07 - çevresel etki değerlendirme planlama genel müdürlüğü

T.C. 

SĠVAS VALĠLĠĞĠ 

SİVAS İLİ 

2007 ÇEVRE DURUM RAPORU 

SİVAS, 2007

ÖNSÖZ 

Veysel DALMAZ 

Sivas Valisi 

Ġnsanlık varoluĢundan itibaren çevresiyle iliĢki içerisinde bulunmaktadır. Ġnsanoğlu hayatını kolaylaĢtırmak 

amacıyla çevresini değiĢtirme yoluna gitmiĢtir. Yani çevreye ilk müdahaleler de insanoğlunun varoluĢu ile 

baĢlamıĢtır. Hızlı nüfus artıĢı ile çevre sorunları giderek artmaktadır. Hava kirliliği, yetersiz toprak ve sulak alan 

koruma çalıĢmaları ile bitki örtüsünün hızla tahribi, küresel ısınma ve biyolojik çeĢitliliğin giderek azalarak küresel 

gıda krizlerinin oluĢmasında hatta kasırgalar nedeni ile can ve mal kayıplarının meydana gelmesine neden 

olmuĢtur. Doğanın dengesini bozan insanoğlu elini doğanın üzerinden çektiği takdirde doğa kendini yenileme 

gücüne sahiptir. 

Anayasamızın 56. Maddesinde “Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaĢama hakkına sahiptir.Çevreyi 

geliĢtirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirliliğini önlemek devletin ve vatandaĢların görevidir.” 

denilmektedir. Bu doğrultuda çevrenin korunması ve geliĢtirilmesi sorumluluğu birey olarak hepimize aittir. 

Sivas, coğrafik açıdan ülkemizin ortasında bulunması, kuzeyden güneye ve batıdan doğuya doğru uzanan 

ana yolların kavĢağında yer alması, ülkemizin en önemli su kaynaklarından Fırat, Kızılırmak, YeĢilırmak ve 

Ceyhan gibi akarsularımızın topraklarından doğması, yer altı ve yerüstü kaynaklarını barındırması açısından büyük 

bir öneme sahiptir. Sivas‟ı Anadolunun akciğerleri haline getirecek olan ağaçlandırma ve erozyon kontrolü 

çalıĢmaları devam etmekte olup ilimizdeki zengin biyolojik çeĢitliliğe sahip sulak alanlarımız, akarsularımız vb. 

çevre değerlerimizi koruma ve iyileĢtirme çabalarımız devam etmektedir. 

Ġlk olarak 2002 yılında kurumlarca sağlanan bilgilerin Prof.Dr. Ali YILMAZ, Necmettin AVCI ve 

Dr.M.Emrah AYAZ‟dan oluĢan çalıĢma grubu tarafından formata uygun olarak düzenlenmesiyle oluĢturulan ve 

2006 yılı için Sivas Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından güncelleĢtirilen Sivas Ġl Çevre Durum Raporunda, 

Ġlin coğrafik konumu, kaynakları, hava, su, toprak, flora, fauna, gürültü, atıklar, turizm, sanayi-teknoloji, tarım, 

enerji, ulaĢım, nüfus, doğal afetler, sağlık, çevre eğitimi ve planlama gibi çevre açısından önemli konulara iliĢkin 

temel bilgiler sunulmuĢtur. 

Sonuç olarak, Cumhuriyetimizin temellerinin atıldığı tarih, kültür, turizm Ģehri Sivas‟ta yaĢayan herkesin 

çevreye duyarlı olması, gelecek nesillerimize bırakacağımız en önemli mirasın yeĢil, temiz ve yaĢanabilir bir çevre 

olduğunun unutulmaması temennisiyle Çevre Durum Raporunun hazırlanmasında emeği geçenlere teĢekkür 

ederim 

II

Hamdi DĠLMEN 

Ġl Çevre ve Orman Müdürü 

Hızla artan nüfus, plansız ve çarpık yapılaĢma, geliĢen ve yenilenen teknoloji ile sanayi, artan aĢırı tüketim 

ülkemizin doğal kaynaklarının sürdürülebilir kullanımını tehdit etmektedir. Dünyanın ve Ülkemizin yaĢanabilir 

olmasının yolu, sorumluluk duygusu ile yaĢadığımız çevreyi korumaktan geçmektedir. Ġnsanoğlu doğayı 

korumanın, aynı zamanda geleceğini de korumak olduğunun farkında değil. Bir iliĢkiler bütünü, yani büyük bir 

ekosistem olan çevrenin bozulmasına, çevre sorunlarının ortaya çıkmasına kaynaklık eden de insanoğludur. 

Bir iliĢkiler bütünü olan çevrenin bozulması, ekolojik dengenin zarar görerek, çevre sorunlarının ortaya 

çıkmasına neden olmaktadır. Çevre sorunlarının ortaya çıkmasına kaynaklık eden insanoğlu doğayı korumanın 

aynı zamanda geleceğini korumak olduğunun ne yazık ki bilincinde değildir. Uygarlığın ölçüsü çevreyi 

korumaktır. BarıĢ içinde bir dünyanın varlığı ancak çevresi ile uyumlu insanların varlığına bağlıdır. Ancak 

çevreleri ile uyum içinde yaĢayan insanlar, kısıtlı kaynakları korumak ve en rasyonel Ģekilde kullanmak sureti ile 

yaĢanabilir mekanlar oluĢturabilirler. 

Sivas Ġli Çevre Durum Raporunun hazırlık çalıĢmaları, mülga Çevre Bakanlığı‟nın taĢra teĢkilatının 

yapılanmamıĢ olması nedeni ile Valilik Makamının talimatı ile 2000 yılında, Cumhuriyet Üniversitesi Çevre 

Mühendisliği Bölüm BaĢkanı Prof. Dr. Ali YILMAZ, MTA BaĢmühendisi Necmettin AVCI ve Dr. Emrah AYAZ 

baĢkanlığında oluĢturulan çalıĢma grubunca ilgili kurumlardan gelen bilgi ve belgeler ıĢığında baĢlatılmıĢ ve 

2002 yılında baskıya hazır hale getirilerek, tüm Türkiye genelinde dağıtımı sağlanmıĢtır. 2002 yılı Sivas Ġli Çevre 

Durum Raporu değiĢen ve geliĢen çevre Ģartları da dikkate alınarak, Türkiye Çevre Durum Raporu ve Türkiye 

Çevre Envanterine temel oluĢturmak, ayrıca Ġlin çevresel koĢullarını ortaya koymak suretiyle çevrenin korunması 

için oluĢturulacak koruma stratejilerine kaynaklık etmesi amacıyla 2006 yılı için Müdürlüğümüzce güncellenmiĢ 

olup, aynı doğrultuda 2007 yılı Çevre Durum Raporu hazırlık çalıĢmaları da 2008 yılı içerisinde tamamlanacaktır. 

Bu kapsamda, Sivas Çevre Durum Raporu‟nun hazırlanmasında katkısı bulunan herkese teĢekkür ederiz. 

III

Ġ Ç Ġ N D E K Ġ L E R 

A. COĞRAFĠK KAPSAM 1 

A.1 GĠRĠġ 1 

A.2. ĠL VE ĠLÇE SINIRLARI 6 

A.3. ĠLĠN COĞRAFĠK DURUMU 6 

A.4. ĠLĠN TOPOĞRAFYASI VE JEOMORFOLOJĠK DURUMU 6 

A.5. JEOLOJĠK YAPI VE STRATĠGRAFĠ 10 

A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma 20 

A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 20 

YARARLANILAN KAYNAKLAR 22 

B. DOĞAL KAYNAKLAR 

B.1. ENERJĠ KAYNAKLARI 25 

B.1.1. Güneş 25 

B.1.2. Su Gücü 25 

B.1.3. Kömür 25 

B.1.4. Doğalgaz 30 

B.1.5. Rüzgar 30 

B.1.6. Biyokütle 30 

B.1.7. Petrol 30 

B.1.8. Jeotermal Sahalar 30 

IV

B.2. BĠYOLOJĠK ÇEġĠTLĠLĠK 34 

B.2.1. Ormanlar 34 

B.2.2. Çayır ve Mera 37 

B.2.3. Sulak Alanlar 38 

B.2.4. Flora 39 

B.2.5. Fauna 51 

B.2.6. 

Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve 

Diğer Hassas Yöreler 

52 

B.3. TOPRAK 53 

B.4. SU KAYNAKLARI 56 

B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 56 

B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 57 

B.4.3. Akarsular 58 

B.4.4. Göller ve Göletler 62 

B.5. MĠNERAL KAYNAKLAR 66 

B.5.1. Sanayi Madenleri 66 

B.5.2. Metalik Madenler 71 

B.5.3. Enerji Madenleri 76 

B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 77 


C. HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM) 

C.1. ĠKLĠM VE HAVA 80 

C.1.1. Doğal Değişkenler 80 

C.1.1.1. Rüzgar 80 

V

C.1.1.2. Basınç 80 

C.1.1.3. Sis ve Nem 80 

C.1.1.4. Sıcaklık 81 

C.1.1.5. Buharlaşma 83 

C.1.1.6. Yağışlar 83 

C.1.1.7. Seller 85 

C.1.1.8. Kuraklık 85 

C.1.1.9. Mikroklima 85 

C.1.2. Yapay Etmenler 85 

C.1.2.1. Plansız Kentleşme 85 

C.1.2.2. Yeşil Alanlar 85 

C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar 86 

C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar 86 

C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 86 

C.2. HAVAYI KĠRLETĠCĠ GAZLAR VE KAYNAKLARI 86 

C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 86 

C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 89 

C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 91 

C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 91 

C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 91 

C.3. ATMOSFERĠK KĠRLĠLĠK 91 

C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 91 

C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri 92 

C.4. HAVA KĠRLETĠCĠLERĠN ÇEVREYE OLAN ETKĠLERĠ 95 

C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 95 

VI

C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri 95 

C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri 95 

C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 96 

C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkisi 96 

C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 97 


D. SU 

D.1. SU KAYNAKLARININ KULLANIMI 100 

D.1.1. Yeraltı Suları 100 

D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 101 

D.1.3. Akarsular 102 

D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 107 

D.2. DOĞAL DRENAJ SĠSTEMLERĠ 107 

D.3. SU KAYNAKLARININ KĠRLĠLĠĞĠ VE ÇEVREYE ETKĠLERĠ 107 

D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 107 

D.3.2. Akarsularda Kirlilik 108 

D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 115 

D.3.4. Denizlerde Kirlilik 115 

D.4. SU VE KIYI YÖNETĠMĠ, STRATEJĠ VE POLĠTĠKALARI 116 

D.5. SU KAYNAKLARINDA KĠRLĠLĠK ETKENLERĠ 119 

D.5.1. Tuzluluk 119 

D.5.2. Zehirli Gazlar 121 

D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 122 

VII

D.5.4. Ağır Metaller ve İz Elementler 123 

D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 124 

D.5.5.1. Siyanürler 124 

D.5.5.2. Petrol ve Türevleri 124 

D.5.5.3. Polikloro Naftalin ve Bifeniller 125 

D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği 126 

D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği 127 

D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği 127 

D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 128 

D.5.7. Patojenler 129 

D.5.8. Askıda Katı Maddeler 130 

D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 130 


E. TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI 

E.1. GENEL TOPRAK YAPISI 134 

E.2. TOPRAK KĠRLĠLĠĞĠ 136 

E.2.1. Kimyasal Kirlenme 136 

E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme 136 

E.2.1.2. Atıklardan Kirlenme 137 

E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 139 

E.3. ARAZĠ 139 

E.3.1. Arazi Varlığı - Halihazır Arazi Kullanımı 139 

E.3.1.1. Arazi Sınıfları 139 

VIII

E.3.1.2. Kullanma Durumu 140 

E.3.2. Arazi Problemleri 141 


F. FLORA - FAUNA VE HASSAS YÖRELER 

F.1. EKOSĠSTEM TĠPLERĠ 145 

F.1.1. Ormanlar 145 

F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı 145 

F.1.1.2. İlin Orman Envanteri 147 

F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları 149 

F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 150 

F.1.2. Çayır ve Meralar 150 

F.1.3. Sulak Alanlar 152 

F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 167 

F.2. FLORA 167 

F.2.1. Habitat ve Toplulukları 167 

F.2.2. Türler ve Populasyonları 167 

F.3. FAUNA 196 

F.3.1. Habitat ve Toplulukları 196 

F.3.2. Türler ve Populasyonları 196 

F.3.3. Hayvan ve Yaşama Hakları 196 

F.3.3.1. Evcil Hayvanlar 196 

F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar 197 

F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar 197 

IX

F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 197 

F.3.3.3. Hayvan Hakları İhlalleri 198 

F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği 198 

F.4. HASSAS YÖRELER 198 

F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 198 

F.4.1.1. 

F.4.1.2. 

F.4.1.3. 

F.4.1.4. 

F.4.1.5. 

F.4.1.6. 

F.4.1.7. 

2873 Sayılı Milli Parklar Kanunu’nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu 

Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen “Milli Parklar”, “Tabiat 

Parkları”, “Tabiat Anıtları” ve “Tabiat Koruma Alanları” 

4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı’nca 

Belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme 

Alanları” 

2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 2. Maddesinin 

“a - Tanımlar” Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde “Kültür Varlıkları”, 

“Tabiat Varlıkları”, “Sit” ve “Koruma Alanı” Olarak Tanımlanan ve Aynı 

Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını 

Koruma Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı 

Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve 

Tescili Yapılan Alanlar 

1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve 

Üreme Sahaları 

4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Su Kirliliği 

Kontrol Yönetmeliği’nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi 

Gazete’de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde 

Tanımlanan Alanlar 

2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Hava 

Kalitesinin Korunması Yönetmeliği’nin 49. Maddesinde Tanımlanan “Hassas 

Kirlenme Bölgeleri” 

2872 Sayılı Çevre Kanunu’nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu 

Tarafından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” Olarak Tespit ve İlan Edilen 

Alanlar 

198 

202 

202 

202 

202 

202 

203 

F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 203 

F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 203 

X

F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 203 

F.4.1.11. 

3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında 

Kanunda Belirtilen Alanlar 

203 

F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 203 

F.4.1.13. 

F.4.2. 

F.4.2.1. 

F.4.2.2. 

17.05.2005 Tarih ve 25818 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak Yürürlüğe 

Giren “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”nde Belirtilen Alanlar 

Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması 

Gerekli Alanlar 

20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak Yürürlüğe 

Giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma 

Sözleşmesi” (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan 

“Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları”nda Belirtilen I. ve II. 

Koruma Bölgeleri, “Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları” 


Giren “Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barcelona 

Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar 

204 

204 

204 

204 

F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan “Akdeniz’de 

Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” Gereği Ülkemizde 

“Özel Koruma Alanı” Olarak Belirlenmiş Alanlar 

F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler 

Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan “Akdeniz’de Ortak Öneme 

Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit” Listesinde Yer Alan Alanlar 

F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu’nun 17. Maddesinde Yer Alan “Akdeniz’e Has Nesli 

Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal 

Alanlar 

205 

205 

205 

F.4.2.3. 

F.4.2.4. 


Giren “Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi” nin 1. ve 

2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma 

Altına Alınan “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, 

Tarihi ve Doğal Alanlar 


Giren “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme 

Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) 

Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar 

205 

205 

XI

F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 206 

F.4.3.1. 

F.4.3.2. 

F.4.3.3. 

Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan 

Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri 

Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) 

Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve 

Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı 

Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının 

Tamamı 

Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya 

Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme 

Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları 

Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, 

Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden 

İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler 

206 

206 

206 

F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 206 

F.4.3.5. 

F.4.3.6. 

Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş 

veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı 

Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, 

Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu 

Alanlar 

Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın 

Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine 

Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar 

206 

207 

F.5. Hassas Yöreler 208 

F.5.1. Milli Parklar 208 

F.5.2. Tabiat Parkları 208 

F.5.3. Tabiat Anıtı 211 

F.5.4. Tabiatı Koruma Alanları 212 

F.5.5. Orman İçi Dnlenme Yerleri 212 

F.5.6. Sulak Alanlar 213 

F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanları 225 

XII

F.5.8. Biyosfer Rezerv Alanaları 226 

F.5.9. Özel Çevre Koruma Bölgeleri 226 

F.5.10. Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları 226 

F.5.11. Su Ürünleri Üretim Sahalarının Çevresindeki Kıyılar 229 

F.5.12. Endemik Bitki ve Hayvanların Yaşama Ortamı Olan Alanlar 229 

F.5.13. Koruma Altına Alınan Yabani Flora-Faunanın Yaşama Ortamı Olan Alanlar 229 

F.5.14. 

Akdeniz’e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama Ve Beslenme 

Ortamı Olan Alanlar 

229 

F.5.15. Kültür Ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma Alanları 229 

F.5.16. Sit Alanları 230 

F.5.17. 

Dünya Kültür Ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesinde Yeralan 

“Kültürel Miras “ Ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi Ve 

Doğal Alanlar 

238 

F.5.18. Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Alanları 238 

F.5.19. İçme Ve Kullanma Suyu Rezervuarları 239 

F.5.20. Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliğinde Belirlenen Hassas Kirlenme Bölgeleri 239 

F.5.21. Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar 240 

F.5.22. Tarım Alanları 242 


G. TURĠZM 

G.1. YÖRENĠN TURĠSTĠK DEĞERLERĠ 244 

G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 244 

G.1.1.1. Konum 244 

G.1.1.2. Fiziki Özellikler 244 

G.1.2. Kültürel Değerler 244 

XIII

G.2. TURĠZM ÇEġĠTLERĠ 251 

G.2.1. İnanç Turizmi 251 

G.2.2. Kültür Turizmi 252 

G.2.3. Termal Turizm 264 

G.2.4. Kış Turizmi 265 

G.2.5. Eko Turizmi 265 

G.2.6. Turizm Amaçlı Sportif Faaliyetler 266 

G.2.7. Kongre Turizmi 267 

G.3. TURĠSTĠK ALTYAPI 267 

G.3.1. Turistik Nitelikli Konaklama Yerleri 267 

G.3.2. Turistik Nitelikli Eğlence Yerleri 268 

G.3.3. İkinci Konut Alanlarının Turizme ve Çevreye Etkileri 268 

G.3.4. Turistik Tesislerin Yer Seçimi Kriterleri 268 

G.3.5. Yörenin Ulaştırma, İçme-Kullanma Suyu, Kaynak ve İsale Sistemleri 268 

G.4. TURĠST SAYISI 269 

G.4.1. Konaklayan Kişilerin Milliyetlerine Göre Dağılımı 269 

G.4.2. Konaklayan Kişilerin İlçelere Göre Dağılımı 269 

G.4.3. Turizm Mevsimindeki Nüfus Artışı 271 

G.5. TURĠZM EKONOMĠSĠ 271 

G.6. TURĠZM-ÇEVRE ĠLĠġKĠSĠ 271 


H. TARIM VE HAYVANCILIK 

H.1. GENEL TARIMSAL YAPI 275 

H.2. TARIMSAL ÜRETĠM 276 

XIV

H.2.1. Bitkisel Üretim 276 

H.2.1.1. Tarla Bitkileri 277 

H.2.1.1.1. Buğdaygiller 278 

H.2.1.1.2. Baklagiller 278 

H.2.1.1.3. Yem Bitkileri 278 

H.2.1.1.4. Endüstriyel Bitkiler 279 

H.2.1.2. Bahçe Bitkileri 280 

H.2.1.2.1. Meyve Üretimi 281 

H.2.1.2.2. Sebze Üretimi 283 

H.2.1.2.3. Süs Bitkileri 283 

H.2.2. Hayvansal Üretim 283 

H.2.2.1. Büyükbaş Hayvancılık 283 

H.2.2.2. Küçükbaş Hayvancılık 288 

H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi) 288 

H.2.2.4. Su Ürünleri 288 

H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı 288 

H.2.2.6. Arıcılık ve İpekböcekçiliği 289 

H.3. ORGANĠK TARIM 289 

H.4. TARIMSAL ĠġLETMELER 289 

H.4.1. Kamu İşletmeleri 289 

H.4.2. Özel İşletmeler 289 

H.5. TARIMSAL FAALĠYETLER 289 

H.5.1. Pestisit Kullanımı 289 

H.5.2 Gübre Kullanımı 292 

H.5.3. Toprak Kullanımı 249 

XV


I. MADENCĠLĠK 

I.1. 

Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve TaĢ Ocakları Nizamnamesine 

Tabi Olan Doğal Malzemeler 

295 

I.1.1. Sanayi Madenleri 295 

I.1.2. Metalik Madenler 295 

I.1.3. Enerji Madenleri 295 

I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 295 

I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 295 

I.3. Cevher ZenginleĢtirme 296 

I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 296 

I.5. 

Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan 

Rehabilitasyon ÇalıĢmaları 

296 

Yararlanılan Kaynaklar 296 

J. ENERJĠ 

J.1. BĠRĠNCĠL ENERJĠ KAYNAKLARI 297 

J.1.1. Taş Kömürü 297 

J.1.2. Linyit 297 

J.1.3. Asfaltit 297 

J.1.4. Bitümlü Şist 297 

J.1.5. Hampetrol 297 

J.1.6. Doğalgaz 297 

J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 297 

XVI

J.1.8. Orman 298 

J.1.9. Hidrolik 298 

J.1.10. Jeotermal 303 

J.1.11. Güneş 303 

J.1.12. Rüzgar 303 

J.1.13. Biyokütle 303 

J.2. ĠKĠNCĠL ENERJĠ KAYNAKLARI 303 

J.2.1. Termik Enerji 303 

J.2.2. Hidrolik Enerji 305 

J.2.3. Nükleer Enerji 305 

J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 305 

J.3. ENERJĠ TÜKETĠMĠNĠN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI 305 

J.4. ENERJĠ TASARRUFU ĠLE ĠLGĠLĠ YAPILAN ÇALIġMALAR 305 


K. SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ 

K.1. 

ĠL SANAYĠĠNĠN GELĠġĠMĠ, YERSEÇĠMĠ SÜREÇLERĠ VE BUNU ETKĠLEYEN 

ETKENLER 


K.2. GENEL ANLAMDA SANAYĠĠNĠN GRUPLANDIRILMASI 307 

K.3. SANAYĠĠNĠN ĠLÇELERE GÖRE DAĞILIMI 312 

K.4. SANAYĠ GRUPLARINA GÖRE ĠġYERĠ SAYILARI VE ĠSTĠHDAM DURUMU 313 

K.4.1. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları 313 

K.4.2. İstihdam 315 

K.5. SANAYĠ GRUPLARINA GÖRE ÜRETĠM TEKNOLOJĠSĠ VE ENERJĠ KULLANIMI 317 

K.6. SANAYĠDEN KAYNAKLANAN ÇEVRE SORUNLARI VE ALINAN ÖNLEMLER 317 

XVII

K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 317 

K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 317 

K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 317 

K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 317 

K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 318 

K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 318 


L. ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME 

L.1. ALTYAPI 319 

L.1.1. Su Sistemi 319 

L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 320 

L.1.3. Yeşil Alanlar 320 

L.1.4. Elektrik İletim Hatları 320 

L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları 320 

L.2. ULAġIM 321 

L.2.1. Karayolları 321 

L.2.1.1. Karayolları (Genel Durum) 321 

L.2.1.2. Ulaşım Planlaması 321 

L.2.1.3. Toplu Taşım Sistemleri 321 

L.2.1.4. Kent İçi Yollar 322 

L.2.1.5. Araç Sayıları 322 

L.2.2. Demiryolları 323 

L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler 323 

XVIII

L.2.2.2. Taşımacılıkta Demiryolları 323 

L.2.3. Deniz-Göl ve Nehir Taşımacılığı 323 

L.2.4. Havayolları 323 

L.3. HABERLEġME 325 

L.4. ĠLĠN PLAN DURUMU 325 

L.5. ĠLDEKĠ BAZ ĠSTASYONLARI SAYISI 325 


M. YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS 

M.1. KENTSEL VE KIRSAL PLANLAMA 327 

M.1.1. Kentsel Alanlar 327 

M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 327 

M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni 327 

M.1.1.3. Planlı Kentsel Gelişme Alanları 329 

M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk 333 

M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları 333 

M.1.1.6. Endüstri Alanları Yer Seçimi 333 

M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 333 

M.1.2. Kırsal Alanlar 334 

M.1.2.1. Kırsal Yerleşme Deseni 334 

M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti 336 

M.2. ALTYAPI 336 

M.3. BĠNALAR VE YAPI ÇEġĠTLERĠ 339 

M.3.1. Kamu Binaları 339 

XIX

M.3.2. Okullar 339 

M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 339 

M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 341 

M.3.5. Endüstriyel Yapılar 341 

M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 341 

M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Binalar 341 

M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 341 

M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma 341 

M.3.10. Yerel Mimari Özellikler 341 

M.3.11. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 341 

M.4. SOSYO -EKONOMĠK YAPI 342 

M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik 343 

M.4.2. Göçler 343 

M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) 343 

M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 344 

M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 345 

M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 345 

M.5. YERLEġĠM YERLERĠNĠN ÇEVRESEL ETKĠLERĠ 345 

M.5.1. Görüntü Kirliliği 345 

M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 345 

M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 346 

M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 346 

M.5.5. Kentsel Atıklar 346 

M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 346 

M.6. NÜFUS 346 

XX

M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 346 

M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 349 

M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 356 

M.6.4. Nüfus Değişim Oranı 359 


N. ATIKLAR 

N.1. EVSEL KATI ATIKLAR 362 

N.2. TEHLĠKELĠ ATIKLAR 362 

N.3. ÖZEL ATIKLAR 362 

N.3.1. Tıbbi Atıklar 362 

N.3.2. Atık Yağlar 363 

N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 363 

N.3.4. Pil ve Aküler 363 

N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 363 

N.3.6. Tarama Çamurları 363 

N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 363 

N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 364 

N.4. DĠĞER ATIKLAR 364 

N.4.1. Ambalaj Atıklar 364 

N.4.2. Hayvan Kadavraları 364 

N.4.3. Mezbaha Atıkları 364 

N.5. ATIK YÖNETĠMĠ 364 

N.6. KATI ATIKLARIN MĠKTAR VE KOMPOZĠSYONU 364 

XXI

N.7. 

KATI ATIKLARIN BĠRĠKTĠRĠLMESĠ, TOPLANMASI, TAġINMASI VE AKTARMA 

MERKEZLERĠ 

364 

N.8. ATIKLARIN BERTARAF YÖNTEMLERĠ 365 

N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 365 

N.8.2. Atıkların Yakılması 365 

N.8.3. Kompost 365 

N.9. ATIKLARIN GERĠ KAZANIMI VE DEĞERLENDĠRMESĠ 365 

N.10. ATIKLARIN ÇEVRE ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ 365 


O. GÜRÜLTÜ VE TĠTREġĠM 

O.1. Gürültü 368 

O.1.1. Gürültü Kaynakları 368 

O.1.1.1. Trafik Gürültüsü 370 

O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü 374 

O.1.1.3. İnşaat Gürültüsü 375 

O.1.1.4. Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 375 

O.1.1.5. Hava Alanlarında Oluşan Gürültü 376 

O.1.2. Gürültü İle Mücadele 376 

O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 376 

O.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 376 

O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 377 

O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 377 

O.1.4.1. Fiziksel Etkileri 379 

O.1.4.2. Fizyolojik Etkileri 379 

XXII

O.1.4.3. Psikolojik Etkileri 379 

O.1.4.4. Performans Üzerine Etkileri 379 

O.2. TitreĢim 379 


P. AFETLER 

P.1. DOĞAL AFET 382 

P.1.1. Depremler 382 

P.1.2. Heyelan ve Çığlar 393 

P.1.3. Seller 393 

P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 393 

P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 394 

P.1.6. Fırtınalar 394 

P.2. DĠĞER AFETLER 394 

P.2.1. Radyoaktif Maddeler 394 

P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 394 

P.2.3. Tehlikeli Maddeler 395 

P.3. AFETLERĠN ETKĠLERĠ VE YARDIM TEDBĠRLERĠ 395 

P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 400 

P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 404 

P.3.3. İlkyardım Servisleri 404 

P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 404 

P.3.5. 

Tehlikeli ve Zehirli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlar Arası Taşınımı İçin Alınan 

Tedbirler 

405 

P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 406 

XXIII


R. SAĞLIK VE ÇEVRE 

R.1. TEMEL SAĞLIK HĠZMETLERĠ 407 

R.1.1. Sağlık Kurumları Dağılımı 407 

R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 411 

R.1.2.1. İçme, Kullanma ve Sulama Suları 411 

R.1.2.2. Denizler 417 

R.1.2.3. Zoonnoz Hastalıklar 417 

R.1.3. Gıda Hijyeni 418 

R.1.4. Aşılama Çalışmaları 420 

R.1.5. Bebek Ölümleri 425 

R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 431 

R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları 432 

R.2. ÇEVRE KĠRLĠLĠĞĠ VE ZARARLARINDAN OLUġAN SAĞLIK RĠSKLERĠ 439 

R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 439 

R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 439 

R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 439 

R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 441 

R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 441 

R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma 442 

R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 442 


XXIV

S. ÇEVRE EĞĠTĠMĠ 

S.1. KAMU KURULUġLARININ ÇEVRE EĞĠTĠMĠ ĠLE ĠLGĠLĠ FAALĠYETLERĠ 443 

S.2. ÇEVRE ĠLE ĠLGĠLĠ GÖNÜLLÜ KURULUġLAR VE FAALĠYETLERĠ 443 

S.2.1. Çevre Vakıfları 443 

S.2.2. Çevre Dernekleri 449 

S.2.3. Çevre İle İlgili Federasyonlar 449 


T. ÇEVRE YÖNETĠMĠ VE PLANLAMA 

T.1. ÇEVRE KĠRLĠLĠĞĠ VE ÇEVRESEL TAHRĠBATIN ÖNLENMESĠ 456 

T.1.1. Hava Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik Tedbirler 456 

T.1.2. Su Kirliliğinin Önlenmesi ve Giderilmesi Tedbirleri 458 

T.1.3. Toprak Kirliliğini Önleme ve Kontrol Önerileri 459 

T.1.4. Gürültü Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik Öneriler 459 

T.2. 

T.3. 

DOĞAL KAYNAKLARIN EKOLOJĠK DENGELER ESAS ALINARAK VERĠMLĠ 

KULLANIMI, KORUNMASI VE GELĠġTĠRĠLMESĠ 

EKONOMĠK VE SOSYAL FAALĠYETLERĠN ÇEVRENĠN TAġIMA KAPASĠTESĠNĠ 

AġMAYACAK BĠÇĠMDE PLANLANMASI 

460 

461 

T.4. ÇEVRENĠN ĠNSAN- PSĠKOSOSYAL ĠHTĠYAÇLARIYLA UYUMUNUN SAĞLANMASI 464 

T.5. ÇEVRE DUYARLI ARAZĠ KULLANIMI PLANLAMASI 466 

T.5.1. Genel Tarımsal Yapı 466 

T.5.2. Tarla Tarımı 468 

T.5.3. Hayvancılık 474 

T.5.4. Tarımsal Faaliyetler 478 

XXV

T.5.4.1. Pestisitler 478 

T.5.4.2. Gübre Kullanımı 479 

T.5.5. Sivas İli Çayır Mera Durumu 481 

T.5.5.1. Çayır ve Mera Varlığı 481 

T.5.5.2. Tarım Alanları 483 

T.5.6. Sonuç 484 


XXVI

TABLOLAR LĠSTESĠ 

Tablo No 

Sayfa 

No 

Tablo B.2.2-1. Sivas İlinin ilçelere göre çayır mera varlığı 37 

Tablo B.2.4-1. 

“Sivas Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı” adlı eserde verilen UCN Red 

Data Book (2000) katagorilerine göre Sivas İlinde yetişen endemik 

bitkiler 

39 

Tablo B.4.1-1. Sivas İl sınırları içerisinde bulunan barajlar ve bazı özellikleri 57 

Tablo B.4.3-1. 

Sivas İlinde, çeşitli akarsular üzerinde bulunan akım gözlem 

istasyonları ve özellikleri 

60 

Tablo B.5.2-1. Sivas İlinde bulunan önemli metalik madenler 72 

Tablo B.5.3-1. Sivas İlinde bulunan önemli enerji hammaddeleri 77 

Tablo C.2.1-1. Hava kirliliği ölçüm sonuçları SO 2 ve Duman olarak ölçüm değerleri 88 

Tablo C.2.2-1. Partikül ölçüm değerleri 90 

Tablo C.3.2-1. Sivas’ta Ph ölçüm değerleri 93 

Tablo C.3.2-2. Sivas’ta yağmur sularında Ph, sülfat ve iletkenlik ölçüm değerleri 94 

Tablo D.1.1-1. 


Yukarı Kızılırmak Havzasındaki bazı kaynak ve kuyulara ait kimyasal 

analiz sonuçları 

Kızılırmak Söğütlühan AGİ’ nu 1963-1993 yılları arasında gözlenen 

aylık maximum, ortalama ve minimum akım değerlerinin yıllık 

ortalaması (m 3 /sn) 

101 

103 

Tablo D.1.2-2. Yukarı Kızılırmak Havzası akarsu örnekleme noktalarına ait analiz 106 

XXVII

sonuçları 

Tablo D.3.2.-1. Kızılırmak Sivas giriş ve çıkışına ait ölçüm ve analiz sonuçları 110 

Tablo D.3.2-2. Sivas Kenti atıksu kirlilik yükleri 115 

Tablo D.4-1. 




Tablo F.1.1.2-1. 

Sivas Kenti su ihtiyacı projeksiyonu ve önemli su havzalarının 

kapasiteleri 

Tavra Havzasına ait suların analiz sonuçlarının bir yıllık gözlem 

periyodunda maksimum, minimum ve ortalama değerleri (Çiner,1993) 

Behrampaşa ve Kepenek sularına ait analiz sonuçlarının bir yıllık 

gözlem periyodunda maksimum, minimum ve ortalama 

değerleri(Çiner,1993) 

Tavra vadisindeki yer altı suyu ve kaynak sularına (Behrampaşa ve 

Kepenek) ait analiz sonuçlarının bir yıllık gözlem periyodunda 

maksimum, minimum ve ortalama değerleri (Çiner, 1993) 

Sivas İl sınırları içerisinde bulunan ormanların ilçelere göre dağılım 

ve çeşitli özellikleri 

117 

120 

121 

123 

147 

Tablo F.1.1.2-2. Ağaç türlerine göre orman alanlarımız 148 

Tablo F.1.1.2-3. 

Tablo F.2.2-1. 

Sivas İlinde bulunan ormanların kesimiyle yapılan üretim şekli ve 

yıllık ortalama üretim miktarı 

Ülkemiz ve Sivas’ta yayılım gösteren eğreltiler ve tohumlu bitkilere 

ait, toplam familya, cins, tür ve taksonları 

149 

168 

Tablo F.2.2-2. Türkiye ve Sivas’ta takson sayısı bakımından en büyük on familya 169 

Tablo F.2.2-3. Türkiye ve Sivas’ta takson sayısı bakımından en zengin on cins 170 

XXVIII

Tablo F.2.2-4. 

Türkiye ve Sivas’ta takson sayısı bakımından en zengin on familya ve 

bunların endemik takson sayıları ve toplam endemik takson sayılarına 

oranları 

171 

Tablo F.2.2-5. Sivas’ta endemik taksonlar açısında en zengin ilk on familya 172 

Tablo F.5.20.1 Hava Kirliliği Uyarı Kademeleri 239 

Tablo F.5.22.1 Sivas İlinde Buluna Ovalar 242 

Tablo G.3.1-1. Sivas İlinin turistik altyapısının sayısal özellikleri 267 

Tablo G.4.1-1. 

Sivas’ta 2007 yılında konaklayan kişilerin milliyetlerine göre ve 

ilçelere göre dağılımları ile enformasyon bürosuna müracaat eden 

turist sayıları 

270 

Tablo H.1-1. Sivas İlinin tarımsal arazi dağılımı 275 

Tablo H.2.1.1-1. Sivas İlinin bitkisel üretim alanları ve üretim miktarları 277 

Tablo H.2.1.1.3-1.. Sivas İlinin yem bitkileri ekim alanları ve üretim miktarları 278 

Tablo H.2.1.1.4-1.. Sivas İlinde bitkisel ürünlerin yıllar itibariyle ekiliş alanları 279 

Tablo H.2.1.2-1. Sivas İlinde bitkisel ürünlerin yıllar itibariyle üretim miktarları 280 

Tablo H.2.1.2.1-1.. Sivas İlindeki meyve ağaçlarının durumu 281 

Tablo H.2.1.2.1-2.. Sivas İlinin meyve çeşitlerine göre üretim miktarları 282 

Tablo H.2.2.1-1. Sivas İlinin (büyükbaş) hayvan varlığı 284 

Tablo H.2.2.1-2. Hayvansal üretim miktarları 284 

Tablo H.2.2.1-3. Sivas İlinin 1985-2007 yılları itibariyle hayvan varlığı 286 

Tablo H.2.2.2-1. Sivas İlinin (küçükbaş) hayvan varlığı 288 

Tablo H.2.2.3-1. Sivas İlinin (kümes) hayvan varlığı 288 

XXIX

Tablo H.2.2.6-1. Sivas İlinin (arıcılık ve ipekböcekçiliği) hayvan varlığı 289 

Tablo H.5.1-1. Pestisitlerin topraktaki kalıcılık durumları 290 

Tablo H.5.1-2. 

2000-2007 yıllarında tarımla ilgili faaliyetlerde kullanılan pestisitler 

ve kullanım miktarları 

291 

Tablo H.5.2-1. 

Sivas İlinin ticari gübre ihtiyacı 292 

Sivas ilinin ticari 

Tablo H.5.2-2. Sivas İlinin ilin saf bitki besin maddeleri ihtiyacı 292 

Tablo H.5.2-3. Sivas İli yıllık kimyevi gübre tüketimi 293 

Tablo J.2-1. Elektrik tüketiminin sektörlere göre dağılımı ve tüketim değerleri 304 

Tablo K.2-1. Sanayi kuruluşlarının sektörel dağılımı 307 

Tablo K.2-2. 

