Unsurun ağır tehdit altında olması ve bu tehlikesebebiyle acil koruma olmadan varlığını sürdürmesinin beklenemeyecekolması nedeniyle son derece acil korumaya ihtiyaç duyması3. Topluluk, grup veya bireylerin unsuru uygulamasına ve aktarmasına imkânsağlayabilecek koruma önlemlerinin alınmış olması4. Unsurun topluluk, grup veya bireylerin mümkün olan en geniş katılımını takibenve bunların bilgilendirilmiş, özgür iradeleri ve ön muvafakatleri ile adaygösterilmiş olması5. Unsurun Sözleşmenin 11. Ve 12. Maddelerinde tanımlanan şekilde başvuruyapan devletin egemenlik alanında mevcut somut olmayan kültürel miraslarınınbir envanterine dâhil edilmiş olması6. Sözleşmenin 17. Maddesi 3. Fıkrasına uygun olarak son derece acil durumlardaunsurun listeye kaydı konusunda ilgili taraf devlete usulüne uygun olarakdanışılmış olması

İnsanlığın Somut Olmayan KültürelMirasının Temsili Listesi• Bu mirasın çeşitliliğini göstermeye yardımcıolacak ve mirasın önemine ilişkin farkındalıkyaratacak somut olmayan kültürel mirasunsurlarından oluşturulmuştur.• 2008 yılında Komite, Başyapıt olarak ilanedilmiş 90 unsuru Temsili listeye aktarmıştır.2009-2012 yılları arasında Komite 167 yeniunsuru bu listeye kaydetmiştir.

İnsanlığın Somut Olmayan KültürelMirasının Temsili Listesi, KriterlerAdaylık dosyası aşağıda belirtilen şartların tümünü karşılamalıdır:1. Unsurun Sözleşmenin 2. Maddesinde tanımlanan şekliyle somut olmayankültürel miras teşkil etmesi2. Unsurun listeye kaydının somut olmayan kültürel mirasın önemine ilişkingörünürlük ve farkındalığın temin edilmesi ile diyaloğun teşvik edilmesinekatkı sağlayacak olması ve bunların bir sonucu olarak dünya genelindekültürel çeşitliliği yansıtması, insan yaratıcılığına tanıklık etmesi.3. Unsuru koruyabilecek ve destekleyebilecek koruma önlemlerinin alınmışolması4. Unsurun topluluk, grup veya bireylerin mümkün olan en geniş katılımınıtakiben ve bunların bilgilendirilmiş, özgür iradeleri ve ön muvafakatleriile aday gösterilmiş olması5. Unsurun Sözleşmenin 11. Ve 12. Maddelerinde tanımlanan şekildebaşvuru yapan devletin egemenlik alanında mevcut somut olmayankültürel miraslarının bir envanterine dâhil edilmiş olması

En İyi Uygulama Örnekleri Listesi• Somut olmayan kültürel mirasın korunmasıiçin hazırlanmış, Sözleşmenin amaç veilkelerini en iyi yansıtan programlar, projelerve aktiviteler.• 2009-2012 yılları arasında Komite 10 unsurubu listeye kaydetmiştir.

En İyi Uygulama Örnekleri Listesi,KriterlerKomite aşağıdaki kriterleri en iyi şekilde sağlayan program, proje, aktiviteleri seçecektir:1. Sözleşmenin 2. Maddesi 3. Fıkrasında tanımlanan şekli ile korumayı ihtiva eden2. Somut olmayan kültürel mirasın korunması için gösterilen çabaların bölgesel, bölge içi ve veyauluslararası düzeyde koordinasyonunu destekleyen3. Sözleşmenin amaç ve ilkelerini yansıtan4. İlgili olduğu somut olmayan kültürel mirasın yaşatılmasına katkı sağlamakta etkinliğini göstermiş olan5. Topluluk, grup veya bireylerin mümkün olan en geniş katılımı ve bunların bilgilendirilmiş, özgür iradelerive ön muvafakatleri ile uygulanmış veya uygulanıyor olan6. Koruma aktiviteleri için bölge içi, bölgesel veya uluslararası model teşkil edebilecek olan7. Proje, program veya aktivitelerinin seçilmesi halinde, başvuru sahibi devlet, uygulayıcı birim, topluluk,grup veya bireylerin en iyi uygulama örneklerinin yayılması(duyurulması) için işbirliğine gönüllü olmaları8. Sonuçları ölçülebilecek deneyimlere sahip olan9. Esasen gelişmekte olan devletlerin özel ihtiyaçlarına uygulanabilecek olan program, proje ve aktivitelerseçilecektir• (gelişmekte olan devletlerin ihtiyaçları, eşit coğrafi dağılım ilkesi, Güney- Güneyi Kuzey-Güney- Güneyişbirliğinin güçlendirilmesi )

Uluslararası Yardım Talepleri• Tüm taraf devletler uluslararası yardım talebindebulunabilirler. Uluslararası yardım taraf devletlerinsomut olmayan kültürel mirasın korunması için millîçabalarına ek olarak verilir.• Komite mevcut kaynaklarına bağlı olarak her türamaç ve Sözleşmenin 20. Ve 21. Maddesinde anılanher formda uluslararası yardım için talepleri kabuledebilir, inceleyebilir, onaylayabilir.

