i ÖZET Yüksek Lisans Tezi MAŞ FASULYESİ (Phaseolus aureus L ...

TEŞEKKÜRBu araştırma için beni yönlendiren karşılaştığım zorlukları bilgi ve tecrübesi ileaşmamda yardımcı olan değerli Danışman Hocam Doç. Dr. Muharrem Kaya’ya,Tarla bitkileri Anabilim Dalı Öğretim Üyelerine, laboratuar çalışmalarındayardımlarını esirgemeyen arkadaşlarım Arş. Gör. OSMAN YÜKSEL, Arş. Gör.ZELİHA KÜÇÜKYUMUK ve laboratuarını kullanmamıza izin verdiği için Prof. Dr.İBRAHİM ERDAL ’a ve arazi çalışmalarında yardımcı olan Hasan Ali Vural’ateşekkür ederim.2256 - YL -10’ nolu Maş fasulyesi (Phaseolus aureus L. ) ‘nde farklı çinkouygulamalarının verim ve verim unsurlarına etkileri isimli proje ile tezimi maddiolarak destekleyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma ProjeleriYönetim Birimi Başkanlığına teşekkür ederim.Tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayan aileme sonsuz sevgi ve saygılarımısunarım.Tuğba DÜLGERBAKİISPARTA 2011iv

ŞEKİLLER DİZİNİŞekil 5.1. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki boyuortalamaları……………………………………………... 40Şekil 5.2. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde ilk baklayüksekliği ortalamaları…………………………............. 41Şekil 5.3. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki dalsayısı ortalamaları………………….…………………..…. 42Şekil 5.4. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki meyvesayısı ortalamaları…………………………………….. 42Şekil 5.5. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki ağırlığıortalamaları…………………………………………… 43Şekil 5.6. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki tanesayısı ortalamaları………………………………………... 44Şekil 5.7. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki taneverimi ortalamaları…………………………………….… 44Şekil 5.8. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde yüz taneağırlığı ortalamaları……………………………………… 45Şekil 5.9. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde birim alan taneverimi ortalamaları…………………………………. 46Şekil 5.10. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde hasat indeksiortalamaları…………………………………………... 47Şekil 5.11. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde ham proteinortalamaları………………………………………….... 48Şekil 5.12. Farklı tohum uygulamaları maş fasulyesinde çinko içeriğiortalamaları……………………………………….................. 48v

ÇİZELGELER DİZİNİÇizelge 3.1. Isparta ilinin deneme yılına ve uzun yıllar ortalamalarına ilişkinaylık ortalama iklim verileri……………………………………… 21Çizelge 3.2. Deneme alanı toprağının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri…….. 21Çizelge 4.1. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki boyunailişkin varyans analizi……………………………………………… 27Çizelge 4.2. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki boyuortalamaları………………………………………………………… 28Çizelge 4.3. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde ilk baklayüksekliğine ilişkin varyans analizi………………………………. 28Çizelge 4.4. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde ilk baklayüksekliği ortalamaları……………………………………………. 29Çizelge 4.5. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide dalsayısına ilişkin varyans analizi……………………………………. 29Çizelge 4.6. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide dalsayısı ortalamaları………………………………………………….. 30Çizelge 4.7. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkidemeyve sayısına ilişkin varyans analizi……………………………. 30Çizelge 4.8. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide 31Çizelge 4.9.meyve sayısı ortalamaları………………………………………….Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkiağırlığına ilişkin varyans analizi…………………………………… 31Çizelge 4.10. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki ağırlığıortalamaları………………………………………………………… 32Çizelge 4.11. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde tanesayısına ilişkin varyans analizi…………………………………….. 32Çizelge 4.12. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde tane sayısıortalamaları………………………………………………………… 33Çizelge 4.13. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki taneverimine ilişkin varyans analiz…………………………………….. 33Çizelge 4.14. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki taneverimi ortalaması…………………………………………………... 34Çizelge 4.15. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde yüz taneağırlığına ilişkin varyans analizi…………………………………… 34Çizelge 4.16. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde yüz taneağırlığı ortalamaları………………………………………………... 35Çizelge 4. 17. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde birim alantane verimine ilişkin varyans analizi………………………………. 35Çizelge 4.18. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde birim alantane verim ortalaması……………………………………………… 36Çizelge 4.19. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde hasatindeksine ilişkin varyans analizi…………………………………… 36Çizelge 4.20. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde hasatindeksi ortalamaları………………………………………………... 37vi

SİMGELER DİZİNİV.K.S.D.K.T.K.O.C.vPEGTprk ZnThm Zn: Varyasyon Kaynakları: Serbestlik Derecesi: Kareler Toplamı: Kareler Ortalaması: Varyasyon katsayısı: Poly Etilen Glikol: Toprağa Çinko Gübrelemesi: Tohuma Çinko Gübrelemesiviii

çeşitliliğe sahip olmasıdır. Hemen hemen her iklim kuşağının yaşandığı ülkemizdemevcut yemeklik baklagiller yanında yetiştiriciliği yapılabilecek potansiyele sahipyeni baklagil türlerinin belirlenmesi oldukça önemlidir (Bozoğlu ve Topal, 2005).Bu türlerden birisi de yeşil mung fasulyesi (Vigna radiata (L.) Wilczek =Phaseolusaureus Roxb) olarak bilinen ve ülkemizde Maş fasulyesi adı verilen türdür. Mungfasulyesi dünyada tanesi yenen en önemli baklagil türlerinden biridir (Şehirali 1988;Bozoğlu ve Topal 2005). Genellikle yemeklik olarak ve birçok ülkede tahıl ağırlıklıdiyetlerde protein kaynağı olarak kullanılmaktadır. Kurutulmuş tohumlar bütün ya daparçalanarak pişirildiği gibi, fermente edilerek, kavrularak veya değirmendeöğütülüp un olarak kullanılmaktadır. Hindistan'da yemeklik yağ, ekmek, fırıncılık vebisküvi yapımında kullanılmaktadır. Çin tıbbında bitki tohumları müshil ilacı olarakkullanılmasının yanında, dizanteri, çiçek hastalığı tedavisinde ve sebzezehirlenmelerinde panzehir olarak kullanılmaktadır (Anonymous, 2004a). Ayrıcamaş fasulyesi daha çok filiz olarak tüketilmektedir. Yeşil maş fasulyesi, nişastaşehriyesinin elde edilmesinde önemli bir kaynaktır (Anonymous, 2004b). Bununyanında, yemlik, yeşil gübre ve sebze olarak da kullanılmaktadır. Filizlerindethiamin, riboflavin, niasin, askorbik asit yoğunlukları yüksektir. Lyman vd., (1985),Protein oranının yeşil maş fasulyesinde % 25, lif miktarının % 3.5 ve karbonhidratoranının % 62 olduğunu bildirmişlerdir.Bitkisel üretimde başarı, verim ve tarımsal özellikleri iyi olan çeşitlerin kullanılmasıyanında yeni teknoloji ve kültürel yöntemlerin zamanında ve etkili bir şekildeuygulanması ile mümkündür. Kültürel yöntemler içerisinde, eş zamanlı çıkış , uygunbitki sıklığının sağlanması ve ekim zamanı en önemli unsurlardır.Son yıllarda gelişme gösteren ekim öncesi tohum uygulamaları ile tarla koşullarındaçıkışın artırılması ve hızlandırılması ile verimin artırılması mümkün olmaktadır.Ekim öncesi tohum muameleleri fizyolojik ve fizyolojik olmayan işlemler olmaküzere ikiye ayrılmaktadır. Fizyolojik olmayan uygulamalar tarım ilaçları ya da diğerbazı maddelerle tohumun kaplanması, faydalı mikroorganizmalarla tohumunaşılanması gibi işlemleri içermektedir (Perry, 1976; Bradford, 1986; Khan, 1992).2

Fizyolojik muameleler ise tohumun ekimden önce çeşitli işlemlerle biyolojik olarakaktif hale getirilmesini içermektedir. Bunların başında osmotik olgunlaştırmagelmektedir.Osmotik olgunlaştırma, tohumun çeşitli tuzlar (KNO 3 , K 3 PO 4 , MgSO 4 , vb.) ya dapolyethylene glycol (PEG) kullanılarak hazırlanan belli bir su potansiyelinde belirlibir süre tutularak çimlenme için gerekli kimyasal olayların teşvik edilmesi esasınadayanmaktadır (Bradford, 1986; Finnerty vd., 1992; Khan, 1992). Tohumun dahafazla su alımı osmotik solüsyon tarafından engellendiği için kökçüğün çıkışı askıyaalınmakta fakat diğer biyokimyasal olaylar devam etmektedir. Osmotikolgunlaştırmaya tabi tutulan tohumlar tarlada daha hızlı ve yeknesak çıkışgöstermekte ve bitki tesisi daha yüksek olmaktadır (Burgass ve Powell, 1984; Khan,1992; Heydecker, 1997).Tohumların su veya çeşitli osmotik solüsyonlarda belli bir süre tutulması suretiyleyapılan ekim öncesi tohum uygulamaları, fide çıkış hızı ve oranının arttırılması,eşzamanlı ve üniform tarla çıkışının sağlanması ile verim artışında oldukça etkili biryöntem olarak görülmektedir (Parera ve Cantliffe, 1994). Tohum olgunlaştırmaişlemi, tohumların doğrudan suya daldırılması ile (hydro-priming) yapılabileceğigibi, işlemin etkinliğini arttırabilecek çeşitli tuzlar (KNO 3 , K 3 PO 4 , MgSO 4 , vb.) yada bitki büyüme düzenleyicileri (GA3, kinetin, vb.) kullanılarak hazırlanansolüsyonlarda (osmo-priming) muamele edilerek de yapılabilmektedir (Dearman vd.,1987; Kulkarni ve Eshanna, 1988; Paul ve Choudhury, 1991; Harris vd., 1999;Capron vd., 2000; Chiu vd., 2002; Şanlı, 2007).Çinkonun, birçok enzim sisteminde düzenleyici rol oynaması, nükleik asit sentezi,klorofil ve karbonhidrat üretimi ile auxin hormonunun metabolizmasındakullanılması nedeniyle bitki beslemedeki rolü büyüktür. Ayrıca, bitkiler için oldukçabüyük öneme sahip olan Indol Asetik Asidin (IAA) sentezi için de çinkonunvarlığına ihtiyaç vardır. Bitkilerde çinko eksikliğinde; bitkide (boğum aralarınınkısalması) bodurlaşma, özellikle orta damara paralel açık renkli şeritler, meyveağaçlarında rozet oluşumu, küçük yapraklılık ve genç yapraklarda kloroz3

görülmektedir. Çinko toprakta yeterince bulunduğu zaman; özellikle bitki büyümehormonlarının oluşumu tam olmakta, tohum verimi artmakta, mısırda gövde ve taneolgunluğu sağlanmaktadır (Aydeniz ve Brohi, 1998; Kaya vd., 2005a). Bitkiselüretimde çinkolu gübreler; toprağa, tohuma ve sprey şeklinde yapraklarauygulanabildiği gibi, farklı yoğunlukta çinko içeren osmotik solüsyonlar ile tohumlarbelli bir süre ıslatılarak, muamele edilebilmektedir.Çinko eksikliği, dünya ve Türkiye topraklarında demir noksanlığı ile birlikte en fazlagörülen mikro element eksikliklerinin başında gelmektedir. Dünyadaki tarımtopraklarının % 30’unda, Türkiye’de ise tarım topraklarının yaklaşık yarısındapotansiyel çinko noksanlığı bulunmaktadır. Kurak ve yarı kurak bölgelerde ise buoran % 90’lara yükselmektedir (Çakmak vd., 1996; Erdal, 1998). Organik maddeiçeriği % 1’in altında, pH’sı 8’den yüksek, killi tınlı bünyeli ve alkali topraklar ilefosforca zengin ya da fosforca aşırı gübrelenmiş alanlar, soğuk ve nemli koşullar,topraktaki kil minerallerinin cins ve miktarı, sulama amacıyla yeni tesviye edilmişalanlar topraklarda çinko noksanlığını arttıran ya da çinko alımını engelleyenfaktörler arasındadır (Kacar, 1998; Atak vd., 2004; Mut ve Gülümser, 2005).Bazı nohut çeşitleri, ileri verim kademesindeki hatlar ve gen kaynakları materyalindeçinko gübrelemesinin verime etkisini belirleyebilmek amacıyla 82 farklı nohutgenotipi ile Ankara koşullarında yürütülen bir çalışmada da; çinko gübrelemesinintescilli nohut çeşitlerinin hepsinde, ileri hat ve genetik materyallerin ise % 70’indeverimi arttırdığı belirlenmiştir (Meyveci vd., 1997).Tarla bitkilerinde tohum uygulamaları ile tohumların mikro besin elementleriiçeriklerinin arttırılması ile hem verim artışı sağlanabilmekte hem de tohumlarınçimlenme gücü artmaktadır (Welch, 1986; Rengel ve Graham, 1995; Yılmaz vd.,1998). Tohumların ekim öncesinde su ya da başka osmotik çözeltilerle ıslatılıp tekrarkurutulması yöntemiyle ekim yapılan çiftliklerde nohut ve buğday verimi artmaktadır(Harris, 2006). Pakistan’da çinko eksikliği görülen alanlarda yapılan çalışmalarda,mısır, buğday ve nohut tohumlarına ZnSO4 solüsyonu ile Zn uygulamasına bağlı4

olarak mısır, buğday ve nohutta verim artışı sağlanmış ve yüksek karlılık etkisigözlenmiştir (Harris vd.,2007).Bu çalışmada da; maş fasulyesinde (Vigna radiata (L.) Wilczek =Phaseolus aureusRoxb) farklı konsantrasyonlarda Zn ile priming ile tohuma ve toprağa Xnuygulamasının verim ve verim öğrelerine etkilerinin belirlenmesi amaçlanmaktadır.5

2. KAYNAK ÖZETLERİTohuma ön muamelenin etkisi; su alımı sırasında hücrelerin metabolik aktivasyonu(Burgass ve Powell, 1984), hücrelerin osmotik olarak ayarlanması (Bradford, 1986)ve bir seri fizyolojik ve biyokimyasal olaylar dolayısıyla tohumların ileri birçimlenme potansiyeli kazanmasına bağlanmaktadır (Khan, 1992). Ayrıca enzimlerinsentez ve aktivasyonu ile osmotik olarak aktif maddelerin sentezinin de etkisi vardır.Tohuma ön muamele ile başlangıçta bir miktar DNA sentezlenmekle birlikte hücrebüyümesi olmakta; dolayısıyla embriyo iki misli büyümektedir (Parera vd., 1993).Bu esnada artan RNA ve özellikle protein sentezi hücre büyümesine doğrudan etkietmektedir (Cobb vd., 1988). Yine enzim ve diğer metabolik faaliyetler de(respirasyonun artması ve ATP oluşumu) artmaktadır (Khan, 1992). Kısacası rezervebileşiklerin harekete geçirilmesi, çimlenme için gerekli maddeleri sağlamaktadır. Bumaddeler ayrıca osmotik özelliklere sahip olması nedeniyle tohumun su potansiyelinidüşürmekte ve tohumların toprakta hızla çimlenmesini ve elverişsiz şartlara dahafazla dayanıklılık göstermesine neden olmaktadır (Bradford, 1986).Su ile ıslatma, osmatik olgunlaştırma (PEG, KCl ve KSO 4 gibi osmotiksolusyonlarda muamele), sıvı ortamla muamele ve bitki büyüme düzenleyicileri ilemuamele gibi farklı metotlar kullanılarak tohumun ön muamelesi sağlanabilir.(Dearman vd., 1987; Kulkarni ve Eshanna, 1988; Paul ve Choudhury, 1991; Harrisvd., 1999; Capron vd., 2000; Chiu vd., 2002). Bu uygulamalar hızlı ve üniform çıkış,yüksek dayanıklılık ve daha yüksek verim sağlamak için bazı sebze ve çiçeklerde(Dearman vd., 1987; Parera ve Cantliffe, 1994; Bruggink vd., 1999), tarlabitkilerinde (Harris vd., 2001; Musa vd., 2001; Basra vd., 1988; Hartz ve Caprile,1995; Harris vd., 1999; Chiu vd., 2002; Giri ve Schillinger, 2003; Murungu vd.,2004) uygulanabilir bir teknoloji olarak görülmektedir. Tohumun olgunlaştırılması,tohum ekimi ile fide çıkışı arasındaki süreyi azaltmak ve eşzamanlı çıkış sağlamakiçin yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir (Parera ve Cantliffe, 1994).Tohumların ön muamelesi esnasında kimyasal ilaçların, NPK gibi besinmaddelerinin ve GA, 2,4-D ve Cycocel (CCC) gibi hormonların ilavesi (Perry, 1976;6