Sivas-Merkez 1. Organize Sanayi Bölgesi’nin kullanım alanları ve 

parsel durumu 

311 

Tablo K.2-3. Sivas-Merkez 1.O.S.B.'ndeki parsel dağılımı 312 

Tablo K.4-1. Organize Sanayi Bölgesi’nde üretime geçen firmalar 313 

Tablo K.4-2. İnşaatı devam eden küçük sanayi siteleri 316 

Tablo K.4-3. İnşaatı tamamlanan küçük sanayi siteleri 316 

Tablo K.4-4.. Ticari meslek kuruluşları 317 

Tablo K.4-5. Kooperatifler 317 

Tablo L.2.1.1-1. 

2006 yılı sonu itibariyle Sivas İlinin devlet ve il yollarında taşıt-km, 

yolcu-km ve ton-km değerleri 

321 

Tablo L.2.1.5-1. Sivas İli genelinde 2007 tarihi itibariyle kayıtlı araç sayısı 322 

Tablo M.1.2.1-1. Merkez ve kırsal yerleşme deseni sayısal verileri 335 

Tablo M.1.2.1-2. Sivas İli içme suyu yeterlilik durumu 337 

XXX

Tablo M.3.2-1. Sivas İli okul ve kurumları 340 

Tablo M.6.1-1. 

Sivas’ın 1927-2000 yılları arasındaki nüfusunda meydana gelen 

değişmeler 

347 

Tablo M.6.1-2. Sivas İlinin 2000 yılı itibariyle resmi olmayan nüfus sayım sonuçları 348 

Tablo M.6.2-1. Sivas İlindeki doğurganlık ve cinsiyet dağılımı 350 

Tablo M.6.2-2. Sivas İli nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı 352 

Tablo M.6.2-3. Cinsiyet itibariyle iktisaden faal olan/olmayan nüfus oranı 352 



Sivas İlindeki faal olan/olmayan nüfusun cinsiyete ve yıllara göre 

dağılımı 

Sivas İlinde işgücünün tarım ve tarım dışı sektörlere göre % olarak 

dağılımı 

352 

355 

Tablo M.6.3-1. Sivas nüfusunun ilçelere göre dağılımı 357 


Kentsel kesimi meydana getiren il ve ilçe merkezlerinin nüfus 

açısından büyüklüğü 

358 

Tablo M.6.3-3. Yıllar itibariyle nüfus gruplarına göre şehir sayıları 358 

Tablo M.6.3-4. Yıllar itibariyle nüfus gruplarına göre bucak ve köy sayıları 359 

Tablo M.6.4-1. Dönemler itibariyle iller arası göç edenlerin toplam ve göç oranları 360 

Tablo M.6.4-2. Kırdan kente göç edenlerin yıllara göre dağılımı 360 

Tablo M.6.4-3. İllerarası göçlerde Sivas’ın durumu 360 

Tablo M.6.4-4. 1980-1985 döneminde Sivas İlinin aldığı ve verdiği göçler 361 

Tablo O.1.1.1-1. 

Sivas İl merkezi 1997 yılı Ocak-Haziran ayları arasında leg cinsinden 

gürültü ölçüm sonuçları 

372 

Tablo.O.1.1.2-1. Sivas’ta çeşitli endüstrilerdeki gürültü düzeyleri 374 

XXXI

Tablo O.1.3.1-1. Patlamalar sonucu oluşan gürültünün etkileri 377 

Tablo.O.1.4-1. Sivas'ta gürültünün insanlara vermiş olduğu rahatsızlıklar 378 

Tablo P.1.1-1. 

1901-2000 yılları ile (38.68-40.84) N - (35.00-39.04) E arasındaki 

Sivas ve yakın çevresi depremleri 

386 

Tablo P.1.1-2. Sivas ve çevresinin deprem tehlikesi (%) 391 

Tablo P.1.2-1. 

Sivas İl sınırları içerisinde, son yıllarda meydana gelen heyelanlar, 

oluş sebepleri ve alınan önlemler 

391 

Tablo P.3-1. Afet türüne göre hasara uğraması muhtemel yerler 397 

Tablo P.3-2. Sivil savunma servisleri ve görevli mükellef mevcutları 401 

Tablo R.1.1-1. 

Tablo R.1.2.1-1. 

Sivas ilinde 2004 yılı itibariyle; sağlık ocakları ve sağlık evlerinin 

ilçelere göre dağılımı ve bina durumları 

Bildirimi zorunlu hastalıkların 2004 yılı itibariyle aylara göre 

dağılımı 

408 

412 

Tablo R.1.2.1-2. Bildirimi zorunlu hastalıkların yıllara göre dağılımı 414 

Tablo R.1.2.1-3. İçme ve kullanma sularının kimyasal ve bakteriyolojik analizleri 416 

Tablo R.1.3-1. Bakteriyolojik ve kimyasal analiz çalışmaları 418 

Tablo R.1.3-2. Gıda kontrol ve çevre sağlığı çalışmalarının yıllara göre dağılımı 419 

Tablo R.1.4-1. Aşılanacak hedef nüfusun yıllara göre dağılımı 420 

Tablo R.1.4-2. D.B.T. aşı çalışmalarının yıllara göre dağılımı 421 

Tablo R.1.4-3. Polio aşı çalışmalarının yıllara göre dağılımı 421 

Tablo R.1.4-4. Kızamık ve B.C.G. aşı çalışmalarının yıllara göre dağılımı 422 

Tablo R.1.4-5. Gebe tetanos aşı çalışmalarının yıllara göre dağılımı 422 

XXXII

Tablo R.1.4-6. Rapel, D.B.T. ve Polio aşılarının yıllara göre değerlendirilmesi 423 

Tablo R.1.4-7. Yıllara göre aşıya devamsızlık oranları 423 

Tablo R.1.4-8. Yıllara göre aşı ile korunulabilir hastalık morbiditeleri 424 

Tablo R.1.4-9. Yıllara göre aşı ile korunulabilir hastalık morbiditeleri 425 

Tablo R.1.5-1. Sivas İlinde 2004 yılı itibariyle bebek ölümleri 426 

Tablo R.1.5-2. Sivas İlinde 2004 yılı itibariyle gözlenen çocuk ölümleri 427 

Tablo R.1.5-3. Yıllara göre hayati istatistikler (E.T.F. sonuçlarına göre) 429 

Tablo R.1.6-1. Ölümlerin yaş ve cins gruplarına göre dağılımı 431 

Tablo R.1.7-1. Yıllara ve dağıtılan malzemelere göre aile planlaması hizmetleri 433 

Tablo R.1.7-2. 

2004 yılı itibariyle ilçelere ve dağıtılan malzemelere göre aile 

planlaması hizmetleri 

435 

Tablo R.1.7-3. Yataklı tedavi kurumları 437 

Tablo R.2.1-1. Hava kirliliği ölçüm sonuçları (SO 2 ve duman olarak) 439 

Tablo T.5.1-1. Sivas’taki tarımsal arazinin dağılımı 467 

Tablo T.5.2-1. Meyve ağaçlarının durumu 468 

Tablo T.5.2-2. Meyve çeşitlerine göre üretim miktarları 469 

Tablo T.5.2-3. Sivas ilinin sebze çeşitlerine göre üretim miktarları 470 

Tablo T.5.2-4. Bitkisel üretim alanları ve üretim miktarları 471 

Tablo T.5.2-5. Yem bitkileri ekim alanları ve üretim miktarları 472 

Tablo T.5.2-6. Bitkisel ürünlerin yıllara göre üretim miktarları 472 

Tablo T.5.3-1. Sivas İlinin hayvan varlığı 475 

XXXIII

Tablo T.5.3-2. Hayvansal üretim miktarları 476 

Tablo T.5.3-3. Sivas İlinin 1985-2006 yılları arasındaki hayvan varlığı 477 

Tablo T.5.4.1-1. 

1999-2006 yıllarında tarımla ilgili faaliyetlerde kullanılan pestisitler 

ve kullanım miktarları 

479 

Tablo T.5.4.2-1. İlin ticari gübre ihtiyacı 479 

Tablo T. 5.4.2-2. İlin saf bitki besin maddeleri ihtiyacı 480 

Tablo T.5.4.2-3. Sivas İli yıllık kimyevi gübre tüketimi 480 

Tablo T.5.5.1-1. Sivas İlinin, ilçeler itibariyle çayır ve mera varlığı 481 

Tablo T.5.5.2-1. Sivas’ta bulunan ovalar 484 

ġEKĠLLER LĠSTESĠ 

ġekil No 

Sayfa No 

Şekil A.2-1. Sivas İlinin yerel, idari ve coğrafik konumu 7 

Şekil A.4-1. Sivas İlinin jeomorfolojik haritası 9 

Şekil A.5-1. Sivas İli jeoloji haritası 11 

Şekil A.5-2. 

Sivas İl sınırları içerisinde yer alan bölgenin tektonik birlikleri ve 

ilişkileri 

12 

Şekil A.5-3. Sivas İlinin genelleştirilmiş Maastrihtiyen-Kuvaterner yaşlı kesiti 13 

Şekil A.5.2.1. 

Sivas İli dolayının yalınlaştırılmış tektonik kuşakları ve olası diri 

fayları 

22 

Şekil B.2.1-1. Sivas İlinde bulunan ormanlık alanların dağılımı 36 

Şekil B.2.5-1. Kangal köpeğinden bir görünüm 52 

XXXIV

Şekil B.4.3-1. Sivas İli akarsuları ve kolları 59 

Şekil B.5.1-1. Sivas İli metalojeni haritası 67 

Şekil B.5.1-2. Sivas İli metalojeni haritası açıklamaları 69 

Şekil B.5.1-3. Sivas İli önemli maden yatakları 70 

Şekil C.1.1.4-1. Sivas İlinin son 73 yıllık veriler itibariyle aylara göre; maximum ve 

minimum sıcaklık ortalamaları ve ortalama sıcaklık eğrileri 

Şekil C.1.1.6-1. Sivas İlinin son 73 yıllık veriler itibariyle aylara göre toplam yağış 

miktarı 

82 

84 

Şekil D.1.1-1. Yukarı Kızılırmak Havzası jeoloji - hidrojeoloji haritası 100 

Şekil D.1.2-1. 

Şekil D.3.2-1. 

Şekil G.2.2-1. 

Kızılırmak Söğütlühan AGİ minimum, maksimum ve ortalama 

debilerinin aylara göre değişimi 

Sivas Kenti yakın çevresindeki akarsular ve kentin genel yerleşim 

planı 

Sivas İl merkezinde yer alan tarihi anıtlara ilişkin yer bulduru 

haritası 

103 

113 

255 

Şekil M.1.1.2-1. Sivas Belediyesi mücavir alanı arazi kullanım potansiyel haritası 328 

Şekil P.1.1-1. Sivas İli deprem haritası 383 

Şekil P.1.1-2. Türkiye deprem bölgeleri haritası 384 

Şekil P.1.1-3. 

Şekil R.2.1-1. 

Sivas ili sınırları içinde yer alan diri faylar ve bu fayların 

depremlerle ilişkileri. Diri faylar kırmızı renkte olup üzerindeki 

oklar göreli yanal hareketin yönünü, siyah üçgenler ise bindirme 

bileşeninin olduğu durumlarda üstteki bloku göstermektedir 

Hava kirliliği ölçüm sonuçlarının (SO 2 ve duman olarak) grafik 

görünümü 

385 

440 

XXXV

RESĠMLER LĠSTESĠ 

Resim No 

Sayfa 

No 

Resim F.4.1.3-1. Şuğul Vadisinde bir görünüm 199 

Resim F.4.1.3-2. Şuğul Vadisinde bir başka görünüm 200 

Resim F.4.1.3-3. Tabiat anıtı niteliğindeki anıt ardıç ağacı 201 

Resim F.5.7-1. Kemis Gölü’nden bir görünüm 218 

Resim F.5.7-2. Mağara Gölü’nden bir görünüm 218 

Resim F.5.7-3. Kuru Göl’den bir görünüm 221 

Resim F.5.7-4. Kaz Gölü’nden genel görünüm 222 

Resim F.5.7-5. Kaz Gölü’nde bir çift Macar Ördeği görünümü 222 

Resim F.5.7-6. Karayün Gölü’nden genel bir görünüm 223 

Resim F.5.7-7. Karayün Gölü florasına bir örnek 223 

Resim F.5.7-8. Ulaş Gölü’nden bir görünüm 224 

Resim J.1.9-1. Kılıçkaya Barajı 299 

Resim J.1.9-2. Çamlıgöze Hidrolik Santrali 301 

Resim J.1.9-3. Koyulhisar Hidrolik Santrali 302 

Resim S.2.1.1. Vakfın İlimizdeki Ağaçlandırma Çalışmalarından Görünüm 447 

Resim S.2.1.2. Vakfın İlimizdeki Ağaçlandırma Çalışmalarından Görünüm 447 

Resim S.2.1.3. TEMA Vakfı Sivas Temsilciliği Yönetimi Hayrettin Karaca ve Nihat 

Gökyiğit’le bir ödül töreni sonrası 

448 

XXXVI

A. COĞRAFĠK KAPSAM 

A.1. GiriĢ 

Genel Bilgiler 

Ġlin yüzölçümü : 28.488 km 2 

Ġlin nüfusu 

BaĢlıca dağları 

: 794.881 (2000 yılı nüfus sayımı) 

: Köse Dağları, Tecer Dağları, Akdağlar, Ġncebel 

Dağları, Yama Dağı 

BaĢlıca ovaları 

: ġarkıĢla - Gemerek Ovası, Yıldızeli (Bedehdun) 

Ovası, SuĢehri Ovası 

BaĢlıca akarsuları 

: Kızılırmak, YeĢilırmak, Kelkit Çayı, Tozanlı 

Çayı, Çaltı Çayı, Tohma Çayı 

BaĢlıca gölleri 

: Tödürge Gölü, Hafik Gölleri, Lota Gölleri, Gürün 

Gökpınar Gölü 

Ġlçeleri 

: Akıncılar, Altınyayla, Divriği, DoğanĢar, Gemerek, 

Gölova, Gürün, Hafik, Ġmranlı, Kangal, Koyulhisar, 

SuĢehri, ġarkıĢla, UlaĢ, Yıldızeli, Zara 

- 1 -

Ġlin Tarihi 

Sivas isminin Sebestia'dan türediği ve bu isminde Pontus ile Kapadokya'yı birleĢtiren Kral Pitodoris 

tarafından verildiği belirtilmektedir. Yine Sivas isminin Hititler'in bir kolu olan Sipasip kavminin adından ya da 

Selçuklular'ın dilinde üç değirmen anlamına gelen Sebast sözcüğünden geldiği de söylenmektedir (Denizli, 1997). 

Yapılan sınırlı araĢtırmalar, Sivas Ġli tarihinin M.Ö. 5. ve 4. binli yıllara, TaĢ-Maden Çağı'na (Kalkolitik 

Çağı'na) indiğini ortaya koymaktadır. Sivas yöresinin M.Ö. 3. Binli yıllarına ait kültürleri hakkında en iyi bilgi 

veren kalıntılar, bu döneme özgü çanak çömlek parçalarıdır. Sivas-Toprak tepe yöresinde yapılan kazılara göre ve 

Sivas yerleĢim biriminin en azından M.Ö. 2000 yıllarında kurulduğu ve M.Ö. 1600'lerden sonra Hitit Devleti'nin 

sınırları içinde yer aldığı ileri sürülmektedir (Denizli, 1997). 

Sivas, Ġç Anadolu Bölgesi'nin doğusunda yer alan tarihi bir il olup, Toprak tepe yöresinde yapılan kazılarda 

kentin yerleĢim tarihinin M.Ö. 2000 yıllarında Hititler döneminde baĢladığı ortaya konulmuĢtur. Daha sonra 

M.Ö.1200 yıllarında yöre Frig egemenliğine girmiĢtir. Lidyalılar zamanındaki meĢhur Kral Yolu'nun da Sivas'tan 

geçtiği söylenmektedir. 

Yöre; M.Ö. 7. yüzyılda Kimmer ve Ġskit istilalarına uğramıĢ, M.Ö. 6. yy baĢlarında Medler'in, aynı yüzyılın 

ortalarında da Persler'in egemenliğine girmiĢtir. Daha sonra uzun bir süre Pontus Krallığı'nın ve Armenia'nın 

denetiminde kalmıĢtır. 

M.S.17'de Sivas, bütün Kapadokya ile beraber Roma egemenliğine girdi. Türkmenlerin 1059'da Anadolu'ya 

akınlar düzenlemesi ve 1071 Malazgirt SavaĢı sonrasında, yöreye Türklerin yerleĢim süreci hızlanmıĢtır. Daha 

sonra Selçuklu Sultanı Alparslan'ın komutanlarından Emir DaniĢmend Gazi, Sivas'ı fethederek DaniĢmend 

Beyliği'ni kurdu. Bir süre DaniĢmendliler'in yönetiminde kalan bu yörenin güneydoğu kesimindeki Divriği ve 

dolayı aynı dönemde Mengüceklere bağlıydı. 

Anadolu Selçuklu egemenliğini 1175'de tanıyan yöre halkı, 13. yüzyıl ortalarında II. Keyhüsrev'in kötü 

yönetimine karĢı ayaklandı. Bunu Moğollar'ın yağma hareketleri ve Ġlhanlı denetimi sırasındaki ayaklanmalar 

izledi. Daha sonra Eretna Beyliği'nin ve Kadı Burhaneddin Devleti'nin yönetiminde kalan Sivas yöresi, kısa bir 

süre Osmanlılar'a bağlandıysa da 1400'de Timur ordularınca yağmalandı ve yakılıp yıkıldı. 

Yöre, 1413'de yeniden Osmanlı topraklarına katıldı. Osmanlı yönetimi sırasında Sivas yöresindeki en 

önemli ayaklanmalardan biri Yavuz Sultan Selim tarafından 1511'de bastırıldı. 

- 2 -

Osmanlı Devleti'nin önemli yerleĢim merkezlerinden biri olan Sivas, 1864'de çıkarılan ilk Vilayet 

Nizamnamesi ile "Sivas Vilayeti" adıyla yeniden yapılandı. Bu vilayet; Sivas Merkez Sancağı, Amasya Sancağı ve 

ġebinkarahisar Sancağı'nı içine alıyordu. Önceleri Sivas Merkez Sancağı'na bağlı bir ilçe olan Tokat'ın, 1888'de 

sancak yapılmasıyla vilayetin sancak sayısı dörde çıktı. Bu durum, Cumhuriyet'in ilanına kadar devam etmiĢtir. 

4 Eylül 1919'da Atatürk'ün baĢkanlığında toplanan Sivas Kongresi'nde önemli kararlar alınarak, Türkiye 

Cumhuriyeti'nin temeli burada atılmıĢ ve Sivas Ģehri Türk tarihinde önemli bir konum kazanmıĢtır. 

Sivas'ın, Ġran ve Mezopotamya ile Karadeniz ve Akdeniz kıyılarından gelen yolların kavĢağındaki 

konumuyla, önemli bir "ticaret ve kültür merkezi" olduğu, Kadı Burhaneddin Devleti döneminde baĢkent ve 

Osmanlı döneminde de önemli bir eyalet merkezi olmasından anlaĢılmaktadır. 

