YARA İYİLEŞMESİ
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>YARA</strong> <strong>İYİLEŞMESİ</strong><br />
Yrd.Doç.Dr. Burak Veli Ülger
<strong>YARA</strong><br />
Doku bütünlüğünün bozulmasıdır.<br />
Cerrahi ya da travmatik olabilir.
• Akut Yara: Onarım<br />
süreci düzenli ve<br />
zamanında gelişir.<br />
Anatomik ve<br />
fonksiyonel bütünlük<br />
daha iyi kazanılır.
• Kronik Yara: Onarım<br />
düzenli ve zamanında<br />
olmadığı için, yeterli<br />
anatomik ve fonksiyonel<br />
düzelmenin olmadığı<br />
yaralardır.
<strong>YARA</strong> <strong>İYİLEŞMESİ</strong> TİPLERİ<br />
• Primer İyileşme<br />
• Sekonder İyileşme<br />
• Tersiyer İyileşme
Primer İyileşme<br />
• Yara kenarlarının sütür,<br />
stapler veya tape ile<br />
biraraya getirilmesiyle<br />
oluşur.<br />
• Sonuçta minimal skar<br />
oluşur.
Sekonder İyileşme<br />
• Açık bırakılan yaranın,<br />
-Kontraksiyon<br />
-Granulasyon<br />
-Epitelizasyon ile<br />
kapanmasıdır.<br />
• Daha büyük skar oluşur.<br />
• Yara kapanması<br />
başarılamaz ise Kronik<br />
yara oluşur.
Tersiyer İyileşme<br />
• Gecikme, aşırı doku<br />
nekrozu,yabancı cisim<br />
ve kontaminasyon olan<br />
yaralarda, enfeksiyon<br />
gelişmesini önlemek için<br />
yaranın birkaç gün<br />
sonra kapatılmasıdır.
İyileşme tipine Göre Yaranın Mekanik<br />
Gücü<br />
• Yara iyileşmesinden<br />
sonra Yara Gerilim<br />
Kuvveti, Sağlam<br />
dokunun gerilim<br />
kuvvetinin en<br />
fazla%80’ine ulaşabilir.
Yara İyileşmesi<br />
Travma ile başlatılan hücresel ve biyokimyasal<br />
olayların yeni doku oluşumuyla sonuçlanmasıdır.
• Birbiri üzerine binen 3<br />
aşamadan oluşur:<br />
-Hemostaz ve inflamasyon<br />
-Proliferasyon<br />
-Maturasyon ve Remodelling
Hemostaz<br />
• Damar hasarı sonucu<br />
kanama oluşur.<br />
• Refleks olarak<br />
vazokonstruksiyon olur.<br />
• Trombositler ilk tıkacı<br />
oluşturur.<br />
• Daha sonra, Fibrin tıkaç<br />
oluşturulur.
İnflamasyon<br />
• Trombositlerden salınan<br />
-IGF-1<br />
-TGF-α<br />
-TGF-β<br />
-PDGF<br />
gibi sitokinler, nötrofil<br />
ve fibroblastları yara’ya<br />
çekerler.
İnflamasyon<br />
• İlk 24 saat içinde,<br />
yarada Nötrofiller hakim<br />
olur.<br />
• Nötrofillerin primer<br />
görevi, bakterilerin ve<br />
doku debrislerinin<br />
fagositozudur.<br />
• Ayrıca, çeşitli enzim ve<br />
sitokinlerin de<br />
salınmasından<br />
sorumludur.
İnflamasyon<br />
• 24-48 saat sonra,<br />
yarada hakim olan<br />
hücreler Makrofaj’lardır.<br />
• Hücre artıklarını<br />
fagosite ederler.<br />
• TGF-β,IGF-1,EGF vb.<br />
sitokinler salgılayarak<br />
hücre proliferasyonu,<br />
matriks sentezi ve<br />
anjiogenezi düzenlerler.