Khan, 1992) işlemin etkinliğini artırarak fide gelişmesini hızlandırmaktadır(Sathiyamoort ve Vivekanandan, 1988; Parera vd., 1993).Singh ve Agraval (1997), buğday üzerine yaptıkları çalışmalarında tohumlarınmusluk suyunda 1 saat süreyle ekim öncesi muamele edilmelerinin azot alımını 11kg/da’ a kadar arttırdığını belirtmişlerdir.Misra ve Dwivedi (1980), % 2,5’luk KCl ile 12 saat tohum olgunlaştırmasınınbuğdayda verimi % 15 artırdığını vurgulamışlardır.Jomduang (1985)’a göre, maş fasulyesi %23.67 protein, %1.44 yağ ve %71.82karbonhidrat içermektedir. Maş fasulyesi kuru ağırlık esas alındığında %25.0-28.0protein, %1.0-1.5 yağ, %3.5-4.5 selüloz, %4.5-5.5 kül ve %62.0-65.0 karbonhidratiçerir. Bununla beraber, genotip ve çevre koşullarına bağlı olarak protein içeriği %19.0-29.0 arasında değişmektedir.Mislevy vd. (1989), soya fasulyesi ile yaptıkları çalışmalarında; hipokotil’in toprakyüzeyine çıktığı zamanda yaklaşık 90 ppm ve 180 ppm GA 3 uygulamışlar, sonuçolarak 90 ppm GA 3 ‘ün hipokotil uzunluğunda % 60, internod uzunluğunda ise % 25artış sağladığını bildirmişlerdir. Araştırmada, 180 ppm GA 3 uygulamasının hipokotiluzunluğunu etkilemediği, ilk internod uzunluğunu doğrusal olarak arttırmaya devamettiği, bitkide tane ağırlığını ve tane verimini (% 8-11) azalttığı, gövde uzunluğunuise arttığı vurgulanmıştır.Gebeloğlu ve Yazgan (1992), Asya Sebzecilik Araştırma ve Geliştirme Merkezindentemin edilen 22 maş fasulyesi çeşitinin Tokat koşullarında adaptasyonu amacıyla biraraştırma yapmışlardır. 15 Haziran ekiminden başarılı sonuçlar alınmıştır.Denemede; tohumların çimlenme süresi, bitki sayısı, bakladaki tohum sayısı veyatma gibi değişik bitkisel özellikler üzerinde gözlemler yapmışlardır. 15 Haziran’daekilen bitkilerin bitki boyları 28.00-44.67 cm, bitkideki bakla sayıları 11.93-35.20adet ve bakladaki tohum sayısı 9.13-13.53 adet, çiçeklenmeye kadar geçen sürenin54.33- 64.33 gün, ilk baklanın olgunlaşmasına kadar geçen sürenin 75.67- 90.337

gün, bin tane ağırlığının 54.23- 82.30 g ve tane veriminin 37.7- 116.9 kg/da arasındagerçekleştiğini tespit etmişlerdir.Parera ve Cantfille (1994), tohum olgunlaştırmasındaki başarının, bitki türü,olgunlaştırmada kullanılan maddenin su potansiyeli, olgunlaştırma süresi, sıcaklık,tohum gücü ve dehidrasyonu ile tohumun depolanma koşullarına sıkı sıkıya bağlıolduğunu bildirmişlerdir.Akdağ (1995), ülkemizde Tokat şartlarında yaptığı çalışmasında, V. radiata' da bitkibaşına tane verimini 4.99-5.16 g, 1000 tane ağırlıkları yaklaşık 35.04-38.32 g olaraktespit etmiştir. Akdağ (1995)'ın Şahin (1986)'den bildirdiğine göre ise Adanaşartlarında yapılan çalışmada bitkide tane verimi 5.47-11.8 g olarak bulunmuştur.Wang vd. (1996), Kanada’da soya fasulyesi ve mısırda düşük sıcaklıklarda fideçıkışını arttırmak amacıyla tohumlara 8 saat süreyle GA 3 ve kinetin uyguladıklarıçalışmalarında, hava sıcaklıklarının yüksek olmasına karşın toprak sıcaklığının 10 o Colduğu koşullarda soya ve mısırda fide gelişmesinin çok yavaş olduğunu, düşüktoprak sıcaklıklarında tohumlara GA 3 ve kinetin uygulamalarının çimlenme ve çıkışoranını arttırdığını belirtmişlerdir. Ayrıca araştırıcılar, çimlenme ve fide gelişimindeGA 3 ’in düşük sıcaklıklarda kinetine göre daha etkin ve en uygun uygulama dozunun100 ppm olduğunu vurgulamışlardır.Ahmad vd. (1998), 1995-96 yıllarında Pakistan’da 10 ekmeklik buğday çeşidi ileyaptıkları çalışmada, 12 saate kadar ön ıslatmanın marjinal nem içeriğindeçimlenmeyi artırdığını, 12 saatten fazla ıslatmanın etkisinin olmadığını ve 21 saattenfazla ıslatmanın çimlenmeyi büyük oranda azalttığını belirlemişlerdir.Erdal (1998), Orta Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde çok sayıda buğdaygenotipi ile yaptıkları denemelerde; çinko gübrelemesiyle tohumlarda fitin asidininve fitin asidi/çinko oranının çinko verilmeyen kontrol parsellerine oranla önemlidüzeyde azaldığını, hangi genotip yetiştirilirse yetiştirilsin fitin asidi/çinko oranınıdüşürmenin en etkin yolunun çinkolu gübreleme olduğunu vurgulamışlardır. Çakmak8

vd. (1996) ise fasulyede çinko noksanlığında triptofan amino asidininsentezlenmesine karşın, indol asetik asidin düşük düzeyde olmasını IAA’nınoksidatif yıkımı ile gerçekleştiğini bildirmişlerdir.Kaur vd. (1998), PEG ile oluşturulan kuraklık stresi altında nohutta çimlenmeyüzdesi ve fide gelişiminin önemli derecede azaldığını, büyüme ortamına 3, 6, 9 ve12 ppm dozlarında GA 3 uygulaması ile kontrolde % 58 olan çimlenme oranının %88’e yükseldiğini vurgulamışlardır. Çalışmada, en etkili GA 3 dozunun 6 ppm olduğuve bu dozun kök ve gövde uzunluğu ile kuru ağırlıklarını önemli derecede arttırdığıbelirtilmiştir. Aynı zamanda, GA 3 ’ün amilaz aktivitesini artırmak suretiyle nişastanınmobilizasyonunu artırdığını ve bu sayede stres şartları altında fide gelişiminin dahahızlı olduğunu ve erken çıkış sağlandığını açıklamışlardır.Lee-Suskoon vd., (1998), tohumların Mannitol, PEG ve NaCl gibi çeşitli ortamlarda(hydro) ve suda (osmo) olgunlaştırılmasının, stres şartları altında fide çıkışı veverimin artırılmasında ekonomik, kolay ve güvenli bir teknik olduğunu, bu durumunolumsuz koşullar altında hızlı kök gelişimi, daha güçlü bitki oluşturma, daha iyidayanıklılık, erken çiçeklenme, erken hasat ve yüksek tane verimi sağlamasısayesinde gerçekleştiğini bildirmişlerdir.Al-Mudaris ve Jutzi (1999), sorgum ve darı tohumlarının çeşitli gübrekombinasyonları ile ön ıslatma yapılmasının çıkış ve fide büyümesine etkisiniaraştırmışlardır. Sadece üre ve üre ile birlikte diğer gübre çeşitlerininkombinasyonundan oluşan uygulamaların çimlenme yüzdesini ve hızını önemlidüzeyde artırmasına rağmen, sonraki günlerde fide büyüklüğüne etkisinin önemliseviyede olmadığını bildirmişlerdir.Harris vd. (1999), yarı kurak alanlarda çeltik, nohut ve mısır bitkileri ile yürütülentarla çalışmalarında; tohumların su ile olgunlaştırılmalarının erken çıkış, derin kökteşekkülü, erken çiçeklenme, olgunlaşma ve yüksek verim gösterdiğinivurgulamışlardır.9

Harris vd. (1999), doku kültürü ortamında yaptıkları çalışmalarda, mısır ve pirinçiçin maksimum 24 saat, nohut için 10 saat güvenli ıslatma süreleri olduğunubelirlemişlerdir. Ekim öncesi tohumu ıslatmanın; hızlı çıkış, homojen bitki deseni,daha güçlü bitkiler, daha iyi kurağa dayanım, erken çiçeklenme, erken hasat ve dahayüksek tane verimi bakımından yararlı olduğunu belirtmişlerdir.Harris vd. (2001a)’nin Hindistan, Nepal ve Pakistan’da çiftçilerle birlikte laboratuar,tarla ve çiftçi gözlemlerini kullanarak buğday bitkisinde yaptıkları çalışmada,tohumları ekimden önce 8 saat ıslatmanın; tohumların çıkış oranını düşürmedençimlenme süresini yarıya indirdiğini, homojen bitki çıkışı ve erken olgunlaşmasağladığını, verimi artırdığını, bunun yanında marjinal alanlarda tohumuygulamalarının verimi %13 artırması nedeniyle kullanımının oldukça faydalıolabileceğini belirtmişlerdir.Harris vd. (2001b)’nin Hindistan ve Zimbabwe’de çiftçilerle birlikte yaptığıçalışmada nohut, mısır ve sorgum tohumlarını ekimden önce bir gece ıslatmışlar veuygulama sonuçlarını anket yaparak belirlemişlerdir. Çiftçilerin genel olarak; hızlı vedaha iyi bitki çıkışı, daha üniform bitki tesisi, kuraklığa daha fazla tolerans, erkençiçeklenme ve hasat ile yüksek tane verimine ulaştıkları sonucuna varmışlardırHoque ve Haque (2002), Bangladeş’de Mung fasulyesi ile yürüttükleriçalışmalarında, tohuma 50, 100 ve 200 ppm konsantrasyonlarda GA 3 uygulamışlar;sonuç olarak, 50 ppm dozunda yaprak alanı indeksi, toplam kuru madde verimi vebitki gelişmesinin; 200 ppm dozunda ise nisbi büyüme oranı ile net asimilasyonmiktarının arttığını vurgulamışlardır.Toker vd. (2002), Batı Akdeniz bölgesine uygun maş fasulyesi (V. radiata L.)genotiplerini belirlemek üzere 2 yıl yürüttükleri çalışmalarında, Antalya ekolojikşartlarında 19 maş fasulyesi (Vigna radiata (L.) Wilczek] çeşitinin fenolojik,morfolojik ve agronomik karakterlerini incelemişlerdir. Ortalama olarak; tane verimi49.4- 195.8 kg/da, 100 tohum ağırlığı 3.6- 8.1 g, bitki boyu 35-69 cm, dal sayısı 3-5adet, yaprak sayısı 12-25 adet/bitki, çiçeklenmeye başlama süresi 46-71 gün, tohum10

sayısı 6-11 adet/ bakla ve bakla sayısı 12-42 adet/bitki olarak tespit etmişlerdir. Eldeedilen sonuçlara göre maş fasulyesinin uygun genotiplerinin bölge için selekteedilebileceğini bildirmişlerdir.Ihsanullah vd. (2002), maş fasulyesinde farklı sıra aralıklarının (20, 30 ve 43 cm)bazı verim özelliklerine etkilerini belirlemek için yaptıkları çalışmalarında; yaklaşıkolarak bitki boyunu 44-47 cm, bitkide meyve sayısını 22-28 adet, meyvede tohumsayısını 8-10 adet, bitki verimini 5.25-6.87 g, 100 tane ağırlığını 3.25-4.27 g ve birimalan tane verimini 72-92 kg /da arasında belirlemişlerdir.Kaur vd. (2002a), nohutta PEG ve NaCl ile sağlanan kuraklık ve tuz stresi altındatohuma 24 saat süreyle mannitol (% 4) ve su uyguladıkları çalışmalarında; kuraklıkstresi altında tohum uygulamaları ile uygulama yapılmayanlara göre fidegelişimininin arttığını, kök ve gövde uzunluğunda 3-4 kat, toplam ağırlığında ise 2-3kat artış sağlandığını bildirmişlerdir. Çalışmada, tohum uygulaması ile amilaz,invertaz ve sukroz sentez aktivitelerinin arttığı, bu sayede fide gelişimi için dahafazla glukoz elde edildiğini vurgulamışlardır.Kaur vd. (2002b), Hindistan’da sulu şartlarda nohut ile yaptıkları çalışmalarındatohumları 24 saat süreyle mannitol (% 4) ve su ile ön işleme tabi tutmuşlar, tohumuygulamaları sonucunda fide uzunluğunun % 17 oranında, fide ağırlığının ise 2 katarttığını vurgulamışlardır. Araştırıcılar, bitkide bakla sayısını kontrolde 17, suuygulamasında 39 ve mannitol (% 4) uygulamasında ise 38 adet olarak bulmuşlardır.Rashid vd. (2002), tuzlu toprak yapısına sahip marjinal alanlarda mısır, buğday venohut’da ekimden önce saf su ile tohum uygulamalarının sonuçlarını araştırmışlarlaboratuar, çiftçi gözlemleri ve tarla denemelerini birlikte yürüttükleri çalışmadabütün tohum uygulamalarının verimi olumlu etkilediğini bildirmişlerdir.Leite vd. (2003), Brezilya’da soya fasulyesi üzerine yaptıkları çalışmalarındatohumların 8 saat süre ile 50 ppm GA 3 solüsyonunda olgunlaştırılmasının bitkiçıkışını ve ilk kök oluşumunu azalttığını, fakat gelişme sezonu ilerledikçe kök11

gelişimindeki bu olumsuz etkinin ortadan kalktığını belirtmişlerdir. Araştırmadatohuma GA 3 uygulaması ile ekimden 15 gün sonra çıkan bitki sayısı azalmış, bitkilerdaha kısa olmuş, boğum sayısında, gövde çapında ve yaprak alanı ile kuru maddeveriminde azalmalar gözlenirken, GA 3 ’ün 100 ppm dozunda yapraktan uygulanmasıile bu karakterlerin hepsinde artış gözlenmiştir.Ajouri vd. (2004), ekim öncesi saf su ile ıslatmanın potasyum ve çinko yönündenfakir topraklarda arpa bitkisini kullanarak araştırmışlardır. Priming uygulamasınınhomojen ve düzgün bitki çıkışı sağladığını fakat verimde kısmen etkili olduğunubelirtmişlerdir. Araştırıcılar su ve gübre kombinasyonlu priming uygulamalarının,tohumdaki ve fidedeki P ve Zn alımını artırmakla birlikte kurağa mukavemetini deartırdığını bildirmişlerdir.Finch-Savage vd. (2004)’nin mısır tohumlarının gece boyunca 17 saat ıslatılmasınıntohum uygulamalarının ve çevre koşullarının verim ve verim öğelerine etkisiniaraştırmışlardır. Priming çimlenmeyi orta sıcaklıkta teşvik ederken, yükseksıcaklıklarda azaltmıştır. Tarla denemelerinin ön gözlemlerinde, etkilerin olumludanolumsuza geniş yelpazede değişim gösterdiği belirlenmiştir.Murungu vd. (2004)’nin 2000-2001 üretim sezonunda Zimbabwe’de yaptıklarıçalışmada mısır tohumlarının ekimden önce su ile ıslatılması ve ekim zamanıarasındaki ilişki araştırılmıştır. Her iki üretim sezonunda da priming uygulamasınınfide çıkışını artırdığı, çıkış süresini kısalttığı ancak büyüme, çiçeklenme, olgunlukve tane veriminde olumlu etkisinin sınırlı olduğunu tespit etmişlerdir.Toker vd. (2004), baklalarında yüksek miktarda içsel zeatin ve GA 3 içerengenotiplerin antraknoza dayanıklı nohut genotiplerinin belirlenmesinde biyokimyasalkriter olarak kullanılabileceğini belirtmişlerdir.Ankara koşullarında nohutta normal ve geciktirilmiş ekimlerde tohummuamelelerinin çıkış ve verim üzerine etkilerinin araştırıldığı bir çalışmada, ekimzamanının gecikmesi ile beraber verimin azaldığı, tohum muamelelerinde12

