Hücre-Hücre Hücre Hücre Hücre-Matriks Ä°liÅkileri - Ankara ...
Hücre-Hücre Hücre Hücre Hücre-Matriks Ä°liÅkileri - Ankara ...
Hücre-Hücre Hücre Hücre Hücre-Matriks Ä°liÅkileri - Ankara ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Hücre-Hücre<br />
Hücre-<strong>Matriks</strong><br />
İlişkileri<br />
Prof.Dr. Alp Can<br />
(A.Ü. Tıp Fakültesi Histoloji-Embriyoloji ABD)<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
• Hücreler arasındaki bağlantı ve yapışma<br />
birimlerinin i i i yapı ve işlevleri<br />
l i<br />
• Hücrenin çevresindeki matriks ile ilişkisinde rol<br />
oynayan yapılar<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Epitel Dokusu<br />
Bağ Dokusu<br />
Hücrelerarası <strong>Matriks</strong><br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Yapışmalar<br />
Bağlantılar-Tutunmalar<br />
İletişim birimleri<br />
Yapışmalar<br />
• Hücreleri bir arada tutan faktör(ler) nedir?<br />
• Aynı tür hücreler nasıl olup birbirini i i tanıyor<br />
ve birarada yerleşme kararı alıyorlar?<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Hücre-Hücre / Hücre-<strong>Matriks</strong> İlişkileri<br />
Bağlantı Birimleri<br />
Yapışma Molekülleri<br />
Hücre-Hücre<br />
Bağlantı Birimleri<br />
mikrofilamanlar<br />
ara filamanlar<br />
Hücre-Hücre<br />
Yapışma Molekülleri<br />
Hücre-<strong>Matriks</strong><br />
Bağlantı Birimleri<br />
Hemidesmozom Fokal adezyon<br />
(integrinler) (integrin)<br />
Hücre-<strong>Matriks</strong><br />
Yapışma Molekülleri<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Hücreler Arası Bağlantı ğ Birimleri<br />
Tıkayıcı Birimler<br />
Tıkayıcı Bağlantı Birimleri i i küçük ük moleküllerin ve<br />
hatta suyun bile geçişine izin vermez<br />
• Sıkı Bağlantı (zonula occludens)<br />
Tutundurucu Birimler<br />
Hücrelerin birbirine ve matrikse sıkıca tutunmasını<br />
sağlar<br />
• Ara bağlantı (zonula adherens)<br />
• Desmozom (makula adherens)<br />
• Hemidesmozom<br />
İletişim Birimleri<br />
Hücrenin etrafındaki hücrelerle alış-veriş<br />
yapmasını sağlar<br />
• Oluklu bağlantı (nekzus=gap junction)<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Tıkayıcı Bağlantı Birimleri<br />
• Sıkı Bağlantı (Zonula Occludens)<br />
Sıkı bağlantı<br />
• Epitel hücreleri arasında<br />
bulunur<br />
• Seçici geçirgen engeller<br />
yaratır, böylece iki<br />
kompartman arasında<br />
kimyasal gradient oluşur<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
•Sıkı bağlantılar taşıyıcı proteinlerin birbirine karışmasını engeller.<br />
Hücre Boyunca Taşınım<br />
(Transselüler taşınım)<br />
sitoplazma<br />
üzerinden<br />
taşınma<br />
bazolateral<br />
yolla<br />
taşınım<br />
Hücreler Arasından Taşınım<br />
(Paraselüler taşınım)<br />
Sıkı bağlantılar bazen küçük moleküllere<br />
geçirgen olabilir.<br />
Örn; zengin bir yemekten sonra bağırsaktaki<br />
amino asitler ve şekerler sıkı bağlantılar<br />
üzerinden kana geçerler.<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Tutundurucu Bağlantı Birimleri<br />
• Bir hücrenin iskeletini<br />
komşu hücrenin<br />
iskeletine zar<br />
üzerinden bağlayarak<br />
hücrenin yerini<br />
sağlamlaştırırlar.<br />
• Hücrelerin birbirine<br />
tutunmasının çok<br />
önemli olduğu<br />
dokularda (kalp, kas,<br />
epitel) çok belirgindir.<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Tutundurucu Bağlantı ğ Birimleri<br />