Proliferasyon<br />
• Fibroblastlar için en<br />
önemli kemotaktik<br />
faktör PDGF’dir.<br />
• Kollajen’in sentez<br />
edildiği dönemdir.<br />
• 5-7. günlerde kollajen<br />
sentezi pik yapar.<br />
• Yara gerginliğinin arttığı<br />
dönemdir.
Proliferasyon<br />
• Anjiogenez ve<br />
epitelizasyon da<br />
gerçekleşir.
Maturasyon ve Remodelling<br />
• Sentez edilmiş olan<br />
Kollajen’in yeniden<br />
düzenlenmesiyle<br />
karakterizedir.<br />
• Serin Proteaz ve Matriks<br />
Metallo Proteazlar<br />
tarafından yıkılır.<br />
• Kollajen yapımı ve yıkımı<br />
arasında denge oluşur.<br />
• İnflamatuar hücreler<br />
giderek azalır.
Maturasyon ve Remodelling<br />
• Erken dönemde matriks<br />
iskeleti Tip 3 kollajen ve<br />
Fibronektin’den oluşur.<br />
• Nihai matriks iskeleti ise<br />
Tip 1 kollajen tarafından<br />
oluşturulur.
Yara İyileşmesindeki Mekanizmalar<br />
• Epitelizasyon:<br />
Deri veya mukozada tam<br />
kat olmayan<br />
yaralanmalarda,<br />
keratinositlerin<br />
migrasyonu ve çoğalması<br />
ile defektin<br />
kapatılmasıdır.<br />
• 48 saatten az bir sürede<br />
tamamlanır.
Yara İyileşmesindeki Mekanizmalar<br />
• Yara kontraksiyonu:<br />
Doku kaybı olan<br />
yaralarda, yara<br />
kontraksiyonu ile yara<br />
küçültülmeye çalışılır.<br />
• Myofibroblastlar<br />
tarafından<br />
gerçekleştirilir.<br />
• 5. günde başlar, 39.<br />
günde tamamlanır.
Yara İyileşmesindeki Mekanizmalar<br />
• Yara kontraksiyonu:<br />
Açık yaraların<br />
kapanmasında yaklaşık<br />
%80 etkilidir.<br />
Daha çok deformite ve<br />
fonksiyon bozukluğuna<br />
yol açar.
Yara İyileşmesindeki Mekanizmalar<br />
• Bağ Doku Matriks Birikmesi<br />
Fibroblastlar tarafından gerçekleştirilir.<br />
Bağ dokusu matriksini:<br />
-Kollajen<br />
-Proteoglikanlar<br />
-Elastin<br />
-Fibronektin<br />
-Laminin oluşturur.
Kollajen Sentezi<br />
• 19 ayrı kollajen tipi var.<br />
• 3 polipeptid zincirden<br />
oluşur.<br />
• Her zincir yüksek<br />
frekansla tekrarlayan<br />
Glisin-Prolin-X<br />
sekanslarından oluşur.<br />
• X, sıklıkla<br />
Hidroksiprolin’dir.
Kollajen Sentezi<br />
• Kollajen sentezinde,<br />
hidroksilasyon basamağı<br />
çok önemli. Yapının<br />
kararlılığını sağlıyor.<br />
• PirolenHidroksilaz<br />
enziminin kofaktörü<br />
Askorbik asit’tir.<br />
• Vit C eksikliğinde<br />
Skorbüt oluşur.
Kollajen Sentezi<br />
• Prokollajen, GER’den<br />
ektstrasellüler alana<br />
sekrete edildikten<br />
sonra, ProkollajenC/N<br />
proteinaz ile<br />
propeptidler ayrılır.<br />
• Lizil oksidaz, kollajen<br />
proteinleri arasında<br />
çapraz bağlar yapar ve<br />
Kollajen Fibrilleri oluşur.
Kollajen Sentezi<br />
• Lizil oksidaz’ın fonksiyon<br />
gösterebilmesi için<br />
Bakır’a ihtiyacı vardır.<br />
• D penisilamin ve β<br />
amino propio nitril<br />
tarafından inhibe edilir.