(tohumların su ile muamelesi, kuru ve ıslatılmış soğuklama uygulaması) ise genelolarak çıkış sürelerinin kısaldığı, bitkide tane sayısı ve dekar verimlerinin arttığıbelirlenmiştir (Ekizce ve Adak, 2005).Basra vd. (2005), Pakistan’da 2002-03 yıllarında, Auqab-2000 buğday çeşidinde safsu, CaCl 2 , NaCl, Ca(NO 3 ) 2 içerikli tohum uygulaması yöntemlerini kullanarakyaptıkları araştırmada; en düşük %50 çimlenme zamanını ‘Hydropriming’ (saf su ileıslatma) yönteminde, en yüksek sürgün ve kök uzunluğunun ‘hardening’ (ıslatıp,tekrar kurutma) uygulamasında olduğunu gözlemlemişlerdir. Bütün özelliklerbakımından ‘hidropriming’ yöntemi en iyi sonuçları vermiştir.Harris vd. (2005), bazı tahıl ve baklagil tohumlarını ekimden önce güvenli limitlerde(8-18 saat) ıslatmışlardır. Baklagil tohumlarının ıslatma suyuna ek olarak rizobiumbakterileri ilave edilmiştir. Uygulamanın marjinal alanlarda tüm gruplarda hızlıçimlenme ve çıkış sağladığı, nohutta nodül oluşumunu artırdığını belirlemişlerdir.Nohut tohumlarının su ve mannitol (% 4) ile ekim öncesi olgunlaştırılması kontrolegöre bitkide tohum sayısı ve tohum verimini arttırmıştır. Bitkide ortalama tohumverimi, kontrolde 3.86 g, su ile olgunlaştırmada 5.47 g ve mannitol ileolgunlaştırmada ise 6.86 g olarak bulunmuş ve su ile osmo olgunlaştırmanın verimde% 41, mannitol ile hydro olgunlaştırmanın ise % 77 artış meydana getirdiği tespitedilmiştir (Kaur vd., 2005).Yıldız (2005), Maş fasulyesi tohumlarının fiziksel özelliklerinin belirlenmesi içinyaptığı çalışmasında, dört nem seviyesinde (% 6.66, % 11.00, % 15.24 ve % 18.59)uzunluk, genişlik, kalınlık, ağırlık, geometrik ortalama çap, küresellik, hacim, bintane ağırlığı, hacim ağırlığı, son hız, projeksiyon alanı ve porozite değerlerinisaptamıştır. Nem seviyelerine bağlı olarak, uzunluk, genişlik, kalınlık, ağırlık,geometrik ortalama çap, küresellik, hacim, bin tane ağırlığı, hacim ağırlığı, son hız,projeksiyon alanı ve porozite değerleri sırasıyla 4.45-4.95 mm, 3.84-4.00 mm, 3.81-4.08 mm, 0.048-0.070 g, 4.02-4.30 mm, 0.906-0.870, 30.37-34.95 mm-3, 49.2-60.113

g, 771.3-679.1 kg m-3, 6.22-6.54 ms-1, 0.140-0.213 cm2 ve %35.08- 47.1 olarakbulmuşturFarooq vd. (2006b), doğrudan tarlaya ekilen çeltik bitkisinde, ekim öncesi tohumuygulamalarının etkisini araştırdıkları çalışmada, farklı süreler ve yöntemlerkullanılmışlardır. Priming uygulamalarının çimlenme, çıkış, tane verimi ve kalitesiniartırdığını, üniform ve hızlı çıkışın ekim öncesi alfa-amilaz aktivitesini artırılmasınınbir sonucu olduğunu bildirmişlerdir. KCl ile ‘osmohardening’ (ıslatıp kurutma)uygulamasının en fazla tane ve sap verimi ile hasat indeksini artıran muamele olduğusonucuna varmışlardır.Kant vd. (2006)’nin dört buğday çeşidinin geç kışlık ekiminde bazı tohumuygulamalarının (IAA, KCl, su, ZnSO 4 , N 2 SO 4 ) büyüme özelliklerine etkisiniaraştırdıkları çalışmada; uygulamaların kontrole göre daha fazla kuru ağırlık ve taneverimi oluşturduğu, bitkilerin başaklanma ve çiçeklenme süreleri bakımındanerkencilik sağladığı, fizyolojik olgunlaşma süresini ise etkilemediği belirlenmiştir.Mathur vd. (2006), kurak koşullarda maş fasulyesi tohumlarına ekim öncesinde 500pmm ve yapraklara 1000 ppm thioüre uyguladıkları çalışmalarında thioüreuygulamasının bakla sayısı, bakla ağırlığı ve bitki verimini arttırdığını, % 15.3-24.0verim artışına neden olduğunu vurgulamışlardır.Saikia vd. (2006), Hindistan’ın doğusunda yeterli bitki çıkışının olmadığı problemlialanlarda, ‘hydropriming’ (su ile ön ıslatma) uygulamalarının buğdayın %50çimlenmesini 6 günden 2 güne indirdiğini ve ek masraf gerektirmeden verimi %12artırdığını bildirmişlerdir.Farooq vd. (2007), Pakistan’da 2005-2006 yıllarında çeltik hasadından sonra yapılanbuğday ekiminde çıkış performansını artırmak amacıyla yaptıkları çalışmada; beşayrı yöntem ve doz şeklinde tohum uygulaması yapmışlar ve uygulamaların çıkış,bitki sayısı, tane ve saman verimiyle hasat indeksini artırdığını ancak bitkiyüksekliği, başakcık sayısı, tane sayısı ve bin tane ağırlığını etkilemediğini14

elirlemişlerdir. Uygulamalar arasında en yüksek tane ve sap veriminin CaCl 2 ile‘osmohardening’ (ıslatıp kurutma) uygulamasından elde edildiğini bildirmişlerdir.Harris vd. (2007), mısır ekiminden önce tohuma çinko sülfat solüsyonlu tohumuygulaması ile tarlaya doğrudan serpme şeklinde çinkolu gübre uygulamasınınsonuçlarını belirlemek için yaptıkları tarla denemelerinde, %1 ve %2’lik çinkosolüsyonunda tohumlar 16 saat süreyle bekletilmiştir. Tohum uygulaması ilefidelerdeki çinko konsantrasyonu ve fide ağırlıkları artmıştır. Bunun yanında, hasatdöneminde kuru madde, koçan verimi, koçan ağırlığı, koçanda tane sayısı ve bin taneağırlıklarındaki artışlar istatistiki açıdan önemli bulunmuştur. Mısır bitkisinin çinkolugübre isteğinin tohum uygulaması ile daha ucuz ve etkili biçimde sağlanabileceğiniönermişlerdir.Shahzad vd. (2007)’nin farklı ekim zamanları ile tohum uygulamalarının buğdaydaverim ve kalite üzerine etkisini araştırdıkları çalışmada, en yüksek tane verimine 15Ekim tarihli ekim ve su uygulaması kombinasyonu ile ulaşıldığını belirtmişlerdir.Şanlı (2007), üç nohut çeşidinde farklı ekim zamanları ve tohum uygulamalarınınverim ve verim öğelerine etkilerini belirlemek amacıyla yürüttüğü çalışmasında;çıkış süresini 10.3-19.6 gün, çıkış oranını % 59.9-76.6, bitki boyunu 33.2-53.3 cm,ilk bakla yüksekliğini 15.0-38.7 cm, tek bitki ağırlığını 10.9-28.1 g, bakla sayısını15.7-37.3 adet/bitki, tane sayısını 14.1-36.3 adet/bitki, tek bitki tane verimini 5.1-13.6 g, dekar verimini 64-180 kg/da, hasat indeksini %41.7-54.1, yüz tane ağırlığını31.2-43.8 g ve ham protein oranını % 20.1-27.3 arasında değişen değerlerdebulmuştur.Togay ve Anlarsal (2007), farklı çinko ve fosfor dozlarının mercimek (Lens culinarisMedic.)’de verim ve verim öğelerine etkisini belirlemek için yaptıklarıçalışmalarında, en yüksek birim alan tane verimi 2000 ve 2001 yılları ile iki yılbirleştirilmiş ortalamalarda Sazak-91 çeşidinden elde etmişler, birinci yılda enyüksek verim 95.11 kg/da ile Sazak-91 çeşidinin 1.5 kg/da çinko ve 4 kg/da fosfor15

uygulamasından, ikinci yılda ise 198.70 kg/da ile Sazak-91 çeşidinin 4.5 kg/da çinkove 4 kg/da fosfor uygulamasında saptamışlardır.Dezfuli vd. (2008), laboratuar ortamında iki mısır çeşidi tohumunun üre içerikliPEG-6000 solüsyonunda farklı sürelerde bekletilmesinin; çimlenme zamanı ile erkenbüyüme özelliklerini etkilediği ve en iyi sonucun 36 saat süre uygulamasından eldeedildiğini bildirmişlerdir. Bununla birlikte araştırıcılar bir çok çimlenme karakterininkontrolle benzer ve bazen düşük değerler gösterdiğini ortaya koymuşlardır.Foti vd. (2008), ekim öncesi farklı tohum uygulamalarının mısır bitkisinin çimlenmeve çıkışına etkisini araştırmışlardır. Çalışmada, uygulama materyali olarak % 0.1bakır sülfat, çinko sülfat ve sodyum sülfat kullanılmıştır. Sera denemelerinde bütünuygulamalar çimlenmeyi, tarla denemelerinde ise bakır ve çinko sülfat uygulamalarıtohum çıkışını önemli oranda artırmıştır. Uygulamalar içinde en iyi sonucu bakırsülfat vermiştir.Ghiyasi vd. (2008), PEG ile ön ıslatma ‘osmopriming’ uygulamasının tuz stresindebuğdayın ortalama çimlenme zamanını, kök ve sap uzunluğunu, kök/sap oranını, fideyaş ve kuru ağırlığını kontrole göre artırdığını bildirmişlerdir.Harris vd. (2008), Pakistan’ın buğday ve nohut üretimi yapılan çiftliklerindeyürüttükleri çalışmalarında; nohut tohumları saf su, % 0.04, % 0.05 ve % 0.06oranında çinko içeren solüsyonlarla 6 saat oda sıcaklığında ıslatılmış ve tekrartohumlar kurutulmuştur. Bu tohumların ekilmesiyle kontrol uygulamasında 49 mg/kgolan tane çinko içeriği, çinko solüsyonlarının ortalaması olarak 80.6 mg/kg’ayükselmiştir. Ayrıca kontrol uygulamasında 139 kg/da olan nohut verimi sadece suile ıslatmayla % 7’lik artışla 149 kg/da’a, çinkolu solüsyonla ıslatma yöntemiyle de% 19’luk bir artışla 165 kg/da’a yükselmiştir.Şanlı ve Kaya (2008), nohutta yaptıkları tohum uygulaması çalışmasında; tohumlarınsaf su ve GA3 uygulaması ile bitki boyu, tek bitki ağırlığı, bitki verimi ve birim alan16

veriminin arttığını, ilk bakla bağlama yüksekliğinde ise saf su uygulamasınınetkisinin önemli olmadığını bildirmişlerdir.Akman (2009), tuz stresinde kinetin ve GA 3 içerikli tohum uygulamalarının arpa vebuğday fidelerinde besin elementleri içeriğine etkisini araştırmıştır. Buğdayfidelerinin demir ve mangan içeriklerinin tuzluluk seviyesi arttıkça azaldığını, çinkoiçeriğinin en yüksek arpada GA 3 uygulaması ve 94 mM NaCl konsantrasyonundabulunduğunu, bununla birlikte en yüksek Fe, Mn ve Zn değerlerinin kontrollerdebelirlendiğini bildirmiştir.Kaya vd. (2009), Isparta ekolojik koşullarında yürüttükleri çalışmalarında; nohuttaçinko gübrelemesi ile tanenin protein içeriği, yüz tane ağırlığı ve birim alan taneveriminin önemli düzeyde artığını bildirmişlerdir.Kumar vd. (2009), maş fasulyesinde ekim zamanı ve tohum miktarının tane verimineetkilerine belirlemek amacıyla yürüttükleri çalışmalarında; mart ayında yapılanekimlere göre nisan ayında yapılan ekimlerde daha yüksek verim alındığınıbelirtmişlerdir. Ayrıca ekimde 2.5, 3.0, 3.5 ve 4.0 kg /da tohum miktarlarından enyüksek tane veriminin 4.0 kg/da ekim normundan elde edildiğini vurgulamışlardır.Mahmood vd. (2009), beş buğday çeşidinde glycinebetaine ile tohumuygulamalarının büyüme özelliklerine etkisini inceledikleri çalışmada; uygulamasonunda, kök yaş ağırlığı ve yaprak alan indeksinin arttığını, net karbondioksit oranı,su kullanım etkinliği ile kök ve sürgün N, K + , Ca 2+ ve P içeriğinin ise değişmediğinibildirmişlerdir.Anonim (2010), maş fasulyesi tarımında 15-40 cm sıra arası ve dekara 5-10tohumluğun uygun olduğu bildirilmiştir. Ayrıca bitki boyunun 40 – 80 cm, meyveuzunluğunun 8-12 cm, meyvede tohum sayısının 10-15 adet, bitkide meyve sayısınınise 30-40 adet olduğu belirtilmiştir.17

