buraya

y›da kitâblar› bulunan, büyük islâm âlimi, seyyid flerîf Alî bin MuhammedCürcânî “rahmetullahi aleyh” (Ta’rîfât) kitâb›nda buyuruyor ki, (Felsefecileregöre, befl cevher: Heyûlâ, sûret, cism, nefs ve akld›r. Çünki var olanfley, yâ maddedir veyâ madde de¤ildir. Ya’nî, mücerreddir. Ya’nî, bir maddeyeyer olmaz ve kendisi baflka bir maddeye yerleflmez. Mücerred olan cevher,akl ve nefsdir. Mücerred olm›yan, madde dedikleri cevher, mürekkeb[bileflik] ise, cism denir. Mürekkeb de¤ilse, baflka cevhere yerleflmifl ise sûretdenir. Baflka cevhere mahal olmufl ise heyûlâ denir)].Nefse ve akla, mücerredâtdand›r demeleri, bunlar› tan›mad›klar› içindir.Nefs veyâ nefs-i nât›ka dedikleri cevher, nefs-i emmâredir. Nefs-i emmâreyitemizlemek lâz›md›r. Çünki, hep kötülük, afla¤›l›k ister. Bununâlem-i emrde ne ifli var. Mücerred olmak nesine gerek. Akl da, ancak hisuzvlar› ile anlafl›lan fleyleri ölçebilir. His edilmiyen ve his olunanlara benzemiyenfleyleri kavrayamaz. Böyle fleyler, akl ile anlafl›lamaz. Bundandolay›, âlem-i emri anl›yamaz. O hâlde akl da, âlem-i emrden de¤ildir. Ya’nîmücerredâtdan olamaz.Âlem-i emrin birinci basama¤› (kalb)dir. [Kalb, gö¤üsdeki et parças› de-¤ildir. Buna yürek denir. Kalb, bu yüre¤e alâkas›, ilgisi bulunan, maddesiz,yersiz bir kuvvetdir. Kalbin, yürekde bulunmas›, elektri¤in ampulde bulunmas›nabenzer. Elektrik ampulde bulunur. Fekat, görünmez, his olunmaz.Varl›¤›, eseri ile meselâ ampuldeki ince teli ›s›tarak, telin ›fl›k vermesi ileanlafl›l›r.] ‹kinci mertebesi (Rûh)dur. Rûhun üstü, (S›r) mertebesidir. S›rr›nüstü, (Hafî), hafînin üstü (Ahfâ) mertebesidir. Bu befline, (Befl cevher)denirse, yeri vard›r. ‹flin özünü göremediklerinden, saks› parçalar›n› cevhersanm›fllar.Âlem-i emrin bu befl cevherini anlamak ve bunlar üzerinde bilgi edinmekancak, Muhammed Resûlullah›n “sallallahü aleyhi ve sellem” izindegidenlerin büyüklerine nasîb olmufldur.‹nsana, (Âlem-i sagîr) [küçük âlem] denir. ‹nsandan baflka mahlûklar›nhepsine, (Âlem-i kebîr) [büyük âlem] denir. Âlem-i kebîrde bulunan herfleyin,Âlem-i sagîrde bir nümûnesi, benzeri vard›r. ‹nsandaki befl cevherde, birer nümûnedir. Bunlar›n Âlem-i kebîrde asllar› vard›r. Âlem-i kebîrdekio befl cevherin birincisi Arfld›r. Ya’nî insandaki kalbin, Âlem-i kebîrdekiasl›, Arfld›r. Bunun için, kalbin bir ismi (Arflullah)d›r. O befl cevherin,di¤er dördü, hep Arfl›n üstündedir. Kalb, Âlem-i sagîrdeki Âlem-i halk ile,Âlem-i emr aras›nda ortak bir geçid oldu¤u gibi, Arfl da, Âlem-i kebîrdeki,Âlem-i halk ile Âlem-i emr aras›nda bir geçiddir. Kalb ile Arfl, Âlem-ihalkda bulunuyor ise de, Âlem-i emrdendirler. Bu befl cevheri iyice anlamak,ancak tesavvuf yolundaki mertebeleri [konaklar›] etrafl›ca ve temâmengeçip, nihâyete varan, Evliyân›n büyüklerine nasîb olur. Beyt:Her zevall› merd-i meydan olamaz;Sivri sinek de Süleymân olamaz.Allahü teâlân›n lütfü, ihsân›, bahtiyâr bir insana yetiflip de, kalb gözü aç›-l›p, vücûb mertebeleri gösterilirse, Âlem-i kebîrdeki, bu befl cevherin mukaddesasllar›n› da, orada görür ve Âlem-i sagîr ve kebîrdeki cevherlerin,– 61 –