buraya

zer ki, bir kimse günefle âfl›k olsa, hep günefle bakarak kendini ve âlemiunutsa, kendini hât›rlamas› için ve güneflden baflka fleylere ba¤lanarak, onun›fl›klar›n›n parlakl›¤›ndan biraz kurtularak râhat etmesi için, günefli buâlemin aynalar›nda gösterirler. Böylece, onun bu âlemle ilgisini sa¤larlar.Ara s›ra, bu âlem güneflin kendisidir, güneflden baflka hiçbirfley var de¤ildirderler. Baflka zemân da âlemin her zerresinde günefli gösterirler.Süâl: Âlem, günefl de¤ildir. Bunu günefl olarak bildirmek, yanl›fl de¤il midir?Cevâb: Âlemde bulunan herfleyin ortak olduklar› yerleri vard›r. Birbirlerinebenzemiyen yerleri de vard›r. Hak teâlâ, sonsuz kudreti ile, birçok fâidelerisa¤lamak için, bunlar›n benzemiyen yerlerini, gözlerinden örter.Yaln›z ortak olan yerlerini görürler. Hepsi birdir, ayr›l›k yokdur derler.Böylece günefli de, bu âlem olarak görürler. Hak teâlân›n bu âlemle hiçbirilifli¤i yokdur. Fekat, ism benzerli¤i bak›m›ndan, âlemle birleflmifl görürler.fiöyle ki, Hak teâlâ vard›r. Âlem de vard›r. Bu iki varl›k, her ne kadar baflkaise de, ism benzerli¤i vard›r. Bunun gibi, Allahü teâlâ bilicidir, ifliticidir,görücüdür, diridir, gücü yeticidir, dileyicidir. Âlemin birkaç parças› da böyledir.Ondakilerle bunlardakiler birbirlerine, her ne kadar benzemezler isede, sonradan olan varl›¤›n çürük yerleri ve s›fatlar›n›n afla¤› taraflar›, onlar›ngözünden örtülmüfldür. Bunun için, Hak teâlâ âlem ile birleflmifldir diyebilirler.Tevhîdin böylesi, en yükse¤idir. Böyle ma’rifet sâhibleri, bu hâle ma¤lûbde¤ildirler. Bu ma’rifetleri sekrden ileri gelmemifldir. Bir fâide için, buhâle düflürülmüfllerdir. Bu ma’rifet, onlar› sekrden sahva getirir. Kendilerinerâhatl›k verir. Baflkalar›na simâ’ ve raks ile ve birço¤una da, mubâh ifllerlemeflgûl etmekle râhatl›k vermeleri gibidir. Tesavvuf büyüklerinden ço¤unu,kendi gördüklerine benzemiyen fleylerle oyalarlar. Bu büyükler ise, gördüklerinebenzemiyen fleylere dönüp bakmazlar. Onlarla oyalanmazlar. Bununiçin, âlemi bunlar›n gördüklerine benzetmifllerdir. Yâhud, onu âleminher parças›nda göstermifllerdir. Böylece, birkaç zemân yüklerini hafîfletmifllerdir.Bu afla¤› kul, tevhîdin bu son fleklini keflf ve zevk ile bilmiyordum. Yukar›dayaz›lm›fl olan ikisini biliyordum. Bu sonuncusunun da bulundu¤unusan›yordum. Bundan dolay›, kitâblarda ve mektûblarda, yaln›z ikisini, hattâyaln›z ikincisini yazm›fld›m. Tevhîd-i vücûdîyi yaln›z böyle bildirmifldim.Fekat, büyük hocam›z›n vefât›ndan sonra, mubârek mezâr›n› ziyâret için, Allahüteâlân›n belâlardan korudu¤u Dehli flehrine gitmifldim. Bayram günü,mubârek mezâr›n› ziyâret etdim. Mubârek mezâr›na teveccüh edince, mukaddesrûhundan çok iltifât göründü. Kimsesizleri okflamak yüksekli¤indendolay›, kendi nisbetini bu fakîre ihsân buyurdu. Bu nisbet, hâce-i Ahrâr hazretlerindengelmekde idi. Bu nisbete kavuflunca, bu bilgilerin ve ma’rifetleriniçyüzünü zevk yolu ile anlad›m. Böylece, bu büyüklerdeki tevhîd-i vücûdînin,kalbin cezbesinden veyâ muhabbet kaplamas›ndan olmad›¤›, belki yüklerininhafîfletilmesi için ihsân edildi¤i anlafl›ld›. Bu anlay›fl› aç›klamay› çokzemân uygun bulmad›m. Fekat, birkaç kitâb›mda, o eski iki ma’rifet yaz›lm›floldu¤undan, k›sa görüfllü kimseler, bu yaz›lardan o iki büyük zât›n küçültülmesilâz›m olaca¤›n› zan etdiler. Çünki, o iki büyük zât›n yolu, tevhîdyolu idi. Bu k›sa görüfllüler, fitne ç›karan sözlere bafllad›lar. Öyle oldu ki, buhayâlleri, istekleri az olan talebelerin çal›flmalar›na gevfleklik verdi. Bunlar›görünce, tevhîdin bu k›sm›n› da aç›klamay› uygun buldum. Bu yaz›ma ve-– 460 –