Mart 2005 - Mimarlar Odası Ankara Şubesi

22 23Evren Kocabýçak‘Cinsiyet' ve 'mekan' arasýnda bir iliþki kurulmasýmümkün müdür? Eðer mümkünse bu iliþkiyiirdelemek bize ne kazandýrýr? Elbette bilgi üretimininamacý hem insanlýðýn içinde bulunduðu mevcutkoþullarý anlamasýný saðlamak, hem de bu koþullarýdeðiþtirmeye çalýþmaktýr. Eðer cinsiyet ve mekanarasýnda bir iliþki olduðunu iddia ediyorsak ve bununüzerine bilgi edinmeye ve üretmeye çalýþacaksak; buçabanýn, hem bu iliþkiyi ortaya çýkaran koþullarýanlamamýza, hem de bu koþullarý deðiþtiripgeliþtirmemiz süreçlerine bir katkýsý olmasý gerekir.Bu baðlamda, yalnýz mimari deðil ayný zamandasosyolojik bir olgu olan 'mekan' ile yalnýzca biyolojikbir olgu olan 'cinsiyet'in nasýl iliþkilendirilebileceðiönemli bir sorudur. Neticede eðer ki cinsiyet doðal,doðuþtan edinilen ve deðiþmez bir özelliðimiz ise bukonu üzerinde inceleme yapmanýn ve bilgi üretmeyeçalýþmanýn ne gibi bir faydasý olabilir? Eðer bu konuçerçevesinde çalýþmaya devam edersek, kadýnlarýnher alanda olduðu gibi mimarlýkta da altasýralanmýþlýðýný farketmemiz -ki bu alta sýralanmýþlýkyalnýzca kadýnlarýn pek çok mekandan dýþlanmalarýnýdeðil mekan üretiminde erkekler kadar söz sahibiolamamalarýný da kapsamaktadýr- bir geliþmeyeönayak olmayacaktýr. Neticede bizler kadýnolduðumuz ve kadýnlýða dair bir takým özellikleribarýndýrdýðýmýz için alta sýralanmýþýzdýr. Ve nasýlsakadýnlýk doðuþtan edinilen ve deðiþmez birözelliðimiz olduðu için, toplumsal hayatta ikinciplanda kalmamýz deðiþtirilebilir bir durum deðildir.'Cinsiyet' sözcüðünün barýndýrdýðý bu 'doðal olan' ve'deðiþmez' ibareleri, kadýnlarýn maruz kaldýðýezilmeyi, baský ve sömürüyü açýklamak içinkullanýlagelmiþtir. Bir bakýma kadýnlarýn bedenionlarýn toplumdaki ikincil statülerinin sorumlusudur.Ve bu durum doðal olarak kabul edilince ortadakiadaletsizliðe ve eþitsizliðe deðinmeye gerek kalmaz.Oysa ki 'cinsiyet' (sex) yerine kullanýlan'toplumsal cinsiyet' (gender) kadýnlarýnalta sýralanmýþlýklarýný biyolojiközeliklerle açýklayan genel eðilimlebaþetmek üzere ortaya konmuþtur.Herkesin doðuþtan gelen bir cinsiyetivardýr fakat her kültürün kadýnlara veerkeklere yükledikleri roller farklýdýr. Busosyal ve kültürel rollerin öðretilmesi veöðrenilmesi sonucu toplumsal cinsiyetortaya çýkar. Feminist sosyolog Ann Oakley'inde belirttiði gibi, “Toplumsal cinsiyet bir kültürmeselesidir. Erkek ve kadýnlarýn 'eril' ve 'diþil' olaraksosyal sýnýflandýrýlmasýna iþaret eder. Eðer cinsiyetindeðiþmezliðini kabul edeceksek, toplumsal cinsiyetindeðiþkenliðini kabul etmemiz zorunludur.” Bunagöre, kadýnlarýn ve erkeklerin toplum içinde sahipolduklarý farklý statülerin belirleyicisinin 'cinsiyet'deðil 'toplumsal cinsiyet' olduðu iddia edilebilir. Bustatüler, toplumsal ve kültürel olarak belirlenir vedoðanýn bununla ilgisi çok azdýr. Feminist yazar2Kamla Basin'e göre, mevcut toplumsal cinsiyetrollerinde kadýn, 'beden,' 'duygu,' 'doða,' 'özne,' ve'özel' ile eþleþtirilirken, erkek 'akýl,' 'kültür,' 'mantýk,''nesne, ve 'kamusal' ile nitelendirilmektedir. Buözellikler yalnýzca zýt kutuplarý ifade etmekle kalmaz,ayný zamanda hiyerarþiyi de yaratýr. Akýl bedenden,mantýklý ve nesnel olan duygusal ve öznel olandanüstündür. Ancak kadýnlara ve erkeklere atfedilen bunitelikler, sanýldýðý gibi doðuþtan edinilmemekte,toplumsal ve kültürel bir süreç içindeöðrenilmektedir. Kýsaca bu genellemelerin temelinde'cinsiyet' deðil 'toplumsal cinsiyet' bulunmaktadýr.Bu baðlamda 'mekan' ile iliþki kurmayýdeneyeceksek, bu iliþki 'cinsiyet' ile deðil 'toplumsalcinsiyet' ile kurulmalýdýr ki deðiþime ve ilerlemeyeolanak saðlayabilsin. Aksi halde her alanda olduðugibi, mimarlýk alanýnda da kadýnlarýn içindebulunduðu durum, 'doðal' ve 'deðiþmez' olmaktehlikesiyle karþý karþýya kalabilir.1Oakley Ann. 1985. Sex, Gender and Society, England, GowerPublishing Company, s.16.2Bhasin Kamla. 2003. Toplumsal Cinsiyet: Bize Yüklenen Roller,Ýstanbul, Kadýnlarla Dayanýþma Vakfý Yayýnlarý, s. 12-13.1