Kentteki tarihsel yapıların büyük bir bölümü Selçuklular dönemine aittir. Bunların baĢlıcaları Sivas Ulu 

Camii (1196), I. Ġzzettin Keykavus ġifahanesi (1217), Gökmedrese (1271), Buruciye Medresesi (1271), Çifte 

Minare Medresesi (1271), Ahi Emir Ahmet Türbesi (1233), ġeyh Hasan Bey Türbesi olarak da bilinen Güdük 

Minare (1347), Kadı Burhaneddin Türbesi, Eğri Köprü, Kesik Köprü, Yıldız ve Boğaz Köprü'dür. 

Selçuklular'a ait Divriği ilçe merkezinde de önemli eserler vardır. Bunlar 12. yüzyılda Mengücekli 

Süleyman ġah'ın yaptırdığı Kale Camii ve Kümbeti ile Süleyman ġah'ın oğlu Ahmet ġah'ın yaptırdığı Divriği Ulu 

Camii (1228) ve Ahmet ġah'ın eĢi Melike Turan'ın yaptırdığı DarüĢĢifası (1228)'dır. Ayrıca Mengücekler'den 

günümüze kalmıĢ tek kale de Divriği'dedir. UNESCO'nun yürüttüğü "Dünya Kültür Mirasını Koruma" 

çalıĢmalarına ülkemizden Divriği Ulu Camii ve DarüĢĢifası dahil edilmiĢtir. 

Sivas'ın kent merkezinde mevcut olan Osmanlı dönemine ait önemli yapılar; Meydan Camii (1564), Kale 

Camii (1580), Aliağa Camii (1589), Alibaba Camii (1792), BehrampaĢa Hanı (1573), Meydan Hamamı (16. yy) ve 

KurĢunlu Hamamı (1576), TaĢhan (19.yy), Hükümet Konağı (1884), Atatürk Kongre ve Etnografya Müzesi (1892) 

ve Jandarma Binası (1908)'dır. 

- 3 -

Ġlin Önemli Yerleri 

Sivas Ġlinin toprakları deniz seviyesinden oldukça yüksek, engebeli ve dağlıktır. Kuzey kesiminde Kuzey 

Anadolu Dağları'na, doğu kesiminde Karasu-Aras Dağları'na ve güney kesiminde ise Toroslar'a bağlı Kulmaç ve 

Tecer Dağları yer alır. Platolar, il topraklarında geniĢ bir yer tutar. 

Karasal iklimin hüküm sürdüğü ilde, doğal bitki örtüsü genelde step görünümü taĢır. Kuzeydeki dağların 

yüksek kesimlerinde, soğuğa dayanıklı sarıçam ormanları mevcuttur. 

Ġl topraklarından kaynaklanan Melet Çayı, Kelkit Çayı, YeĢil Irmak ve Kızılırmak Karadeniz'e, Hurman 

Çayı (Ceyhan'ın kolu) ve Zamantı Irmağı (Seyhan'ın kolu) Akdeniz'e ve Tohma ile Çaltı Çayları (Fırat'ın kolları) 

da Basra Körfezi'ne akar. 

Ekime elveriĢli alanların sınırlı olduğu ilde, baĢlıca gelir kaynağını hayvancılık oluĢturmasına rağmen, son 

on yıl içinde hayvancılıkta gerileme gözlenmektedir. 

Sivas Ġlinde yetiĢtirilen baĢlıca bitkisel ürünler sırayla buğday, Ģeker pancarı, arpa, çavdar, patates, nohut, 

mercimek ve yulaftır. 

Ġlin, Kuzey Anadolu Fay Zonu'nun geçtiği kuzey kesimi (Gölova, Akıncılar, SuĢehri ve Koyulhisar 

yöreleri) deprem kuĢağı üzerinde bulunmaktadır. 

Sivas Ġli yeraltı kaynakları açısından oldukça zengindir. MTA Orta Anadolu I. Bölge Müdürlüğü'nün 2005 

yılı verilerine göre Sivas ili yeraltı kaynaklarının çeĢitliliği ve sayıları; 43 demir, 127 krom, 5 kurĢun-çinko, 17 

bakır, 20 manganez, 5 altın, 12 nikel, 7 manyezit, 31 doğaltaĢ (mermer), 34 sölestin, 23 tuzla, 31 asbest, 4 talk ve 

22 linyit yatak ve zuhurları ile 10 kaplıca suyu kaynağı, 6 maden/memba suyu kaynağı bulunmaktadır. Ayrıca çok 

sayıda çimento hammaddesi, jips (alçıtaĢı), kaolen ve kireçtaĢı zuhurları ile az sayıda bentonit, diyatomit, florit, 

zeolit, grafit, asfaltit, kükürt, vermikülit, antimuan, arsenik, toryum, uranyum, nadir toprak elementleri gibi 

kaynaklardır. 

Yüzölçümü açısından Konya Ġlinden sonra Türkiye'nin ikinci büyük Ġli olan Sivas, nüfus yoğunluğu en 

düĢük illerden biridir. 

Cumhuriyetin ilk elli yılı içinde demiryollarının ulaĢıma açılması ve kamu yatırımlarından ilin önemli bir 

pay almasına bağlı olarak Sivas ilinde geliĢme gözlenmiĢtir. 1950'de 52.000 olan nüfus, 1980'de 172.000'e 

ulaĢmıĢtır. Son 20 yıl içinde ise bu büyümeye paralel sanayi yatırımları aynı oranda geliĢmediği için il dıĢına 

- 4 -

göçler yoğunlaĢmıĢ ve sonuçta nüfus artıĢ hızı azalmıĢtır. 2000 yılı nüfus sayımlarına göre il merkezinin nüfusu 

250.000 dolayındadır. 

Sivas'ın Merkez Ġlçe dıĢındaki diğer Ġlçeleri UlaĢ, Kangal, Divriği, Altınyayla, ġarkıĢla, Gemerek, Gürün, 

Hafik, Zara, DoğanĢar, SuĢehri, Koyulhisar, Akıncılar, Gölova, Ġmranlı ve Yıldızeli'dir. 

Kentin içinden geçen demiryolu ile Doğu Anadolu'ya, Akdeniz'e, Güneydoğu Anadolu'ya, Karadeniz'e ve 

Batı Anadolu‟ya ulaĢmak mümkündür. Erzincan, Malatya, Kayseri'den gelen karayolları, batıya giden E-23 

karayolu ile kentte kesiĢir. Buradan Yozgat üzerinden Ankara'ya, Tokat üzerinden Samsun'a ulaĢılır. Sivas kenti E- 

23 Karayolu ile Ankara'ya 440 km uzaklıktadır. Yani, Sivas günümüzde de kuzeyden güneye ve doğudan batıya 

giden önemli yolların kavĢağındadır. 

Kentin 20 km batısındaki Merekümtepe yöresinde, uçak seferlerinin yapıldığı bir havaalanı vardır. 

Ġlin en büyük sanayi kuruluĢu UlaĢtırma Bakanlığı'na bağlı Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayi A.ġ. 

(TÜDEMSAġ)'ye ait tesislerdir. Ayrıca T.C. Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü'ne bağlı 4 ĠĢletme Müdürlüğü 

ve Beton Travers Fabrikası da vardır. 

Kent merkezindeki bu kuruluĢların dıĢında kamu kuruluĢlarına ait bölge müdürlükleri (TCK, DSĠ, 

Karayolları, MTA ve diğ.) ve 35.636 öğrenci kapasiteli Cumhuriyet Üniversitesi de mevcuttur. 

Ayrıca, Merkez - Hasbey Köyü yöresindeki Sivas Demir Çelik Fabrikası 1998 yılında özelleĢtirme 

kapsamına alınmıĢ ve Sivaslı iĢ adamlarına satılmıĢtır. Fabrika TMSF tarafından iĢletilmektedir. 

Enerji sektörü ile ilgili Kangal ilçesinde TEAġ'a ait Kangal Termik Santralı ve SuĢehri ilçesinde Kılıçkaya 

Hidro Elektrik Santralı bulunmaktadır. 

Madencilik sektöründe ise Sivas Demir Çelik Fabrikasının yanı sıra, Divriği‟de ise Devlet Bakanlığı'na 

bağlı DĠV-HAN Mad. San. A.ġ. Genel Müdürlüğü, 2004 yılında ERDEMĠR‟e satılmıĢ olup, demir iĢletme sahaları 

ve peletleme (zenginleĢtirme) tesisleri faaliyetlerine devam etmektedir. 

Özel sektörün ildeki en önemli fabrikaları sırayla merkezdeki CIMPOR-YIBITAġ'a ait çimento fabrikası, 

ESTAġ'a ait otomotiv yedek parça sanayi eksantirik mili fabrikası, NIMSAN'a ait kireç fabrikası, Merkez Akkaya 

Köyü yöresinde Barit Maden Türk A.ġ.'ye ait sölestin öğütme tesisleri ile alçı fabrikası, Koyulhisar ilçesi Ortakent 

- KurĢunlu Köyü yöresinde Turminko Mad. San. ve Tic. A.ġ. Menka Maden ĠĢletmesine ait kurĢun-çinko-bakır 

- 5 -

flotasyon (zenginleĢtirme) tesisleri ile yine merkezde mermer, un, süt, et ürünleri, dokuma fabrikaları ve tekstil 

fabrikaları mevcut olup, son yıllarda küçük sanayi de oldukça canlıdır. 

A.2. Ġl ve Ġlçe Sınırları 

Sivas‟ın Merkez Ġlçe ile birlikte 17 Ġlçesi, 46 Belediyesi ve 1237 Köyü vardır. ġekil A.2-1'de Ġl merkezi ile 

Ġlin yayıldığı alanın enlem ve boylamları verilmiĢtir. Ayrıca Sivas Ġlinin merkez Ġlçe dıĢındaki Ġlçeleri olan UlaĢ, 

Kangal, Divriği, Altınyayla, ġarkıĢla, Gemerek, Gürün, Hafik, Zara, DoğanĢar, SuĢehri, Koyulhisar, Akıncılar, 

Gölova, Ġmranlı ve Yıldızeli de izlenebilir. 

A.3. Ġlin Coğrafik Durumu 

Sivas Ġli Anadolu yarımadasının ortasında, Ġç Anadolu Bölgesi‟nin Yukarıkızılırmak bölümünde yer alır. 

36° ve 39° doğu boylamları ile 38° ve 41° kuzey enlemleri arasında kalan Ġl, 28.488 km 2 'lik yüzölçümü ile 

Türkiye'nin toprak bakımından Konya‟dan sonra ikinci büyük ilidir. Sivas'ın doğusunda Erzincan, güneyinde 

Malatya ve KahramanmaraĢ, güneybatısında Kayseri, batısında Yozgat, kuzeyinde Tokat ve Ordu, 

kuzeydoğusunda ise Giresun Ġlleri yer alır. 

A.4. Ġlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 

Ġlin topoğrafik ve jeomorfolojik yapıları; dağlar, tepeler, yaylalar ve düz ovalar gibi yerĢekilleri 

yalınlaĢtırılmıĢ olarak ġekil A.4-1'de sunulmuĢtur. 

YerleĢim birimleri, genellikle akarsuların aktığı vadilerde sıralanmıĢlardır. Konut ve sanayi alanlarının 

uygun yerlerde kurulup kurulmadığı konusunda il ve ilçeler bazında yapılmıĢ derli toplu bir çalıĢma yoktur. Sivas 

ilinin ġekil A.5.2'deki haritada belirtilen paleotektonik ve neotektonik yönden aktif olan bölgelerde yer alan 

yerleĢim birimlerinin konumu gözden geçirilmelidir. 

Sivas Ġl merkezi hava kirliliği yönünden hassas bir alandır. Ancak diğer ilçe merkezleri ve köyler, genel 

olarak yüksek ve hava akımlarına açık alanlar oldukları için tehdit altında değildirler. Sivas Ġline ait toprakların 

büyük bir bölümü Ġç Anadolu Bölgesi'nin doğusunda, daha küçük bölümleri de Karadeniz ve Doğu Anadolu 

Bölgesi'nde yer alır. 

- 6 -

Şekil A.2-1: Sivas İlinin yerel, idari ve coğrafik konumu 

- 7 -

Sivas Ġlinin topoğrafik yapısı genelde engebeli ve deniz seviyesinden ortalama 1000-1500 m yükseklikte 

olup, kuzey kesiminde Kuzey Anadolu Dağları'na, doğu kesiminde Karasu-Aras Dağları'na, güney kesiminde de 

Toroslar'a bağlı Kulmaç ve Tecer dağları yer almaktadır. 

Ġlin kuzey kesiminde Giresun Dağları'nın güneybatı uzantıları yer alır. Bu dağlık alandan Çoruh-Kelkit 

Vadisi ile ayrılan iç sıradağlar doğudan batıya doğru sıra ile Kızıldağ (3025 m), Kösedağı (2800 m), Tekeli Dağı 

(2600 m), Asmalı Dağı (2400 m) ve Yıldızdağı (2550 m) Ģeklinde izlenir. 

Ġlin güneydoğu kesimini Çengelli Dağı (2600 m) ile Karasu-Aras Dağları'nın batı bölümünü oluĢturan 

Yama Dağı (2735 m) oluĢturur. Bu kesimdeki dağlar, Divriği Dağları olarak da adlandırılır. 

Ġlin orta kesiminde Tecer Dağları, Gürlevik Dağı (2650 m) ve Beydağı (2700 m), daha batı da Ġncebel 

Dağları, en batıda ise Karababa Dağı'nda 2235m' ye ulaĢan Akdağlar yer alır. 

Ġlin güney kesimindeki baĢlıca yükseltiler ise Hezanlı Dağı (2280 m) ile Göltepe'de 2700 m'ye ulaĢan 

Gövdeli Dağı'dır. Toroslar'ın devamı olan bu dağlar, ilin güney kesiminde doğal sınır oluĢtururlar. 

Ġlin en yüksek tepesi, kuzeydoğu'daki Kızıldağ'da 3025 m'ye ulaĢan Peynirli Tepe'dir. 

Platolar Ġl topraklarında geniĢ bir yer tutar. Uzunyayla'nın Ġl sınırları içinde kalan doğu kesimi, farklı 

havzalara su taĢıyan akarsular arasında su bölümü çizgisini oluĢturur. Bir baĢka önemli plato Sivas kentinin 

kuzeyinde yer alan Mereküm Yaylası'dır. 

Kızılırmak'ın doğduğu yer Kızıldağ olup, Ġmranlı'nın kuzeydoğusunda bulunur. Sivas yöresinde Yukarı 

Kızılırmak akaçlama alanı, kuzeydeki Kuzey Anadolu Dağları'nın bir parçası olan Dumanlı Dağları ile 

güneydeki Toros Dağları'nın devamı niteliğinde olan Tecer Dağları'nı birbirinden ayırır. Fırat'ı oluĢturan 

Karasu'nun kollarından olan Çaltı Çayı ve Kuruçay ile Fırat'a katılan Tohma Çayı da Ġl topraklarından doğar. 

- 8 -

- 9 -

Yine Sivas'a ait topraklardan doğan ve Kösedağı'nın batı yamaçlarından kaynaklanan Tozanlı Çayı, 

ġerefiye'yi geçtikten sonra DoğanĢar Ġlçesinin kuzeybatısında Asmalı ve Tekeli Dağlarından akan derelerle 

birleĢerek YeĢilırmak'ı oluĢturur. 

Ġlin doğal göllerinin hemen hepsi jips karstı gölleri olup, baĢlıcaları Tödürge, Hafik, Lota ve Karagöl'dür. 

Ayrıca Gürün ilçesinin 10 km güneybatısında Gökpınar Gölü de vardır. 

Sivas Ġlinin büyük bir kesimi karasal Ġç Anadolu ikliminin etkisinde kalmakta olup, kuzeyde Karadeniz, 

doğuda Doğu Anadolu yüksek bölge ikliminin de etkileri gözlenmektedir. 

KıĢları soğuk ve sert geçer, genelde kıĢ aylarında bol kar yağıĢı görülür ve kimi zaman 3-4 ay karla 

örtülüdür. Yazları sıcak, ilkbahar ve sonbahar ayları genelde yağmurlu geçer. 

Ġl topraklarının büyük bir bölümü Kızılırmak, bir bölümü de YeĢilırmak havzalarına girer. Kızılırmak 

havzasına giren yörelerde genellikle bozkır bitkiler yer alır. Ayrıca orman ağaçlarından oluĢan küçük kümelere 

rastlanır. Bu topluluklar, yüz yıl kadar önce tüm bölgeyi kaplayan zengin orman örtüsünün son kalıntıları 

görünümündedir. 

Sivas Ġlinin YeĢilırmak havzasına giren ve Karadeniz iklimini yansıtan Gölova, Akıncılar, SuĢehri ve 

Koyulhisar yörelerinde bitki örtüsü açısından tümüyle değiĢik bir görünüm vardır. Bu yörelerde genellikle 

karaçam, kızılçam ve ardıç gibi iğne yapraklı ağaçlardan oluĢan zengin ormanlar vardır. 

A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 

Sivas Ġlinin yakınlaĢtırılmıĢ jeoloji haritası ġekil A.5-1'de verilmiĢtir (Bingöl ve diğerleri, 1989). Buna göre 

yayılım gösteren birimler, yaĢlıdan gence doğru aĢağıda açıklanmıĢ olup ġekil A.5-2 ve A.5-3'de ilin 

genelleĢtirilmiĢ dikme kesitleri sunulmuĢtur (Kurtman,1973; Pelin,1977; Öztürk, 1979; Yılmaz, 1984, 1985, 1989; 

Ġnan ve diğerleri, 1993). Hazırlanan dikme kesitler irdelendiğinde, Sivas Ġli sınırları içinde üç önemli tektonik 

birliğin yer aldığı görülür (ġekil A.5-2). Bu tektonik birlikler kuzeyden güneye doğru sıra ile Pontid Tektonik 

KuĢağı, Kuzey Anadolu Ofiyolit KuĢağı ve Toros Tektonik KuĢağı ile temsil edilmektedir. Yöredeki metamorfik 

masifler ise olasılıkla Toros Tektonik KuĢağı‟nda yer alan Platfom türü karbonatların metamorfizmaya uğramıĢ 

eĢdeğerleridir. Tektonik birliklerin üzerinde ise Maestrihtiyen-Kuvaterner yaĢlı bir kayatürü topluluğu ile temsil 

edilen örtü, açılı uyumsuzlukla yer almaktadır (ġekil A.5-3). Tektonik birlikleri ve örtüyü oluĢturan kayatürü 

toplulukları yaĢlıdan genç birimlere doğru sıra ile aĢağıda sunulmuĢtur. 

