buraya

irleflmesi, befl asl›n sonuna kadard›r.Akll›, uyan›k bir sâlik [ya’nî tesavvuf yolcusu], yarad›l›fl›nda Muhammedîise, Âlem-i emrin befl latîfesini, s›ralar› ile geçdikden sonra, bunlar›nÂlem-i kebîrdeki asllar›nda seyr eder. Ya’nî ilerler. Allahü teâlân›n lutfüile, bu befl asl›n herbirini inceden inceye geçerek sonuna gelir. Böylece, imkândâiresini (Seyr-i ilallah) ile bitirmifl olur. (Fenâ) hâs›l oldu denir. fiimdi(Vilâyet-i sugrâ)ya bafllam›fl olur. Bu vilâyete (Vilâyet-i evliyâ) da denir.Bundan sonra, bu befl asl›n da asl› olan, Allahü teâlân›n ismlerinin z›llerindeseyre bafllar. Bu z›llerde adem bulunmaz. Allahü teâlân›n ihsân› ile buz›lleri birer birer (Seyr-i fillah) ile geçerek sonuna var›r. Böylece, ismlerinz›lleri biterek, Allahü teâlân›n ismleri ve s›fatlar› mertebesine eriflir. Vilâyet-isugrâda yükselmek, buraya kadard›r. Burada tâm Fenâ hâs›l olma¤abafllar. (Vilâyet-i kübrâ)ya ayak bas›lm›fl olur. Bu vilâyete, (Vilâyet-i enbiyâ)da denir.Peygamberlerden ve meleklerden baflka, bütün mahlûklar›n (Mebde-ite’ayyün)leri, bu z›l dâiresinde bulunur. Her ismin z›lli, bir insan›n mebde-ite’ayyünüdür. Peygamberlerden sonra, insanlar›n en üstünü olanhazret-i Ebû Bekrin mebde-i te’ayyünü, bu dâirenin en üstündeki noktad›r.Sâlik, kendinin mebde-i te’ayyünü olan isme var›nca (Seyr-i ilallah)›bitirir demifllerdir. Buradaki ism, Allahü teâlân›n isminin kendi de¤ildir.Bu ismin z›lline var›nca demekdir ki, o ismin, z›llerinden bir z›ldir. Bu z›ller,ismlerin ve s›fatlar›n tafsîlidirler. Meselâ ilm s›fat›n›n parçalar› vard›r.Bu parçalar, birer birer bu s›fat›n z›llidirler. Bu s›fat, o z›llerin icmâli, toplulu¤udur.Bu parçalardan herbiri, Peygamberlerden baflka, bir insan›nmebde-i te’ayyünüdür. Peygamberlerin ve meleklerin mebde-i te’ayyünleri,bu parçalar›n asllar›, bütünleri olan ismlerdir. Meselâ, ilm, kudret veirâde gibi s›fatlard›r. Birçok kimsenin mebde-i te’ayyünleri, tek bir s›fatd›r.Fekat çeflidli bak›mlardan ayr›l›rlar. Meselâ, Muhammed aleyhisselâm›nmebde-i te’ayyünü ilm flân›d›r. Yine bu ilm s›fat›, baflka bir bak›mdan,‹brahîm aleyhisselâm›n da mebde-i te’ayyünüdür “alâ nebiyyinâ ve aleyhissalâtüvetteslîmât”. Yine bu s›fat, baflka bir bak›mdan da, Nûh aleyhisselâm›nmebde-i te’ayyünüdür. Bu çeflidli bak›mlar, hâc› Muhammed Eflrefeyaz›lan mektûbda aç›klanm›fld›r. Büyüklerden kimisi, hakîkat-i Muhammedî,(Te’ayyün-i evvel)dir. Her kemâlin bir arada bulundu¤u hazretdir.Buna (Vahdet) denir demifllerdir. Bu fakîrin anlad›¤›na göre, bu vahdetmertebesi, bu z›l dâiresinin merkezi, toplulu¤udur. Bu sözümü, flu dakuvvetlendiriyor ki, insanlar›n mebde-i te’ayyünleri, ismlerin ve s›fatlar›nilmdeki sûretleri, görüntüleridir demifllerdir. ‹lmdeki varl›k, kendisi de¤il,kendinin z›llidir, görüntüsüdür. Bunun için, ilmdeki bu sûretler, ismlerinve s›fatlar›n z›lleridir. Bizim bu dâiremiz, z›ller dâiresinin çevresi ve merkezidir.Asl dâire de¤ildir. Bu z›l dâiresini, te’ayyün-i evvel sanm›fllar.Bunun merkezini topluluk bilerek (Vahdet) demifllerdir. Bu merkezinaç›lmas›n›, ya’nî çevresini Vâhidiyyet sanm›fllard›r. Z›l dâiresinin üstüolan ismlerin ve s›fatlar›n dâiresini, te’ayyünlerle ba¤l›l›¤› olm›yan Zât-iteâlâ sanm›fllard›r. Hâflâ! Öyle de¤ildir. Çünki o büyüklere göre, ismler ves›fatlar, zât›n kendisidirler. Zâtdan ayr›, baflka de¤ildirler. Bunun için, z›ldâiresinin üstü, ya’nî ismlerin ve s›fatlar›n mertebesi, zât›n kendisi olur.– 327 –