Ara bağlantı (zonula adherens)<br />
Desmozom (macula adherens)<br />
Tutundurucu Birimlerin Yapısı<br />
Hemidesmozom<br />
Hücre içindeki<br />
tutunma t proteinleri<br />
i<br />
(aktin, catenin, vinculin, α-actinin)<br />
Zar boyunca yer alan<br />
yapışma proteinleri<br />
i<br />
(cadherin’ler)<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Ara Bağlantı<br />
(zonula adherens)<br />
• Kuşak biçiminde tutunma yüzeyleri<br />
• Mikrofilamanlarla (F-aktin) hücre içinden destek<br />
• Hücrelerarası aralıkta cadherin ailesinin üyeleri olan<br />
desmocollin ve desmoglein proteinleri i bulunur.<br />
• Ca 2+ bağımlıdırlar.<br />
• Zar üzerinde desmoplakin ve plakoglobin proteinlerinin<br />
olduğu plaklar bulunur.<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Desmozom<br />
(macula adherens)<br />
• Hücreleri birbirine tutunduran düğme şeklindeki bağlantı<br />
birimleri<br />
• Hücre içinde ara filamanlara (tonofilamanlar) tutunurlar<br />
• Hücrelerarası aralıkta cadherin ailesinin üyeleri olan<br />
desmocollin ve desmoglein proteinleri bulunur.<br />
• Ca 2+ bağımlıdırlar.<br />
• Hücrelerarası mesafedeki yapışma ş proteinleri<br />
(plakoglobin, desmoplakin)<br />
Pemphigus:<br />
Desmozomlardaki cadherin<br />
ailesi proteinlerine karşı<br />
antikor oluşumuna bağlı<br />
ölümcül ül deri hastalığı<br />
ğ<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Hemidesmozom<br />
o<br />
• Epitel hücrelerini altındaki bazal laminaya<br />
tutundurur.<br />
• Bileşenleri;<br />
– Ara filamanlarla bağlı olan sitoplazmik plaka<br />
–Zarı bazal laminaya bağlayan laminin 5 yapısındaki<br />
plaka<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
İletişim Birimleri<br />
(Oluklu bağlantı= Nekzus= Gap junction)<br />
• Bir hücrenin diğeriyle madde alış-verişini sağlarlar<br />
• 2-4 nm’lik pasajlardır.<br />
• 1000 dalton ≤ moleküllerin geçişi için kullanılır.<br />
• İnorganik iyonlar (Ca, Na), şekerler, aa, nükleotidler,<br />
vitaminler, hücre içi düzenleyiciler (cAMP) geçiş yapar.<br />
• Geçirimleri dinamiktir. Hücrelerden birisi zarar görürse<br />
oluklu bağlantılarını kapatarak diğer hücrenin zarar<br />
görmesini i engeller.<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Oluklu Bağlantı=Nekzus<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
isim<br />
Sıkı bağlantı<br />
Ara bağlantı<br />
Desmozom<br />
Oluklu bağlantı<br />
Hemidesmozom<br />
işlev<br />
Epitel hücrelerini birbirine yapıştırarak<br />
aradan sızmayı önler<br />
Bir hücrenin aktin filamanlarını diğer<br />
hücreninkilere bağlar<br />
Bir hücrenin ara filamanlarını diğer<br />
hücreninkilere bağlar<br />
Küçük moleküllerin bir hücreden<br />
diğerine geçişini sağlar<br />
Hücredeki ara filamanları hücrenin<br />
altında yer alan bazal laminaya bağlar<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Yapışma’nın Önemi<br />
•Embriyolojik Göç<br />
•Farklılaşma<br />
• Birlikte davranma ve hareket etme<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Hücrelerin birbirine ve matrikse yapışmasını<br />
sağlayan moleküller<br />
(hücre yapışma (adezyon) molekülleri)<br />
• Ca<br />
2+ bağımlı olanlar<br />
‣ Cadherin (diğer hücre ile bağlantı)<br />
‣ Selektin<br />
• Ca 2+ bağımlı olmayanlar<br />
‣ İntegrin (ekstraselüler ortamla bağlantı)<br />
‣ N-CAM (nöral-cell adhesion molecule)<br />
‣ I-CAM-1 ve I-CAM-2 (intercellular CAM)<br />
‣ V-CAM<br />
