Prof. Dr. Ahmet İNAM: "Değerler hayatımızın kendisidir ... - DEM

kendi tarafında ölenlere “şehit” diyebilir. Karşıtarafta ölenlere “işte geberip gitti” diyebilir. Şimdi“Hangisi doğrudur?” Meselenin salt formel akılçerçevesinde tartışılmasının anlamlı olmadığınıdüşünüyorum. Çünkü bu tip konuların tartışılmasındaaklın bize kesinlikle işaret edeceği noktalarolduğunu sanmıyorum. Bu neye benziyor.? Geometrideilerleyebilmeniz için birtakım tanımlarıve aksiyomları kabul etmeniz lazım. Bunların ispatıolmaz. Ancak bunlar kabul edildikten sonrageometri yapılabilir. Değerler alanında da öyledeğerler vardır ki bu değerlerin evrensel olduğu,sanıyorum bir ölçüde yaşanarak anlaşılır.(Elbettekesinliği tartışılabilir çıkarımlar sonucunda!) Veyaaklın ışığıyla anlaşılmaz demek değil ama aklınbulup geldiği şeylere hep kuşkuyla bakabiliriz, tartışabiliriz.Meselâ Atina’nın hep savaştığı ve güçlübir polis (kent-devlet) olan Isparta’da hırsızlığınyüksek bir değer olduğu söylenir. Ama buradakiyanılgı şudur: Ispartalıların hırsızlığı önemli bulmasınınsebebi çalabilen insanların çok iyi savaşçıolabileceği, cesaret sahibi olabileceği gerçeğidir.Dolayısıyla orada değerli görülen şey aslında cesarettir.Sanıyorum burada kelimenin tam anlamıylahırsızlıktan, çok büyük egoist ve kendine yontmaanlamına gelen hırsızlıklardan söz edilmiyor.Genç insanın, yakalandığı zaman öldürülebileceğiçok tehlikeli durumlarda, korkmayıp, üstlendiğiişi başardığında, iyi bir savaşçı olacağı düşünüldüğüiçin, bu anlamdaki hırsızlık bir değer olarakgörülmüştür. Dolayısıyla gerçekten bütün kültürlerdebu yorum açısından, ortak olduğumuz değerlervardır. Bunların adını koymakta problemçıkabilir. Ama en azından ortak değerlerin varoluşunun çok net iki tane gerekçesi vardır. İlkihepimiz aynı gezegende yaşıyoruz. Dolayısıyla,elbette iklime, coğrafi duruma göre çok değişikliklerolsa da, müthiş bir ortaklık vardır. Yaşadığımızortak ekolojik yapı gereğidir bu. İkincisi genetikyapımız. Yani beden konstitüsyonumuz böyle birortaklığı sağlıyor. Bunun sınamaları yapılmıştır.İşte Avustralya’da yepyeni bir kabile bulunuyor.Hiç modern hayatta teması olmamış, bugüne kadaröyle unutulup kalmış. Adamları görür görmeziletişime geçebiliyorsunuz. Örneğin, güldüğünüzzaman o da gülüyor. Tehdit olmadığını anlıyor. Birsüre sonra hemen anlaşabiliyorsunuz. Birçok farklıkültürler arasında tercüme yapılabiliyor. Tercümene anlama geliyor? Chomsky’i anarsak, buradabir ortak gramer olduğu, bundan hareketle ortakhayat tarzı olduğu ve ortak değerler olduğu anlamınageliyor. Meselâ güven çok önemli bir değerdir.Çünkü söz verdiniz ama yapmıyorsunuz herkültürde bu ayıptır. Sözünü tutmayanların takdiredildiği bir kültür olması pek mümkün görünmüyor.Sebep çok açıktır. Çünkü onlar birlikte yaşanacakhayatı sürdüremezler. İnsanların sözlerinitutmadığı birbirlerine yalan söylediği bir toplumdahayat devam edemez ki. Dolayısıyla evrenseldeğerlerin olduğu akıl olarak da bir ölçüde savunulabilir.Yalnızbunların keşfedilmesinde problemolabilir. Çünkü farklı kültürler, farklı dilleri konuştuklarıiçin ortak değerlere farklı adlar vermiştirler.Meselâ eski yunanın mutluluk dediği şey ilebizim mutluluk dediğimiz şey kelime olarak farklıolabilir. Bu farklılık, mutluluğun bir değer olmadığınıgöstermez. Çünkü adlar arasında bir farklılıkvardır. Mutlu dediğimiz eylemler de birbirine tamuymayabilir. onlar başka bir şeye mutluluk diyebilirler.Biz başka bir şeye mutluluk diyebiliriz. Amamutluluk insanı güzelleştiren bir eylem ve haldirdersek böyle eylemler ve haller veya karakterlerher kültürde vardır. Onların görünüşleri değişsede mutluluk beklentileri ve mutluluğun anlamıdeğişmiyor. Farklı şeylere erdem dense bile erdemdiye bir şey dilini geliştirmiş, yerleşik bir düzenkurmuş her kültürde oluyor.Burada şöyle bir soru akla geliyor. Değerler birbiriyleçatıştığında ve bu çatışan değerler arasındapragmatik bir kopuş söz konusu olduğundane yapılması gerekir?Y IL 2 SAYI 5 | DEM DERGİ 87