Mart 2005 - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

30 31yeniden üretilir. Özellikle erkeklerin hane içindekiüretime katýlmamasý, boþ durmasý, deðiþentoplumsal roller sonucunda yaþanýlan yabancýlaþmasebebiyle tamir ve bakým iþlerine yönelmelerine yanibahçeyi ve garajý seçmelerine toplumsal olarakincelenmeye deðer yaklaþýmlardýr. Kimi hanelerdekierkeklik hallerinin þekil deðiþtirdiði tanýk olduðumuzþu anki durumda, hanenin deðiþen yapýsýnýn sosyalboyutunu kavramak önemlidir.Bu yaklaþýmlarý deðerlendirmede kullanýlan önemlibir analiz aracý habitus kavramýdýr. Habitus kavramýfaillerin (eyleyicilerin) belli bir þekilde davranmayayönelten bir eðilimler kümesi olmasýnýn altýnýçizmekte fayda var. Bu doðrultuda mekanabakýldýðýnda habitus kavramý mekaný da dönüþtürenbir kavramlaþtýrma olarak karþýmýzda durmakta.Belirli bir toplumsal ve koþul türünün içselleþtirilmesiyoluyla edindikleri ve söz konusu alanýn içindetanýmlanmýþ bir yörüngede az ya da çokgerçekleþme fýrsatý bulan farklý yatkýnlýk sistemleri14olarak tariflenebilir. Habitus eyleyiciyi fedaetmeden özne felsefesinden kaçýnmak, hem deyapýnýn eyleyici üzerinde ve onun aracýlýðý ileSally Mann The Dickyarattýðý etkileri hesaba katmaktan vazgeçmedenyapý felsefesinden kaçýnmak niyeti ileoluþturulmuþtur. Habitus pratik hakimiyet ve üreticikapasite olarak tanýmlanabilir. Alan habitusuyapýlandýrýr ve habitus alanýn kurulmasýna katkýdabulunur.Sosyal eyleyicilerin habitus ile kendilerinigerçekleþtirdikleri mekanlar toplumsal cinsiyetaçýsýndan deðiþik baðlamlarda ele alýnabilir.Erkeklikleri anarken, bu tanýmýn kapsamadýðýalanlarýn da varlýðýnýn üzerinde durmalýyýz. Ziraerkeklik toplumsal olarak var olmaktadýr veerkeklikten baþka toplumsallýklarla birlikte15anýlmalýdýr. “Queer in Spaces” adlý kitabýndaSpain'nin, cinsiyet ve mekan konusundakitartýþmalara katkýsý son derece deðerlidir. Özellikle,lezbiyenlerin, eþcinsellerin, transeksüellerin demekana dair oluþturduðu biçim farklýlýklarýný yansýtýr.Bu çalýþmanýn, cinsel tercihlerine göre,oluþturduklarý mekansal taktikler ve direniþbiçimlerin üzerinde durmasý, deðiþik kültürelortamlarýn kendilerine ait yaþam alanlarýnýkavramamýz için ufuk açýcýdýr. Özellikle hegemonikerkekliðin mekanlarýnda varolmaya ve türlü iktidarmekanizmalarýna karþý direniþi kurgulamayadeðinmesi önemlidir. Sadece cinsel anlamdafarklýlýklar deðil, bu nokta da kültürel, sosyal, sýnýfsalekonomik itilmiþliklerin de mekana dair yansýmalarýnýbu baþlýk altýnda toplayarak kavramamýza ýþýk tutar.Erkekliðin habituslar ile iþlemesine bir diðer örnekolarak, sanal mekanlara da deðinmek gerekir.Erkeklik hallerinin yeniden ancak türlü biçimlerleüretildiði sanal odalarda þimdiye kadar tariflenmemiþiliþkiler kurulur. Online iliþkiler, gerçek yaþamataþýnarak geliþmekte, gizlilik temelinde þekillenenerkeklik halleri gündelik hayata benzer mantýklasadece farklý araçlar kullanýlarak yenidenüretilmektedir. Mynet sohbet odalarýnda