buraya

u olan tesavvuf büyükleri, ay›lm›fl olduklar›ndan, Allahü teâlân›n, hiçbirbak›mdan, bu âleme benzemedi¤ini, yaln›z Onun mahlûku olduklar›n›söyler. Yaln›z ilminin, ihâta ve sirâyet etdi¤ini ve herfleyle berâber oldu¤unubilirler. Ehl-i sünnet âlimleri de, böyle söylemekdedir. Allahü teâlâ, obüyüklerin çal›flmalar›n› bol bol mükâfatland›rs›n! Sôfiyye-i aliyyedenba’z›s›, Allahü teâlân›n Zât›, kendisi, bu âlemi kaplam›fld›r. Bu âlemle berâberdirgibi fleyler söyliyerek, Zât-› ilâhîyi mahlûklara benzetiyor. Hâlbuki,Zât-› ilâhînin hiçbirfleye benzemedi¤ine, hattâ zât›nda, s›fat bile bulunmad›¤›nainanmakdad›rlar. Bunlara çok flafl›l›r. Sözleri birbirini tutmuyor.Sözlerinin aras›n› bulmak için, Zât-i ilâhîde mertebeler ay›rmak, fâidevermez. Eski felsefecilerin, bozuk fikrlerini, yanl›fl yollardan isbâtakalk›flmalar›na benzer. Keflfi do¤ru olan büyükler “kaddesallahü teâlâ esrârehümül’azîz”,Zât-› ilâhîyi, hiçbir bak›mdan, baflkal›k göstermeyen(Basît-i hakîkî) olarak bilir. Bundan fazla olanlar›, ism ve s›fat sayarlar. Fârisîbeyt tercemesi:Sevgilinin ayr›l›¤›, az da olsa, çok ac›d›r,Ufak bir k›l bile kaçsa, nâzik gözü pek ac›t›r.Yukar›da bildirilenlerin iyi anlafl›lmas› için, flu misâli yazma¤› uygun görüyorum:Büyük bir fen adam›, senelerle yapd›¤› tecribelerden elde etdi-¤i, k›ymetli bilgileri anlatmak için, harf ve sesleri kullan›r. Bu harflerin veseslerin, anlat›lan bilgi ve ma’nâlarla hiçbir benzerli¤i ve berâberli¤i yokdur.Yaln›z onlar›n aynas› gibidirler. O k›ymetli bilgiler, bunlarla meydânaç›kmakdad›r. Bu harfler ve sesler, bu ma’nâlar›n kendileridir demek yanl›fld›r.Burada ihâta, ma’›yyet yokdur. Ma’nâlar, safl›klar› üzere kalm›fl, hiçde¤iflikli¤e u¤ramam›fld›r. Fekat, bu ma’nâlar ile, harf ve sesler aras›nda,göstermek ve gösterilmek, anlatmak ve anlat›lmak bak›m›ndan bir ba¤l›-l›k vard›r. Bu ba¤l›l›k, ba’z› kimselerin hayâlinde büyüyerek, baflka benzerliklerhât›ra gelir. Hakîkatde ise, hiçbir benzerlik yokdur. ‹flte, bumes’elede, bu fakîrin anlad›¤› da böyledir. Mahlûklar›n ayna gibi oldu¤unugöstermek için, Allahü teâlâ, bu âlem ile birleflmifldir, berâberdir, ayn›d›rve âlemi kaplam›fld›r gibi fleyler söylemek, tesavvuf serhofllu¤undand›r.Zât-› ilâhînin bu âlemle hiçbir ba¤l›l›¤›, benzerli¤i yokdur. Onuns›fatlar›n› gösterdi¤i için (Vahdet-i vücûd) desinler veyâ demesinler, varl›kikidir: Birisi, hakîkatde var olan Hak teâlâd›r. ‹kincisi, z›l, gölge gibi olanmahlûklard›r. Eski Yunan felsefecilerinden Sofistâiyye [sophiste]lerinsand›¤› gibi, var olan birdir. Ondan baflkas›, hep vehm ve hayâldir demekyanl›fld›r. Fârisî iki beyt tercemesi:Onu önceden anlay›nca sen,kendini o yana tâm ba¤lars›n.Kimin z›lli oldu¤unu bilsen,gam yimezsin, kalsan veyâ ölsen!_________________Allaha kulluk ederim, tapd›¤›m dergâh bir,Bir lahza ayr›lmad›m tevhîdden Allah bir!– 171 –