Mart 2005 - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

3233(Metnin tamamýna http://www.mimarlarodasiankara.org adresinden ulaþabilirsiniz.)Ayþe Gül Akalýn*Öncelikle eldeki yazýlý belgelerden yola çýkarakbunlarda kullanýlmýþ dilin ortaklýðý, yazýsýz arkeolojikbelgelerin de yer yer çakýþmasý boyutuna dayanarakkullandýðýmýz “ Antik Grek Kültürü“ tanýmda baþlýcamekan olarak, hali hazýrdaki buluntu yoðunluðudoðrultusunda, bugünki Yunanistan`ýn tamamý, Egehavzasý yani Batý Anadolu ve adalar, devamýnda daGüneybatý Anadolu`ki bazý merkezler elealýnmaktadýr.Yine ayný koþullarla geçerli zaman sýnýrýise ÝÖ. 6. bin ile ÝÖ. 1. yüzyýl arasý olacaktýr.....Hem Ýlyada hem de Odysseia`da kadýnlar veyaþadýklarý mekanlara iliþkin çok sayýda deðinmelerlekarþýlaþýyoruz. Destanlarda tanrýçalarýn yanýndaönemli roller oynayan ölümlü kadýnlar da karþýmýzakrallarýn, önderlerin eþleri kýzlarý, kardeþleri, anneleriolarak çýkmaktalar. Bunlar yüce ana, yaptýðý ihanetinaltýnda vicdan azabý çeken eþ, eþine ailesine sadýkhaným, evini çekip çeviren erkeklerden bile zekasýylakoruyabilen güçlü bir birey, bilici gizemli, çekinilenbir kadýn kiþilikleriyle verilmekteler. Destanlardasoylu kadýnlarýn yanýnda rahibeler, dadýlar,hizmetkarlar, köleler gibi hem alt sýnýf hem demeslek sahibi kadýnlardan da bahsedilmektedir.Daha çok soylu kadýnlarýn yaþadýklarý mekanlarhakkýnda ip uçlarý bulduðumuz destanlardaerkeklerin evin hanýmý yanýnda çoðunluklaodalýklarýnýn da olduðunu görmekteyiz.Anlatýmlardaki ayrýntýlar bir araya getirilincedestanlarda adý geçen soylu beylerin geniþkonaklarýnda, ailelerindeki büyük anne, esas eþ veikinci derecedeki eþlerin, bunlarýn çocuklarýnýnyaþadýklarý bölümler olduðu anlaþýlýyor. ÖrneðinOdysseia destanýnda Penelopeia, kaynanasý,hizmetkarlarý ve oðluyla büyük sarayýndaerkeklerden uzakta ayrý bir kýsýmda yaþamaktadýr.Burada kendisi, kayýnvalidesi ve çocuðuna hizmeteden yine kadýn köle ve kadýn hizmetkarlar yer alýr.Köle ve hizmetkarlar evin iþlerini görürken hemPenelopeia hem de Ýlyada`da geçen soylu kadýnlarýnzamanlarýnýn çoðunu dokuma yaparak, elbiselerdikerek geçirdiklerini görürüz, ki bu uðraþý erkendönemlere kadar ev üretimi içinde kadýnlarýn baþlýcafaaliyeti gibi gözükmekte ve yine anlatýmlara göre bufaaliyetin büyük saray içinde atölye iþlevindemekanlarda yapýldýðý anlaþýlmaktadýr. YineOdysseia`da ayrýntýlý geçtiði biçimiyle günlük ibadetiçin evin içinde tanrýlara ait (ki bu destandaAthenaya ait) altarýn bulunmasý söz konusudur.Ayrýca kadýnlarýn yaþadýðý kýsýmda mutfak,depo/kiler sürekli kullanýlan mekanlar da yer alýr.Fakat yine anlaþýlmaktadýr ki kadýnlarýn hayatýnýngeçtiði bu kompleks evin içinde bir bölümdür, dýþakapalý olduðu gibi evin yabancýlara/misafirlereayrýlmýþ bölümünden de kopuktur. Ýþte bu mekandaha sonraki yazýnlarda dile getirilecek olan kadýnlarbölümü “ Ãõíáéêùí Iôéò= Gynaikonitis“tir. Akladiðer bir soru geliyor soylularýn yaþam sürdüðüsaraylarda yaþayanlarýn yanýnda sýradan kadýnlarnerede yaþýyorlardý? Yaklaþýk birbirine karþýlýk gelendönemleri anlatan Hesiodos´un