Uluslararası Yardım Talepleri, Kriterler• Komite yardım kararlarını aşağıdaki kriterlere dayandıracaktır:1. İlgili topluluk, grup veya bireyin talebin hazırlanmasına katılım sağlamış olması,teklif edilen aktivitelerin uygulamasına ve bu uygulamaların değerlendirilmesi ileizlenmesine mümkün olan en geniş şekilde dâhil edilecek olması2. Talep edilen yardım miktarının uygun olması3. Teklif edilen aktivitelerin iyi düşünülmüş ve uygulanabilir (fizibil) olması4. Projenin kalıcı sonuçlarının olabilmesi5. Faydalanan taraf devletin uluslararası yardım sağlanan aktivitelerin giderleriniimkânları çerçevesinde paylaşması6. Yardımın somut olmayan kültürel mirasın korunması alanında kapasitegeliştirmeye veya güçlendirmeye yönelik olması7. Faydalanan devletin önceden finanse edilmiş aktiviteler gerçekleştirmiş olması vebu aktivitelere uygulanan düzenleme ve koşullar olması halinde bunlara uygungerçekleştirilmiş olması

Uluslararası Yardım TaleplerindeÖncelikUluslararası yardım taleplerinde öncelik aşağıda sayılanlara sağlanır:1. Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi’nekayıtlı mirasın korunması2. Sözleşmenin 11. Ve 12. Maddeleri anlamında envanter hazırlıkları3. Somut olmayan kültürel mirasın korunmasına yönelik olarak millî,bölge içi, bölgesel seviyelerde gerçekleştirilen program, proje veaktivitelerin desteklenmesi4. Hazırlık desteği(Eşit coğrafi dağılım ilkesi, gelişmekte olan devletler, iki taraflı, bölgesel,uluslararası seviyede işbirliklerine işaret etme olasılığı, yardımın çarpanetkisi yaratma ve başka kaynaklardan finansal ve teknik katkıları teşviketme olasılığı)

10090807060504030201002012 2011 2010 2009 2008Acil KorumaGerektiren SomutOlmayan KültürelMiras Listesiİnsanlığın SomutOlmayan KültürelMirasının TemsiliListesiEn İyi UygulamaÖrnekleri Listesi

Miras Listeleri Genel Görünüm30%11%11%2012201120102009200817%31%

Alanlar Genel GörünümAlanlar Genel Görünüm19%9%19%Doğa ve Evrenle İlgili Bilgive UygulamalarSözlü Gelenekler veAnlatımlarGösteri Sanatları27%26%Toplumsal Uygulamalar,Ritüeller ve ŞölenlerEl Sanatları Geleneği

Doğa ve Evrenle İlgili Bilgi veUygulamalar (%9)Doğa ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar200819%201216%20115%200930%201030%

Somut Olmayan Kültürel Mirasın Aktarılmasında Taşıyıcıİşlevi Gören Dille Birlikte Sözlü Gelenekler ve Anlatımlar(%19)Somut olmayan kültürel mirasın aktarılmasında taşıyıcıişlevi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar200814%201218%20113%200934%201031%

Gösteri Sanatları (%26)Gösteri sanatları200823%201214%20112%200935%201026%

Toplumsal Uygulamalar, Ritüeller veŞölenler (%27)Toplumsal uygulamalar, ritüeller ve şölenler200812%201214%20115%200939%201030%

El Sanatları Geleneği (%19)El sanatları geleneği200823%201225%2009 2%2011 4%201046%

Çok Uluslu Dosyalar• Unsurun birden fazla sayıda taraf devletin egemenlik alanında bulunması halinde,taraf devletler Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi veİnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesi’ne çok uluslu dosyasunması teşvik edilmektedir.• Bir veya daha fazla sayıda devlet her devletin mutabakatı ile hâlihazırda listeyekayıtlı olan bir unsurun genişletilerek listeye kaydını teklif edebilirler. Unsurungenişletilmiş hali ile Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesiiçin ilgili kısımda birinci paragrafta, İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel MirasınınTemsili Listesi için ilgili kısımda ikinci paragrafta belirtilen tüm kriterleri sağladığınıgösteren bir başvuru bahse konu devletler tarafından birlikte yapılacaktır.Komitenin yeni adaylık dosyasını temel alarak unsuru listeye kaydetmeme kararıalması halinde orijinal kayıt mahfuz kalacaktır.• Komite bölge içi, bölgesel program, proje ve aktiviteler ile birbirine coğrafi olarakuzak olan taraf devletler arasında sürdürülen program, proje ve aktivitelerinbaşvurusunu teşvik etmektedir. Taraf devletler bu başvuruları/teklifleri tek başınaveya birlikte yapabilirler.• Taraf devletler Komite’ ye birden fazla devlet tarafından ortaklaşa sunulanuluslararası yardım başvurusunda bulunabilirler.

Çok Uluslu DosyalarÇok Uluslu DosyalarÇok Uluslu DosyalarUlusal Dosyalar6%94%

Miras ve Yaratıcılık Aracılığıyla Barış veSürdürülebilir KalkınmaMiras ve Yaratıcılık Aracılığıyla Barış ve Sürdürülebilir KalkınmaStratejik hedefler1) Mirasın korunması, tanıtılması ve gelecek nesillere aktarılması2) Yaratıcılık ve kültürel ifadelerin çeşitliliğini geliştirmek(sürdürülebilir kalkınma)Ana eylem alanları1) Diyalog ve kalkınma için mirasın ve tarihin korunması, muhafaza edilmesi vetanıtılması.2) Kültürel ifadelerin çeşitliliğini, somut olmayan kültürel mirasın korunma altınaalınması ve kültürel ve yaratıcı endüstrilerin kalkınmasını sağlayarak desteklemek veteşvik etmek.Beklenen sonuçlar1) Somut olmayan kültürel mirasın belirlenmesi, korunması, takip edilmesi vesürdürülebilir bir şekilde yönetilmesi.2) Somut olmayan kültürel mirası korumak için ulusal kapasitenin güçlenmesi vekültürel ve yaratıcı endüstrilerin kalkınması.3) Uluslararası 2003 ve 2005 Sözleşmelerinin etkin bir şekilde uygulanması.

Teşekkürler…