Atar (2010), ekmeklik buğdayda (Triticum aestivum L.) ekim öncesi tohumuygulamaları ile farklı azot dozlarının verim ve verime etki eden bazı büyümeözellikleri üzerine etkilerini araştırdığı çalışmasında; tohum uygulamalarının kışöncesi büyüme özellikleri üzerine, azot dozlarının hasat döneminde ölçülenparametreler üzerine etkisinin belirgin olduğunu bildirmiştir. Araştırıcı, 200 ppmGA 3 uygulamalarının %50 çıkış süresini kısalttığını, fide uzunluğunu ise %33oranında artırdığını belirtmiştir. İncelenen özellikler genel olarakdeğerlendirildiğinde 10 ve 15 kg N/da azot dozlarının olumlu etkilerinin benzerolduğu, gübre maliyetleri de dikkate alınırsa 10 kg N/da dozunun uygun olduğunusöylemiştir. En yüksek tane verimi Bağcı-2002 çeşidinde, 15 kg azot dozu ve saf suuygulamasında (415.0 kg/da) elde edilmiştir. En yüksek tane protein oranı iseKarahan-99 çeşidinde, 15 kg azot dozu ve kontrol uygulamasında (%16.5) eldeedilmiştir. Ayrıca çalışma sonucunda, çiftçi koşullarında üretim maliyetiniartırmayan ön ıslatma uygulamasının önerilebilir olduğu sonucuna varılmıştır.Dalkılıç (2010), ekim zamanları ve genotiplerin maş fasulyesinde tane verimi ve bazıtarımsal özelliklere etkilerinin belirlenmesi amacıyla Konya’da (Selçuk ÜniversitesiAlaaddin Keykubat Kampüsü deneme tarlasında) 2009 yılında yürüttüğüçalışmasında; genotiplerin ortalaması olarak, en yüksek tane verimi birinci ekimzamanının uygulandığı parsellerden (24.06 g/bitki), en yüksek protein oranı iseüçüncü ekim zamanının uygulandığı parsellerden (% 32.1) elde edilmiştir. Ekimzamanlarının ortalaması olarak en yüksek tane verimi (23.29 g/bitki) ve protein oranı(%28.55) Başyayla genotipinden elde edilmiştir. Ekim zamanları ve genotiplerinortalaması olarak; bin tane ağırlığı 47.42 g, bakla sayısı 14.45 adet/bitki, yapraksayısı 21.99 adet/bitki, ana dal sayısı 6.98 adet/bitki, bitki boyu 40.92 cm, ilk baklayüksekliği 8.09cm, çiçeklenme süresi 58.97 gün, bakla bağlama süresi 61.61 gün vevejetasyon süresi 133.44 gün olarak tespit edilmiştir. Tane verimi ile bin tane ağırlığıve bakla sayısı arasında olumlu - önemli ilişkiler bulunmuştur.Jayne (2010), maş fasulyesinin toprakta çinko eksikliğine çok duyarlı olduğunu buetkinin alkali topraklarda daha fazla olduğunu belirtmiştir. Bu amaçla 1 ton maşfasulyesi tohumluğunun 5 litre çinko sülfat gübresi ile tohum uygulamasının18

önerilebileceğini bildirmiştir. Ayrıca araştırıcı kurak koşullarda 25-125 kg/da taneverimi alınabildiğini belirtmiştir.Kaya vd. (2010), Isparta koşullarında nohutta yaptıkları çalışmalarında; ekim öncesitohum uygulamalarının nohutta yüz tane ağırlığı, hasat indeksi, birim alan taneverimi ve ham protein oranını olumlu yönde etkilediğini ve verim artışında önemlibir uygulama olduğunu vurgulamışlardır.Pandey vd. (2010), Maş fasulyesinin (Vigna radiata) yüksek kaliteli proteinlerinmükemmel bir kaynağı olduğunu; filizlenmiş maş fasulyeleri, yüksek seviyedeascorbic asit (Vitamin C), riboflavin ve thiamine içerdiğini bildirmişlerdir. Ancakaraştırıcılar, maş fasulyesi tarımının tuzluluktan çok etkilendiğini, ekimden önceçinko ile tohum uygulamalarının ya da çinko sülfat gübrelemesinin tuzluluğunolumsuz etkilerini en aza indirerek verim artışı sağladığını belirlemişlerdir.19

3. MATERYAL VE YÖNTEM3.1. MateryalAraştırma 2009 yılı yaz yetiştirme sezonunda, S.D.Ü. Ziraat Fakültesi Araştırma veUygulama Çiftliği deneme alanında yürütülmüştür. Araştırmada, Gaziantep ili veçevresinde yetiştirilen ve Gaziantep Tarım İl Müdürlüğü tarafından gönderilen yeşilmaş fasulyesi (Vigna radiata (L.) Wilczek =Phaseolus aureus Roxb) populasyontohumları bitki materyali olarak kullanılmıştır. Denemeye başlamadan öncetohumların yüz tane ağırlığı hesaplanmış ve yüz tane ağırlıklarının ortalama 4.86 golduğu belirlenmiştir. Her biri 4 tekrarlamalı olacak şekilde yürütülen 2 paralelçimlendirme testinde en düşük çimlenme oranı % 96 olarak bulunmuştur.3.1.1. Deneme yerinin iklim özellikleriAkdeniz bölgesinin batısında yer alan ve 8993 km 2 ’lik bir yüz ölçüme sahip olanIsparta (37 o 45’ K ve 30 o 33’ D), 1050 metre rakımda olup, Akdeniz ile Orta Anadoluarasında geçit oluşturan bir yörede yer almaktadır. Kışları nispeten serin ve yağışlı,yazları sıcak ve kurak bir iklim yaşanmaktadır. Akdeniz’e yakın olan güneybölgesinde Akdeniz ikliminin özelliği yaşanırken, Kuzeydoğuya doğru gidildikçekarasal iklim özellikleri kendini gösterir. Topoğrafik yapısının çeşitliliği nedeniylehem ova hem de yayla özellikleri taşımaktadır. Araştırmanın yürütüldüğü yıla veaylara ait iklim verileri Çizelge 3.1’de verilmiştir.Çizelge 3.1’de görüldüğü gibi, ortalama sıcaklık, toplam yağış ve ortalama nisbi nemyönünden, denemenin yürütüldüğü 2009 yılı vejetasyon dönemi aylık ortalamasıcaklık değerleri uzun yıllar ortalamalarına yakın değerler göstermiştir. Toplamyağış ve ortalama nispi nem değerleri ise uzun yıllar ortalamasından daha fazlagerçekleşmiştir. Özellikle yağış toplamı oldukça fazladır.20

Çizelge 3.1. Isparta ilinin deneme yılına ve uzun yıllar ortalamalarına ilişkin aylıkortalama iklim verileriAylarOrtalamaSıcaklık( o C)Uzun Yıllar OrtalamasıToplamYağış(mm)OrtalamaNem (%)OrtalamaSıcaklık( o C)2009 Yılı DeğerleriToplamYağış(mm)OrtalamaNem (%)Ocak 1.2 32.9 62.4 3.4 124.7 77.2Şubat 2.4 38.6 61.0 4.0 70.3 79.5Mart 5.4 60.8 58.9 5.5 55.2 69.8Nisan 10.8 48.6 53.8 11.0 40.4 62.5Mayıs 15.4 42.8 51.0 15.0 66.6 61.3Haziran 20.5 24.6 42.5 20.9 26.8 47.4Temmuz 24.0 19.3 39.2 23.6 18.0 46.7Ağustos 24.2 7.1 35.9 23.1 0.2 40.1Ortalama 12.9 - 50.6 13.3 60.5Toplam - 274.7 - 402.2Kaynak: Isparta Meteoroloji İl Müdürlüğü3.1.2. Deneme yerinin toprak özellikleriDenemenin kurulduğu yerin toprak özelliklerine ilişkin veriler Çizelge 3.2.’deverilmiştir. Denemenin kurulduğu alanın toprağı tekstür bakımından tınlı, alkali (pHdeğeri 8.1), katyon değişim kapasitesi % 36 ve toplam tuz içeriği % 0.025 olan,kireççe zengin (255 g/kg), elverişli fosfor (199 mg/kg P 2 O 5 ) ve azot (% 0.14 N)yönünden fakir, potasyum bakımından zengin (75.4 kg/da K 2 O) ve organik maddebakımından fakir (13.4 g/kg) bir topraktır.Çizelge 3.2. Deneme alanı toprağının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleriTeks.SınıfıKil(%)Silt(%)Kum(%)pH1:1EC10 6(dS/m)CaCO 3(Kireç)(g/kg)OrganikMadde(g/kg)El. P.(mg/kg)Azot(%)YarayışlıNem(%)Tınlı 23,1 33,9 43,0 8,1 400 255 13,4 199 0,14 8,35Kaynak: Akgül ve Başyiğit, 20053.2. YöntemAraştırmada; kontrol, farklı dozlarda çinko solüsyonları ile tohum uygulaması (%0.04, % 0.05 ve % 0.06 oranında), tohuma çinko ve toprağa çinko gübrelemesi olmaküzere 7 farklı konu ele alınmıştır. Deneme tesadüf blokları deneme desenine göre 321

tekrarlamalı olarak yürütülmüştür. Ekim 25 cm sıra aralığında, 6 metreuzunluğundaki parsellerde 6’şar sıra olacak şekilde ve 5 cm sıra üzeri hesabıyla elleyapılmış olup, denemede her parsel 6 x 1.5 m= 9 m 2 olacak şekilde ayarlanmıştır.Ekim yüksek tohum çimlenmesi ve fidelerin düşük sıcaklıktan olumsuzetkilenmemesi amacıyla, toprak sıcaklığının yaklaşık 10 °C dolaylarında olduğu 15Mayıs 2009 tarihinde yapılmıştır. Ekimle birlikte parsellerde 3 kg/da azot ve 6 kg/daP 2 O 5 hesabıyla gübreleme yapılmıştır (Meral vd. 1998; Kaya, 2000). Denemeboyunca yabancı ot kontrolü elle çapalama yöntemiyle yapılmıştır. Maş fasulyesininkuraklığa oldukça dayanıklı olmasına karşın, sulamaya tepkisinin oldukça iyi olmasınedeniyle 1 kez çıkış ve 1 kez de bakla doldurma döneminde olacak şekilde 2 defayağmurlama yöntemiyle sulama yapılmıştır. Tohum uygulamaları için maş fasulyesisağlam tohumlarından her bir parsel için yaklaşık 720 tane sayılarak, hassas terazidetartılmış ve uygulama öncesi ağırlıkları gram cinsinden belirlenmiştir. Tohumlaruygulamalardan önce % 1’lik sodyum hipoklorid ile yüzey sterilizasyonu yapılmış vesaf su ile yıkanarak tekrar kurutulmuştur.3.2.1. Solüsyon hazırlanması ve tohum uygulamalarıDenemede, Tohum uygulamaları ve toprak gübrelemesinde % 99’luk çinko sülfatgübresi kullanılmıştır. Maş fasulyesi tohumlarına çinko uygulamaları için Harris vd.(2008)’n yöntemine göre; % 99’luk çinko sülfat (ZnSO 4 .7H 2 O) gübresinden 0.8, 1.3g ve 1.8 g hassas terazide tartılmış ve 250 ml saf suda eritilerek % 0,04, % 0,05 ve %0,06 oranında çinko içeren stok solüsyonlar hazırlanmıştır. Her uygulama için ayrıayrı sayılan 720 tohum 500 ml’lik cam beherlere konularak üzerlerine 250 ml çinkoçözeltisi eklenmiştir. Saf su uygulamasında ise beherlere 250 ml saf su eklenmiştir.Beherlerin ağzı alüminyum folya ile sıkıca kapatılarak (25 °C’de) 6 saat süre ileetüvde bekletilmiştir. Bu sürenin sonunda etüvden alınan tohumlar süzülmüş ve safsu ile yıkanarak kurutma kâğıtları arasında hafifçe üzerlerindeki nem alınmıştır.Tohumlar etüvde 25 °C sıcaklıkta uygulama öncesindeki başlangıç ağırlığına kadarkurutulmuş ve ekime kadar birkaç gün buzdolabında (+4 °C’de) kilitli torbalardasaklanmıştır (Sundstrom vd., 1987; Şanlı, 2007).22

Tohum uygulamaları (tohuma çinko emdirme yöntemi) yanında tohuma ve toprağaçinko gübrelemesi yöntemleri de uygulanmıştır. Tohuma gübrelemede, ekimdenhemen önce tohumlar çinko solüsyonu (7,5 g ZnSO 4 .7H 2 O + 250 ml H 2 O) ile (% 1oranında) ıslatılmış ve bekletilmeden ekimi gerçekleştirilmiştir. Toprağa çinkouygulaması ise dekara 5 kg Zn hesabıyla tartılan çinko sülfat gübresi parsellereverilerek yapılmıştır (Erdal, 1998; Kaya vd. 2005b; Kaya vd. 2009).3.3. Araştırmada incelenen özelliklerHer parselin ilk ve son sıraları ile parselin başından ve sonundan 50 cm’ lik kısımlarıkenar tesiri olarak atıldıktan sonra geriye kalan kısım hasat alanı olarak belirlenmiş,kalan 4 m² lik alanda karakterlere ilişkin gözlem ve ölçümler yapılmıştır. Ayrıca herparselin kenar tesirleri atıldıktan sonra hasat alanından rastgele sökülen 10’ar bitkide;Kaya (2000)’nın belirttiği yöntemlere göre aşağıdaki ölçümler yapılmıştır3.3.1. Bitki boyuHasat sırasında her parselin orta sıralarından rastgele seçilen 10 bitkide; Toprakseviyesinden başlanarak bitkinin en uç noktasına kadar olan doğal uzunlukmilimetrik cetvel ile ölçülmüş, bulunan değerler toplanmış 10’a bölünerek bitki boyucm olarak belirlenmiştir.3.3.2. İlk bakla yüksekliğiSeçilen 10 bitkide, toprak seviyesi ile meyve bağlayan ilk yaprak koltuğu arasındakiuzunluk milimetrik cetvelle ölçülüp toplanmış bulunan değerler 10’a bölünerekparsellerin ilk bakla yüksekliği cm olarak kaydedilmiştir.23

3.3.3. Bitkide dal sayısıSeçilen 10 bitkide, ana sap dışındaki dallar sayılarak adet olarak belirlenmiş bulunandeğerler toplanmış, 10’ a bölünerek bitkide dal sayısı adet/bitki olarakkaydedilmiştir.3.3.4. Bitki ağırlığıHasat olgunluğuna gelen parsellerde seçilen 10 bitkinin, hava kuru ağırlıkları ayrıayrı 0.01 g duyarlı terazide tartılmış bulunan değerler toplanmış, toplam rakam 10’abölünerek bitki ağırlığı g/bitki olarak bulunmuştur.3.3.5. Bitkide meyve sayısıSeçilen 10 bitkide baklalar ayrı ayrı sayılmış, elde edilen değerler toplanmış, 10’abölünerek bitkide meyve sayısı adet/bitki olarak bulunmuştur.3.3.6.Bitkide tane sayısıBakla sayıları belirlenen bitkilerden elde edilen tüm taneler sayılarak toplanmış,bulunan değerler toplandıktan sonra 10’a bölünmüş ve bitki tane sayısı olaraksaptanmıştır.3.3.7. Bitkide tane verimiSeçilen 10 bitkiden elde edilen tüm taneler ayrı ayrı 0.01 g duyarlı terazide tartılmışbulunan değerler toplanarak 10’a bölünmüş elde edilen ortalamalar her parsel içing/bitki olarak bitkide tane verimini oluşturmuştur.24