- 10 -

ORDU 

c -m 

2 1 

m 

IĞDIR DAĞI 1 

c m c -m 

2 3-4 

Koyulhisar 2 1 

m 1 c 2 m 

c 2 

2-3 

c P-tr 

SuĢehri 

2 m Q m jc 

YILDIZ DAĞI 

2-3 

3-4 

c 2 

m 

Y P 

1 

3 

m 

Q 1 

m c 2 m c 

m 1 

1 m 2 

1 1 

m Ġmranlı P 

1 P 

m 

Stratigrafi 

m Q 

1 

m Zara 

m 

m 4 m m 4 c 

1 

m 

Hafik 

1 Yıldızeli 

3 

3 

2 

Q Kuvaterner 

3-4 

m 

3 

m -Q Pliyo-Kuvaterner 

Q SIVAS 

m 1 

m4 

m 4 Pliyosen 

2 

m 3-4 

c 

m 

2 

3-4 Neojen 

pa-m m 1 

2-3 m 1 

m 2-3 

m 

P 

Y 3 Miyosen 

c 

3 

m pa-m 2 

2 1 c m 2 

2-3 Oligo-Miyosen 

pa-m 

M 

ġarkıĢla 

1 c 

2 

Divriği 

m m 

c m 

3-4 3 

2 2 Oligosen 

M 

m 3-4 

m3 

m Eosen 

c -m 

P 

1 

2 1 

Gemerek 

QKangal 

m 

4 

-Q 

pa-m 1 Paleosen-Eosen 

m 

HÜYÜKLÜ DAĞI 

2-3 

jc 

c 2 -m 1 Üst Kretase-Eosen 

c m 2 1 

c 2 Üst Kretase 

jc Jura-Kretase 

c 2 c 2 M Mesozoyik 

jc 

jc 

m 

P-tr Paleozoyik-Triyas 

1 

Gürün 

P Paleozoyik 

jc m 

c 3-4 

2 P Prekambriyen 

K 

ÖLÇEK 

0 20 

km 

AÇIKLAMALAR 

Magmatitler 

Y Mesozoyik-Miyosen 

3 

Bazit ve Ultrabazitler 

Peridodit, piroksenit, 

gabro, diyabaz 

Volkanitler 

Karasal volkanitler 

Sediment arakatkılı denizaltı 

volkanitleri 

Metamorfizma Fasiyesleri 

YeĢil Ģist ve/veya glokofanitik 

yeĢil Ģist 

YeĢil Ģist+glokofon Ģist fasiyesi 

Amfibolit+yeĢil Ģist fasiyesi 

Sedimenter Kayalar 

Yersel ofiyolit kütleleri içeren 

filiĢ benzeri litoloji 

Yersel ofiyolit blok ve kırıntılı 

denizaltı volkanitli filiĢ 

Faylar 

Normal fay 

Ters fay veya bindirme 

TanımlanmamıĢ fay 

Olasılı fay 

Jeolojik Sınırlar 

Kesin 

YaklaĢık 

KAHRAMANMARAġ 

Şekil A.5-1: Sivas ili jeoloji haritası (Bingöl, 1989) 

- 11 -

- 12 -

JEOLOJİ YAŞI 

Kuvaterner 

Pliyosen 

KALINLIK 

(m) 

> 100 

> 150 

KAYA TÜRÜ SİMGE A Ç I K L A M A L A R 

Q 

m4Q 

m4 

Alüvyon ve traverten 

Yerel Uyumsuzluk 

Volkanik lavlar ve piroklastlar 


Çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı ve 

gölsel kireçtaşı 

Miyosen 

Ü 

O 

A 

> 250 

m3 

m2-3 

Akarsu kırıntılı kayaları 

Açılı Uyumsuzluk 

Masif yer yer katmanlı jips 

Çakıltaşı kumtaşı silttaşı ardalanması 

Sığ denizel kırıntılı kireçtaşı 

Oligosen 

> 150 

m2 

Kırmızı çakıltaşı 


Olistostromal kırıntılı düzey 

Masif jips 

Ü 

m1 

Çakıltaşı, kumtaşı, kiltaşı ve şeyl 

ardalanması 

Eosen 

> 3000 

O 

Granitoyidler 

Sığ denizel kireçtaşı, çakıltaşı 


A 

Kumtaşı, kiltaşı ve şeyl 

ardalanması 

Paleosen 

> 50 

pam1 

Katmanlı jips düzeyleri 

Volkanitler ve piroklastik kayalar 

Maestrihtiyen 

> 100 

c2m1 

Çakıltaşı, sığ denizel kireçtaşı 

Açılı Uyumsuzluk 

Granitoyidler 

Kretase ve 

öncesi 

Tektonik Birlikler 

Pontid Tektonik Kuşağı 

Kuzey Anadolu Ofiyolit Kuşağı 

Metamorfik Masifler ve 

Toros Tektonik Kuşağı 

ġekil A.5-3: Sivas ilinin genelleĢtirilmiĢ Maastrihtiyen - 

Kuvaterner yaĢlı kesiti (Kurtman, 1993; Pelin, 1977; Öztürk, 

1979; Yılmaz, 1984, 1985, 1986; Ġnan ve diğerleri, 1993). 

- 13 -

Prekambriyen (P) 

Sivas Ġli sınırları içinde Prekambriyen yaĢlı bir düzey saptanmamıĢ olmakla beraber, 

Toros Tektonik Birliği'nin yüzeylendiği baĢka alanlarda bu yaĢta çeĢitli düzeylerin var olduğu 

bilinmektedir. 

Paleozoyik (P) 

Ġlin değiĢik tektonik kuĢaklarında yüzeylenir. Örneğin Toros Tektonik Birliği'nde yer 

alan ve Kangal'ın 20 km doğusunda görülen birimi; kalkĢist, klorit Ģist, mika Ģist, fillit ve 

kuvarsitlerden oluĢan Karbonifer yaĢlı metapelitik kayalar temsil eder. Yıldızeli ve Çeltek 

Dağı yörelerinde gnays, amfibolit, Ģist yer yer mermer ve kuvarsit, türü metamorfik kayalar da 

olasılıkla paleozoik yaĢlı olup amfibolit fasiyesi ve yeĢil Ģist fasiyesindedir. Birimin kalınlığı 

bu yörede 1000 m den fazladır. 

Pontid Tektonik Birliği'nde yer alan SuĢehri, Gölova, Akıncılar ve Kızıldağ 

yörelerindeki metabazitler, mermer, fillit, metatüf, metadasit, kalkĢist ve grafitli Ģist gibi 

metamorfik kayaçlarla temsil edilen topluluk da Paleozoyik yaĢlı olup denizaltı volkanitleriyle 

birlikte yeĢil Ģist fasiyesinde bir metamorfizma geçirmiĢlerdir. 

Kuzey Anadolu Ofiyolit KuĢağı'nda yer alan, temeli oluĢturan ve tektonik konumlu 

metamorfik kayalar da genelde Paleozoyik yaĢta kabul edilmektedir. 

Paleozoyik - Triyas (P-tr) 

Pontid Tektonik KuĢağı'nda, Yıldız Dağı'nın kuzeyinde DoğanĢar'dan Tokat'a doğru 

geniĢ bir alanda yayılım gösterir. YeĢilırmak'ın özellikle kuzeyinde yer alan ve daha çok yeĢil 

Ģistlerden oluĢan bölümü yer yer metabazit, metatüf ve metaaglomera arakatkılıdır. Mermer ve 

kristalleĢmiĢ kireçtaĢı bloklarını kapsayan metamorfik kesim ise bloklu metavolkano-tortul 

dizi niteliğindedir. 

Birim, genel bir anlatımla tortul kayalarla arakatkılı denizaltı volkanitleri içermekte ve 

kısmen glokofanlı yeĢil Ģist fasiyesindedir. YaĢı, Paleozoyik (Karbonifer-Permiyen)-Triyas 

olarak belirtilmiĢtir (Özcan ve diğerleri, 1980; Yılmaz, 1980). Birim yayılım gösterdiği 

bölgede temeli oluĢturmaktadır. 

- 14 -

Mesozoyik (M) 

Toros Tektonik KuĢağı'nda geniĢ bir yayılım sunan Munzur Dağları'nın batı uzanımını 

oluĢturmakta ve Ġl sınırları içinde Divriği yöresinde yüzeylemektedir. 

Daha çok platform türü karbonatlardan oluĢan birimin üst düzeyleri derin denizel 

ortam koĢullarını yansıtmaktadır. 

Özde allokton bir birim olmakla beraber, yöredeki ofiyolitik kayalara göre, göreli 

otokton konumludur. Üst Triyas - Üst Kretase yaĢ aralığında oluĢmuĢ bir tektono-stratigrafik 

olan birim, Özgül ve diğerleri (1981) tarafından Munzur KireĢtaĢı olarak tanımlanmıĢtır. 

Jura-Kretase (Jc) 

Tüm tektonik kuĢaklarda izlenen bu düzey, Kangal Ġlçesi Höyüklü Dağı dolayında, 

Gürün Ġlçesi batı bölümlerinde, Hafik kuzeyi, DoğanĢar'ın batısı ve Gölova'nın 

kuzeydoğusunda olmak üzere tüm tektonik kuĢaklar boyunca yüzeylenir. 

Örneğin, Gölova yöresinde bu düzey, piroklastik kayalar, kireçtaĢı, epiklastik kayalar, 

çakıltaĢı-kumtaĢı ve kireçtaĢı düzeylerinden oluĢur (Yılmaz, 1985). Kangal ve Gürün 

dolaylarında neritik kireçtaĢı, killi kireçtaĢı, çörtlü kireçtaĢı, kalkarenit, breĢik kireçtaĢı gibi 

genellikle kireçtaĢı düzeylerinden oluĢmaktadır. Bu yörenin kireçtaĢları, bazı araĢtırmacılar 

tarafından Munzur Dağları'nı oluĢturan kireçtaĢlarının batıdaki devamı olarak düĢünülmüĢtür 

(Özgül ve diğerleri, 1991; Yılmaz, 1998). Hafik kuzeyi ve DoğanĢar'ın batısında görülen 

kireçtaĢları ise, pelajik ve neritik fasiyeslerde oluĢmuĢ tortul kayatürü blokları Ģeklinde 

görülür. Bu blokların, Tokat yöresi metamorfitleri üzerine uyumsuzlukla gelen kayalardan 

kaynaklandığı kabul edilmektedir. 

Toros Tektonik KuĢağında, yer yer dolomitik olan kireçtaĢları da Ġl sınırları içinde 

Jura-Kretase yaĢlı olup göreli otokton konumlu olarak kabul edilmekte ve diğer birimlerle 

beraber temeli oluĢturmaktadır. 

- 15 -

Kuzey Anadolu Ofiyolit KuĢağı'nda yer alan ofiyolitlerin ise Paleozoik' te oluĢtuğu 

(Tator, 1987) ya da Jura-Kretase sırasında okyanus ortası sırtlar boyunca oluĢtuğu kabul 

edilmektedir (Yılmaz, 1980, 1985). 

Üst Kretase (c 2 ) 

Üst Kretase sırasında, kuzeyde yer alan Pontid Tektonik Birliği bir yay topluluğu, 

güneyde yer alan Toros Tektonik Birliği ise pasif kıta kenarı karbonatları ile temsil 

edilmektedir. Arada yer alan Kuzey Anadolu Ofiyolit KuĢağı boyunca, çeĢitli yaĢlarda 

oluĢmuĢ ofiyolitler ile yitim zonu boyunca oluĢmuĢ ofiyolitli karıĢık yüzeylenir (Zakariadze, 

1983; Yılmaz, 1984, 1985, 1989). 

Daha çok ofiyolitik karıĢıktan oluĢan birim, Yıldızeli–Sivas-Hafik yerleĢim yerlerinin 

kuzeyinde, Gürün – Kangal - Divriği yörelerinde, Ġmranlı – SuĢehri - Koyulhisar Ġlçeleri ve 

UlaĢ'ın doğu kesiminde yaygın bir Ģekilde yüzeylenmektedir. 

Peridotit, serpantinleĢmiĢ peridotit, gabro, diyabaz, aglomera, radyolarit, kireçtaĢı, 

mermer ve fillit gibi kayaları temsil eder. Genellikle serpantinit, yer yer tüf, aglomera, 

spilitleĢmiĢ volkanitler ve volkano - tortul kayalardan oluĢur. Bu kaya topluluğunun 

oluĢturduğu hamur içinde yüzer konumda değiĢik yaĢ ve kayatürü özellikli bloklar bulunur. 

Bu bloklar, Paleozoyik yaĢlı metamorfitler ve daha çok Üst Jura - Alt Kretase yaĢlı 

kireçtaĢlarından oluĢmaktadır. Ayrıca Senomaniyen yaĢlı pelajik kireçtaĢları, ofiyolitli 

kayatürü topluluğu içerisinde hem ara düzey hem de bloklar Ģeklinde yer alır. 

Tüm tektonik birliklerin Maastrihtiyen öncesinde yerleĢtiği kabul edilmektedir. 

Üst Kretase (Maestrihtiyen)-Eosen (c 2 -m 1 ) 

Yukarıda sunulan tektonik birliklerin üzerinde ise Maestrihtiyen'den itibaren oluĢan bir 

örtü, açılı uyumsuzlukla gelir. Bu örtü genel olarak transgresif ve regresif istiflerin birbirini 

izlediği, kimi yerlerde yerel uymsuzluklarla birbirinden ayrılabilen karasal, sığ denizel ve 

hemipelajik ortam koĢullarını yansıtan ve yanal ya da dikey yönde fasiyes özellikleri sıkça 

- 16 -

değiĢen bir topluluktan oluĢur. Örneğin, Doğu Karadeniz Bölgesi'nde yaygın bir Ģekilde 

görülen sığ denizel karbonatlar ve tortul arakatkılı kırıntılı kayalara Koyulhisar-SuĢehri 

dolayında da rastlanır. Diğer taraftan, Ġl sınırları içinde Divriği ve SuĢehri yörelerindeki 

granitoyidik kayalar da Üst Kretase - Eosen aralığında oluĢmuĢtur. 

Paleosen-Eosen (p a -m 1 ) 

Bu düzey, özellikle UlaĢ, ilçesi Tecer Dağları ve ġarkıĢla - Altınyayla yörelerinde 

yüzeylenir. 

Tecer Dağları yöresinde gri, siyahımsı renkli, orta-kalın tabakalı kireçtaĢı ile temsil 

edilir. Kalınlığı değiĢken olup, yanal devamlılığı olmayan bir düzey görünümündedir. 

Ofiyolitli karıĢık üzerine diskordan olarak çökelen bu kireçtaĢı, ofiyolitlerin Eosen'de ikinci 

kez aktarılması sonucu, bugünkü konumunu kazanmıĢtır. YaĢı, Üst Maestrihtiyen-Paleosen 

olarak belirtilmiĢtir (Ġnan, 1993). 

ġarkıĢla-Altınyayla yörelerinde ise Paleosen yaĢlı andezit - bazalt ve piroklastik 

kayalar; Paleosen - Eosen yaĢlı türbiditik kireçtaĢları, volkano - tortul dizi, türbiditik kireçtaĢı, 

denizel kumtaĢı – kiltaĢı - Ģeyl ardıĢımı ve tekrar türbiditik kireçtaĢı gibi volkano - tortullardan 

oluĢmaktadır (Yılmaz, 1989). Bu birimlerin, temel konumundaki birimlerle iliĢkisi sahada 

görülmemektedir. 

Eosen (m 1 ) 

Bu düzey, Hafik, Zara ve Ġmranlı Ġlçelerinin kuzeyinde, SuĢehri - Koyulhisar arasında, 

Yıldız Dağı'nın güneyinde, Yıldızeli ilçesinin batısında, Gürlevik Dağı - GedikbaĢı arasındaki 

koridor boyunca ve Gürün Ġlçesi civarında yüzeylenmektedir. 

Denizel kırıntılı kayalar; yer yer volkanit, serpantinit olistolitleri ve aktarılmıĢ 

serpantinit breĢleri, çeĢitli olistolitli düzeyler ve kireçtaĢı blokları içermektedir. 

Özellikle Orta Eosen yaĢlı düzey, daha yaĢlı temel birimler üzerine açısal 

uyumsuzlukla yer alır. 

- 17 -

Oligosen (m 2 ) 

Birim, ağırlıklı olarak UlaĢ, Hafik, Zara ve Ġmranlı dolaylarında yüzeylenir. 

Altta jips arakatkılı kireçtaĢı, kiltaĢı, çamurtaĢı ardalanması ve üstte ise çakıltaĢı, 

kumtaĢı, çamurtaĢı düzeylerinden oluĢur. Birim ayrıca iri boyutlu ofiyolitik kaya ve 

kristalleĢmiĢ kireçtaĢı blokları da içerir. Sığ deniz, lagün ve karasal ortamlarda çökelmiĢ olan 

birim, ince-orta kalın tabakalı, eklemli ve yer yer devrik kıvrımlıdır. Kırıntılı üst düzeylerde 

çapraz katmanlanma geliĢmiĢtir. 

Oligosen yaĢlı birim, daha yaĢlı birimler üzerinde bazı yerlerde uyumsuz olup, üstte 

yeralan Alt Miyosen yaĢlı düzeylere ise, dereceli bir geçiĢ sunar 

Oligo-Miyosen (m 2-3 ) 

AyırtlanamamıĢ Oligo-Miyosen yaĢlı birimler, Sivas Ġl merkezinin güneybatısından 

ġarkıĢla ve Gemerek'e kadar uzanan bir alanda yüzeylenir. 

Üstte sunulan Oligosen yaĢlı birimle olasılıkla yanal ve dikey geçiĢlidir. ÇakıltaĢı, 

kumtaĢı ve silttaĢı arakatkılı masif jips düzeyleri ve jips üzerine uyumlu olarak gelen çakıltaĢı, 

kumtaĢı, silttaĢı ve çamurtaĢı ardalanmalı birimlerden oluĢmaktadır. Kalın, orta ve orta - ince 

katmanlanma gösterir. Yanal olarak kısa aralıklarda merceklenen katmanlarda, derecelenme 

ve çapraz katmanlanma olağandır. Birim, denizle iliĢkili sabkha, delta ve taĢkın ovası 

çökelleriyle temsil edilmekte olup, Oligosen - Alt Miyosen yaĢ aralığında çökelmiĢtir. 

Miyosen (m 3 ) 

Bu düzey, Ġlin Merkez Ġlçesi ile Hafik – Zara - Ġmranlı ilçeleri güney kesimlerinde ve 

Kangal - Divriği arasındaki bölgede yaygın bir Ģekilde yüzeylenir. 

Alttaki çakıltaĢı, kumtaĢı, kiltaĢı ve çamurtaĢından oluĢan düzeyleri jips mercekleri ve 

bazaltik volkanit arakatkıları içerir. Üstte uyumlu olarak gelen masif, yer yer yumrulu ve ortaince 

katmanlı jipsler, daha üstte çakıltaĢı, kumtaĢı, kiltaĢı, silttaĢı ve çamurtaĢı ardıĢımına 

- 18 -

uyumlu olarak geçer. Bütün bu birimlerin üzerinde de masif jips, çamurtaĢı, silttaĢı, 

kireçtaĢının yanısıra çakıltaĢı, kumtaĢı, kiltaĢı, silttaĢı ardalanması uyumlu olarak yer alır. 

Miyosen'in alt düzeyleri sığ denizel, delta ve akarsu ortamı ürünü olup, üste doğru 

gölsel ortam geliĢmeye baĢlamıĢ ve en üstteki birimleri göl-akarsu ortamında çökelmiĢtir. 

Yukarıda sunulan kaya türlerinin yaĢı Alt - Orta Miyosen olarak belirtilmiĢtir (Yılmaz 

ve diğerleri, 1997). 

Neojen (m 3-4 ) 

Neojen yaĢlı karasal düzeyler, Sivas Ġl Merkezinden ġarkıĢla ve Gemerek'e doğru 

uzanan Kızılırmak Vadisinde, Kangal ve Gürün dolayında yüzeylenir. 

