buraya

senin gücü ile ve irâdesi ile hareket ediyor denilebilir. Böylece, mahlûklar›nifllerini Allahü teâlâ yaratmakdad›r. Kötü fleyleri yaratmak, kötü de¤ildir.Belki kötü fleyleri yapmak ve kesb etmek kötüdür.Tesavvuf büyüklerinin üçüncüsü, vahdet-i vücûde inan›rlar. Hâricdeyaln›z birfley vard›r derler. Bu bir varl›k, Hak teâlân›n zât›d›r, kendisidir derler.Âlem hâricde yokdur. ‹lmde vard›r derler. Varl›kdan hiçbir koku tatmam›fld›rderler. Bunlar da, âlemi Hak teâlân›n z›lli bilirler. Fekat, bu z›lolan, görüntü olan varl›k his mertebesindedir. Do¤rusu d›flarda hiçbirfleyyokdur derler. Hak teâlân›n zât›nda kendi s›fatlar› ve mahlûklar›n s›fatlar›vard›r bilirler. Bu s›fatlar›n yukardan afla¤› azalma derecelerini, mertebelerinisayarlar. Her mertebede, o bir zât›, o mertebeye uygun özelliklerdebirlikde bilirler. Ac›y›, tatl›y› duyan hep odur. Fekat vehmde, hisdevar olan bu z›l, gölge gibi perdeler arkas›nda durmakdad›r derler. Bunlar›nsözlerinin akla ve islâmiyyete uymayan yerleri çokdur. Böyle yerlere cevâbvermek için çok s›k›nt› çekerler. Bunlar da, kavuflmufl ve kavuflduklar›derecelere göre yükselmifldir. Fekat bunlar›n sözleri, müslimânlar›nyoldan ç›kmalar›na sebeb olmakda, ilhâd ve z›nd›kl›¤a sürüklemekdedir.Birinciler en kâmil, çok tâm ve sakats›z ve Kitâba, sünnete uygundurlar.Sakats›zl›klar› ve uygunluklar› meydânda ise de, olgun ve temâm olmalar›flöyledir ki, insan›n varl›¤›n›n birkaç mertebesi, çok latîf ve maddelikdençok uzak olup, bafllang›ca benzemekde, oraya tâm ba¤l›l›¤› bulunmakdad›r.‹nsandaki, (Hafî) ve (Ahfâ) böyledir. Bunun için, birçoklar›, s›rr›n Fenâs›nakavuflduklar› hâlde, bu mertebeleri bafllang›cdan ay›ramam›fllar. Böylece(Lâ ilâhe) derken, bunlar› yok bilememifller, bunlar› bafllang›c ile kar›fld›rm›fllar,birlefldirmifller. Kendilerini Hak teâlâ sanm›fllar, d›flarda [ya’nîilmde ve vehmde de¤il, bunlar›n d›fl›nda] yaln›z Hak teâlâ vard›r. Bizim hiçvarl›¤›m›z yokdur demifller ise de, d›flarda çeflidli eserler bulundu¤undan,ilmde var olduklar›n› söylemifllerdir. Yine bundand›r ki, (A’yân) ya’nî eflyâ,varl›kla yokluk aras›nda bir geçiddir demifllerdir. Mahlûklar›n varl›klar›n›nmertebelerinden birkaç›n›n bafllang›cdan baflka olmad›¤›n› görerek,varl›klar› lâz›md›r diyemedikleri için, varl›kla yokluk aras›nda geçid olduklar›n›söylemifllerdir. Böylece, mahlûklara vâciblikden birfley bulafld›rm›fllard›r.Bu fleylerin, mahlûklar›n oldu¤unu, fekat ismde ve görünüflde olsabile, Vâcibe benzediklerini anlamam›fllard›r. Bu fleyleri baflka bilselerdi vemahlûklar› Vâcibden tâm ay›rsalard›, kendilerini Hak teâlâ olarak hiç görmezlerdi.Âlemi, Hak teâlâdan ay›r›rlard›. Varl›¤›n bir oldu¤unu sanmazlard›.Bir kimseden eser bâkî kalmad›kca, kendinden eser kalmad›¤›n› bilsebile, kendini Hak bilmez. Bu da, onun k›sa görüfllü olmas›ndand›r.‹kinci âlimler, her ne kadar bu mertebeleri de bafllang›cdan ayr› gördülerve (Lâ ilâhe) derken yok bildiler. Fekat, asl›n z›l ile olan ba¤l›l›¤›ndandolay›, bunlar›n varl›klar›n›n art›klar›ndan birfley, mevcûd kald›. Çünki, z›llinasla ba¤l›l›¤› vard›r. Z›l ile asl›n baflkal›¤› görüfllerinden gayb oldu.Birinci âlimler, Peygamberlerin sonuncusuna “aleyhi ve aleyhim minessalevâtietemmühâ ve minetteh›yyâti ekmelühâ” çok ba¤l› olduklar› için,mahlûklar›n bütün mertebelerini, Vâcibden ay›rd›lar. Bunlar›n hepsini(Lâ ilâhe) derken yok etdiler. Mahlûklar›n Vâcib ile hiçbir ba¤l›l›¤›n› gör-– 196 –