eserinde halktanExpectations Sir Lawrence Alma-Tademakadýnlar hakkýnda bazý deðinmeler buluyoruz.Hesiodos genellikle kadýnlardan sakýnýlacak varlýklarolarak söz eder ve bir erkek zamanýnda doðru seçimyapmaz, zamanýnda önlem almazsa kadýnýnþerrinden ve gazabýndan korunamayacaðýný söyler.Onun erkeklere öðüdü saðlam bir gelecekgarantilemek istiyorlarsa kendilerine iyi bir öküz vesöz dinleyip bir o kadar da çalýþan kadýn almalarýdýr.Sonuçta Hesiodos´un kadýn tiplemesi tarlada vargücüyle çalýþan, evi çekip çeviren, erkeðe bakanama ayný zamanda el iþi gibi kadýnlara özgü elsanatlarýna da zaman yaratan yani evin içinde vedýþýnda hiç durmadan çalýþan büyük olasýlýkla kýrsalkesimdeki kadýný iþaret eder. Saraylar dýþýnda günýþýðýna çýkarýlan karanlýk döneme ait pek fazla sivilkonut örneðiyle karþýlaþmasak da, Smyrna`dabulunduðu üzere apsidal oval planlý ve daha azolmak üzere köþeli planlý, genellikle tek mekanlý,derme çatma taþ temel üzerine kerpiç örgülü evlerkýrsalda sýradan halkýn kullandýðý evlerdir.Arkeolojik kanýtlar kýsýtlýlýðýný ÝÖ. 8-6 yy. periodu yaniArkaik Çaðda da korusa da yazýlý belgelerdeki artýþfikir yürütmemizi kolaylaþtýrmaktadýr. Irili ufaklýkrallýklar arasýndan Atina Sparta ve adalarda güçlüolanlar kolonizasyonun getirdiði yeni boyutla yavaþyavaþ siyasal anlamda þekil deðiþtirmeyebaþlamýþlar, özellikle oligarþik yapýlanma kendinigöstermiþtir. Geliþim sürecinde ülke sýnýrlarý içindegerçekleþtirilen tarýmsal üretime baðlantýlý üretim vetoprak kullanýmý ticaretle yeni boyut kazanmýþaristokrat/yönetici sýnýf ve yönetilen üreticilerinyanýnda ticaretle uðraþan yeni zenginler belirmiþ veçeþitlenen halk sýnýflarý arasýnda yeni hak arayýþlarýsöz konusu olmuþtur. ÝÖ. 7 yy sonlarýndan itibarenGirit´de Gotryn`de, Lokroi´da Zaleukos, Lesbos´daPittakos ve Attika Atina´da hýzla geliþtirilen yasalartoplumsal hayata yeni düzen ve bireylerin,dolayýsýyla kadýnlarýn hayatýna da yeni boyutlargetirmiþtir. Grek dünyasýndaki ilk yasaldüzenlemeleri deðindiðimiz tarihten itibarenbelgeleriyle izleyebildiðimiz en iyi örnek Atina´dýr.Burada Drakon´la baþlayýp Solon`la devam edendüzenlemeler Peisistratos ve Kleisthenes´legeliþtirilip Klasik dönemde yani ÝÖ 5. yy´daPerikles´le doruða ulaþmýþtýr.Klasik dönemin Atina polisi tek baþýna tüm Grekdünyasýný temsil etmese de elimizde konumuzakatkýda bulunacak belgelerin büyük kýsmý halaburaya aittir. Politologlar tarafýndan yasaldüzenlemeleriyle demokrasinin ilk adýmlarýnýsergilediði ileri sürülen Atina´da kadýnlar nasýlkarþýmýza çýkmaktalar? Atina´dakiyle günümüzdemokrasisi arasýnda kurulan baðlantý vatandaþlýkögesine dayanýr; orada her vatandaþ kendi oikos´uyani evi ya da hanesiyle Atina vatandaþýdýr. Fakatoikos´un yarýsýný oluþturan kadýn, haklarý olan birvatandaþ deðildir. Kadýnýn oikos´daki en önemli rolüvatandaþ olacak yasal erkek varisler doðurupoikos´un sürekliliðini saðlamaktýr. Varisin yasalolmasý zorunluluðu anneyi erkeklerinkinden farklý birvatandaþ kategorisine yerleþtirir. Bu kadýnlar zatenöncelikle aristokrat sýnýfa dahil kadýnlardýr; kýrsaldaki