Altta kırmızı-bordo renkli çakıltaĢı, kumtaĢı, silttaĢı ve çamurtaĢı ardalanmasından 

oluĢan düzeylerde derecelenme ve çapraz katmanlanma izlenir. Bu düzey, daha yaĢlı 

oluĢukların üzerine açılı uyumsuzlukla gelmekte olup, göl-akarsu ortamında çökelmiĢtir. Alt- 

Orta Miyosen yaĢlı jipslerin üzerinde uyumlu olması nedeniyle aynı yaĢta kabul edilmiĢtir. Bu 

birimin üzerinde yer alan polijenik çakıltaĢı, kumtaĢı, silttaĢı ve çamurtaĢı ardalanmalı 

seviyeler, akarsu ortamında çökelmiĢ ve Üst Miyosen-Pliyosen yaĢlı olarak kabul edilmiĢtir. 

Üstte ise orta-kalın katmanlı, bitki kırıntılı, Gastropod ve Ostracod fosilli kireçtaĢı düzeyleri 

ise olasılı Pliyosen yaĢtadır. En üstte ise karasal volkanitler yer alır (Yılmaz ve diğerleri, 

1989). 

Yukarıda tanımlanan birimler, Bingöl ve diğerleri (1989)'nin haritasında Neojen yaĢlı 

bir düzey olarak sunulmuĢtur. 

Pliyosen (m 4 ) 

Sivas Ġl Merkezinin kuzeyinde ve Ġmranlı dolayında Pliyosen yaĢlı karasal birimler 

yüzeylenir. Bunlar, ağırlıklı olarak akarsu ve gölsel oluĢuklardır. Birimin alt düzeylerini, genel 

olarak turuncumsu çakıltaĢı ve kumtaĢından oluĢan akarsu çökelleri temsil eder. Üstte ise 

geçiĢli olarak gölsel ortamda oluĢmuĢ kireçtaĢı düzeyleri yer alır. BaĢlangıçta akarsu, daha 

- 19 -

sonra gölsel ortamda oluĢumunu sürdüren birimin alt kesimlerinin Üst Miyosen, üst 

kesimlerinin ise Pliyosen yaĢta olduğu belirlenmiĢtir (Yılmaz ve diğerleri,1997). 

Pliyo-Kuvaterner (m 4 -Q) 

Birim, Kangal - Divriği arasında Yamadağ bölgesinde yüzeylenir. 

Bazaltın yanısıra yer yer piroklastik düzeyler de kapsayan topluluk geniĢ bir yayılım 

sunar. Volkanitler, Üst Miyosen - Pliyosen yaĢlı birimleri keserek çıkmıĢ ve üzerine akmıĢtır. 

Buna göre volkanitler, Pliyosen ya da daha genç yaĢta olmalıdır. 

Kuvaterner (Q) 

Bu birim, akarsu vadilerinde ve yamaçlarda yer alan çakıl, kum ve çamur depoları ile 

sıcak su kaynakları boyunca geliĢen traverten oluĢuklarından oluĢur. 

A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma 

Sivas yöresi, bir eski okyanusun açıldığı ve bu okyanusun tüketilerek yok olduğu bir 

alandır. Gerek okyanusun açılması, gerek kapanması ve gerekse kapanmayı izleyen çarpıĢma 

sürecinde meydana gelen sıcaklık ve basınç koĢullarında kayaların büyük ölçüde değiĢime 

uğradığı bilinmektedir. Bu süreçlere bağlı olarak Sivas Ġl sınırları içindeki temel kayalarının 

metamorfizmaya uğradığı, okyanusun açılması sırasında bazik ve ultrabazik kayalar, 

okyanusun kapanması sırasında asidik, çarpıĢma ve sonrasında ise hem asidik hem de bazik 

magmatitlerin oluĢtuğu söylenebilir. Karaçayır, Köse Dağı, Yıldız Dağı ve Divriği yöresinde 

yer alan magmatik kayalar çarpıĢma sonrası bir dönemin ürünleridir (Boztuğ, 1997). 

A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 

Yörede Neotetiz olarak adlandırılmıĢ olan okyanusun (Adamia ve diğerleri, 1977; 

1981) Üst Kretase'de tüketilip yok olması (ġengör ve Yılmaz, 1981) sırasında meydana gelen 

tektonik yapılar Paleotektonik evreyi, okyanusun yok olmasından sonra ağırlıklı olarak 

- 20 -

sıkıĢmanın güdümünde meydana gelen tektonik yapılar geçiĢ tektonik evreyi ve doğrultu 

atımın egemen olduğu diri faylar ise Neotektonik evreyi karakterize eder (ġekil A.5.2-1). 

Sivas yöresinin Üst Kretase öncesinde yaklaĢık doğu-batı uzanımlı bir okyanusun 

geliĢmesine sahne olduğu, bu okyanusun kuzey ve güney kenarlarının bugunkü Atlantik türü 

pasif kıta kenarlarını temsil ettiği, kuzey kenarın Üst Kretase sırasında yitime uğradığı (ġengör 

ve Yılmaz, 1981), yitime bağlı olarak kuzeyde ve güneyde yer alan kıtaların Maastrihtiyen 

öncesinde çarpıĢtığı kabul edilmektedir (Yılmaz, 1994 ve 1998). Bu evre Paleotektonik evreyi 

temsil eder. ÇarpıĢmadan sonra iki kıtanın yakınsaması devam ederek, bu da yörede kabuk 

kalınlaĢmasına yol açmıĢtır. GeçiĢ evresini temsil temsil eden bu evreyi, Üst Miyosen-Pliyo- 

Kuvaterner döneminde Doğrultu Atımlı Fayların geliĢimine sahne olmuĢ Neotektonik evre 

izler. 

Sivas yöresinin önemli Neotektonik yapıları SuĢehri-Koyulhisar yöresinden geçen 

Kuzey Anadolu Fayı (KAF), Gemerek-ġarkıĢla-Sivas hattında Kızılırmak vadisi boyunca 

uzanan Yukarı Kızılırmak Fayı (YKF), Gemerek güneyinden geçen Deliler Fayı (DF), 

Ġmranlı'dan geçen Ġmranlı Fayı (ĠF) ve Tecer Bindirmesi (TB) ile Kuzey Anadolu Bindirmesi 

(KAB) Ģeklinde tanımlanabilir. Bu yapıların yakınında yer alan yerleĢim birimlerinin 

durumunu ortaya koymak için yeterli ayrıntıda çalıĢmalar yapılmıĢ değildir. Bu konuda 

sağlıklı bir karar vermek için, Sivas il ölçeğinde bizzat araziye giderek gözlemlerde bulunmak 

yararlı olacaktır. 

Kuzey Anadolu Fayı gibi aktif bir zon, Sivas'a bağlı Koyulhisar, SuĢehri ve Akıncılar 

boyunca izlenmektedir. Ayrıca Yukarı Kızılırmak ve Tecer Dağları boyunca sınırlı da olsa yer 

sarsıntılarından etkilenebilen tektonik denetimli faylar ve heyelanlar da bulunur. Ancak her 

yerleĢim biriminin özelinde arazi çalıĢmalarının yapılması yararlı olacaktır. 

- 21 -

Yararlanılan Kaynaklar 

Adamia, Sh., Chkhotua, T., Kekelia, M., Lordkipanidze, M., Shavishvili, I. and Zakariadze, 

G., 1981, Tectonics of the Caucasus and adjoinin regions: Implications for the evolution of the 

Tethys ocean: Journal of Structural Geology. 3/4, 437-447. 

Adamia, Sh., Lordkipanidze, M.,B. and Zakariadze, G.S., 1977, Evolution of active 

continental margin as examplified by the Alpine History of the Caucasus. Tectonophysics, 40, 

183-199. 

- 22 -

Bingöl, E., Bal, Ġ. ve Can, N., 1989, 1/2 000 000 Ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası, MTA, 

Ankara. 

Boztuğ, D., 1997, Post-Collisional Central Anatolian Alkaline Plutonism, Turkey. 

Preceedings Tubitak-Baug/Nato-D Program on Alkaline Magmatism, Sivas-Turkey, 105-146. 

Denizli, H., 1997, Sivas tarihi ve anıtları: SimtaĢ Matbaacılık A.ġ., Atatürk Cad. Basın 

Sitesi no 11, Sivas, 416 s. 

Erol, O., Can, N., Erdoğan, C., Tunçkılıç, G. ve Keyf, S.,1991,1/1 000 000 Ölçekli Türkiye 

Jeomorfoloji Haritası, MTA, Ankara. 

Ġnan, S., Öztürk, A. ve Gürsoy, H., 1993, UlaĢ-Sincan (Sivas) Yöresinin Stratigrafisi: 

Doğa- Türk Yerbilimleri Derg./Tr. J. of Earth Sciences, 2, 1-15. 

Kurtman, F., 1973, Sivas-Hafik-Zara ve Ġmranlı Arasındaki Bölgenin Jeolojik ve Tektonik 

Yapısı: MTA Derg. 80, 1-33. 

Oduncu, M., Kaya, Ġ.E., Ekmekçioğlu, Z., Bulut, S. ve Sümbüloğlu A.V.(Ed:Ekmekçioğlu, 

Z.), 1998, Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sivas, 368 s. 

Özcan, A., Erkan, A., Keskin, E., Oral, A., Özer, S., Sümengen, M. ve Tekeli, O., 1980, 

Kuzey Anadolu Fayı-KırĢehir Masifi Arasının Temel Jeolojisi, MTA Enst. Derleme Rapor 

No:6722, yayınlanmamıĢ, 139 s. 

Özgül, N., TurĢucu, A., Özyardımcı, N., ġenol, M., Bingöl, Ġ. ve Uysal, ġ., 1981, Munzur 

Dağlarının Jeolojisi: MTA Rapor No:6995, Ankara. 

Özsayar, T., Pelin, S. ve Gedikoğlu A., 1981, Doğu Pontidler'de Kretase. KTÜ Yerbilimleri 

Bülteni, 1/2, 65-114. 

Öztürk, A., 1979, Ladik ve Destek Arasındaki Bölgenin Stratigrafisi.Türkiye Jeol. Kur. 

Bült., 22/1, 27-34. 

Pelin, S., 1977; Alucra (Giresun) GD'sundaki Bölgenin Jeolojik Ġncelemesi ve Petrol 

Olanakları. KTÜ yayını, istanbul, 103 s. 

- 23 -

Tatar, Y., 1978, Kuzey Anadolu Fay Zonu'nun Erzincan Refahiye arasındaki bölümü 

üzerinde tektonik incelemeler: Yer Bilimleri, H.Ü. Yerbilimleri Enst. Yayın organı, cilt 4, n.1, 

2, 201-236. 

ġengör, A.M.C. ve Yılmaz, Y., 1981, Tethyan evolution of Turkey: A plate tectonic 

approach. Tectonophysics, 75, 181-241. 

Yılmaz, A., 1980, Tokat ile Sivas arasındaki bölgede Ofiyolitlerin kökeni, iç yapısı ve 

diğer birimlerle iliĢkisi: Doktora tezi (yayımlanmamıĢ). A.Ü. Fen Fakültesi, Jeoloji Kürsüsü, 

Ankara, 136 s. 

Yılmaz, A., 1984, Tokat (Dumanlıdağı) Ġle Sivas (Çeltekdağı) Dolaylarının Temel Jeoloji 

Özellikleri ve Ofiyolitli KarıĢığın Konumu, MTA Enst. Dergisi, No:99/100 (Ayrı baskı), 18 s., 

Ankara. 

Yılmaz, A., 1985, Yukarı Kelkit Çayı Ġle Munzur Dağları Arasının Temel Jeoloji 

Özellikleri ve Yapısal Evrimi:TJK Bült., 28/2, 79-92. 

Yılmaz, A., 1989, Kafkasya'nın tektonik KuĢakları ve Bu KuĢakların Türkiye'nin Kuzey- 

Doğusundaki Uzantıları: Bir korrelasyon: MTA Bülteni, 109, 89-106. 

Yılmaz, A., Sümengen, M., Terlemez, Ġ. ve Bilgiç, T., 1989, 1/100 000 Ölçekli Açınsama 

Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi, Sivas-G 23 Paftası, MTA, Ankara. 

Yılmaz, A., 1994, ÇarpıĢma sonrası bir çanak örneği: Sivas havzası, Türkiye: Türkiye 10. 

Petrol Kongresi, Bildiriler (Jeoloji), Ankara, 21-33. 

Yılmaz,A.,Uysal, ġ.,Ağan, A., Göç, D. ve Aydın, N., 1997,1/100 000 Ölçekli Açınsama 

Nitelikli Türkiye Jeoloji Haritaları Serisi, Sivas-F 23 Paftası, No:47, MTA, Ankara. 

Yılmaz, A., 1998, Sivas Havzasının Jeodinamik Evrimi: Ofiyolit-Granitoyid ĠliĢkisiyle 

GeliĢen Demir Yatakları Sempozyumu D. Boztuğ, T. Özer ve N. Otlu (Ed), Bildiriler Kitabı, 

10-13 Eylül 1998, Sivas, 66-82. Zakariadze, G.S., Knipper, A.L., Sobolev, A.V. Tsamerian, 

O.P., Dimitriev, L.V., Vishnevskaya, V.S. ve Kolesov, G. M., 1983, The ophiolite volcanic 

series of the Lesser Caucasus. Ofioliti, 8(3), 439-466. 

- 24 -

B. DOĞAL KAYNAKLAR 

B.1. Enerji Kaynakları 

B.1.1. GüneĢ 

B.1.2. Su Gücü 

B.1.3. Kömür 

Sivas Ġl sınırlarında, linyit cinsinde bulunan kömürlerin toplam 

görünür+muhtemel+mümkün rezervi 114.876.945 ton (Bkz. Tablo B.5.1.3-1) olup, bunların 

ısıl değerleri 1200-5000 (çoğunlukla 1200 - 1500) kcal/kg arasında, kükürt içerikleri ise 

%1.5-3.5 arasında değiĢmektedir. 

Ġlde tüketilen kömürler linyit cinsinde olup, ithal (Ukrayna) ve yerli (çoğunlukla 

Tunçbilek ve Soma) kömürlerdir. Ġlde tüketilen kömürlerin ısıl değeri 4.000-7.000 kcal/kg 

arasında değiĢmektedir. 

Divriği-Selimoğlu-Uluçayır Kömür Yatağı 

Saha J40-c1, J39-c2 paftalarında yeralmaktadır. Sahada kömürün minimum 

kalınlığı 0.50 m, maksimum kalınlığı 2.3 m olup ortalama kalınlığı 1.5 m‟dir. 

Orijinal kömürdeki kimyasal özellikler: 

Su : % 20.94 

Kül : % 15.35 

Kükürt : % 2-3.5 

AID kcal/kg : 4 000-5 000 (Selimoğlu sahası) 

3 500-4 500 (Uluçayır sahası) 

Yoğunluk : 1.3 ton/m 3 

- 25 -

Uluçayır sahası için 650.000 ton muhtemel rezerv, Selimoğlu sahası için ise 

650.000 ton görünür+muhtemel+mümkün rezerv tespit edilmiĢtir. 

Gemerek-Yeniçubuk Linyit Sahası 

Yeniçubuk Beldesi‟nin 900 m kuzeyinde, Ocaklar Deresi'nde J36 - d1 paftasında 

yer almaktadır. Sahadaki linyit tabakasının kalınlığı 0.8 - 1.10 m arasındadır. Kalori 

değeri 3 000-4 000 kcal/kg ve kükürt oranı % 2-3 olan sahanın görünür+muhtemel rezervi 

1 497 224 tondur. Ayrıca Yeniçubuk çevresinde Karagöl, KamıĢlı Dere, Sabuncupınar, 

Lisanlı ve Saraç Köy ile AĢağıyozgat mevkiilerinde benzer linyit zuhurları saptanmıĢtır. 

Bu sahadaki mümkün rezervin 1.497.224 ton kadar olabileceği tahmin edilmektedir. 

Gürün-Yelken Köyü-Kuzuluk Mevkii Linyit Zuhuru 

Zuhur, Elbistan K38-c1 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.1-0.9 m 

arasında değiĢen zuhurun ekonomik bir önemi yoktur. 

Hafik-Düzyayla Köyü Kömür Zuhuru 

Saha J38-b3 paftasında yer almaktadır. Sahada mevcut kömürler, kırıntılı çökeller 

içerisinde küçük mercekler Ģeklinde bulunmaktadır. Rezervin büyük çoğunluğu 

üretilmiĢtir. Sahanın mümkün rezervi 250.000 ton, kalori değeri 3000-3500 kcal/kg, 

kükürt içeriği % 2-3‟tür. 

Kangal-Kalburçayırı Linyit Yatağı 

Yatak, Sivas J38-c2 paftasında, Pliyosen yaĢlı çökeller içerisinde yer almaktadır. 

Linyitlerin tabaka kalınlıkları ortalama 9-10 m arasındadır. 

Orjinal kömürdeki kimyasal özellikler; 

Su : % 50.00 

Kül : % 21.00 

- 26 -

Kükürt : % 2.02 

AID kcal/kg : 1300 


Kalburçayırı sahasında, Demir Export A.ġ. tarafından 2004 yılında 3.410.617 ton 

üretim yapılmıĢ olup, kalan rezerv 70 259 571 tondur (Demir Export A.ġ.verileri, 2005). 

Bu linyitler, Kangal Termik Santrali‟nde tüketilmektedir. 

Kangal-Etyemez Kömür Yatağı 

Yatak, Kalburçayırı'nın güneybatısında Sivas J38-c1, c2 paftalarında yer 

almaktadır. Pliyosen yaĢlı çökeller içerisinde bulunmaktadır. Linyitlerin tabaka 

kalınlıkları ortalama 8-12 m arasındadır. 

Orjinal kömürdeki kimyasal özellikler: 

Su : % 49.83 

Kül : % 19.04 

Kükürt : % 3.57 

AID kcal/kg : 1500 


Saha, Demir Export A.ġ. tarafından iĢletilmekte olup, 2004 yılında üretim 

yapılmamıĢtır. Sahada kalan rezerv 27.574.425 tondur (Demir Export A.ġ.verileri, 2005). 

Kangal-Hamal Kömür Yatağı 

Yatak, Kalburçayırı'nın kuzeybatısında Sivas J38-c1, c4 paftalarında yer 

almaktadır. Pliyosen yaĢlı çökeller içerisinde bulunmaktadır. Linyitlerin tabaka 

kalınlıkları ortalama 2-15 m arasındadır. 

- 27 -

Orjinal kömürdeki kimyasal özellikler: 

Su : % 52.06 

Kül : % 20.40 

Kükürt : % 2.69 

AID kcal/kg : 1207 


Saha, Demir Export A.ġ. tarafından iĢletilmekte olup, 2004 yılında üretim 

yapılmamıĢtır. Sahada kalan rezerv 13.935.725 tondur (Demir Export A.ġ. verileri, 2005). 

Kangal-Alacahan-DıĢlık Köyü Linyit Zuhuru 

Zuhur, Divriği J39-d3 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.75 m civarında 

olan zuhur kalitesiz olup, ekonomik bir önemi yoktur. 

