Mart 2005 - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

28 29erkeklik ve mekanerkeklik ve mekanTonguç Akýþ“Mesela bu mekan benimmekanýmdýr, burada kimse bendenyukarýya çýkamaz, racon dedikleribudur. Gücünü ispatlamadýr. Tekolmak, üstün olmak vardýr, eðer birigelir de benim bu üstünlüðümüsarsmak isterse olmaz! Baþkasýnýnyaptýðýný sindiremem. Eðer birisenden üstün takýlýyorsa, onu indirmeolayýdýr. Burada kimse havalý havalýkonuþamaz ya da buradakihatunlardan birine yan gözlebakamaz.” 1Türkiye'de erkeklik ve mekan konusunda, kýsýtlýaraþtýrmalardan dolayý oldukça tanýmsýz bir alanvardýr. Bu alan toplumsal yapýlardan da besleneceðiiçin mekanýn üretimi konusunda belirgin etkileri olanmimarlýðýn da, diðer disiplinlerle birlikte ele alýnarak,erkeklik ile iliþkisinin anlaþýlmaya çalýþýlmasý gerekir.Cinsiyet ve mekaný tartýþýrken, Þerif Süveydan'ýn dabelirttiði çaðrýya kulak vermek ve mimarlýk bilgisinintürlü disiplinlerden beslenmesinin çekincelerinedikkat etmek gerekir. Mimarlýk teorisi ile felsefeniniliþkisini tanýmlayan kýsaltýlmýþ metninde Süveydan,deðerli saptamalarla mimarlýk teorisinin alanýnýnancak geleceðe yapýlan bir çaðrýyla þu anki kriz2halinden sýyrýlabileceðini belirtir. Önemli olarakgördüðü nokta ise, disiplinlerarasýlýk olarak ortayakoyduðu mimarlýðýn diðer disiplinlerden beslenmesihalinin “kavram” üretmekten öteye gitmemesidir. Buüretim iþinin mimarlýðýn deðil felsefenin alanýna aitbir üretim olduðuna dikkat çekerek, kavramýn vedolayýsý ile söylemsel mimarlýðýn açmazlarýný ortaya3koyar. Erkeklik ve mekan üzerine araþtýrmaalanlarýna deðinilmesini bu baðlamda deðerligörüyoruz. Bu yöntemin, mimarlýðýn kendi teorikçerçevesini (mimarlýk teorisi alanýný), mimarlýkpratiklerini ve özellikle toplumbilim baðlamýnda elealýnan bir kavramsallaþtýrmanýn mekana dairyansýmalarýný araþtýrmak için de önemli bir yololduðunu düþünmekteyiz.Erkekliðin çalýþma yaþamýnda, hanede ve eðitimalanýnda ortaya çýktýðý halleri sýnýflandýrmak da olasý4bir yöntem olarak durur. Ancak böyle bir bölünmeyegirmeden, iktidar mekanizmalarýn ne tip bir erkekliküreterek böyle kurumsal ve mekansal ayrýþmayagidildiðini kavrayalým. Tarihsel olarak ele alýndýðýndaegemen iktidarýn önemli bir parçasý olmuþ erkeklikhallerini ve mekana yansýmalarýný, mekanlarýn sosyalbir ürün olduðunu unutmadan ele almalýyýz. Egemeniktidarýn gücünü bedenlerden alarak yeniden ürettiðikonusunda deðerli açýlýmlar saðlayan GiorgioAgamben, biyosiyasetin açýlýmlarýný özellikle çýplakhayatlarýn üzerinden oluþturulmasýný5sergilemektedir. Egemen iktidarýn ortaya koyduðuilk etkinlik, biyosiyasal bir beden yaratmaktýr.Ýstisnalarý oluþturma ve belirleme gücü, ki temelinihukuksal alandan alýr, egemenliðin sýnýrlarýný6geniþletmesinde önemlidir.Mekan üretiminde pratik olarak emek harcamanýnyanýsýra, sosyal, kültürel ve ekonomik baðlamda da7erkeðe (erkekliðe) özgü toplumsallýklarýn katkýsýerkekliklerin mekanla birlikte oluþmasýný saðlayanetkenlerdir. Gündelik hayat içinde erkeklik halleri vebu hallerin mekana yansýmalarý ya da tam tersiolarak mekanlarýn oluþturmaya yönelttiði erkeklikhalleri de bu konuda anýlmasý gereken davranýþlar.Mekanýn kendisi sosyal ve