08 - çevresel etki değerlendirme planlama genel müdürlüğü

C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri
Hava kirleticilerinin en çok etkilediği bitki organı yapraklardır. Stomalardan yaprağa giren
SO 2, HF gibi asit özelliğindeki kirleticiler, yaprak dokusunun zarar görmesine ve yaprak yüzeyinde
yanıkların teşekkül etmesine neden olurlar. Yanık etkisi, asit yağmurlarıyla yüzeysel olarak ta ortaya
çıkabilir. Fotosentez ve transpirasyon, bitkilerdeki bu yanıkların derecesine göre gerileyebilmektedir.
Hava kirliliğinin bitkiler üzerinde olan etkisini şu şekilde sıralayabiliriz.
- Nekroz adı verilen yaprak dokusunun eğilip bükülmesi
- Klorasis adı verilen beyazlanmalar veya diğer renklerdeki lekeler
- Büyüme bozulmalar.
Değişik bitkiler belli bir tür bitkide bu etkilerden bir veya birkaçını tipik bir semptom meydana
getirecek şekilde oluşturur. Örneğin üzerinde beyaz- saman sarısı lekeler yapar. Aynı kirletici madde
ot şeklindeki bitkilerde ise orta damarın her iki yanında beyaz esmer lekeler çam gibi iğne
yapraklılarda ise yaprakların uç kısmında kahverengi nekrozlar ve bunlara bitişik renksiz bölgeler
meydana getirir. Yonca, arpa, pamuk, buğday ve elma SO 2 ‘den çok fazla etkilenen bitkilerdir.
Örneğin, 0,3 ppm SO 2 ‘ye 8 saat sürekli maruziyet halinde bile yukarıda saydığımız dokusal
bozulmalar görülebilir.
Likenler bir kök sistemine sahip olmadıkları için su ve mineral maddelerini yüzeyleri
aracılığıyla, havanın nemi ve yağışla birlikte almak zorundadır. Madde alımı yüzeysel olarak
gerçekleştirildiği için likenler, hava kirleticilerin ölçümünde kullanılmaktadır. Endüstri merkezleri,
enerji santralleri ve karayollarının çevresinde yayılış gösteren bazı liken türleri, radyoaktivite ve ağır
metal kirliliğini de yansıtabilmektedir.
Hava kirleticilerinin hayvanlar üzerindeki etkisi, iki açıdan düşünülebilir:
—Toksin Etki: Bu etki, poulasyon yoğunluklarını düşürücü yönde rol oynar. Buna en tipik
örnek bal arılarıdır. Egzoz gazlarıyla kirletilen yerlerde bitkiler zarar gördüğü için bal arılarının
yeterince nektar ve polen toplayamadıkları tespit edilmiştir. Egzoz gazlarıyla kirlenmiş yol kenarları,
endüstri merkezleri ve hava üssü gibi alanlara yerleştirilen kovanlarda, yavru veriminin azaldığı,
arıların tembelleştiği, zehirli bal üretildiği, hayvan ve insanlara zaman zaman saldırdıkları tespit
edilmiştir.
Trafiğin yoğun olduğu ana cadde ve göbeklerde yetiştirilen çimlerde de kurşun birikimi dikkat
çekicidir. Bu tip alanlarda biçilmiş olan çimenlerin hiçbir şekilde yem olarak kullanılmaması
gerekmektedir.
—Dolaylı Etki: Bu etkide, bazı hayvan popülâsyonlarının artışı teşvik edilmektedir. Kirletici
maddelere karşı hassas olan bitkilerin zayıflaması ve fizyolojik özelliklerinin bozulması sonucunda,
zarar gören bu bitkileri tercih eden bu böcekler artış gösterebilmektedir.
Kükürtdioksit ve ozondan zarar gören ağaçlarda bazı kabuk böceklerinin popülâsyonlarının
arttığı bilinmektedir. Zararlı böcek popülâsyonlarını kontrol altında tutan parazit ve piredatör türlerin,
kirleticilere karşı çok hassas oldukları da bir gerçektir.
Partikül kirleticiler, bazı böceklerin ölümüne neden olabilmektedir. Partiküllerin nem çekme
özelliği vardır. Özellikle küçük ve yumuşak böceklerin sertleşmemiş dokularından su çekerek
kutikulanın kuruması ölümlere yol açabilmektedir.
C.4.1.4 İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri
Hava kirliliği, günümüzde sağlık açısından önemi giderek artan bir tehlikedir. Endüstri
bölgelerinde, egzoz dumanının yoğun olduğu alanlarda ve meteorolojik faktörlerin yetersiz olduğu
kesimlerde, yoğun bir şekilde hava kirliliği yaşanmaktadır.
Vücudumuzda, hava kirliliğinden en fazla etkilenen kısım, solunum sistemidir. Akciğerler, çok
sayıda kirleticinin etkisi altında kalabilmektedir. Sonuçta, kronik bronşit, amfizem, astım ve akciğer
gibi hastalıklarının insidansı artmaktadır.
Kronik bronşitte soluk alıp vermek güçtür. Öksürükle sık sık balgam çıkarılır. Akciğer kanseri
endüstri devriminden bu yana hızlı bir şekilde artış göstermektedir. Konu üzerinde yoğun araştırmalar
yapılmaktadır.
Günümüzde, büyük şehirlerin havasında egzozlardan kaynaklanan emisyonlar da önemli bir
sorun haline gelmiştir. Kurşun, sindirim, solunum ve deri yoluyla absorbe edilir. Gastrointestinal
yoldan kurşun adsorbsiyonu yavaştır. Kurşun tozları mide suyunda ve kanda çözünür. Bu nedenle
40