Ig süper ailesi<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
• E-cadherin (epitel)<br />
Cadherin Süper Ailesi<br />
(Ca 2+ bağımlı)<br />
(yaklaşık 40 tip)<br />
• N-cadherin (MSS, lens, iskelet ve kalp kası)<br />
• P-cadherin (trofoblastlar)<br />
tl • Cadherinlerin ve/veya<br />
Cateninlerin ortadan<br />
kalkması metastaza<br />
neden olur.<br />
Örn: β-catenin-kolorektal<br />
karsinogenez<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Selektin Ailesi<br />
(Ca 2+ bağımlı)<br />
• Kan hücreleriyle l endotel hücreleri<br />
arasındaki yapışmaları sağlayan KH<br />
bağlayan proteinlerdir.<br />
• İntegrinlerle g ve ICAM ile birlikte özellikle<br />
lenfositlerin endotel hücreleri üzerinden<br />
kandan dokulara a geçişinde ş (ekstravazasyon)<br />
a asyo rol oynarlar (inflamasyon)<br />
‣ L- selektin (lökositlerde)<br />
‣ P-selektin (kan plaketlerinde ve endotel hc)<br />
‣ E-selektin (endotel hücrelerinde)<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Selektin<br />
Üç Ekstraselüler Bölge<br />
1. KH tanıyıcı<br />
2. EGF-benzeri<br />
3. Kısa tekrarlar<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
İntegrin’lerg<br />
• Transmembran matriks<br />
reseptörleridir.<br />
• Ca 2+ bağımlı olmayan an<br />
yapışma molekülleridir.<br />
• İki alt üniteden (heterodimer)<br />
oluşurlar<br />
• Hücre içindeki aktin iskeletini<br />
hücrelerarası matrikse bağlarlar.<br />
• Hücre dışındaki ligandları<br />
fibronektin ve laminin’dir.<br />
i • Embriyogenez’de hücrelerin<br />
hedeflerine ulaşmasında önemli<br />
• α ve β alt ünitelerinin farkı (8 çeşit<br />
β, 19 çeşit α) sonucunda<br />
memelilerde 24 çeşit integrin<br />
molekülü saptanmıştır.<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
İntegrin tipi Ligand<br />
Dağılım<br />
α 5 β 1 fibronektin her hücrede<br />
α 6 β 1 laminin her hücrede<br />
α 7 β 1 laminin kas hücreleri<br />
7β 1<br />
α L β 1 Ig süperailesi lökositler<br />
α 2 β 3 fibrinojen kan plaketleri<br />
α 6 β 4 laminin hemidesmozomlar<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Disintegrin’ler<br />
• İntegrin’ler g üzerinden (β 1 ve β 3 ) olan ECM<br />
bağlantısını bozan küçük proteinler<br />
• Yılan zehirinde bulunur<br />
• MMP (matriks metalloproteaz) bölgeleri var<br />
• Albolabrin, Applagin, Barbourin, Batroxostatin,Bitistatin, Echistatin,<br />
Elegantin, Eristicophin, Flavoridin, Halysin, Kistrin, Tergeminin, Triflavin.<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Ig süper ailesi üyeleri<br />
(Ca 2+ bağımlı ğ olmayan yapışma molekülleri)<br />
• NCAM<br />
(nöral hücre adezyon molekülü)<br />
• ICAM-1, ICAM-2<br />
(interselüler hücre adezyon<br />
molekülü)<br />
Lökositlerin yerleşiminde (homing) ve<br />
inflamasyonda<br />
• VCAM-1<br />
(vasküler hücre adezyon molekülü)<br />
Lökositlerin yerleşiminde (homing) ve<br />
inflamasyonunda<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Aile Ligandları Kalıcı hücre<br />
bağlatısığ<br />
Cadherinler Homofilik bağlantılar Bağlantı birimleri ve<br />
desmozomlar<br />
Selektinler Karbonhidratlar Yok<br />
İntegrinler ECM Fokal yapışma ve<br />
hemidesmozom<br />
Ig süperailesi üyeleri<br />
Yok<br />
Ig süperailesi İntegrinler Yok<br />
Homofilik bağlantılar<br />
l Yk Yok<br />
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Her hakkı saklıdır, izinsiz çoğaltılamaz ve kullanılamaz
Change language