3.3.8. Hasat indeksiSeçilen 10 bitkide tane ağırlığının, toprak yüzeyinden biçilen toplam bitki ağırlığınaoranlanmasıyla ve 10 bitkinin ortalamasının alınmasıyla bitkide hasat indeksi %olarak belirlenmiştir3.3.9. Birim alan tane verimiHer parselde kenar sıralar ile parsel baş ve sonlarından 50’şer cm atıldıktan sonrakalan kısımlar topluca hasat – harman edilerek parsel verimleri belirlenmiş vebulunan değerler dekara çevrilerek kg/da olarak birim alan tane verimihesaplanmıştır.3.3.10. Yüz tane ağırlığıHasat ve harmandan sonra her parselden elde edilen tanelerden 4 x 100 sayılarak,hassas terazide ağırlıkları belirlenip, ortalamaları alınarak gram cinsinden yüz taneağırlığı saptanmıştır.3.3.11. Ham protein oranıTane verimi belirlenen parsellerden 50’şer gramlık tohum örnekleri alınmış, eldeğirmeninde öğütülmüş ve kurutulduktan sonra laboratuarda yarı mikro Kjeldahlyöntemi ile tohumların azot içeriği belirlenmiştir. Analiz sonucu bulunan azotiçerikleri 6.25 katsayısı ile çarpılarak tanelerin ham protein oranı hesaplanmıştır(Kadaster, 1960).3.3.12. Tane çinko içeriğiEl değirmeninde öğütülen ve kurutulan tohum örneklerindeçinko içeriği atomikabsorbsiyon yöntemiyle ppm cinsinden belirlenmiş ve bulunan değerler 125 katsayısı25

ile çarpılarak tane çinko içeriği mg/kg olarak hesaplanmıştır (Kadaster, 1960;Lindsay ve Norwell 1978; Knudsen vd., 1982; Kacar ve İnal 2008).3.4. Verilerin DeğerlendirilmesiAraştırma sonunda elde edilen verilerin istatistiki analizi Yurtsever (1984)’e göre,Tesadüf Blokları Deneme Deseninde, TOTEMSTAT paket programı kullanılarakyapıldı, ortalamaların karşılaştırılmasında Duncan çoklu karşılaştırma testindenyararlanıldı. Varyans analizi sonucunda 0.01 düzeyinde önemlilik belirlenenkarakterlerin çoklu karşılaştırma testlerinde 0.01 düzeyinde duncan değerlerikullanılmıştır. Hasat indeksine ilişkin veriler analizden önce açı değerlerineçevrilmiştir.26

4. ARAŞTIRMA BULGULARIMaş fasulyesinde (Vigna radiata (L.) Wilczek =Phaseolus aureus Roxb) farklıkonsantrasyonlarda çinko içeren solüsyonlarla tohum ve toprak muameleleri ve çinkogübrelemesinin verim öğelerine etkilerinin belirlenmesi amacıyla yapılan buçalışmada; bitki boyu, ilk bakla yüksekliği, bitkide dal sayısı, bitki ağırlığı, bitkidemeyve sayısı, bitkide tane sayısı, bitkide tane verimi, hasat indeksi, birim alan taneverimi, yüz tane ağırlığı, ham protein oranı ve tane çinko içeriği özellikleriincelenmiştir. Denemede ele alınan özellikler aşağıda ayrı başlıklar altındaverilmiştir.4.1. Bitki boyuFarklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki boyuna ilişkin verilerleyapılan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.1’de verilmiştir.Çizelge 4.1. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki boyuna ilişkinvaryans analiziV. K. S. D. K. T. K. O. F değeriTekerrür 2 1.831 0.915 1.328nsUygulamalar 6 40.901 6.817 9.891**Hata 12 8.270 0.689Genel 20 51.002 -C.V: 2,18ns: önemsiz; *: 0.05; **: 0.01 düzeyinde önemliÇizelge 4.1’de görüldüğü gibi, maş fasulyesinde bitki boyu yönünden tohumuygulamaları arasındaki farklılıklar istatistiki olarak 0.01 düzeyinde önemlibulunmuştur. Farklılıkların önem düzeyini belirleyebilmek amacıyla Duncan testiyapılmış ve ortalamalar Çizelge 4.2’de özetlenmiştir.Çizelge 4.2’nin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, kontrol uygulamasına göretohum uygulamaları ve çinko gübrelemesi bitki boyunu arttırmıştır. En uzun bitkiboyu 39.9 cm ile % 0.05 çinko uygulamasından elde edilirken, bunu azalan sıra iletohuma Zn gübrelemesi, % 0.06 çinko uygulaması izlemiştir. En düşük bitki boyuortalamaları ise kontrol ve toprağa çinko gübrelemesi yapılan parsellerden eldeedilmiştir. Ele alınan faktörlere göre bitki boyu ortalamaları iki grupta toplanmıştır.27

Çizelge 4.2. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki boyuortalamaları *4.2. İlk bakla yüksekliğiUygulamalar Ortalama (cm)Kontrol 35.9 BSaf Su 37.7 AB% 0.04 Zn 38.0 AB% 0.05 Zn 39.9 A% 0.06 Zn 39.0 AToprağa Zn 36.8 BTohuma Zn 39.8 ALSD 0,01 : 2,071*: 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedirFarklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde ilk bakla yüksekliğine ilişkinverilerle yapılan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.3’de verilmiştir.Çizelge 4.3. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde ilk baklayüksekliğine ilişkin varyans analiziV. K. S. D. K. T. K. O. F değeriTekerrür 2 0.913 0.457 0.377nsUygulamalar 6 4.665 0.777 0.642nsHata 12 14.529 1.211Genel 20 20.107 -cv: 4,85ns: önemsiz; *: 0.05; **: 0.01 düzeyinde önemliÇizelge 4.3’ün incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, maş fasulyesinde ilk baklayüksekliği yönünden tohum uygulamaları arasındaki farklılıklar istatistiki olarakönemsiz bulunmuştur. İlk bakla yüksekliğine ilişkin ortalamalar çizelge 4.4’deverilmiştir.Tohuma farklı çinko uygulanan maş fasulyesinde ilk bakla yükseklikleri 21.8-23.5cm arasında değişmiş olup, uygulamalar arasındaki farklılıklar önemsiz bulunmaklabirlikte; en yüksek ortalama tohuma % 0.04 çinko uygulamasından elde edilmiştir(Çizelge 4.4.).28

Çizelge 4.4. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde ilk bakla yüksekliğiortalamaları4.3. Bitkide dal sayısıUygulamalar Ortalama(cm)Kontrol 21.8Saf Su 22.8% 0.04 Zn 23.5% 0.05 Zn 22.6% 0.06 Zn 23.1Toprağa Zn 22.5Tohuma Zn 22.6ns: önemsizFarklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide dal sayısına ilişkinverilerle yapılan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.5’de verilmiştir.Çizelge 4.5. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide dal sayısınailişkin varyans analiziV. K. S. D. K. T. K. O. F değeriTekerrür 2 0.690 0.345 1.758nsUygulamalar 6 7.102 1.184 6,030**Hata 12 2.356 0.196Genel 20 10.148 -cv: 3,95ns: önemsiz; *: 0.05; **: 0.01 düzeyinde önemliÇizelge 4.5’te de gösterildiği gibi, maş fasulyesinde bitkide dal sayısı yönündentohum uygulamaları arasındaki farklılıklar istatistiki olarak 0.01 düzeyinde önemlibulunmuştur. Farklılıkların önem düzeyini belirleyebilmek amacıyla yapılan Duncantesti sonuçları ve ortalamalar Çizelge 4.6’da gösterilmiştir.Çizelge 4.6’da gösterildiği gibi, farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesindebitkide dal sayısı 10.2-12.0 adet/bitki arasında değişmiştir. En fazla dal sayısı tohumaçinko gübrelemesi yapılan parsellerden elde edilirken, en düşük dal sayıları kontroluygulaması ile toprağa çinko gübrelemesi yapılan parsellerde belirlenmiştir. Bitkidedal sayısı ortalamaları 3 grupta toplanmıştır.29

Çizelge 4.6. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide dal sayısıortalamaları*Uygulamalar Ortalama (adet)Kontrol 10.2 CSaf Su 11.2 ABC% 0.04 Zn 11.4 AB% 0.05 Zn 11.7 AB% 0.06 Zn 11.4 ABToprağa Zn 10.6 BCTohuma ZnLSD 0,01 : 1,10512.0 A*: 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedir4.4. Bitkide meyve sayısıFarklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide meyve sayısına ilişkinverilerle yapılan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.7’de verilmiştir.Çizelge 4.7. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide meyvesayısına ilişkin varyans analiziV. K. S. D. K. T. K. O. F değeriTekerrür 2 0.126 0.063 1.245nsUygulamalar 6 55.056 9.176 180.689**Hata 12 0.609 0.051Genel 20 55.792 -Cv: 1,72ns: önemsiz; *: 0.05; **: 0.01 düzeyinde önemliÇizelge 4.7’nin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, maş fasulyesinde bitkidemeyve sayısı yönünden tohum uygulamaları arasındaki farklılıklar istatistiki yönden0.01 düzeyinde önemli bulunmuş, farklılıkların önem düzeyini belirleyebilmekamacıyla yapılan Duncan testi sonuçları ve ortalamalar Çizelge 4.8’de özetlenmiştir.Çizelge 4.8’de görüldüğü gibi, maş fasulyesinde en düşük bitkide meyve sayısıortalaması 9.3 adet ile kontrol parsellerinden elde edilmiş, tüm uygulamalar kontrolparsellerine göre meyve sayısını arttırmıştır. En fazla meyve sayısı ortalamaları ise14.3 adet ile % 0.05 tohuma çinko uygulaması ve tohuma çinko gübrelemesi yapılanparsellerden elde edilmiştir. Meyve sayısı yönünden ortalamalar tohumuygulamalarına göre 4 farklı grupta toplanmışlardır.30

Çizelge 4.8. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide meyvesayısı ortalamalarıUygulamalar Ortalama (adet)Kontrol 9.3 D*Saf Su 13.8 AB% 0.04 Zn 13.3 BC% 0.05 Zn 14.3 A% 0.06 Zn 14.0 AToprağa Zn 12.8 CTohuma ZnLSD 0,01 : 0,56214.3 A*: 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedir4.5. Bitki ağırlığıFarklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki ağırlığına ilişkin verilerleyapılan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.9’da verilmiştir.Çizelge 4.9. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki ağırlığınailişkin varyans analiziV. K. S. D. K. T. K. O. F değeriTekerrür 2 3.048 1.524 1.927nsUygulamalar 6 91.083 15.181 19.189**Hata 12 9.493 0.791Genel 20 103.625 -Cv: 3,93ns: önemsiz; *: 0.05; **: 0.01 düzeyinde önemliÇizelge 4.9’un incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, maş fasulyesinde bitki ağırlığıyönünden tohum uygulamaları arasındaki farklılıklar istatistiki yönden 0.01düzeyinde önemli bulunmuş, farklılıkların önem düzeyini belirleyebilmek amacıylayapılan Duncan testi sonuçları ve ortalamalar Çizelge 4.10’da özetlenmiştir.Çizelge 4.10’da görüldüğü gibi, tohuma farklı çinko uygulamaları yapılan maşfasulyesinde en yüksek bitki ağırlığı 24.6 g ile tohuma çinko gübrelemesinden eldeedilirken bunu sırasıyla % 0.05 Zn, % 0.06 Zn, saf su, % 0.04 Zn ve toprağa çinkouygulamaları izlemiştir. En düşük ortalama ise 17.9 g ile kontrol uygulamasındabelirlenmiştir. Bitki ağırlığı yönünden ortalamalar 3 farklı grupta toplanmıştır.31

Çizelge 4.10. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki ağırlığıortalamalarıUygulamalar Ortalama (g)Kontrol 17.9 C*Saf Su 23.4 AB% 0.04 Zn 23.0 AB% 0.05 Zn 24.1 AB% 0.06 Zn 23.6 ABToprağa Zn 22.0 BTohuma ZnLSD 0,01 : 2,21924.6 A4.6. Bitkide tane sayısı*: 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedirFarklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide tane sayısına ilişkinverilerle yapılan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.11’de verilmiştir.Çizelge 4.11. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide tanesayısına ilişkin varyans analiziV. K. S. D. K. T. K. O. F değeriTekerrür 2 29.614 14.807 0.803nsUygulamalar 6 2962.986 493.831 26.775**Hata 12 221.325 18.444Genel 20 3213.925 -C.V: 3,40ns: önemsiz; *: 0.05; **: 0.01 düzeyinde önemliÇizelge 4.11’de görüldüğü gibi, maş fasulyesinde bitkide tane sayısı yönündentohum uygulamaları arasındaki farklılıklar istatistiki yönden 0.01 düzeyinde önemlibulunmuş, farklılıkların önem düzeyini belirleyebilmek amacıyla yapılan Duncantesti sonuçları ve ortalamalar Çizelge 4.12’de verilmiştir.Çizelge 4.12’nin incelenmesinden de görüleceği gibi, maş fasulyesinde en düşükbitkide tane sayısı ortalaması 98.8 adet/bitki kontrol parsellerinden elde edilmiş, tümuygulamalar bitkide tane sayısını arttırmış, en yüksek tane sayısı 136.0 adet ile %0.05 tohuma çinko uygulamasında belirlenmiştir. Tane sayısı yönünden ortalamalar 3grupta yer almıştır.32

Çizelge 4.12. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide tane sayısıortalamalarıUygulamalar Ortalama (adet)Kontrol 98.8 C*Saf Su 130.7 AB% 0.04 Zn 128.0 AB% 0.05 Zn 136.0 A% 0.06 Zn 133.4 ABToprağa Zn 124.5 BTohuma ZnLSD 0,01 : 10,712133.9 AB*: 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedir4.7. Bitkide tane verimiFarklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide tane verimin ilişkinverilerle yapılan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.13’de verilmiştir.Çizelge 4.13. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki taneverimine ilişkin varyans analiziV. K. S. D. K. T. K. O. F değeriTekerrür 2 0.142 0.071 2.318nsUygulamalar 6 4.457 0.743 24.180**Hata 12 0.369 0.031Genel 20 4.968 -cv: 3,96ns: önemsiz; *: 0.05; **: 0.01 düzeyinde önemliÇizelge 4.13’te de görüldüğü gibi, maş fasulyesinde bitki tane verimi yönündentohum uygulamaları arasındaki farklılıklar istatistiki yönden 0.01 düzeyinde önemlibulunmuştur. Ortalamalar arasındaki farklılıkların önem düzeyini belirleyebilmekamacıyla yapılan Duncan testi sonuçları ve ortalamalar Çizelge 4.14’degösterilmiştir.Çizelge 4.14.’de görüldüğü gibi, farklı tohum muameleleri uygulanan maşfasulyesinde en düşük bitkide tane verimi 3.37 g/bitki ile kontrol parsellerinden eldeedilmiş, bunu 4.26 g ile toprağa çinko gübrelemesi yapılan parseller izlemiştir. Enyüksek bitki tane verimine ise % 0.05 Zn, tohuma çinko ve % 0.06 Zn uygulaması33

yapılan parseller sahip olmuştur. Bitkide tane verimi yönünden ortalamalar 3 gruptatoplanmışlardır.Çizelge 4.14. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki tane verimiortalamalarıUygulamalar Ortalama (g)Kontrol 3.37 C*Saf Su 4.60 AB% 0.04 Zn 4.53 AB% 0.05 Zn 4.75 A% 0.06 Zn 4.73 AToprağa Zn 4.26 BTohuma ZnLSD 0,01 : 0,4374.74 A*: 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedir4.8. Yüz tane ağırlığıFarklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde yüz tane ağırlığına ilişkinverilerle yapılan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.15’de gösterilmiştir.Çizelge 4.15. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde yüz taneağırlığına ilişkin varyans analiziV. K. S. D. K. T. K. O. F değeriTekerrür 2 0.088 0.044 0.730nsUygulamalar 6 1.446 0.241 4.008*Hata 12 0.722 0.060Genel 20 2.256 -C.V: 6,59ns: önemsiz; *: 0.05; **: 0.01 düzeyinde önemliÇizelge 4.15’te de görüldüğü gibi, maş fasulyesinde yüz tane ağırlığı yönündentohum uygulamaları arasındaki farklılıklar istatistiki yönden 0.05 düzeyinde önemlibulunmuştur. Ortalamalar arasındaki farklılıkların önem düzeyini belirleyebilmekamacıyla yapılan Duncan testi sonuçları ve ortalamalar Çizelge 4.16’daözetlenmiştir.34

