buraya

gabî) kitâb›nda Muhyiddîn-i Arabî hazretlerinin büyüklü¤ünü vesîkalarlaisbât etmekdedir. Ebüssü’ûd efendi fetvâlar›nda da ona dil uzat›lam›yaca-¤› yaz›l›d›r “rahmetullahi teâlâ aleyhim.”] Vahdet-i vücûd bilgisinde, sôfiyyeninço¤unun, Muhyiddîn-i Arabî ile berâber oldu¤u meydândad›r. Kendisiburada da, husûsî bir yol tutmufl ise de, sözün esâs›nda ortakd›rlar. Bubilgileri de görünüflde, Ehl-i sünnet i’tikâd›na uymuyor ise de, uydurulmas›kolayd›r ve ikisini birlefldirmek mümkindir. Bu fakîr, cenâb-› Hakk›n yard›m›ile, üstâd›m›n (Rübâiyyât)›n› aç›klarken, bu bilgileri, Ehl-i sünnetini’tikâd› ile birlefldirdim. Aradaki fark›n, yaln›z sözde ve kelimelerde oldu-¤unu göstererek, her iki taraf›n flübhe etdikleri yerleri öyle bir ayd›nlatd›mki, okuyanlar›n hiç flübhesi kalmaz. Görünce anlafl›l›r.Ey müslimân! ‹yi bil ki, gördü¤ün, iflitdi¤in her fley, meydâna gelenherfley, madde ve cism, bunlar›n hâssalar›, akllar, fikrler, düflünceler, gökler,y›ld›zlar, elementler ve bileflik cismler yok idi. Hepsi, Allahü teâlân›nistemesi ve yaratmas› ile var oldu. Onun yaratmas› ile yokdan var olduklar›gibi, varl›kda kalabilmeleri, yok olmamalar› için de, her ân, Onun istemesineve kuvvetine muhtâcd›rlar. [‹nsanlar›n maddeleri birlefldirmesi,]Sebeblerin ve flartlar›n de¤iflmesi ile [yeni yeni cismlerin teflekkül etmesi]Allahü teâlân›n fi’lini, yapmas›n› perdeliyor, bizden örtüyor. Kuvvetinin,kudretinin meydâna ç›kmas› için, yapmas› ve yaratmas› için, sebebleri,vâs›talar› araya koymufldur.Akl› olan, uyan›k olan, kalb gözlerini, Peygamberlere“aleyhimüssalevâtü vesselâm” uyarak, sürmelemifl, cilâlam›fl olankimse, bu sebeblerin de, vâs›talar›n da, Allahü teâlâ taraf›ndan yarat›ld›-¤›n› ve her ân Onun kuvvetine muhtâc olduklar›n›, Onun ile var olup,Onun ile varl›kda kalabildiklerini, yoksa hepsinin câns›z, te’sîrsiz, hareketsizve kuvvetsiz olduklar›n› ve kendileri gibi olan, baflkalar›na te’sîr edemiyeceklerinive kendileri gibi olan, baflka fleyleri yapam›yacaklar›n› düflünür.Bu sebebleri ve vâs›talar› yaratan ve bunlara te’sîr ve kuvvet, enerji verenbir kudret sâhibinin bulundu¤unu anlar. Akl› olan kimse, câns›z bir cisminhareket etdi¤ini görünce, bunu hareket etdiren bir kuvvetin varl›¤›n› anlar.Durmakda olan bir cismin, kendili¤inden hareket edemiyece¤ini ve ancakd›flardan bir kuvvetin bunu harekete getirece¤ini bilir. Demek ki, câns›zbir cismin, hareket etmesi, bunu harekete getiren bir fâ’ilin, bir kuvvetinvarl›¤›n› akl sâhiblerinden gizlemiyor. Hareket eden cismin câns›z olmas›,bir fâ’ilin, bir kuvvet sâhibinin mevcûd oldu¤unu, akl sâhiblerine haberveriyor. Bütün sebebler, vâs›talar da böylece, Allahü teâlân›n varl›¤›-n›, kudretini akl sâhiblerine i’lân ediyor, bildiriyor. Fekat eblehler, ahmaklar,cismin hareketini görünce, kendili¤inden hareket ediyor sanarak, kuvvetsâhibini, fâ’ili göremeyip anl›yam›yor. Akllar› olmad›¤›ndan, hareketeden câns›z cismi, kuvvet sâhibi zan ediyor. Bunu hareket etdiren kuvveti,fâ’ili inkâr ediyor, kâfir oluyorlar. Allahü teâlân›n herfleyi sebeblerle, vâs›taile yapmas›, yaratmas›, ahmaklar›n, akls›zlar›n inkâr›na, küfrüne sebeboluyor. Akl ve vicdân sâhiblerine de hidâyet, kurtulufl yolunu gösteriyor.Sebebleri, vâs›talar› görerek, Allahü teâlân›n varl›¤›n›, birli¤ini, kudretinianlamak, ancak Peygamberlerin “aleyhimüssalevâtü vesselâm” irflâd› ile,uyand›rmas› ile olmakdad›r. ‹nsan akl› bunu, kendili¤inden anl›yam›yor.Ba’z› kimseler, arada sebebler bulunmamas›, herfleyin sebebsiz yarat›l-– 360 –