yapýlmýþçalýþma da erkeklik hallerinin sadece fiziksel alandadeðil, sanal mekanda da ortaya türlü biçimlerleortaya konulduðunun açýk kanýtý olmaktadýr.Türkiye'de internet kullananlarýn üçte ikisinierkeklerin oluþturduðu bu dokunulmaz alanda, onlinekurulan iliþkilerin kadýnlarý ve erkekleri dahaözgürleþtirdiðini varsaymak yerine, bu araþtýrmalarýarttýrarak derinleþtirilmesi gerekmektedir.Ataerkil bir toplumda yaþadýðýmýzý sürekli duyuyoruzve erkeklik hallerinin vahim sonuçlarýnýgözlemekteyiz. Köy meydanlarýnda, hanelerde,eðitim alanlarýnda, kamusal alanlarda bu iktidarýnnüvelerini birebir yaþamaktayýz. Türlü mekansalpratikler özelinde, erkekliklere deðinerek bir yandanda iktidar mekanizmalarýnýn mekana yansýmalarýnýsaptamaya çalýþmaktayýz. Bu saptamanýn vefarkýnda olmanýn mikro düzeyden baþlayarakyeniden üretilmemesi doðrultusunda adým atmayaolanak tanýdýðýný düþünmekteyiz. Türlü erkekliklerinvarolduðu gündelik hayatta, yukarýda saydýðýmýz gibitürlü mekanlar ve mimarlýklar da söz konusudur.Geleceðe dair çaðrý yapmanýn giderek güçleþtiði þuanki durumda, erkekliklerin giderek þekildeðiþtirdiðini kabul ederek ve bu deðiþimdekirollerimizi yeniden tarifleyerek, mekanlarý vemimarlýklarý belki de uygun biçimlerde yenidenüretebiliriz.1“Hane ve Piyasa Ekseninde Erkeklik” adlý TÜBÝTAK araþtýrmaprojesi kapsamýnda yapýlan ön araþtýrmalardan notlar. Cengiz, K.,Tol, U. U., Küçükural, Ö., “Hegemonik Erkeklik Peþinde”, Toplumve Bilim, 101, s. 50-70, Ýstanbul, Güz 2004, s. 61.2Süveydan, Þ., “Mimarlýk Teorisi Üzerine Tezler”, Mimarlýk, 289,s. 24-35, 1999.3Süveydan'a göre, mimari ürünler kavramýn talep edileceði yerdeðildir. Bu talep ancak mimarlýðýn teorik olarak düþünülmesi ilemümkün olacaktýr. Kavram üretmek filozof-oluþun iþlevidir.Kavram yoluyla yapý üretmek ya da yapýyý kavramsallaþtýrmanýnkavramýn kendisine ait olmayan bir iþlev olduðundan dem vurur.“Kavramýn içinde kavramýn kendisinden baþka düþünülecek bir16þey yoktur.”, ibid, s.32.4Spain, D., Gendered Space, The University of North CarolinaPress, ABD, 1992.5Agamben, G., Kutsal Ýnsan: Egemen Ýktidar ve Çýplak Hayat,Çev: Ýsmail Türkmen, Aytýntý Yayýnlarý, Ýstanbul, 2001.6Agamben'in kutsal insan üzerinden yaptýðý tartýþmalarýn enönemli noktasý, zoe ve bios ayrýmý. “Birincisi bütün canlý varlýklarýn(hayvanlarýn, insanlarýn ya da tanrýlarýn) ortak özelliði olan yalýnyaþama/canlýlýk olgusunu ifade ederken, ikincisi bir birey ya dagrubun bir özelliði olan yaþam(a) biçimine (hayat tarzýna) iþaretediyordu.” Genelde düþünürlerin bios'un üzerinde durduðunu,ancak zoe'yi ýskaladýðýný belirtir. ibid, s.9-10.7“Erkeklik yukarýda da bahsettiðimiz üzere iktidar ve bedenüzerinden kurulan bir kimlik ve toplumun bütün anlam dünyasýnýkuþatan eril bir söylem olarak ele alýndýðýnda, bizlere bu baðlamdaen temel kavramsal araçlarý Foucault ve Bourdieu'nün analizlerisunmaktadýr. Foucault (1986,2000) “hukuki söylem” olaraktanýmladýðý iktidara; egemenlik, yasa, yasaklama