Çizelge 4.16. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde yüz tane ağırlığıortalamalarıUygulamalar Ortalama (g)Kontrol 4.31 A*Saf Su 3.65 B% 0.04 Zn 3.65 B% 0.05 Zn 3.42 B% 0.06 Zn 3.57 BToprağa Zn 3.63 BTohuma ZnLSD 0,05 : 0,4363.81 B*: 0.05 düzeyinde farklı grupları göstermektedirÇizelge 4.16’da görüleceği üzere, en yüksek yüz tane ağırlığı 4.31 g ile kontrolparsellerinden elde edilmiştir. Tohum uygulamaları kontrol parsellerine göre yüztane ağırlığını önemli düzeyde düşürmekle birlikte; tüm tohum uygulamaları aynıgrup içerisinde yer almıştır.4.9. Birim alan tane verimiFarklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde birim alan tane verimine ilişkinverilerle yapılan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.17’de verilmiştir.Çizelge 4.17. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde birim alan taneverimine ilişkin varyans analiziV. K. S. D. K. T. K. O. F değeriTekerrür 2 12.075 6.038 0.462nsUygulamalar 6 2982.413 497.069 38.061**Hata 12 156.718 13.060Genel 20 3151.207 -C.V: 3,37ns: önemsiz; *: 0.05; **: 0.01 düzeyinde önemliÇizelge 4.17’de görüldüğü gibi, maş fasulyesinde birim alan tane verimi yönündentohum uygulamaları arasındaki farklılıklar istatistiki yönden 0.01 düzeyinde önemlibulunmuştur. Uygulamalar arasındaki farklılıkların önem düzeyini belirleyebilmekamacıyla yapılan Duncan testi sonuçları ve verim ortalamaları Çizelge 4.18’deözetlenmiştir.35

Çizelge 4.18. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde birim alan taneverimi ortalamalarıUygulamalar Ortalama (kg/da)Kontrol 78.9 B*Saf Su 109.5 A% 0.04 Zn 107.8 A% 0.05 Zn 114.9 A% 0.06 Zn 114.6 AToprağa Zn 110.7 ATohuma ZnLSD 0,01 : 9,014115.2 A*: 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedirÇizelge 4.18’de görüldüğü gibi, tüm tohum uygulamaları maş fasulyesinde taneverimini arttırmıştır. E yüksek tane verimi 115.2 kg/da ile tohuma çinko gübrelemesiyapılan parsellerden elde edilmiş, bunu % 0.05 Zn, % 0.06 Zn, toprağa çinkogübrelemesi, saf su ve % 0.04 Zn uygulaması izlemiştir. En düşük tane verimi ise78.9 kg/da ile kontrol parsellerinde belirlenmiştir. Birim alan tane verimi yönündenele alınan uygulamalar 2 farklı grupta toplanmıştır4.10. Hasat indeksiFarklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde hasat indeksine ilişkin verilerleyapılan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.19’da verilmiştir.Çizelge 4.19. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde hasat indeksineilişkin varyans analiziV. K. S. D. K. T. K. O. F değeriTekerrür 2 0.025 0.013 0.015nsUygulamalar 6 21.215 3.536 4.226*Hata 12 10.041 0.837Genel 20 31.281 -C.V: 3,63ns: önemsiz; *: 0.05; **: 0.01 düzeyinde önemliÇizelge 4.19’da görüldüğü gibi, maş fasulyesinde hasat indeksi yönünden tohumuygulamaları arasındaki farklılıklar istatistiki yönden 0.05 düzeyinde önemlibulunmuştur. Uygulamalar arasındaki farklılıkların önem düzeyini belirleyebilmekamacıyla yapılan Duncan testi sonuçları ve hasat indeksi ortalamaları Çizelge4.20’de gösterilmiştir.36

Çizelge 4.20. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde hasat indeksiortalamaları.Uygulamalar Ortalama (%)Kontrol 22.9 B*Saf Su 24.8 A% 0.04 Zn 26.1 A% 0.05 Zn 25.4 A% 0.06 Zn 25.7 AToprağa Zn 25.6 ATohuma ZnLSD 0,05 : 1,62725.9 A*: 0.05 düzeyinde farklı grupları göstermektedirÇizelgenin incelenmesinden de anlaşılacağı gibi, maş fasulyesinde en düşük hasatindeksi ortalaması kontrol parsellerinde (% 22.9) saptanmıştır. Tohum uygulamalarıhasat indeksini kontrole göre önemli düzeyde arttırmış, ancak tüm tohumuygulamaları aynı grupta yer almıştır.kontrol hariç uygulamalar arasında istatistikiaçıdan fark bulunamamış, ancak en yüksek hasat indeksi % 25.9 ile tohuma çinkogübresi uygulanan parsellerde elde edilmiştir.4.11. Ham protein oranıFarklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde ham protein oranına ilişkinverilerle yapılan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.21’de verilmiştir.Çizelge 4.21. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde ham proteinoranına ilişkin varyans analiziV. K. S. D. K. T. K. O. F değeriTekerrür 2 0.181 0.090 3.221nsUygulamalar 6 10.667 1.778 63.319**Hata 12 0.337 0.028Genel 20 11.185 -cv: 0,86ns: önemsiz; *: 0.05; **: 0.01 düzeyinde önemliÇizelge 4.21’de görüldüğü gibi, maş fasulyesinde ham protein oranı yönünden tohumuygulamaları arasındaki farklılıklar istatistiki yönden % 0.01 düzeyinde önemlibulunmuştur. Uygulamalar arasındaki farklılıkların önem düzeyini belirleyebilmekamacıyla yapılan Duncan testi sonuçları ve protein oranı ortalamaları Çizelge4.22’de özetlenmiştir.37

Çizelge 4.22. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde ham protein oranıortalamaları*Uygulamalar Ortalama (%)Kontrol 18.5 DSaf Su 19.0 C% 0.04 Zn 19.1 BC% 0.05 Zn 19.2 BC% 0.06 Zn 19.5 BToprağa Zn 20.5 ATohuma ZnLSD 0,01 : 0,41820.5 A*: 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedirÇizelge 4.22’de verildiği gibi, farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesindeen yüksek ham protein oranı (% 20.5) toprağa ve tohuma çinko gübrelemesi yapılanparsellerden elde edilmiştir. Bunları azalan sırayla % 0.06 Zn, % 0.05 Zn, % 0.04 Znve saf su uygulaması izlemiştir. En düşük protein oranı ise % 18.5 ile kontrolparsellerinde gözlenmiştir.4.12. Tane çinko içeriğiFarklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde tane çinko içeriğine ilişkinverilerle yapılan varyans analiz sonuçları Çizelge 4.23’de verilmiştir.Çizelge 4.23. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde tane çinkoiçeriğine ilişkin varyans analiziV. K. S. D. K. T. K. O. F değeriTekerrür 2 0.206 0.103 0.985nsUygulamalar 6 297.013 49.502 474.105**Hata 12 1.253 0.104Genel 20 298.472 -C.V:0,75ns: önemsiz; *: 0.05; **: 0.01 düzeyinde önemliÇizelge 4.23’de görüldüğü gibi, maş fasulyesinde tane çinko içeriği yönünden tohumuygulamaları arasındaki farklılıklar istatistiki yönden 0.01 düzeyinde önemlibulunmuştur.38

Çizelge 4.24. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde tane çinko içeriğiort.Uygulamalar Ortalama (mg/kg)Kontrol 36.9 E*Saf Su 40.7 D% 0.04 Zn 41.8 C% 0.05 Zn 41.8 C% 0.06 Zn 44.4 BToprağa Zn 44.7 BTohuma ZnLSD 0,01 : 0,80650.0 A*: 0.01 düzeyinde farklı grupları göstermektedirUygulamalar arasındaki farklılıkların önem düzeyini belirleyebilmek amacıylayapılan Duncan testi sonuçları ve tane çinko içeriği ortalamaları Çizelge 4.24’deözetlenmiştir.Maş fasulyesinde tohuma Zn uygulamaları tanenin çinko içeriğini önemli ölçüdearttırmıştır (Çizelge 4.24). En yüksek tane Zn içeriği tohuma çinko gübrelemesiyapılan parsellerden elde edilirken, bunu azalan sıra ile toprağa çinko, % 0.06 Zn, %0.05 Zn, % 0.04 Zn ve saf su uygulamaları izlemiştir.39

5. TARTIŞMA ve SONUÇFarklı tohum muameleleri yapılan maş fasulyesinde, ele alınan özelliklere (bitkiboyu, ilk bakla yüksekliği, bitkide dal sayısı, bitki ağırlığı, bitkide meyve sayısı,bitkide tane sayısı, bitkide tane verimi, hasat indeksi, birim alan tane verimi, yüz taneağırlığı, ham protein oranı ve tane çinko içeriği) ilişkin ortalamalar toplucadeğerlendirilmiş ve şekillerle açıklanmıştır.4039,93939,8Bitki Boyu (cm)383635,937,7 3836,834K Saf su % 0.04 Zn % 0.05 Zn % 0.06 Zn Tprk Zn Thm ZnUygulamalarŞekil 5.1. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki boyuortalamalarıDenemede ele alınan tüm uygulamalar kontrol uygulamasına göre bitki boyundabelirgin bir artışa neden olmuştur (Şekil 5.1). Çalışmada elde edilen bitki boyuortalamaları, maş fasulyesi genotiplerinde bitki boyunun 28-45 cm olduğunu bildirenGebeloğlu ve Yazgan (1992); 44-47 cm olarak belirten Ihsanullah vd. (2002),ortalama 40.92 cm olduğunu saptayan Dalkılıç (2010)’un bulgularıyla benzerlikgöstermektedir. Ayrıca buğday, soya ve nohut bitkilerinde tohum uygulamalarındanbitki boyunun olumlu etkilendiğini ve arttığını bildiren; Mislevy vd. (1989); Kaur vd.(2002); Şanlı (2007); Şanlı ve Kaya (2008); Ghiyasi vd. (2008) ve Kaya vd.(2010)’un sonuçlarıyla uyum içerisindedir.Maş fasulyesinde ilk bakla yüksekliğine ilişkin ortalamalar incelendiğinde; tohumuygulamaları ile çinko gübrelemesinin bir miktar ilk bakla yüksekliğini arttırdığıgörülmektedir. Ancak bu artış istatistiki yönden önemsiz bulunmuş ve ortalamalaraynı grupta yer almıştır (Şekil 5.2).40

İlk bakla yüksekliği (cm)2423222121,822,823,522,623,122,522,620K Saf su % 0.04 Zn % 0.05 Zn % 0.06 Zn Tprk Zn Thm ZnUygulamalarŞekil 5.2. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde ilk bakla yüksekliğiortalamalarıDalkılıç (2010), Konya koşullarında maş fasulyesi ile yürüttüğü çalışmasında, maşfasulyesi çeşitlerinde ortalama ilk bakla bağlama yüksekliğini 8.09 cm olarakbelirlemiştir. Bulgularımız; araştırıcının bildirdiği sonuçlardan yüksektir. Bununnedeni denemede kullanılan genotiplerin ve çevre koşullarının farklı olmasıylaaçıklanabilir. Bunun yanında nohutta saf su ile tohum uygulamasında ilk baklayüksekliğinin değişmediğini bildiren Şanlı ve Kaya (2008)’in sonuçlarıbulgularımıza paraleldir. Ancak, nohut tohumlarına saf su dışında diğer tohumuygulamalarının ilk bakla yüksekliğini arttırdığını bildiren Kaur vd. (2002 b) veŞanlı ve Kaya (2008)’in bildirdiği sonuçlarla bizim bulgularımız uyumsuzdur. Bufarklılıklar, denemede kullanılan bitkilerin farklı olması ve deneme materyallerindeözellikle bitki büyüme düzenleyicisi maddelerinin kullanılması ile oluşmuş olabilir.41

13Bitkide dal sayısı (adet)121111,211,411,711,410,61210,210K Saf su % 0.04 Zn % 0.05 Zn % 0.06 Zn Tprk Zn Thm ZnUygulamalarŞekil 5.3. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide dal sayısıortalamalarıŞekil 5.3’te görüldüğü gibi maş fasulyesinde tohum uygulaması ve çinkogübrelemesi yapılması toprağa çinko gübrelemesi dışında kontrol parsellerine görebitkide dal sayısını önemli sayıda arttırmıştır. Bitkide dal sayısı bakımından eldeettiğimiz ortalamalar; Toker vd. (2002) ve Dalkılıç (2010)’un bulgularından oldukçayüksektir. Bu farklılıklar genotip özellikleri farklı deneme yerlerinin değişik ekolojikkoşullarından kaynaklanmış olabilir. Bunun dışında değişik bitkilerde tohumuygulaması ile çalışan araştırıcıların sonuçlarında dal sayısı özelliğinerastlanılmamıştır. Ancak diğer verim öğelerinin tohum uygulamalarından genellikleolumlu etkilenmesi sonuçlarımızı destekleyebilir.Bitkide meyve sayısı (adet)151413121110914,314,313,81413,312,89,3K Saf su % 0.04 Zn % 0.05 Zn % 0.06 Zn Tprk Zn Thm ZnUygulamalarŞekil 5.4. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide meyve sayısıortalamaları42

Maş fasulyesinde tohum uygulamaları, safsu uygulaması ve çinko gübrelemeleribitki meyve sayısını olumlu yönde etkilemiş ve kontrol uygulamasına göre oldukçaönemli düzeyde arttırmıştır (Şekil 5.4). Gebeloğlu ve Yazgan (1992), maş fasulyesigenotiplerinde bitkide meyve (bakla) sayısının 11-35 adet, Toker vd. (2002); 12-42adet, Dalkılıç (2010) ise ortalama 14.45 adet olduğunu belirtmiştir. Elde ettiğimizortalamalar araştırıcıların bulgularıyla uyumludur. Mathur vd. (2006) ise maşfasulyesi tohumlarının ekimden önce Thioüre ile muamelesi ile bakla sayısınınönemli düzeyde arttığını belirtmektedirler.Bitki ağırlığı (g)25242322212019181724,124,623,423,6232217,9K Saf su % 0.04 Zn % 0.05 Zn % 0.06 Zn Tprk Zn Thm ZnUygulamalarŞekil 5.5. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki ağırlığıortalamalarıŞekil 5.5’in de incelenmesinden anlaşılacağı gibi, ele alınan tüm uygulamalar maşfasulyesinde bitki ağırlığında çok önemli artışlara neden olmuştur. Bulgularımız;farklı bitkilerde ekim öncesi farklı tohum uygulamalarıyla tek bitki ağırlığı ve bitkikuru madde üretiminin arttığını bildiren çok sayıdaki araştırıcının sonuçlarıyla büyükoranda benzerlik göstermektedir (Kaur vd., 2002 a,b; Kaur vd., 2005; Kant vd., 2006;Farooq vd., 2007; Şanlı 2007; Ghiyasi vd., 2008).43

Bitkide tane sayısı (adet)1401301201101009098,8130,7128K Saf su % 0.04Zn136% 0.05Zn133,4% 0.06Zn124,5Tprk Zn133,9Thm ZnUygulamalarŞekil 5.6. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitkide tane sayısıortalamalarıDenememizde maş fasulyesinde bitkide meyve sayısı artışına bağlı olarak tane sayısıda kontrol parsellerine göre uygulamaların tümünde yüksek bulunmuştur (Şekil 5.6).İhsanullah vd. (2002), maş fasulyesinde bitki başına 150-200 tane, Toker vd. (2002),72-132 tane ve Dalkılıç (2010) ise 120-150 tane olduğunu belirlemişlerdir. Eldeettiğimiz sonuçlar Toker vd., (2002) ve Dalkılıç (2010)’un sonuçlarına benzemeklebirlikte; İhsanullah vd. (2002)’den biraz düşüktür.Bulgularımız, meyve sayısındaki artışa bağlı olarak tohum uygulamalarıyla değişikbitkilerde bitkide tane sayısının da arttığını belirleyen Ekizce ve Adak (2005); Kaurvd., (2005); Mathur vd. (2006); Haris vd,. (2007) ve Şanlı (2007)’nin bulguları ileuyum içerisindedir.Bitki tane verimi (g)54,543,53,374,64,534,754,734,264,743K Saf su % 0.04 Zn % 0.05 Zn % 0.06 Zn Tprk Zn Thm ZnUygulamalarŞekil 5.7. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde bitki tane verimiortalamaları44