Kangal-Alacahan-BektaĢ Köyü Linyit Zuhuru 

Zuhur, Divriği J39-d2 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.3 m civarında 


Kangal-Oğlaklı Köyü Linyit Zuhuru 

Zuhur, Divriği J39-a4 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.75 m civarında 


SuĢehri-Göllü Linyit Zuhuru 

Zuhur, Giresun H40-d1 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.3 - 0.4 m 

arasında değiĢen zuhurun ekonomik bir önemi yoktur. 

Zara-Korkut Köyü Linyit Zuhuru 

Zuhur, Divriği Ġ39-b4 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.8 m civarında 

olan zuhurun ekonomik bir önemi yoktur. 

- 28 -

Zara-Girit Köyü Linyit Zuhuru 

Zuhur, Divriği Ġ39-b4 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.8 m civarında 

olan zuhurun ekonomik bir önemi yoktur. 

Zara-Yanık Köyü Linyit Zuhuhru 

Zuhur, Divriği Ġ39-c1 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.75 m civarında 

olan zuhur, kumlu ve killi özellikte olup ekonomik bir önemi yoktur. 

Zara-Bolucan Köyü Linyit Zuhuru 

Zuhur, Divriği Ġ39-c1 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.6 m civarında 

olan zuhur kaliteli olmakla birlikte, rezervinin yetersiz olmasından dolayı ekonomik 

değildir. 

Zara-Arık Köyü Linyit Zuhuru 

Zuhur, Divriği Ġ40-d1 paftasında yer almaktadır. Tabaka kalınlığı 0.5 m civarında 

olan zuhur kaliteli olmakla birlikte, rezervinin yetersiz olmasından dolayı ekonomik 

değildir. 

Koyulhisar-TaĢpınar Köyü Linyit Zuhuru 

Zuhur, Giresun H39-b4 paftasında yer almaktadır. Kömürün kalori değeri 3000- 

3500 kcal/kg arasında olup, mümkün rezervi 50 000 ton civarındadır. 

Yıldızeli-Çırçır Linyit Zuhuru 

Zuhur, Tokat H37-c4 paftasında yer almaktadır. Kömürün kalori değeri 3500-4000 

kcal/kg arasında olup, mümkün rezervi 10 000 ton civarındadır. 

- 29 -

B.1.4. Doğalgaz 

Sivas yöresinde doğal CO 2 çıkıĢları bulunmakta olup, bunlar; Akkaya, Karayün 

ve Hacıali yörelerinde bulunmaktadır. Saflık derecesi % 98 civarında belirlenen bu gaz 

çıkıĢları magmatik kökenli olarak tespit edilmiĢtir (Ayaz ve Kızılsu, 1997). 

B.1.5. Rüzgar 

Bu konu, Kurumumuzun çalıĢma alanına girmemektedir. 

B.1.6. Biyokütle 


B.1.7. Petrol 

Sivas-Hafik-Celalli yöresinde petrol aranmasına yönelik olarak yapılan etüt ve 

sondaj çalıĢmaları sonucunda, bölgede herhangi bir ekonomik petrol bulgusuna 

rastlanılmamıĢtır. 

B.1.8. Jeotermal Sahalar 

Sivas bölgesinde, Sıcak Çermik (Yıldızeli), Soğuk Çermik (Merkez), Balıklı 

Çermik (Kangal), Ortaköy (ġarkıĢla), Akçaağıl (SuĢehri), Kalkım Çermiği (Kangal), Ilıca 

Çermiği (Yıldızeli), Gündoğan (Yıldızeli), Uyuz Çermik (Yıldızeli) ve HamzaĢeyh 

(Yıldızeli) yörelerinde kaplıca suyu kaynakları bulunmaktadır. Bu kaynakların sıcaklık ve 

debileri; Sıcak Çermik‟te 46-49 °C ve ~200 lt/sn, Soğuk Çermik‟te 26-30 °C ve 15-20 

lt/sn, Balıklı Çermik‟te 35-36 °C ve 215 lt/sn, Ortaköy‟de 36 °C ve 24 lt/sn, Akçaağıl‟da 

37 °C ve 1 lt/sn, Ilıca Çermiği‟nde 35 o C ve 3 lt/sn, HamzaĢeyh‟de 25 °C ve 0.5 lt/sn, 

Uyuz Çermik‟te 36.5 o C ve 0.8 lt/sn, Kalkım Çermiği‟nde 28oC ve 24 lt/sn.dir. Ġlimiz 

sınırları içerisindeki önemli jeotermal alanlar olan Sıcak Çermik, Soğuk Çermik ve 

Balıklı Kaplıca‟nın özellikleri aĢağıda verilmiĢtir. 

- 30 -

Sıcak Çermik Jeotermal Sahası 

Sivas-Ankara karayolunun yaklaĢık 28. km‟sinin 1 km batısında bulunmaktadır. 

Yörede yüzeyleyen en yaĢlı birimler Paleozoyik yaĢlı Akdağ Metamorfitleri‟dir. Bunların 

üzerine açısal uyumsuzlukla Paleosen yaĢlı Pazarcık volkanitleri gelir. Pazarcık 

volkanitleri, Eosen yaĢlı Boğazköy formasyonu tarafından uyumlu olarak üzerlenirler. 

Alt-Orta Miyosen yaĢlı Hafik formasyonu, Boğazköy formasyonu üzerine açısal 

uyumsuzlukla gelirken, Üst Miyosen - Pliyosen yaĢlı Ġncesu formasyonu tarafından da 

yine açısal uyumsuzlukla üzerlenirler. Bunların da üzerine Üst Pliyosen yaĢlı Bayat 

volkanitleri gelir. Bütün bu birimler Kuvaterner yaĢlı travertenler ve alüvyonlarla 

üzerlenirler. 

Sıcak Çermik jeotermal enerji sahasında; Bayat volkanitleri birinci derecede, 

Pazarcık volkanitleri ise ikinci derecede ısıtıcı kayalar, Akdağ Metamorfitleri‟ne ait 

mermerler hazne kayalar, Boğazköy ve Ġncesu formasyonları ise ısı kaybını önleyen örtü 

kayalar durumundadırlar. Isınan sular ise hemen hemen tamamen meteorik kökenlidir 

(Ayaz ve Gökçe, 1998). 

Yörede MTA tarafından yapılan 5 adet, DSĠ tarafından yapılan 2 adet ve özel 

villalar tarafından yaptırılan 1 adet olmak üzere toplam 8 adet kuyu mevcuttur. 

Bunlardan MTA-3 kuyusu iptal edilmiĢtir. MTA-5 kuyusundan sıcak su elde 

edilememiĢtir. DSĠ-1 kuyusunda üretim yoktur. DSĠ-2 kuyusu kontrolsüz akıĢ nedeniyle 

kapatılmıĢtır. MTA-1, 2 ve 4 nolu kuyulardan üretim yapılmaktadır. Bu kuyulardan elde 

edilen değerlere göre ortalama sıcaklık 46-49 o C, toplam debi ise yaklaĢık 200 lt/sn‟dir. 

Ca++ içeriği 208.39 mg/lt, HCO3 içeriği 1473.76 mg/lt ve serbest CO 2 içeriği ise 178.64 

mg/lt‟dir (Ayaz,1998). 

Kaplıca kaynağı yakınında Belediye'ye ait otel, motel ve havuz tesisleri ve özel 

Ģahıslara ait yazlık evler mevcuttur. Yaz aylarında ise Sivas halkı çadır kullanarak 

kaplıcadan faydalanmaktadır. 

- 31 -

Soğuk Çermik Kaplıca Kaynağı 

Soğuk Çermik jeotermal alanı, Sivas'ın 17 km kuzeydoğusunda bulunmakta olup, 

Sivas Ġ38-a3 paftasında yer almaktadır. 

Kaplıca alanında; temelde, Paleozoyik yaĢlı, gnays, Ģist, mermer, kuvarsit ve yer 

yer amfibolitlerden oluĢan Akdağ Metamorfitleri bulunmaktadır. Bunların üzerine 

uyumsuz olarak çakıltaĢı kumtaĢı, kiltaĢı ve kireçtaĢından oluĢan Eosen yaĢlı TokuĢ 

Formasyonu gelmektedir. TokuĢ Formasyonu'nun üzerinde, açısal uyumsuzlukla, Pliyosen 

yaĢlı, akarsu ve gölsel çökeller (çakıltaĢı, kumtaĢı, kiltaĢı, kireçtaĢı) yer almaktadır. 

Alüvyon ve travertenler ise en genç çökelleri oluĢturmaktadır. 

Paleozoyik yaĢlı mermerler hazne kaya, Pliyosen yaĢlı birimler ise örtü kaya 

niteliğindedir. 

Kaplıca kaynağı suyunun sıcaklığı 26-30°C, debisi ise 15-20 lt/sn arasındadır. 

Kaplıca suyu, sıcaklığı düĢük olan bir sudur. Toplam mineralizasyonu 2 gramdır. 

Kaynak, "kalsiyum bikarbonatlı sular" sınıfına girmektedir. Ġçildiği takdirde mide, 

bağırsak, karaciğer ve safra kesesi fonksiyonları üzerinde tedavi edici bir etki 

sağlamaktadır. 

Kaplıca kaynağı yakınında havuz ve banyolar bulunmaktadır. ġehir halkı, yaz 

aylarında çadır kurarak tedavi ve turistik amaçla kaplıcadan faydalanmaktadır. 

Kangal-Balıklı Çermik Sıcaksu/Kaplıca Kaynağı 

Balıklı kaplıca, Sivas Ġli Kangal‟ın 14 km kuzeydoğusundaki Kavak Bucağı‟nın 3 

km kuzeybatısındaki Çermikdere (hamamdere) vadisi içerisinde bulunmakta olup, Sivas 

J38-b3 paftasında yer almaktadır. 

Kaplıca çevresi, yani Çermikdere vadisi, yamaçları Neojen yaĢlı, kiltaĢı, marn, 

killi kireçtaĢı seviyelerinden oluĢan ve üst seviyelerinde jips içeren kayaçlarla örtülüdür. 

Tabakalar genellikle yatay veya çok az eğimli olup, kaplıca sahasındaki yamaçlarda 

- 32 -

hafifçe yamaç içine doğru, kaplıcanın vadi yukarı sonunda ise dere yukarı yönde 

dalmaktadır. 

Kaplıca sahasında Çermikdere vadisinin tabanı en çok 60-70 m kadar olan 

alüvyonlarla kaplıdır. 

Çermikdere vadisinin genel gidiĢindeki çizgisellik ve sıcaksu kaynaklarının vadiyi 

izleyen diziliĢ tarzı, vadi boyunca fay ve kırıklarının mevcut olabileceğini 

düĢündürmektedir. Sıcaksular, olasılı olarak, vadi tabanındaki alüvyonlar altında örtülü 

Neojen çökellerini kesen bu kırık ve faylardan yükselerek alüvyonun soğuk yeraltısuları 

ile karıĢmakta ve böylece daha soğumuĢ olarak yüzeye çıkmaktadırlar. 

Bizzat kaplıca kaynaklarının bulunduğu alanda, vadi yamaçlarındaki Neojen 

serisinin çevreye oranla, daha çok kireçtaĢlarından oluĢtuğu dikkati çekmektedir. 

KireçtaĢı istifi, yer yer çok iri çakıllı ve çok kalın konglomeratik kireçtaĢı tabakaları 

içermektedir. 

KireçtaĢlarının genel görünümü ve dokusu travertene benzemektedir. Özellikle 

sıcaksu kaynakları çevresinde fazla geliĢmiĢ olmaları, oluĢumlarında sıcaksuyun da etkisi 

olduğuna iĢaret etmektedir. 

Kaplıca suyunun sıcaklığı 35-36°C, toplam debisi 215 lt/sn‟dir. Berrak, renksiz ve 

kokusuzdur. Aktığı yerde hiç bir çökelti bırakmamaktadır. Kaynağın suyu toplam 389 

mg/lt mineralizasyona sahip olduğundan dolayı “mineralce fakir sular“ sınıfına 

girmektedir. 

Kangal Balıklı Kaplıca‟yı Türkiye'deki diğer benzerlerinden ayıran en önemli 

özellik, kaynak suyunda boyları 3 ile 10 cm arasında değiĢen balıkların bulunması ve 

özellikle Sedef (psoriasis) hastalığının tedavisinde kullanılıyor olmasıdır. Meteorik 

kökenli (vadoz) olan kaplıca kaynakları, yüksek oranda mineral içermemekte, toplam 

çözünmüĢ madde miktarı 220 mg/lt dolayındadır. Ortalama değerler olarak EC: 530 

µS/cm, CO2: 8.70 mg/lt, pH: 7.30, O2: 4.0 mg/lt düzeyinde olan kaynak suyu “Ġzotermal, 

Hipotenik ve Oligometalik“ bir maden suyudur. 

- 33 -

Kaplıca suyu banyo için elveriĢlidir. Romatizma ve cilt yaralarına iyi gelmektedir. 

Su aynı zamanda içilmektedir. 

Kaplıca alanında otel, motel ve prefabrik yapılar ve 6 adet havuz mevcuttur 

B.2. Biyolojik ÇeĢitlilik 

B.2.1. Ormanlar 

Ülkemizdeki orman varlığı 20,7 milyon hektar olup Ülkemizin % 27‟sini, Ġlimizde ise 

261.399,0 hektar ile % 9,18‟ini oluĢturmaktadır. Ormancılığın temel amacı; sürdürülebilir bir 

ormancılık için mevcut ormanların korunmasının yanında, ormanlık alanların ağaçlandırma ve 

erozyon kontrol çalıĢmaları ile artırılmasıdır. 

Orman canlı ve büyük bir sistemdir. Bu sistem içerisinde; ağaçlar, hava, su, toprak ve 

diğer otsu ve odunsu bitkilerle, mikroorganizma ve hayvanlarıyla kendine özgü kapalı bir 

dünya, bir ekolojik sistem oluĢturmaktadır. Orman ekosistemi ağaçlarla birlikte, diğer bitkiler, 

hayvanlar, mikroorganizmalar gibi canlı varlıklarla toprak, hava, su, ıĢık ve sıcaklık gibi 

fiziksel çevre faktörlerinin oluĢturdukları karĢılıklı iliĢkiler dokusunu simgeleyen bir doğa 

parçasıdır. 

6831 sayılı Orman Kanununun 1. maddesinde orman Ģu Ģekilde tanımlanmıĢtır. 

“Tabii olarak yetiĢen veya yetiĢtirilen ağaç ve ağaççık toplulukları yerleri ile birlikte orman 

sayılır.” Tanımdaki özellik, ağaç ve ağaççık toplulukları yanında yerleri ile birlikte orman 

sayılmadır. BaĢka bir deyiĢle ağaç ve ağaççık toplulukları yok edilse dahi toprağı itibariyle yer 

yine orman sayılmaktadır . 

Türkiye Ormancılığının temel amacı; ormanları sürdürülebilir Ģekilde iĢletmek, toplum 

refahına ve ülke kalkınmasına en fazla katkıyı sağlamaktır. Bu amacın gerçekleĢtirilebilmesi 

için ormancılık politikası aĢağıda belirtilen ilkeler üzerine oluĢturulmuĢtur. 

Ormanların Korunması: Ormanların, orman alanlarının biyolojik çeĢitliliğinin ve 

doğal yapılarının muhafazası, biotik ve abiotik zararlılara karĢı korunması. 

Ormanların GeliĢtirilmesi: Mevcut ormanların geliĢtirilmesi, orman dıĢındaki uygun 

alanlar üzerine orman tesisi ile orman alanlarının geniĢletilmesi. 

- 34 -

Ormanların Sürdürülebilir Bir AnlayıĢla ĠĢletilmesi: Ormanlardan çok yönlü 

faydaların (Ekolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel), yerel, ülkesel ve küresel düzeylerde 

sürdürülebilir olarak sağlanması,adil paylaĢımı ve toplum yararına faydalanılması. 

Ġlimiz ormanları 1200 ile 2600 metre rakımlarda bulunmaktadır. En üst rakımlarda 

ağaç türü olarak ardıç bulunmaktadır. Yapraklılarda ise ilimizin doğal ağaç türü meĢedir. 

Dolayısıyla ormanların oluĢmasında ve orman ağaç türlerinin belirlenmesinde iklim (bağıl 

nem, gece gündüz sıcaklık farkı), jeolojik formasyonların özellikleri ve jeoformolojik yapılar 

etkili olmaktadır. 

Sivas Ġli Karadeniz ikliminden Ġç Anadolu Step Ġklimine geçiĢ zonu üzerinde 

bulunmaktadır. Burada yağıĢın yetersiz, vejetasyon mevsiminin kısa, sıcaklık ve hava 

rutubetinin az olması mevcut ormanların süratli ve sağlıklı bir Ģekilde yetiĢmesine ve kendisini 

yenilemesine olumsuz etki yapmaktadır. 

Sivas Ġl sınırları içinde bulunan orman alanları genellikle kuzey bölgelerde 

(Koyulhisar-SuĢehri) bulunurken, daha az oranlarda ise batı ve doğu kesimlerde gözlenir 

(ġekil B.2.1-1). 

Karasal iklimin egemen olduğu Zara bölgesinde Sarıçam, Ardıç, MeĢe ve Yaban 

Kavağı, Yavu bölgesinde Sarıçam, Ardıç ve MeĢe, Divriği bölgesinde MeĢe ve Ardıç, Kangal 

ve Gürün bölgesinde Ardıç ağaç türlerinden oluĢan ormanlar bulunmaktadır. 

- 35 -

- 36 - 

Şekil B.2.1-1: Sivas ilinde bulunan ormanlık alanların dağılımı

B.2.1.1. Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 

Bu konu hakkında bilgi edinilememiĢtir. 

B.2.2. Çayır ve Mera 

Ġlimiz gerek yüzölçümü gerekse çayır mera varlığı bakımından Türkiye‟nin ilk sıralarında yer alan 

yörelerinden biridir. Sivas Ġlinin ilçelere göre çayır mera varlığı Tablo B.2.2-1‟de verilmiĢtir. 

Tablo B.2.2-1: Sivas İlinin ilçelere göre çayır mera varlığı (Sivas İl Özel İdaresi Bilgi İşlem Şube Müdürlüğü verileri, 2007) 

İlçe Adı Mera Alanı ( Ha ) Çayır Alanı ( Ha ) Toplam ( Ha ) 

Merkez 138.494 4.738 143.232 

Divriği 145.633 145.633 

Gemerek 47.374 385 47.759 

Gürün 170.057 536 170.593 

Hafik 109.000 3.410 112.410 

İmranlı 66.019 66.019 

Kangal 156.999 3.799 160.798 

Koyulhisar 21.182 21.182 

Suşehri 51.408 1.113 52.521 

Şarkışla 84.445 3.930 88.375 

Yıldızeli 100.595 100.595 

Zara 98.035 764 98.799 

Toplam 1.189.241 18.675 1.207.916 

- 37 -

B.2.3. Sulak Alanlar 

Doğal ya da yapay, sürekli ya da geçici suyu akan ya da durgun, tatlı, acı ya da tuzlu gelgit bölgelerinde 

suların çekildiği dönemlerde su düzeyi 6 m 2 'yi aĢmayan deniz kesimlerinide kapsayan tüm bataklık, turba ve suyla 

kaplı alanlara "Sulak Alan" denilmektedir. Bunlar, ekosistemlerin bağrı konumunda olduğundan korunmalıdırlar 

Konumunda olduğundan Tödürge Gölü 

Alanı : Ort. 350 Hektar 

Rakım : 1295 metre 

Yukarı Kızılırmak Havzasında yer almaktadır. Çok hafif tuzludur. Kızılırmak'a boĢalmakta olup, ortalama 

derinliği 4 metredir. Doğusunda küçük bir ada yer alır. Gölün çevresinde büyükbaĢ hayvanların otlatıldığı batıdaki 

geniĢ ıslak çayırlıklardan baĢka, alçak kireçli tepeler üzerinde kısmen nadasa bırakılan tarla va meralar bulunur. 