ve itaat etmekavramlarýyla ele alýnan geleneksel iktidar uygulamalarýnaalternatif olarak geliþen; artýk haklarla deðil tekniklerle, yasa iledeðil normalleþtirme ile, ceza ile deðil denetim ile iþlemeyebaþlayan modern iktidara dikkat çeker. Negatif deðil, pozitifiþlemekte olan yeni iktidar biçimi, üretken, yaþamý desteklemeye,yaþamýn saðladýðý güçleri sýnýrlamaya deðil arttýrmaya yöneliktir.Bu yüzden Foucault, bu iktidar biçimine bio-iktidar adýný verir. Bioiktidar,yaþama iki ana biçimde müdahale eder: insan bedenine birmakine olarak yaklaþan birinci biçimi “disiplinci” bir iktidardýr.Foucault'nun bedenin anatomipolitiði olarak adlandýrdýðý butekniðin hedefi, insan bedenlerini disipline etmek, yeteneklerinigeliþtirmek, daha verimli ve uysal kýlmak ve ekonomik denetimsistemleriyle bütünleþtirmektir. Nüfusun bio-politiði olarakadlandýrdýðý ikinci biçimi ise bedene bir doðal tür olarak yaklaþýrve nüfusu düzenleyici bir denetim getirir. Yeni iktidar teknolojileri,aslýnda görünmez ama her yerde hazýr ve nazýr olarakiþlemektedir. Baþka bir deyiþle, eskiden kamusal gösteriyiyeðleyen iktidar, þimdi arka plana çekilmiþ, kamunun bakýþýnagörülür hale gelen “nüfus” olmuþtur. Disipline edici pratikler,özneleri ikilik setleri yaratarak nesneleþtirmiþtir: akýllý/deli,hasta/saðlýklý, suçlu/iyi, normal/anormal, vb. Bu yazý baðlamýndakadýn/erkek ikiliðini de bunlara ekleyebiliriz.”, ibid, s.56.8Cengiz, K., Tol, U. U., Küçükural, Ö., “Hegemonik ErkeklikPeþinde”, Toplum ve Bilim, 101, s. 50-70, Ýstanbul, Güz 2004.9Anýlan proje, Dr. Sencer Ayata tarafýndan yürütülen ve TÜBÝTAKtarafýndan desteklenen SB3040 kodlu projedir.10Yalçýn-Heckmann, L., Kürtlerde Aþiret ve Akrabalýk Ýliþkileri,Ýletiþim Yayýnlarý, Ýstanbul, 2002.11Onur, H., Koyuncu, B., “Hegemonik” Erkekliðin GörünmeyenYüzü: Sosyalizasyon Sürecinde Erkeklik Oluþumlarý ve KrizleriÜzerine Düþünceler”, Toplum ve Bilim, 101, Güz 2004, s. 34.12Yalçýn-Heckmann, L., Kürtlerde Aþiret ve Akrabalýk Ýliþkileri,Ýletiþim Yayýnlarý, Ýstanbul, 2002, s. 185-229.13“Purdah: “Perde” ya da “ekran” anlamýna gelen ve güçlü birfiziksel ve toplumsal ayrýmla belirlenen bir cinsiyet rolüfarklýlaþmasýna gönderme yapan Urduca bir sözcük. Purdah eviçinde fiziksel mekanlarýn ayrýlmasý ve peçe benzeri giysilerinkullanýlmasýyla devam ettirilir. Büyük ölçüde Ýslam dini vekültürüyle iliþkilidir, fakat Müslüman halklar arasýnda biçim veadet derecesi açýsýndan son derece deðiþik uygulamalarýgörülür.”, Marshall, G., Sosyoloji Sözlüðü, Çev: Akýnbay, O.,Kömürcü, D., Bilim ve Sanat Yayýnlarý, Ankara, 1999.14Bourdieu, P., Wacquant, L. J. D., Düþünümsel Bir AntropolojiÝçin Cevaplar, Ýletiþim Yayýnlarý, 2003.15Queers in Space: Communities, Public Places, Sites ofResistance, Ed: Ingram, G. B., Bouthhilette, A., Retter, Y, BayPress, ABD, 1997.16Alemdaroðlu, A., Demirtaþ, N., “Biz Türk Erkeklerini BöyleBilmezdik: Mynet'te Erkeklik Halleri,” Toplum ve Bilim, 101, Güz2004, s. 206-224.