Şekil 5.7’de de görüldüğü gibi, tohumlara saf su ve çinkolu solüsyon uygulamalarıile çinko gübrelemesi maş fasulyesinde bitki tane verimini arttırmıştır. Nitekimbuğday, mısır, nohut ve maş fasulyesinde yapılan bir çok çalışmada da, ekim öncesitohum uygulamaları bitki tane verimini önemli derecede arttırmıştır (Hoque veHoque, 2002; Kaur vd., 2002a; Kaur vd., 2002b; Kaur vd., 2005; Kant vd., 2006;Mathur vd., 2006; Farooq vd., 2007; Gyasi vd., 2008; Şanlı ve Kaya 2008).Maş fasulyesinde bitki başına tane veriminin Akdağ (1995), Tokat’ta yaptığıçalışmasında 4.99-5.16 g; Ihsanullah vd. (2002) ise 5.25-6.87 g arasında değiştiğinibildirmiştir. Bizim bulgularımız bu sonuçlara benzerlik göstermektedir.4,54,31Yüz tane ağırlığıi (g)43,53,653,653,423,573,633,813K Saf su % 0.04 Zn % 0.05 Zn % 0.06 Zn Tprk Zn Thm ZnUygulamalarŞekil 5.8. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde yüz tane ağırlığıortalamalarıDenememizde maş fasulyesinde ele alınan tüm faktörlerde yüz tane ağırlığı kontrolparsellerine göre önemli düzeyde düşmüştür. Yüz tane ağırlığı yönünden elde edilensonuçlar, maş fasulyesi çeşitlerinde yüz tane ağırlığını 5.42-8.23 g olarak bildirenGebeloğlu ve Yazgan (1992)’nin sonuçlarına göre düşük olmakla birlikte; yüz taneağırlığını Akdağ (1995), 3.50-3.83 g; Toker vd. (2002), 3.6-8.1 g; Ihsanullah vd.(2002), 3.25-4.27 g; Dalkılıç (2010) 4.74 g olarak bildirmişlerdir. Denememizde yüztane ağırlığının tohum uygulamalarıyla azalmasını, tohum uygulamalarıyla bitki tanesayısının artması ve buna bağlı olarak da tanelerin küçülmesine bağlayabiliriz.45

Birim alan tane verimi (kg/da)1201151101051009590858075114,9114,6115,2109,5110,7107,878,9K Saf su % 0.04 Zn % 0.05 Zn % 0.06 Zn Tprk Zn Thm ZnUygulamalarŞekil 5.9. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde birim alan tane verimiortalamalarıDenememizde maş fasulyesinde birim alan tane verimi, tohumların saf su ve çinkosolüsyonları ile muamelesi ve çinko gübrelemesi ile kontrole göre çok önemlidüzeyde artmıştır. Bu artış yaklaşık olarak; saf su uygulamasında % 38, % 0.04 çinkouygulamasında % 36, % 0.05 çinko uygulamasında % 45 , % 0.06 çinkouygulamasında % 45, toprağa çinko gübrelemesinde % 40 ve tohuma çinkogübrelemesinde ise % 46 oranında gerçekleşmiştir (Şekil 5.9). Organik madde içeriğidüşük, alkali ve killi topraklarda, soğuk ve nemli topraklarda aşırı fosfor birikimiolan topraklarda çinkonun bitkiler tarafından alımı zorlaşmaktadır (Kacar, 1998).Maş fasulyesi de çinko eksikliğine oldukça duyarlı olup bu durum alkali topraklardadaha belirgin olmaktadır. Çinko eksikliğini çinko gübrelemesiyle gidermek mümkünolmakla birlikte; bu amaçla tohumların çinko ile muamelesi en çabuk ve etkinyöntemlerden biridir. Bunun için 1 ton tohumluğun 5 litre çinko sülfat ile ekimdenönce tohuma uygulanması yeterli olabilecektir (Jayne, 2010).Birçok tahıl ve baklagil bitkisinde ekim öncesi tohuma Zn uygulamaları ve çinkogübrelemesi ile birim alan tane veriminin arttığı ve tohuma Zn uygulamalarınınverim artışında kullanılabilecek pratik ve etkili bir yöntem olduğu bildirilmektedir (Mislevy vd., 1989; Erdal, 1998; Haris vd., 1999; Hoque ve Hoque, 2002; Ekizce veAdak, 2005; Kant vd,. 2006; Togay ve Anlarsal 2007; Farooq vd., 2007; Şanlı veKaya, 2008; Kaya vd., 2010; Panday vd., 2010). Ayrıca maş fasulyesinde tane46

verimini Gebeloğlu ve Yazgan, 1992, 37-117 kg/da; Ihsanullah vd., 2002 ise 72-92kg/da olarak belirtmiştir.28Hasat indeksi (%)2726252424,826,125,4 25,7 25,625,92322,922K Saf su % 0.04 Zn % 0.05 Zn % 0.06 Zn Tprk Zn Thm ZnUygulamalarŞekil 5.10. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde hasat indeksiortalamalarıFarklı dozlarda çinko uygulanan maş fasulyesi tohumlarında tüm uygulamalar vegübreleme yöntemleri kontrol uygulamasına göre hasat indeksini olumlu yöndeetkilemiş ve hasat indeksi artmıştır (Şekil 5.10). Bulgularımıza paralel olarak Hoqueve Hoque (2002)’de maş fasulyesinde yaptıkları çalışmada uygulamalarının hasatindeksini olumlu yönde arttırdığını vurgulamışlardır.22Ham protein oranı (%)21201918,519 19,119,219,520,5 20,518K Saf su % 0.04 Zn % 0.05 Zn % 0.06 Zn Tprk Zn Thm ZnUygulamalarŞekil 5.11. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde ham protein oranıortalamaları47

Şekil 5.11. ve Şekil 5.12 incelendiğinde, denememizde maş fasulyesindetohumlarının ekim öncesi saf su ve çinko solüsyonları ile muamelesi, tohuma vetoprağa çinko gübrelemesi hem ham protein oranı ve hem de tanede çinko içeriğiniönemli düzeyde arttırmıştır.Tane çinko içeriği (mg/kg)525048464442403836345044,444,741,840,741,836,9K Saf su % 0.04 Zn % 0.05 Zn % 0.06 Zn Tprk Zn Thm ZnUygulamalarŞekil 5.12. Farklı tohum uygulamaları yapılan maş fasulyesinde tane çinko içeriğiortalamalarıJamduan (1985), maş fasulyesinde protein oranının bulgularımıza benzer olarak %19-29 arasında değiştiğini bildirmiştir. Farklı bitkilerde yapılan bir çok çalışmada dabizim bulgularımıza benzer şekilde araştırıcılar ekim öncesi tohum olgunlaştırmayöntemleri ile hem bitki hem de tohumlarda tane protein içeriği ve besin maddesiiçeriğinin önemli düzeyde arttığını bildirmişlerdir (Sing ve Agraval, 1977; Farooqvd., 2006; Şanlı, 2007; Kaya vd., 2010).Ajouri vd., (2004) ve Harris vd., (2007), arpa ve mısırda yaptıkları çalışmalarındatohum uygulamalarının tanede çinko içeriğini olumlu yönde etkilediğinibelirtmişlerdir.Araştırma sonuçlarımız topluca değerlendirildiğinde; kontrol parselleri dışındaki tümuygulamaların maş fasulyesinde verim ve bazı verim öğelerini olumlu yöndeetkilediğini söyleyebiliriz. Tek yıllık bir deneme olmakla birlikte, maş fasulyesindeverim artışı ve kaliteli bir tohum elde etmek amacıyla tohumların ekimden önce safsu ve çinko solüsyonlarıyla muamelesi ile tohuma çinko gübrelemesi önerilebilir.48

Ancak üretici koşullarında su ya da başka solüsyonlarla tohum muamelesi yoğunbilgi ve pratik isteyen zor bir konu olması nedeniyle bu uygulamalara yakın ya dayüksek değerler gösteren tohuma çinko gübrelemesi daha uygun bir yöntem olabilir.Yöredeki toprak özellikleri ve çevre koşullarının topraktan çinko alımınıkısıtlayabileceği de göz önüne alınarak daha düşük ortalamalara sahip olmasınedeniyle toprağa çinko gübrelemesi ikinci planda düşünülebilir. Ayrıca maşfasulyesinin ilimizde yeni denemeye alınan bir bitki olması nedeniyle diğeragronomik özellikler bakımından da denemeye alınması, hayvan yemi olarakkullanılabilme özellikleri de incelenmelidir.49

6. KAYNAKLARAhmad, S., Anwar, M., Ulah, H., 1998. Wheat seed presoaking for improvedgermination. Journal Agronomy & Crop Science, 181, 125-127.Ajouri, A., Asgedom, H., Becker, M., 2004. Seed priming enhances germination andseedling growth of barley under conditions of P and Zn deficiency. Journal ofPlant Nutrition and Soil Science, 167, 630-636.Akdağ, C, 1995. Tokat Şartlarında Ekim Zamanının Maş Fasulyesinin (Vigna radiata(L) Wilczek) Tane Verimi ve Diğer Bazı Özelliklere Etkilerinin Belirlenmesi.Gaziosmanpaşa Üniversitesi Zirat Fakültesi Dergisi 12, 135-140.Akgül, M., Başyiğit, L., 2005. Süleyman Demirel Üniversitesi Çiftlik Arazisinindetaylı toprak etüdü ve haritalanması. SDÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi,9 (3), 54-63.Akman, Z., 2009a. Effect of GA 3 and kinetin pre-sowing treatments on seedlingemergence and seedling growth in wheat under saline conditions. Journal ofAnimal and Veterinary Advances, 8 (2), 362-367.Al-Mudaris, M.A., Jutzi, S.C., 1999. The influence of fertilizer-based seed primingtreatments on emergence and seedling growth of sorghum bicolor andpennisetum glaucum in pot trials under greenhouse conditions. JournalAgronomy & Crop Science, 182, 135-141.Anonymous 2004 a. http://www.erathnotes.tripod.com/adzuki.html (erişim tarihi:07/12/2010)Anonymous 2004 b. http://www.scs.leeds.ac.uk/pfaf/index.htlm. (erişim tarihi07/12/2010)Anonymous 2010. http://www.jeffersoninstitute. Org / pubs / mung_beans_guide.pdf.(erişim tarihi : 07/12/2010)Atak, M., Kaya M., Çiftçi C. Y. 2004. Çinko ve humik asit uygulamalarınınmakarnalık buğday (Triticum durum L.)'da verim ve verim öğelerine etkileri.Anadolu Journal Of Aarı, 14:2 49-66.Atar, B. 2010. Bazı Ekmeklik Buğday (Triticum aestivum L.) Çeşitlerinde tohumaön işlem ve Azot dozu uygulamalarının kış öncesi büyüme özellikleri iletane verimi ve Kalite özelliklerine etkileri. SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü TarlaBitkileri Anabilim Dalı Doktora Tezi 145 s. (basılmamış).Aydeniz, A., Brohi A., 1998. Gübreler ve Gübreleme, Cumhuriyet Üniv. TokatZiraat Fakültesi Yayını. No: 167, 736-737.50

Basra, A.S., Bedi S. and Malik C.P., 1988. Accelerated germination of maize seedsunder chilling stress by osmotic priming and associated changes in embryophospholipids. Ann. Bot. (London) 61:635–639.Basra, S.M.A., Afzal, I., Rashid, R.A., Farooq, M., 2005. Pre-sowing seed treatmentsto improve germination and seedling growth in wheat (Triticum aestivum L.).Caderno de Pesquisa Serie Biologia, 17 (1), 155-164.Bozoğlu, H., N. Topal, 2005. Ülkemiz için yeni yemeklik tane baklagil türleri.Türkiye VI. Tarla Bitkileri Kongresi, 5-9 Eylül 2005, Antalya (DerlemeSunusu) Cilt I, Sayfa 557-562Bradford, K.J., 1986. Manipulation of seed water relation via osmotic priming toimprove germination under stress conditions. Horticultural science,21(5):1105-1111.Bruggink, G.T., J.J.J. Ooms and P. van der Toorn, 1999. Induction of longevity inprimed seeds. Seed Sci. Res. 9:49–53.Burgass, R.W. and A.A. Powell, 1984. Evidence for repair process in the invogrationof seeds by hydration. Ann. Bot., 53:753-757.Capron, I., F. Corbineua, F. Dacher, C. Job, D. Come and D. Job, 2000. Sugar beetseed priming: Effects of priming conditions on ger- mination, solubilizationof 11-s globulin and accumulation of LEA proteins. Seed Science Resource,10:243–254.Chiu, K.Y.,C.L. Chen and J.M. Sung, 2002. Effect of priming temperature onstorability of primed sh-2 sweet corn seed. Crop Sci. 42:1996–2003Cobb, B.G., P.T. Smith, T. Smith and W. Matthew, 1988. Protein and amino acidmetobolism during priming and subsequent germination of Capsicum annum.Hort.Sci. 23:795 (Abs.).Çakmak, İ., B. Torun, B. Erenoğlu, M. Kalaycı, A. Yılmaz, H. Ekiz, J.H. Braun1996. Türkiye’de toprak ve bitkilerde çinko eksikliği ve çinko eksikliğinedayanıklılık mekanizmaları. Türk Tarım ve Ormancılık Dergisi, Ankara.Çiftçi, C.Y., 2004. Dünyada ve Türkiye’de Yemeklik Tane Baklagiller Tarımı.TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Teknik Yayınlar Dizisi, No: 5. 200s.Dalkılıç, M. 2010. konya ekolojik şartlarında farklı zamanlarda ekilen maş fasulyesi(Vigna radiata (l.) Wilczek] genotiplerinin verim ve bazı tarımsalözelliklerinin belirlenmesi. Selçuk Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, tarlaBitkileri Anabilim Dalı Yüksek lisans tezi 51 s. (basılmamış)51

