Buraya

her ne var ise, Hak sübhânehunun yaratmas› iledir, derler.Ve Hak sübhânehûyu âlemden ayr› olarak, tenzîh ederek,ancak mevleviyyet ve ubûdiyyet [rab olmak ve kul olmak]ve sâni’iyyet ve masnû’iyyet [yarat›c› ve yarat›lan] olarak isbâtederler. Bu tâife, kendi s›fat ve olgunluklar›n›, ödünçal›nm›fl elbise gibi bilirler. Bu tâife, kitâb ve sünnete muvâf›kolarak, mümkinin mertebelerinin hepsini vâcibden ayr›k›l›p, kendilerini yarat›lm›fl kul bilirler. Kendilerini Hakk›nz›ll› bilmezler. ‹kinci tâife, âlemi Hak teâlân›n z›ll› bilirler.Ammâ, âlemin hâricde mevcûd oldu¤unu bilirler. Lâkin, z›lliyyetyolu ile de¤ildir. Asâlet yolu ile de¤ildir. Bunlar›n vücûdlar›,z›llin asl ile ayakda durmas› gibi Hak teâlân›n varl›-¤› ile varl›kdad›r, derler. Bu tâife her ne kadar mümkinin derecelerinibafllang›cdan ayr› görüp, yok bilirler. Ammâ, z›lliyyetve asâlet vâs›tas›yle bunlar›n vücûdlar›n›n art›klar›ndanbir nesne kalm›fld›r. Üçüncü tâife, vahdet-i vücûda inan›rlar.Ya’nî hâricde ancak bir mevcûd olup, o da Hak sübhânehudur,derler. Ve âlem için hâricde, ayr›ca âlem yokdur,derler. Bu tâife de, her ne kadar, âlemi, Hak sübhânehûnunz›ll›dir derlerse de, eflyân›n z›ll› mevcûdiyyeti, fekat his mertebesindedir.Hak sübhânehunun zât›n› vücûb ve mümkins›fatlar› ile vasflanm›fl bilirler. Ve inifl dereceleri isbât ederler.Ve herbir mertebede, hemen Allahü teâlân›n zât›n›, omertebeye lây›k olan hükümlerle vasfland›r›rlar. Her ne kadar,bu tâife kavuflmufllard›r ve olgunlard›r. Ammâ, sözlerihalka ilhâd ve dalâleti gösterir [sevk eder]. Bu tâife, hârici,te’sîrlerin çeflidli olmas› karfl›s›nda, mecbûri olarak, eflyâ ilmenmevcûd derler. Ve görünen fleyler için, varl›k ile yoklukaras›nda geçiddir derler. Vücûbun rengini vâcibde sâbit k›-larlar [isbât ederler]. Bu üç tâifenin ilmlerinin ve ma’rifetlerininfarkl› olmas›na sebeb, farkl› makâmlar›n hâs›l olmas›ndakifarkdand›r. Herbir makâm›n baflka ilmleri ve ma’rifetlerivard›r. 1/160. [Mektûbât Tercemesi: 195.]¥ Mâsivâya, akla gelen, vehme gelen ve görülen herfleydâhildir. 2/59. [Se’âdet-i Ebediyye: 764.]¥ Mâsivâ, bafldan bafla noksanl›k ve flerlikdir. 2/98.[Se’âdet-i Ebediyye: 930.]– 159 –