Bîra qederê - Nefel

»Fotograf û fotografkêþî þoreþeke yekta ye.« R. Xendamian, fotografkêþê
yekta yê Kadiköyê li ser qerteke danasînê ya hunera xwe, bi
fransizî, weha nivisiye: þoreþ... Ew, ne neheq e. Hem wî hem jî fotografkêþê
din ê Kadiköyê Servanis xwendina xwe li Fransê, Parîsê kirine.
Haya herduyan jî ji guherînên cîhanê, dîtinên nû yên civakî û pêþketinên
teknîkî heye. Herdu jî baþ pê dizanin ko dinya ketiye nav heyameke nû
ya guherînên welê ko her yek bi serê xwe þoreþeke mezin e. R. Xendamian
li Parîsê hîn bûye ko fotograf di warê pêþketina merivahî û teknîkê de
þoreþeke mezin e. Þoreþeke mezin li hember wext, herikîna wextê, dewr û
tarîxê... Fotografek ko îro tê kiþandin, sibê û dusibê jî dimîne. Fotografek
ko li vir tê kiþandin, li her aliyê dinê nemiriya xwe diparêze û didomîne.
Ji ber vê yekê ye ko R. Xendamian, li ser eynî qerta danasînê, weha
didomîne; »ev þoreþa mezin a pêþketinê ko sala 1839-an keþif bû, niha
hatiye nik me Stembol û Kadiköyê. Eger hûn dixwazin, ev þoreþa li ser zimanan
alîkarî li we û nasên we bike, kerem bikin... fotograf wê we bike
nemir...«
Stembolî, bi taybetî jî Kadikoyî hê nû bîr bi nemiriyê û hunera fotografê
dibin. Ew yek bi yek, rêz bi rêz derin atolyên Servanis û R.
Xendamian û xwe dikin nemir. Ew fotografên xwe nîþanî hev didin, wan
mîna kitêbeke muqedes di paþilên xwe de vediþêrin û bi serbilindî, car bi
car, li kopiya xwe dinihêrin. Þoreþa nû xwe gîhandiye Stembolê û pêl bi
pêl fireh dibe. Meriv bi hêsanî dikare bibêje ko eger di destpêka salên
1890-an de, li hemû Kadiköyê, du kesên ko þixulê wan herî baþ be hene,
ew jî Thedore Servanis û Rafael Xendamian in. Belê, pêþnavê wan
Thedore û Rafael e. Lê belê tu kes wan bi pêþnavê wan bi nav nake, ew
monsiuer Servanis û Xendamian in. Atolyên wan hertim tijî ne. Paþa,
zabit, dewlemend, nivîskar, rojnamevan, beg, jin, zarok, pîr û kal hemû
tên, xwe didin hev, li hember makîna reþ a ecêb rûdinin, li qulika biçûk
dinihêrin û tiþtekî pir nû û xweþ li jiyana xwe zêde dikin; fotograf.
Monsiuer Servanis û Xendamian hem hevalên hev in hem jî raqîbên
hev. Bala wan pir li ser xweþî, zelalî û dewlemendiya fotografan e. Kî di
van waran de bi ser keve, ew, bêþik dibe hoste û yekta. Li gora gotinan û
xweþî û mezinahiya atolyê û neqþên qertên fotografan, meriv dikare bibêje
ko R. Xendamian hîn bêtir biserketî ye. Li piþta qertên herduyan jî hin
neqþ û wêne hene. Li piþta qertên Servanis, stêrkeke þeþkoþe heye. Stêrk li
herî jor e. Tîrêjên stêrkê bi xetên xuya ber bi jêr dibin. Tîrêjên ko ji zikê
stêrkê derdikevin, her ko dere ji hev vediqetin û navbera wan fireh dibe.
26• BÎRA QEDERÊ E-POSTE: INFO@NEFEL.COM MALPER: WWW.NEFEL.COM