buraya

Tafl, cimâd, te’sîrsiz, cans›z oldu¤u gibi, onda konuflmak s›fat› vard›r denirse,bu s›fat da cimâdd›r, te’sîrsizdir. Harflerin ve sesin ç›kmas›nda hiç te’sîriyokdur. Baflka s›fatlar da bunun gibidir. Bu iki s›fat, dahâ meydânda oldu¤uiçin, Allahü teâlâ, mahlûklarda bu iki s›fat›n bulunmad›¤›n› bildirdi.Mahlûklarda baflka s›fatlar›n da bulunmad›¤› bundan anlafl›lmakdad›r.Allahü teâlâ insanlarda önce ilm s›fat›n› yaratd›. Bir fleyi bilmek için, bu s›-fat›n o fleye teveccühünü ya’nî ilgisini yaratd›. Bundan sonra, bu s›fat›n ofleye ba¤lanmas›n› yaratd›. Bundan sonra o fleyin bu s›fat üzerinde görüntüsünüyaratd›. Âdeti böyle oldu. O fleyin görüntüsünün ilm s›fat›nda yarat›lmas›nda,bu s›fat›n ne te’sîri olabilir? Bunun gibi, önce iflitmek s›fat›-n› yaratd›. Bundan sonra sesleri bu s›fata getirecek kulak ve baflka sebebleriyaratd›. Sonra ses dalgalar›n› yaratd›. Sonra kula¤›n bu sesi almas›n›,bundan sonra da sesi duyma¤› yaratd›. Yine bunun gibi önce gözü yaratd›.Sonra gözde görüntüyü yaratd›. Sonra görüntüyü beyinde yaratd›. Dahâsonra görmeyi yaratd›. ‹flitici ve görücü o kimseye denir ki, iflitmesi ve görmesi,kendisinin bu s›fatlar› ile olsun. Böyle olmay›nca, buna iflitici ve görücüdenmez. Bundan anlafl›l›yor ki, mahlûklar›n s›fatlar› da, kendilerigibi cimâdd›r, te’sîrsizdir. Sözün k›sas›, mahlûklarda s›fatlar yokdur. Bu s›-fatlar ancak Allahü teâlâda vard›r. Bu âyet-i kerîmede, tenzîh ile teflbîh biraraya getirilmifldir. Hattâ âyet-i kerîmenin hepsi tenzîhi bildirmekde, benzeriolmad›¤›n› beyân buyurmakdad›r. Birinci ilm, ya’nî mahlûklarda görülens›fatlar›n Hak teâlân›n s›fatlar› olmas› ve mahlûklar› cimâd, ya’nîte’sîrsiz bilmek, içinden su akan musluk ve testi gibi bulmak, evliyâl›kmakâm›na uygun olan bilgidir. ‹kinci ilm, ya’nî mahlûklar›n s›fatlar›n› dacimâd gibi bulmak ve Zümer sûresinin otuzuncu âyet-i kerîmesinde (Sen,elbette ölüsün. Onlar da elbette ölüdürler) bildirildi¤i gibi, mahlûklar›ölü bilmek, flehâdet makâm›na uygun olan ilmdir. Buradan da, bu iki makâmaras›ndaki baflkal›k anlafl›lmakdad›r. Bir fleyin az›n›n görülmesi, ço-¤unun bulundu¤unu gösterir. Bir yerden su s›zmas›, büyük su bulundu¤unuhaber verir. Fârisî m›sra’ tercemesi:Senenin iyili¤i behâr›ndan belli olur.Bunun gibi, bu yüksek makâm›n sâhibleri, mahlûklar›n ifllerini de, ölügibi ve cimâd gibi bulurlar. Bunlar›n iflleri, Allahü teâlân›n iflidir, bu iflleriyapan hep Odur demezler. Allahü teâlâ, böyle olmakdan çok yüksekdir.Bir kimse, bir tafl› hareket etdirse, bu kimse hareket ediyor denmez. Tafl›hareket etdiriyor ve tafl hareket ediyor denir. Tafl cimâd oldu¤u gibi, tafl›nhareketi de cimâdd›r. Tafl hareket ederken bir adam› öldürse, tafl öldürdüdenmez. Tafl› hareket etdiren kimse öldürdü denir. Ehl-i sünnet âlimleri“flekkerallahü teâlâ sa’yehüm” de böyle söylemifllerdir. Bunlar mahlûklar›nyapd›klar› ifller, kendi irâdeleri ve ihtiyârlar› ile olmakla berâber, bunlar›Allahü teâlâ yaratmakdad›r. Bunlar› Allahü teâlân›n yaratmas›ndaonlar›n ifllerinin hiç te’sîri olmaz. Onlar›n iflleri, birkaç hareketdir. ‹fllerinyap›lmas›nda bu hareketlerin te’sîri olmaz.Süâl: Böyle olunca, kullar›n ifllerine sevâb ve azâb yap›lmas› do¤ru olmaz.Bir tafla emr vermek ve onun hareketlerine sevâb ve azâb yapmak gibi olur.Cevâb: Tafl›n hareketiyle insanlar›n hareketi baflka baflkad›r. ‹nsanlara– 34 –