Kollajen Sentezi<br />
• Normal dermiste<br />
%80 Tip 1 kollajen,<br />
%20 Tip 3 kollajen<br />
bulunur.<br />
• Yara iyileşirken, ilk 3-4<br />
gün Tip 3 Kollajen fazla<br />
iken, daha sonra Tip<br />
1kollajen baskın hale<br />
geçer.
Yara İyileşmesinde Sitokinler<br />
• Sitokinler, hücreler arası iletişimi sağlarlar.<br />
• Endokrin: IGF-1<br />
• Parakrin: PDGF, TGF-β<br />
• Otokrin:
Yara İyileşmesinde Sitokinler<br />
• PlateletDerivedGF<br />
• Transforming GF-β<br />
• Fibroblast GF<br />
• Epidermal GF<br />
• KeratinositGF<br />
• …
İyileşme Dokusunun Fiziksel Özellikleri<br />
• Yara iyileşmesi sırasında<br />
gerçekleşen tüm<br />
reaksiyonların en<br />
önemli sonucu Yara<br />
Gerilim Kuvveti’nin<br />
normal düzeyine<br />
getirilmeye<br />
çalışılmasıdır.
İyileşme Dokusunun Fiziksel Özellikleri<br />
• Yara iyileşmesinin erken<br />
döneminde Yara Gerilim<br />
Kuvvetine katkıda<br />
bulunan en önemli<br />
faktör, epitel<br />
hücreleri,fibroblastlar<br />
ve endotel hücreleri ile,<br />
Fibrin-Fibronektin<br />
kompleksi arasındaki<br />
kohezyon kuvvetidir.
İyileşme Dokusunun Fiziksel Özellikleri<br />
• Kollajen fibrillerin<br />
oluşmasıyla birlikte,<br />
yara gerilim kuvveti<br />
hızla artar.<br />
• Postoperatif 4-6.<br />
günden sonra yara<br />
gerilim kuvveti hızla<br />
artarak,14-16.günde en<br />
yüksek değere ulaşır.
İyileşme Dokusunun Fiziksel Özellikleri<br />
• Farklı dokularda yara<br />
iyileşme hızları farklıdır.<br />
• Fasyada, orijinal gerilim<br />
kuvvetinin %50sine 50<br />
günde, %80 ine 6 ay-1<br />
yılda ulaşılır.<br />
• Yara gerilim kuvveti,<br />
orijinal dokunun gerilim<br />
kuvvetinin en fazla<br />
%80’ine ulaşabilir.
Yara İyileşmesini Etkileyen Faktörler<br />
• Genel Faktörler:<br />
-Yaş: Eşlik eden hastalıklara bağlı olarak<br />
-Anemi: Oksijenasyonu bozarak<br />
-Kotikosteroidler: İnflamasyonu baskılayarak<br />
-Sitotoksik ilaçlar:Hücre proliferasyonun engelleyerek<br />
-DM: Erken inflamasyon aşamasında bozulma olur<br />
-Malnutrisyon:Hipoproteinemi. Korunmak için Enteral /<br />
parenteral beslenme
Yara İyileşmesini Etkileyen Faktörler<br />
• Genel Faktörler:<br />
-Sarılık<br />
-Obesite<br />
-Kompanse Oligemi/Hipoksi<br />
-Malign hastalıklar<br />
-Enfeksiyon<br />
-Vitamin Eksiklkleri: VitC/A/E/B2/B1/B6<br />
-Eser Element Eksiklikleri:Çinko,Bakır<br />
-Genetik ve immünolojik sorunlar
Yara İyileşmesini Etkileyen Faktörler<br />
• Lokal Faktörler:<br />
-Kan akımı<br />
-Denervasyon<br />
-Hematom<br />
-Lokal enfeksiyon<br />
-Mekanik stres<br />
-Koruma<br />
-Cerrahi teknik<br />
-Sütür materyali ve tekniği<br />
-Doku tipi
Change language