Dearman, J., P.A. Brocklehust, and R.L.K. Drew, 1987. Effect of osmotic primingand aging on the germination and emergence of carrot and leek seed. Ann.Appl. Biol. 111:717–722.Dezfuli, P.M., Sharif-Zadeh, F., Janmohammadi, M., 2008. Influence of primingtechniques on seed germınation behavior of maize inbred lines (Zea mays L.).ARPN Journal of Agricultural and Biological Science, 3 (3), 22-25Ekizce, M., M.S. Adak, 2005. Nohutta normal ve geciktirlimiş ekimlerde tohumlarauygulanan işlemlerin çimlenme, çıkış ve verime etkileri. Türkiye VI. TarlaBitkileri Kongresi, 5-9 Eylül 2005, Antalya (Araştırma Sunusu Cilt I, S:285-289).Erdal, İ., 1998. Orta Anadolu bölgesinde farklı çinko uygulamalarının tahıl türleri vebuğday çeşitlerinde tanede çinko ve fitin asidi konsantrasyonuna etkisi.Doktora Tezi, Ankara Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü Toprak Anabilim Dalı(basılmamış).Farooq, M., Basra, S.M.A., Wahid, A., 2006b. Priming of field-sown rice seedenhances germination, seedling establishment, allometry and yield. PlantGrowth Regulation, 49, 285-294.Farooq, M., Basra, S.M.A., Rehman, H., Saleem, B.A., 2007. Seed priming enhancesthe performance of late sown wheat (Triticum aestivum L. ) by improvingchilling tolerance. Journal of Agronomy and Crop Science, 194 (1), 55-60.Finc-Savage, W.E., Dent, K.C., Clark L.J., 2004. Soak conditions and temperaturefollowing sowing influence the response of maize (Zea mays L.) seeds to onfarmpriming (pre-sowing seed soak). Field Crops Research, 90, 361-374.Finnerty, T.L., J.M. Zajicek and M.A. Hussey, 1992. Use of Seed Priming to BypassStarification Requirements of Three Aquitegia Species. Horticultural Science,27(4):310-313.Foti, R., Abureni, K., Tigere, A., Gotosa, J., Gere, J., 2008. The efficacy of differentseed priming osmotica on the establishment of maize (Zea mays L.)caryopses. Journal of Arid Environments, 72, 1127-1130.Gebeloğlu, N., Yazgan, A., 1992. Mungo Fasulyesinin [Vigna radiata (L.)Wilczek]’nin Tokat Kosullarına Adaptasyonu Üzerinde Arastırmalar I(Bitkisel Özellikleri). Cumhuriyet Üniversitesi Tokat Ziraat Fakültesi DergisiCilt 9, Sayı 1, Sayfa 65-75.Ghiyasi, M., Seyahjani., A.A., Tajbakhsh, M., Amirnia, R., Salehzadeh, H., 2008.Effect of osmopriming with polyethylene glycol (8000) on germination andseedling growth of wheat (Triticum aestivum L.) seed under salt stress.Research Journal of Biological Science, 3 (10), 1249-1251.52

Giri, G.S., Schillinger, W.F., 2003. Seed priming winter wheat for germination,emergence, and yield. Crop Science Society of America, 43, 2135-2141.Harris, D., Joshi, A., Khan, P.A., Gothkar, P., Sodhi, P.S., 1999. On-farm seedpriming in semi-arid agriculture: development and evaluation in maize, riceand chickpea in India using participatory methods. Experimental Agriculture,35, 15-29.Harris, D., Raghuwanshi, B.S., Gangwar, J.S., Sıng, S.C., Joshi, K.D., Rashid, A.,Hollington, P.A., 2001a. Participatory evaluation by farmers of on-farm seedpriming in wheat in Indıa, Nepal and Pakistan. Experimental Agriculture, 37,403-415.Harris, D., Pahtan, A.K., Gothkar, P., Joshi, A., Chivasa, W., Nyamudeza, P., 2001b.On-farm seed priming; using participatory methods to revive and refine a keytechnology. Agricultural Systems, 69, 151-164.Harris, D., Breese, W.A., Kumar Rao, J.V.D.K., 2005. The improvement of cropyield in marginal environments using ‘on-farm’ seed priming: nodulation,nitrogen fixation, and disease resistance. African Journal of AgriculturalResearch, 56, 1211-1218.Harris, D., 2006. Development and testing of “on-farm” seed priming. Advances inAgronomy, 90, 129-178Harris, D., Rashid, A., Miraj, G., Arif, M., Shah, H., 2007. ‘On-farm’ seed primingwith zinc sulphate solution-A cost-effective way to increase the maize yieldsof resource-poor farmers. Field Crops Research, 102, 119-127.Hartz, T.K. and J. Caprile, 1995. Germination of sh2 sweet corn following seeddisinfestations, solid-matrix priming and microbial seed treatment.Hortscience 30:1400–1402.Heydecker, W., 1997. Stress and Seed Germination. In the PhsiologyandBiochemistry of Seed Dormancy and Germination (A.A. Khan Ed.), Elsevier,the Netherlands, pp. 240-282.Hoque, M. and S. Haque, 2002. Effects of gibberellic acid (GA ) on physiologicalcontributing characters of mungbean (Vigna radiata .). Pakistan Journal ofBiological Sciences. 5(4): 401-403.Ihsanullah, F., H. Taj, H. Akbar, A. Basir, N. Ulah, 2002. effect of row spacing onagronomic traits and yield of mungbean (Vigna radiata L. Wilczek). AsianJournal of plant Science 1 (4): 328-329.Jayne, G. 2010. Mungbean - nutrition, irrigation and harvesting.http://www.dpi.qld.gov.au/26_3522.htm (erişim tarihi 15.12.2010).53

Jomduang, S. 1985. Production and charocterization of vegetable protein productsfrom mungbean and soybean, Thesis of MS. Kasetsar University. 116 p.,ThailandKacar, B., 1998. Toprakta çinkonun bulunuşu, yarayışlılığı ve tepkimeleri. I. UlusalÇinko Kongresi, 47-60.Kacar B, Inal A (2008). Bitki Analizleri, Nobel Yayınevi 891 s. Turkey.Kadaster, İ.E. 1960. Zirai Kimya Tatbikatı Birinci Kitap. Yem Analizleri. AnkaraÜniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları 113. Ders Kitabı: 40, Ankara.Kant, S., Pahuja, S.S., Pannu, R.K., 2006., Effect of seed priming on growth andphenology of wheat under late-sown conditions . Tropical Science, 44 (1), 9-15.Kaur, S., A.K. Gupta and N. Kaur, 1998. Gibberelic acid and kinetin partiallyreverse the effect of water stress on germination and seedling growth. PlantGrowth Regulation. 25:29–33.Kaur, S., A. K. Gupta and N. Kaur, 2002a. Effect of osmo and hydropriming ofchickpea seeds on seedling growth and carbohydrate metabolism under waterdeficit stress. Plant Growth Reguation. 37, 17—22Kaur, S., A. K. Gupta and N. Kaur, 2002b. Effect of osmo and hydropriming ofchickpea seeds on the performance of crop in the field. Int. ChickpeaPigeonpea Newslett. 9, 15-17.Kaur, S., A. K. Gupta and N. Kaur, 2005. Seed priming increases crop yield possiblyby modulating enzymes of sucrose metabolism in chickpea. J. Agronomy &Crop Science 191, 81-87. Blackwell Verlag, Berlin. ISSN 0931-2250.Khan, A.A., 1992. Preplant physiological seed conditioning. Horticulture Review,13, 131-181.Kaya, M., 2000. Winner Bezeye (Pisum sativum L.) Çeşidinde Farklı AşılamaYöntemleri, Azotlu Gübre Dozları ile Ekim Zamanlarının Verim ve VerimÖğelerine Etkileri. A.Ü. Fen Bil. Ens. Tarla Bit. Ana Bilim Dalı, DoktoraTezi, 163s.Ankara (Basılmamış).Kaya, M., Atak, M., Çiftçi, C.Y., Ünver, S., 2005a. Çinko ve humik asituygulamalarının ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.)’da verim ve bazıöğeleri üzerine etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen BilimleriEnstitüsü Dergisi, 9 (3), 19-26.Kaya, M., M. Atak, K. M. Khawar, C.Y.Çiftci, S. Özcan. 2005b. Effect of Pre-Sowing Seed Treatment with Zinc and Foliar Spray of Humic Acids on Yield54

of Common Bean (Phaseolus vulgaris L.). International Journal ofAgriculture & Biology. 7: (6) 875–878.Kaya, M., Küçükyumuk, Z., Erdal, İ., 2009. Phytase activity, phytic acid, zinc,phosphorus and protein contents in different chickpea genotypes in relation tonitrogen and zinc fertilization. African Journal of Biotechnology Vol. 8 (18),pp. 4508-4513.Kaya, M., A. Şanlı, M. Tonguç, 2010. Effect of Sowing Dates and Seed Treatmentson Yield, Some Yield Parameters and Protein Content of Chickpea (Cicerarietinum L.) African Journal of Biotecnology, 9 (25), 3833-3839.Khan, A.A., 1992. Preplant physiological seed conditioning. Horticulture Review,13, 131-181.Knudsen D, Peterson GA, Pratt PF (1982). Lithium. Sodium and PotassiumMethods of Soil Analysis. Part 2. The G.W. (1982). ExchangeableCations. pp. 159-l65. Chemical and Microbiological Properties.Agronomy Monograph No.9 (2 nd Ed). ASA-SSSA. Madison. Wisconsin.USA.Kulkarni, G.N, M.R. Eshanna, 1988. Effect of pre-soaking of corn seed on seedquality. Seed Resource, 16:37–40. 37:7–16.Kumar, Rakesh., Nandan, R., Vinod Kumar, Prased, S., Singh, D., 2009, Response ofsummer mungbean (vigna radiata L.) cultivars to sowing time and seed rate.4 (79)Lee-suskoon, K.M., J. Hyeum, H.S. Beom, K. Minkyeong and P. Euiho, 1998.Optimum water potential, temperature and duration for priming of rice seeds.Korean Journal Crop Science 43: 1–5.Leite, V.M., C. Rosolem, J.D. Rodrigues, 2003. Gibberellin and cytokinin effects onsoybean growth. Scientia Agricola, v.60, n.3, p.537-541, Jul./Sept.Lindsay WL, Norvell WA (1978). Development of a DTPA Soil Test for Zinc,Iron, Manganese and Copper. Soil Science Society, Journal 42: 421-428Lyman, J.M., Baudoin, J.P. and Hidalgo, R. 1985. Lima Bean. Grain Legume Crops.Edited by R.J. Summerfield and E.H. Roberts. Collins Professional andTechnical Books, William Collins Sons Co.LTD, London.Mahmood, T., Ashraf, M., Shahbaz, M., 2009. Does exogenous application ofglycınebetaıne as a pre-sowing seed treatment improve growth and regulatesome key physiologıcal attributes in wheat plants grown under water deficitconditions?. Pakistan Journal of Botany, 41 (3), 1291-1302.55

Mathur, N., J. Singh, S. Bohra, A. Bohra, A. Vyas, 2006. Improved productivity ofmung bean by application of thiourea under arid conditions. World JournalOf Agriculture Science 2 (2): 185-187.Meral, N., Çiftçi, C.Y. ve Ünver, S. 1998. Bakteri aşılama ve değişik azot dozlarınınnohud (Cicer arietinum L.)’un verim ve verim öğelerine etkileri. TARMDergisi, 7: (1), 44-49, Ankara.Meyveci, K., Eyüpoğlu, H., Karagüllü, E,. Zencirci, N,. Aydın, N., 1997. Çinkolugübre uygulamasının bazı nohut çeşitleri, ileri verim kademesindeki hatlar vegen kaynakları materyalinde verime etkisi. I. Ulusal Çinko Kongresi (Tarım,Gıda ve Sağlık) 12- 16/Mayıs,1997. EskişehirMislevy, P., K. J. Boote and F. G. Martin, 1989. Soybean response to gibberellicacid treatments. Journal of Plant Growth Regulation. Biomedical and LifeSciences. Volume 8, Number 1 / December, 11-18p.Misra, N.M. and D.P. Dwivedi, 1980. Effect of pre-sowing seed treatment on growthand dry-matter accumulation of high-yielding wheat under rainfed conditions.Indian J. Agron. 25:230–234. Indian Journal Agronomy 25.230-234.Murungu, F.S., C. Chiduza, P. Nyamugafata, L.J. Clark, W.R. Whalley and W.E.Finch-Savage, 2004. Effects of ‘on-farm seed priming’ on consecutive dailysowing occasions on the emergence and growth of maize in semi-aridZimbabwe. Field Crops Resource 89:49–57.Musa, A.M., D. Harris, C. Johansen and J. Kumar, 2001. Short duration chickpea toreplace fallow after Aman Rice: the role of on-farm seed priming in the highBarind Tract of Bangladesh. Experimental Agriculture 37, 509—521.Mut, Z., a. Gülümser, 2005. Bakteri aşılaması ile birlikte çinko ve molibdenuygulamasının Damla 89 nohut çeşidinin bazı kalite özellikleri üzerine etkisi.OMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi, 20 (2):1-10.Pandey, S. K.; Bahuguna, R. N.; Madan Pal; Trivedi, A. K.; Hemantaranjan, A.;Srivastava, J. P. 2010. Effects of pre-treatment and foliar application of zincon growth and yield components of mungbean (Vigna radiata L.) underinduced salinity. Indian Journal of Plant Physiology 15 (2), 164-167.Parera, C.A., P. Qiao D.J. Cantliffe, 1993. Enhanced celery germination at stresstemperature via solid matrix priming. Horticultural science, 28(1):20-22.Parera, C.A., D.J. Cantliffe, 1994. Pre-sowing seed priming. Horticultural.Revolution, 16:109–141.56

Paul, S.R. and A.K. Choudhury, 1991. Effect of seed priming with potasium salts ongrowth and yield of wheat under rainfed condition. Ann. Agricultre Resource,12:415–418.Perry, D.A., 1976. Seed Vigour and Seedling Establishment. Advance Resource andTechnical of Seeds, 2:62-83.Rashid, A., Harris, D., Hollington, P.A., Khattak, R.A., 2002. On-farm seed priming:a key technology for improving the livelihoods of resource-poor farmers onsaline lands. Prospects for Saline Agriculture, Kluwer Academic Publisher,423-431.Rengel, Z, Graham, R.D. 1995. Importance of seed Zn content for wheat grown onZn-deficient soil II.Grain yield. Plant Soil, 173:267–274.Saikia, T.P., Barman, B., Ferrara, G.O., 2006. Participatory avaluation by farmers ofon-farm seed priming in wheat in Assam, India. The Australian Society ofAgronomy, 89:49–57.Sathiyamoorthy, P. and M. Vivekanandan, 1988. Cumulative effects of pre-sowingseed treatment and foliar application of slats in ımproving biomass and grainyield of soybean in moderate saline/alkaline soil. J. Agron. Crop Science,161:107-113Shahzad, M.A., Din, W.U., Sahi, S.T., Sahi, S.T., Khan, M.M., Ahmad, E., M.,2007. Effect of sowing dates and seed treatment on grain yield and quality ofwheat, Pakistan Journal of Agricultural Sciences, 44 (4), 581-583.Singh, D.K.N. and K.N. Agrawal, 1977. Effect of varieties, soil covers, forms ofnitrogen and seed soaking on the uptake of major nutrients (NPK) in latesown wheat. Indian Journal Agronomy 22:96–98.Sundstrom, F.J., Reader, R.B., Edwards, R.L., 1987. Effect of seed treatment andplanting method on tabasco pepper. Journal of the American Society forHorticulture Science, 112, 641-644.Şanlı, A. 2007. Tohum muameleleri ile farklı ekim zamanlarının nohut (Cicerarietinum L.)'un verim ve verim unsurlarına etkileri. SDÜ Fen BilimleriEnstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi 70 s.(basılmamış).Şanlı, A., M. Kaya 2008. Tohum muameleleri ile farklı ekim zamanlarının nohut(Cicer arietinum L.)'un verim ve verim unsurlarına etkileri. SDÜ ZiraatFakültesi Dergisi, 3 (2): 42-51.Şehirali, S. 1988. Yemeklik Tane Baklagiller. Ankara Üniversitesi Ziraat FakültesiYayınları, Ders notları:24, s:262.57

ÖZGEÇMİŞAdı Soyadı: Tuğba DülgerbakiDoğum Yeri ve Yılı : İstanbul, 1982Medeni HaliYabancı Dil: Bekar: İngilizceEğitim Durumu (Kurum ve Yıl)Lise : Isparta Gazi Lisesi, 1996- 1999Lisans : Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitkisel Üretim Bölümü, 1999- 2005Çalıştığı Kurum/Kurumlar ve Yıl:Isparta Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü, 2005- 2009Denizbank A.Ş. Isparta Şubesi 2009-Yayınları (SCI ve diğer makaleler)59