buraya

Bunlardan bir k›sm›, insanlar›n istiyerek yapd›¤› ifllerinin cebr, zor ile oldu¤unusanm›fl, çoklar› da, insanlar›n her ifli yaratarak yapd›¤›n›, istiyerekyap›lan ifllere, Allahü teâlân›n kar›flmad›¤›n› söylemifldir. Üçüncü anlay›flflekli de, do¤ru yolda gidenlerin, islâmiyyeti iyi anl›yanlar›n sözüdür ki, bunlar,(F›rka-i nâciyye) ismi ile müjdelenmifl olan (Ehl-i sünnet vel-cemâ’at)“rad›yallahü teâlâ anhüm”dür. Allahü teâlâ, o yüksek âlimlerden ve onlar›nyolunda gidenlerden râz› olsun! Bunlar, birinci ve ikinci k›smda olanlargibi taflk›nl›k yapmam›fl, orta yolu seçmifllerdir. Ehl-i sünnetin reîsiolan imâm-› a’zam Ebû Hanîfe “rahmetullahi aleyh”, imâm-› Ca’fer-i Sâd›kdan“rad›yallahü anh” sordu:- Allahü teâlâ, insanlar›n istekli ifllerini, onlar›n arzûsuna b›rakm›fl m›-d›r?- Allahü teâlâ, rübûbiyyetini, [yaratmak ve her istedi¤ini yapmak büyüklü¤ünü]âciz kullar›na b›rakmaz, buyurdu.- Kullar›na, iflleri zor ile mi yapd›r›yor?- Allahü teâlâ âdildir. Kullar›na zor ile günâh iflletip, sonra Cehennemesokmak, Onun adâletine yak›flmaz, buyurdu.- O hâlde, insanlar›n, istekli hareketi, kimin arzûsu ile oluyor, kim yap›yor?- ‹flleri insanlar›n arzûsuna b›rakmam›fl ve kimseyi cebr etmemifldir.‹kisi aras› olagelmekdedir. Yaratma¤› kullar›na b›rakmad›¤› gibi, zor ile deyapd›rmaz.‹flte, Ehl-i sünnet âlimleri “rahmetullahi aleyhim” diyor ki, kullar›n ihtiyârî[istekli] hareketlerini, ifllerini Allahü teâlâ îcâd etmekde, yaratmakdad›r.Onun kudreti ile var oluyorlar. Fekat, insan›n kudreti de kar›flmakdad›r.‹stekli hareketlerimiz, Allahü teâlân›n kudreti ile (Yarat›l›r) ve bizimkudretimiz ile (Kesb edilmifl) olur.Ehl-i sünnetden, Ebül-Hasen-i Alî Efl’arîye göre “rahmetullahi teâlâaleyh”, insanlar›n istekli ifllerine, kendi ihtiyârlar›, [ya’nî seçim haklar› vekudretleri] hiç kar›flmaz. Yaln›z, kul bir ifl yapmak isteyince, Allahü teâlâ,o ifli hemen yaratmakdad›r. Âdet-i ilâhîsi hep böyledir. ‹flin yap›lmas›ndakulun kudretinin te’sîri olmaz. Bu sözü, (Cebriyye) mezhebinin sözüne yak›nd›r.Bunun için, Efl’arî mezhebine (Cebr-i mütevass›t) denilmekdedir.Büyük âlim, Ebû ‹shâk ‹sferâînî buyurdu ki, (‹nsanlar›n yapd›¤›, isteklihareketlerinin meydâna gelmesinde, kendi kudretleri de ifle kar›flmakdad›r.‹fl iki kudretin bir araya gelmesi ile yap›l›yor. Biri, kulun kudreti, ikincisiAllahü teâlân›n kudretidir. Ayr› iki kuvvetin te’sîri ile, bir ifl meydânagelir) diyor. Efl’arîden kâdî Ebû Bekr-i Bâk›llânî buyuruyor ki, (‹nsan›n kudreti,iflin meydâna gelmesine de¤il, iflin iyi veyâ fenâ olmas›na, ya’nî tâ’atveyâ günâh olmas›na te’sîr eder. Mâtürîdî mezhebi de böyledir). Bu za’îfkulun [ya’nî imâm-› Rabbânînin “kuddise sirruh”] anlad›¤›na göre, insan›nkudreti, iflin yap›lmas›na da, iyi veyâ fenâ olmas›na da, birlikde te’sîr etmekdedir.Çünki, iflin meydâna gelmesine te’sîr etmeyip, yaln›z iyi veyâ fenâ olmas›nate’sîr eder demek ma’nâs›zd›r. Çünki, iflin iyi veyâ kötü olmas›, iflin– 443 –