Prof. Dr. Ahmet İNAM: "Değerler hayatımızın kendisidir ... - DEM

Ama biz kendimiz bir takım değerler seçeriz ve o değerlere göre yaşar gideriz.Zaman zaman inanıyormuş, bağlanıyormuş gibi yapabiliriz. Demek ki, hayatın böylesine çok temelsiz biroyun olarak görülmesi, bütün hayatımızı bağlayacağımız gönlümüzce inanacağımız sağlam değerlerinaklımızla bulunmayacağı düşüncesinden kaynaklanıyor.ğımızda herkes şu ya da bu değerlerle yaşıyor amabirtakım yüksek değerleri hayatının amacı olarakgörmüyor o değerlerin bu dünyada gerçekleşmesiiçin çabalamıyor. Değerler, çoğunlukla bir araç olarakyaşanıyor. Örneğin, bir telefonu kullanır gibidürüstlük kullanabiliyor. Araba kullanır gibi, birtelevizyonu, bir bilgisayarı kullanır gibi değerlerde kullanılıyor. Böylece, başka amaçlara varmakiçin birtakım değerleri araç olarak görülebiliyor.Meselâ “Ben senin kardeşinim. Hepimiz aynı topluluktanızve sevgiyle birleşmişiz” deyip, sevgiyi biraraç olarak kullanarak, o sevgili kardeşimden borçalıp ödemeyebilirim. İnsanları değerler üzerindensömürebilirim. İşte “demokras”, “eşitlik”, “azınlıkhakları” gibi kavramlarla insanlara eziyet edebilirim.Bu yüzden ağzımızdan çıkan değer adları değilde hayatımıza ve eylemlerimize sinmiş değerlerebakmak gerek. Belki de değerlere ilişkin bu kavramlarıhiç kullanmamak gerek. Meselâ öyle birinsan olabilirim ki -Anadolu da öyle güzel insanlarhâlâ var.- böyle kavramları hiç bilmiyor, ama onlarıyaşıyor olabilirim. Bunun teorisini yapmak gerekmiyorki! Zaten o, içine sindirmiş bu değerleri,onları içine sindirerek yaşıyor. O, öyle var oluyoro değerlerle var oluyor. “Hayat”, galiba en yüksekdeğerimizde o! En yüksek değerimiz olan hayatasaygı iyi anlaşılmalı! Hayata saygı göstermeyen birinsanın, karıncadan, böcekten başlayarak bütünbu kâinattaki akışa, canlılığa, oluşa hürmet etmesizor görünüyor. Hayata hürmet etmeyen birisi, ohayatın içinde hürmet edecek bir şeyler bulamaz.Kişi karısına, çocuğuna eziyet ediyorsa ağzındangüzel sözlerin çıkması çok fazla anlamlı değil. Değerlerkonusunda herhalde insanların hayatlarınabakmak lazım. Ne diyorduk eskiden biz, numune-iimtisal! Numune-i imtisal olmak lazım. Örnek biriolacaksınız ki, oradan bakacağız size! Bakacağız,bu insan değerleri yaşıyor mu yaşamıyor mu? Değeryaşamayı galiba okul öncesi aile içi eğitimindeörneklerle göstermek gerekiyor. Aile içinde, anne,baba, büyükler değer yaşıyorsa, bu yaşam, zatenbir şekilde çocuğa geçiyor. Yoksa şöyle yap böyleyap diye nutuk atmakla olmuyor.Aileyi bir değer olarak düşündüğümüzde, günümüzdeailenin örselenmişliği değerlerin yaşanmasınanasıl etki ediyor?Aile gibi bir değere sahip olmadığınızda, geçmiştengetirdiğiniz değerleri geleceğe taşımanızzorlaşır. Aile ortadan kalktığı zaman, dostluklar ortadankalktığı zaman, insan saygısı ortadan kalktığızaman gelenekten gelebilecek yüksek değerlerlebağınız kopar. Çünkü değerleri biz keşfetmedik.Hiçbir insan kendi başına değerleri keşfedemez.Daha doğrusu “keşif” sözü bir anlamıyla uygundeğil, değerleri keşfedebiliriz ama icat edemeyiz.Onlar bizim uydurduğumuz şeyler olamaz. Birbölümü, bu gezegendeki hayatın başlamasıyla birlikteinsan dediğimiz canlı türünde ortaya çıkmış,varlıklarını hâlâ sürdürüyorlar. Bu açıdan, belki deNicolai Hartmann çağdan çağa, toplumdan toplumadeğişmeyen “Evrensel değerler vardır.” deyişiylehaklıdır.İsterseniz sözlerinizi şu soruyla biraz daha açalım.Değerler hep izafi mi olmak zorundadır? Evrenseldeğerler tespit edebilir miyiz?Çok güzel bir soru. Ve bu, felsefenin, sanıyorumçok can alıcı sorularından birisidir. Felsefededeğerleri dert edinmiş bir araştırma alanına kimidüşünürler aksiyoloji demişlerdi. Geometride degeçen aksiyom sözü, değer demektir. Dolayısıylaeski felsefenin ortaya çıktığı batı kültüründe birdeğer kavramı var gerçekten.. Büyük üstatların,tarih olarak felsefenin başında bulunan üstatlarındeğerleri evrensel gördüğü çok açıktır. Onların bukonuda hiçbir kuşkusu yoktur. Zaten değerleri göreligörmeye başladığınız zaman pek tartışacak birşey de kalmıyor, bu senin değerin, bu benim değerim,dedikçe. Diyelim ki bir gangster çetesi içinpara çalmak çok değerli olabilir. Adam öldürmekçok değerli olabilir. Bir topluluk savaş sırasında86 DEM DERGİ | YIL 2 SAYI 5