kültürel anlamda erkeklikhalleri oluþturabildiði gibi tarihsel süreklilik içindemekanlara atfedilen erkeklik davranýþlarý dolayýsý ilesosyal mekan üzerinde erkeklikler, “hegemonikerkeklikler”, bulunabilir. Futbol stadý, cami,kahvehane, bilardo salonu, pavyon, okul, fabrika,spor klübü, ev, ganyan bayileri, kýþla, birahane,meyhane, güç geliþtirme salonlarý, dövüþ kursu gibierkekliklerin yaþandýðý alanlarda erkekliklerinmekanlarla bütünleþip, çeþitli sosyal örüntülergerçekleþtirildiðini bilmekteyiz. Bu örüntüleredetaylandýrmadan erkeklikler olarak deðindiðimiz,özelinde “hegemonik erkeklik” olarakkavramsallaþtýrýlan, oluþuma bir göz atalým.Hegemonik erkeklik (eril erkeklik), “sosyal iliþkilerdeanlamý belirleyen, sözü sabitleyen, baskýnlýðýný hertürlü tavýr ve davranýþýyla teyit ettiren bir özne olmahalidir. Dolayýsýyla hegemonik erkeklik, sadeceerkekliði deðil kadýnlýðý da kuþatabilen bir söylemdir.8Bu anlamda 'kadýn' olan da, eril bir rol üstlenebilir”.Bir proje (Hane ve Piyasa Ekseninde Erkeklik)kapsamýnda ele alýnarak geniþlemesi beklenenhegemonik erkeklik araþtýrmasýnda mekanýnda9önemli bir etken olarak ele alýnmasý beklenmektedir.Araþtýrmanýn öncesinde yapýlan incelemeler sonundaerkeklik özellikleri olarak rekabet, güç, dayanýklýlýk,sertlik, kendine güven, rasyonellik, baþarý, netlik,disiplin ön plana çýkmaktadýr. Homojen bir erkeklikhalinden çok erkeklik hallerinden bahsedilmektedir.Cinsiyet ve mekan ile doðrudan ya da deðinilençalýþmalarý sýralayarak bu konu hakkýndakiperspektifleri geniþletebiliriz. Bu araþtýrmalarýndetaylarýna girmeden belki de mekan ve erkeklik sözkonusu olduðunda, temel yönlendiricimiz olan“sosyal mekanýn sosyal bir üretim olduðu” savýnýnaltýný çizmemiz gerekir. Bu savla beraber tümel birerkeklikten söz edememe, daha çok erkeklikhallerinin mekana yansýmalarýndan konuþmanýn dahadoðru bir yöntem olmasý gerekliliðidir. Bu doðrultudaanýlmasý gereken önemli bir çalýþma, “Kürtlerde10Aþiret ve Akraba Ýliþkileri”. Lale Yalçýn-HeckmanSally Mann The Last Time Emmett Modeled Nudedoktora tezi kapsamýnda yaptýðý antropolojikçalýþmasýnda deðerli bir mekan analizi vardýr. Topraðýiþlemeyle toplumsal anlamda cinsiyetlerinþekillenmeye baþlandýðý doðruysa, cinsiyet vetoprak, cinsiyet ve mekanýn köklerini araþtýrýrken11karþýmýza çýkmaktadýr. Bu baðlamda köy mekaný veköy evleri incelenerek mekanýn toplumsal yapýiçerisinde nasýl þekillenebildiði dair ipuçlarý sözkonusudur. Yalçýn-Heckmann, dað ve ova köylerihakkýnda detaylý bilgilerin ardýndan hanelerin sosyalolarak örgütlenmesine deðinir. Çalýþmada hane enküçük birimi özelinden de odalarýn konumlanýþý,misafirin konumlanýþý, eþlerin dýþarýda zamangeçirme süre ve amacý, iþlevsel kullanýmlar, yatmahiyerarþisi mekanýn toplumsal cinsiyet üzerine12açýlýmlarýný yansýtmaktadýr.13Yukardaki çalýþmayla birlikte “purdah” kavramýnýnçeþitli toplumsal yansýmalarý da deðerlendirilmelidir.Ýslam ve Hindu topluluklarýnda kadýnlarýn toplumsalhayatýn içine dahil edilmeden yaþamlarýnýsürdürmesini saðlayan bu toplumsal gerçek,görünmeyen ama heryerde var olan çoklu erkeklikhallerinin aðýr bir örneðidir. Erkeklik yukarda dabelirtiðimiz gibi iktidar anlaminda hane özelinde