Gölün güney doğusunda yaklaĢık 30 ha‟lık bataklık ve gölcükler yeralmakta olup, koruma statüsü yoktur. 

Tektonik kökenli ve karstik bir çöküntü gölü olan Tödürge gölünde Tepeli Batağan, Kızılboynuzlu Batağan, 

Angıt, YeĢilbaĢ, Kılördek, Küçükkarabatak, göl dolayında ise Turna, Uzunbacak, Kızılbacak kuluçkaya 

yatmaktadır. GeçiĢ mevsimlerinde çeĢitli su kuĢları da gölde konaklamaktadır. Gölde avcılık ve balıkçılık 

yapılabilir (Türkiye Çevre Vakfı, 1993) 

Hafik Gölü 

Alanı : Ort. 72 hektar 


Sivas Ġlinin 40 km doğusunda yer almaktadır. Yukarıda sunulan ornitolojik özellikleri de kapsayan Hafik 

gölünde Sazan, tatlısu kefali, kababurun ve tatlısu kolyosu yetiĢmektedir. Alanın koruma statüsü yoktur. 

Kaz Gölü 

Alanı : Ort. 18.8 hektar 


Zara ilçesinin 6 km kuzeybatısında yer almaktadır. Sazlık ve bataklık olup, balık yetiĢmemektedir. 

Ortalama derinliği 2.5 metredir. Alanın koruma statüsü yoktur. 

- 38 -

Seyfe Gölü 

Alanı : Ort. 17.5 hektar 


Sivas‟ın 10 km doğusunda yer almaktadır. Seyfe Gölü uluslar arası ölçütlere göre A sınıfında önemli bir 

sulak alan olup sazan, karabalık ve kefal yetiĢmektedir. Alanın koruma statüsü yoktur. 

B.2.4. Flora 

“Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı” adlı eserdeki IUCN Red Data Book (2000) kategorilerine göre; sadece 

Sivas ve hem Sivas il sınırları içinde, hem de Sivas sınırları dıĢında bulunan endemik bitkiler kategorilere 

ayrılmıĢtır. Endemik bitkilerin latince isminden sonra parantez içerisinde kısaltmalar halinde bu kategoriler 

verilmiĢtir. Bu kategoriler Ģunlardır: EX (Extinct): TükenmiĢ, EW (Extinct in the Wild): Doğada TükenmiĢ, VU 

(Vulnerable): Zarar görebilir, CR (Critically Endangered): Çok Tehlikede, EN (Endangered): Tehlikede, LR 

(Lower Risk): Tehdit Altında, DD (Data Deficient): Veri Yetersiz, NE (Not Evaluated): Değerlendirilemeyen. Bu 

kategorilere göre Sivas‟ta bulunan endemiklerin durumu bir tablo halinde B.2.4-1‟de verilmiĢtir. 

Tablo B.2.4-1: “Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı” adlı eserde verilen UCN Red Data Book 

(2000) kategorilerine göre Sivas ilinde yetiĢen endemik bitkiler (E. Dönmez, 2007). 

Kategori 

Takson sayısı 

Oranı (%) 

1 

EX: Tükenmiş 

--- 

--- 

2 

EW: Doğada Tükenmiş 

--- 

--- 

3 

VU: Zarar görebilir 

49 

11,67 

4 

CR: Çok Tehlikede 

9 

2,14 

5 

EN: Tehlikede 

41 

9,76 

6 

LR: Tehdit Altında 

314 

74,76 

7 

DD: Veri Yetersiz 

7 

1,67 

8 

NE: Değerlendirilemeyen 

--- 

--- 

TOPLAM ENDEMİK SAYISI 420 

- 39 -

Tablo B.2.4-1‟e göre; Sivas‟ta bulunan endemiklerin çoğunun nesli tehlikede değil gibi görünmektedir. 

Zarar görebilir kategoride (VU) 49 (% 11,67) bitki bulunmaktadır. Çok tehlikede (CR) olan bitki sayısı 9‟dur (% 

2,14). Durumu tehlikede olan bitki sayısı 41 (% 9,76)‟dir. Tehdit altında (LR) olan bitki sayısı ise 314 (% 

74,76)‟tür. LR kategorisine konan bitkiler; beĢ yıl içinde ilk beĢ kategoriye girebilecek taksonlar, Ģu anda durumu 

iyiyken, ileride zarar görebilecek taksonlar ve herhangi bir koruma gerektirmeyen taksonlardan oluĢmaktadır. 

Yani, bu gruba konan bitkiler için Ģu anda bir tehlike yok gibi görünmektedir. Veri yetersizliği (DD) olan bitki 

sayısı 7 (%1,67)‟dir. 

Bu listeye göre; endemik bitkilerin çoğunluğu için Ģu anda bir tehlike bulunmamakta gibi görünmektedir, 

fakat VU, CR, EN kategorilerindeki bitkilerin sayısı 99‟dur. Bu bitkiler her an yok olma tehlikesi altındaki bitkiler 

olarak algılanabilir. Bu üç kategoriye giren bitkilerin oranı % 23,57‟dir. Yani neredeyse, Sivas bitkilerinin ¼‟ü yok 

olma tehlikesi altındadır. 

Ayrıca, endemik bitkiler listesinde yer alan bitkilerin bazıları, ya sadece tip örneğinden bilinmekte ve hiçbir 

araĢtırıcı tarafından tekrar toplanmamıĢ ya da sadece bir veya birkaç lokaliteden bilinmektedir. Bu yüzden tehlike 

sınıfında veya tükenmiĢ durumda bazı bitkilerin ilimizde bulunabileceği gerçeği göz ardı edilmemelidir. Bu konuda 

ileride yapılacak bir araĢtırma gerçeği ortaya çıkaracaktır. Endemik olmayan bitkiler gibi, endemik bitkiler de 

kendileri için hayati sayılabilecek bazı tehlikelerle her an karĢı karĢıyadırlar. Ġlimizdeki endemik bitkileri bekleyen 

tehlikelerle ilgili olarak Ģunları söyleyebiliriz: kentleĢme süreciyle birlikte geliĢen aĢırı yapılaĢmayla birlikte, 

bitkilerin yayılıĢ alanlarının daraltılması veya tamamen ortadan kaldırılması; tıbbi veya ekonomik öneme sahip 

bazı türlerin (özellikle bazı soğanlı bitkilerin) aĢırı Ģekilde toplanması; aĢırı Ģekilde hayvan otlatma; tarla açma 

amacıyla sökme veya yakma; yangınlar; özellikle ağaçların kesilmesi; tuzlu, çorak veya sulak alanlarda yapılan 

ıslah çalıĢmaları; sanayi tesisi yapımı ve bunların atıkları; barajların yapılması, altyapı çalıĢmaları, kültür 

çalıĢmaları ve tarımsal mücadelede kullanılan ilaçlar ve kimyasal atıklar bitki hayatını olumsuz yönde etkilemekte 

veya tamamen ortadan kaldırmaktadır. 

Bu gibi faaliyetler ortamdaki hemen her bitkiyi etkilemesine rağmen, yayılıĢ alanı çok sınırlı olan endemik 

bitkiler bu olaydan daha çok etkilenmektedirler. Bu yüzden, öncelikle tehlike altındaki endemik bitkilerin ve 

diğerlerinin koruma altına alınması gerekmektedir. Bu bitkilerin korunması; eğer uygun Ģartlar sağlanabilirse, 

botanik bahçeleri gibi alanlarda ekiminin yapılarak yetiĢtirilmesi veya en güzeli doğal ortamlarında korunması, 

- 40 -

endemik ve tehlike altındaki bitkiler bakımından zengin alanların milli park alanı olarak ilan edilmesi gibi yollar ile 

gerçekleĢtirilebilir. 

Ġlk olarak, göre sadece Sivas‟ta bulunan endemik bitkiler, daha sonra hem Sivas‟ta, hem de Sivas dıĢında 

bulunan endemik bitkilere ait listeler aĢağıda verilmiĢtir. Bunların ardından Sivas Ġl Florası‟nı oluĢturan bitkilerin 

listesi ve bu listeleri oluĢturmak için faydalanılan kaynaklar verilmiĢtir. 

SADECE SĠVAS ĠLĠNDE BULUNAN 57 ENDEMĠK BĠTKĠ 

BRASSICACEAE / CRUCIFERAE 

Aethionema lepidioides (EN), Physoptychis haussknechtii (EN), Matthiola anchoniifolia (LR), Anchonium 

elichrysifolium subsp. canescens (LR), Chrysocamela noeana (EN) 

CARYOPHYLLACEAE 

Arenaria sivasica (CR), Minuartia anatolica var. tetrasticha (LR), Dianthus engleri (VU), Gypsophila 

heteropoda subsp. minutiflora (DD) 

ILLECEBRACEAE 

Paronychia amani var. minutiflora (EN) 

TAMARICACEAE 

Reaumuria sivasica (CR) 

HYPERICACEAE / GUTTIFERAE 

Hypericum sorgerae (EN), Hypericum pumilio (EN) 

- 41 -

GERANIACEAE 

Geranium chelikii (EN) 

FABACEAE / LEGUMINOSAE 

Astragalus kangalicus (CR), A. ulaschensis (EN), A. karasarensis (EN), A. simonii (EN), Onobrychis 

stenostachya subsp. krausei (EN), O. ouadrijuga (EN), O. occulta (EN), O. sivasica (EN), O. albiflora (CR), O. 

halysensis (DD) 

ROSACEAE 

Cerasus hippophaeoides (VU), Alchemillla bornmuelleri (DD) 

APIACEAE / UMBELLIFERAE 

Echinophora lamondiana (EN) 

RUBIACEAE 

Galium baytopianum (EN) 

ASTERACEAE / COMPOSITAE 

Helichrysum sivasicum (EN), Tanacetum haussknechtii (VU), T. densum subsp. laxum (CR), Cousinia 

eleonorae (VU), Centaurea sivasica (LR), Hieracium cappadocicum (DD) 

CAMPANULACEAE 

Campanula pinnatifida var. pinnatifida (VU), C. pinnatifida var. robusta (VU), C. pulvinaris (EN), C. sivasica 

(EN), Asyneuma davisianum (EN), A. ekimianum subsp. sivasicum (EN) 

- 42 -

BORAGINACEAE 

Onosma sorgerae var. sorgerae (EN), O. sintenisii (VU), O. briquetii (LR) 

SCROPHULARIACEAE 

Verbascum globiflorum (DD), V. pallidiflorum (EN), S.gypsicola (CR), S.serratifolia (EN) 

LAMIACEAE / LABIATAE 

Ajuga davisiana (EN), Stachys inanis (VU), S. sivasica (EN), Thymus cappadocicus var. pruinosus (VU), 

Thymus cappadocicus var. globifer (VU), T. spathulifolius (EN), Salvia vermifolia (VU) 

LILIACEAE 

Allium sintenisii (LR) 

POACEAE /GRAMINEAE 

Elymus nodosus subsp. gypsicolus (EN), Alopecurus anatolicus (EN) 

HEM SĠVAS SINIRLARI ĠÇĠNDE, HEM DE SĠVAS SINIRLARI DIġINDA BULUNAN ENDEMĠKLER 

RANUNCULACEAE 

Delphinium dasystachyum (LR), Consolida armeniaca (VU), Ranunculus dissectus subsp. huetii (LR), R. 

fibrillosus (VU) 

PAPAVERACEAE 

Glaucium acutidentatum (LR), Papaver triniifolium (LR) 

- 43 -


Lepidium caespitosum (VU), Isatis cappadocica subsp. alyssifolia (LR), I. sivasica (CR), I. glauca subsp. 

iconia (LR), Heldreichia rotundifolia (LR), Aethionema caespitosum (LR), Thlaspi violascens (LR), Cochleria 

sempervivum (LR), C. aucheri (LR), Tchihatchewia isatidea (VU), Bornmuellera cappadocica (LR), Alyssum 

macropodum var macropodum (LR), A. pseudo-mouradicum (LR), A. bornmuelleri (VU), A. caespitosum (LR), A. 

tetrastemon (LR), A. lepidoto-stellatum (LR), A. paphlagonicum (LR), A. peltarioides subsp. virgatiforme (LR), A. 

virgatum (LR), A. stylare (LR), Matthiola anchoniifolia (LR), Hesperis breviscapa (EN), Anchonium 

elichrysifolium subsp. canescens (LR), Erysimum lycaonicum (LR), E. alpestre (LR), E. thyrsoideum subsp. 

thyrsoideum (LR), E. uncinatifolium (LR), E. eginense (VU), Chrysocamela noena (EN), C. elliptica (EN) 

CISTACEAE 

Fumana trisperma (EN) 


Arenaria acerosa (LR), A. armeniaca (LR), Minuartia dianthifolia subsp. cataonica (LR), M. rimarum var. 

multiflora (VU), M. umbellilifera subsp. umbellilifera var. umbellilifera (LR), M. tchihatchewii (LR), M. anatolica 

var. lanuginosa (LR), M. anatolica var . scleranthoides (LR), M. erythrosepala var. cappadocica (LR), Cerastium 

saccardoanum (LR), Dianthus zederbaueri (LR), D. masmenaeus var. glabrescens (LR), Saponaria kotschyi (LR), 

S. prostrata var. prostrata (LR), S. prostrata var. anatolica (LR), Gypsophila sphaerocephala var. cappadocica 

(LR), G. festucifolia (VU), G. aucheri (VU), G. eriocalyx (LR), Silene capitellata (LR), S. muradica (LR), S. 

ruscifolia (LR), S. caryophylloides subsp. stentoria (LR), S. caryophylloides subsp. masmenaea (LR), S. 

akmaniana (LR) 

ILLECEBRACEAE 

Herniaria argaea (VU), Paronychia arabica subsp. euphratica (VU), P. beauverdii (LR) 

- 44 -

POLYGONACEAE 

Atraphaxis grandiflora (LR) 


Hypericum apricum (DD), H. thymbrifolium (LR), H. thymopsis (LR) 

MALVACEAE 

Alcea calvertii (LR) 

LINACEAE 

(LR) 

Linum unguiculatum (LR), L. flavum subsp. scabrinerve (LR), L. hirsutum subsp. anatolicum var. anatolicum 

GERANIACEAE 

Geranium asphodeloides subsp sintenisii (LR), Erodium absinthoides subsp. absinthoides (LR) 

RUTACEAE 

Haplophyllum telephioides (LR), H. myrtifolium (LR) 

RHAMNACEAE 

Rhamnus petiolaris (LR) 

- 45 -


Genista aucheri (LR), Astragalus amasiensis (LR), A. listoniae (VU), A. melanocarpus (LR), A. ovatus (DD), 

A. vexillaris (LR), A. leucothrix (LR), A. sparsipilis (LR), A. melanophruris (LR), A. pinetorum (LR), A. noeanus 

(LR), A. tokatensis (LR), A. lamarckii (LR), A. cymbibracteatus (LR), A. dipsaceus (LR), A. karamasicus (LR), A. 

lycius (LR), A. xylobasis var. angustus (LR), A. karputanus (VU), A. cylindraceus (LR), A. hirsutus (LR), A. 

stenosemius (LR), A. squalidus (LR), A. humillimus (LR), A. campylosema subsp. atropurpureus (LR), A. cinereus 

(LR), A. sigmoideus (LR), A. cadmicus (LR), Oxytropis fominii (LR), Lathyrus armenus (LR), L. tukhtensis (LR), 

Trifolium barbulatum (LR), Trigonella isthmocarpa (VU), Lotus gebelia var. anthylloides (LR), Hedysarum 

pestalozzae (LR), H. nitidum (LR), H. pogonocarpum (LR), H. candidissimum (LR), H. pycnostachyum (EN), 

Onobrychis stenostachya subsp. stenostachya (VU), O. armena (LR), O. fallax (LR), O. argyrea subsp. argyrea 

(LR), O. tournefortii (LR), Ebenus haussknechtii (LR), E. depressa (LR), E. laguroides var. laguroides (LR) 

ROSACEAE 

Alchemilla holocycla (LR), Potentilla cappadocica (LR), Sanguisorba armena (LR) 

APIACEAE /UMBELLIFERAE 

Astrantia maxima subsp. haradjanii (LR), Eryngium bithynicum (LR), Pimpinella flabellifolia (VU), P. 

anisetum (LR), P. cappadocica var. cappadocica (LR), Prangos platychlaena (EN), Bupleurum sulphureum (LR), 

B. papillosum (LR), B. eginense (LR), Ferulago platycarpa (LR), F. thirkeana (LR), F. pauciradiata (LR), 

Peucedanum palimbioides (LR), Malabaila pastinacifolia (LR), Heracleum platytaenium (LR) 

CAPRIFOLIACEAE 

Lonicera caucasica subsp orientalis (LR) 

- 46 -

DIPSACACEAE 

Cephalaria speciosa (LR), Scabiosa pseudograminifolia (LR) 

RUBIACEAE 

Asperula nitida subsp. subcapitellata (LR), A. pestalozzae (LR), A. suavis (LR), Galium radulifolium (LR), 

G. angustissimum (VU), G. incanum subsp. pseudocornigerum (LR), G. cornigerum (LR), G. cilicicum (LR), G. 

cappadocicum (LR), G. baytopianum (EN) 

ASTERACEAE / COMPOSITAE 

Helichrysum noeanum (LR), H. chionophilum (LR), H. arenarium subsp. aucheri (LR), Doronicum bithynicum 

subsp. sparsipilosum (LR), Senecio cilicius (LR), Anthemis sintenisii (LR), A. armeniaca (LR), A. fumariifolia 

(LR), A. melanoloma subsp. melanoloma (LR), Achillea sipikorensis (LR), A. cucullata (LR), A. monocephala 

(EN), A. schischkinii (LR), A. lycaonica (LR), A. phrygia (LR), A. teretifolia (LR), A. sintenisii (LR), A. 

goniocephala (LR), Tanacetum albipannosum (LR), T. heterotomum (VU), T. nitens (LR), T. eginense (LR), T. 

densum subsp. amani (LR), T. densum subsp. eginense (LR), T. densum subsp. sivasicum (VU), T. argenteum 

subsp. argenteum (LR), Tripleurospermum callosum (LR), T. monticolum (LR), Cousinia caesarea (LR), C. 

decolorans (CR), C. intertexta (LR), C. sivasica (VU), C. eriocephala (LR), Cirsium ellenbergi (VU), C. 

lappaceum subsp. tenuilobum (LR), Jurinea pontica (LR), Centaurea consanguinea (LR), C. cadmea (LR), C. 

sessilis (LR), C. drabifolia subsp. cappadocica (LR), C. drabifolia subsp. detonsa (LR), C. kotschyi var. floccosa 

(LR), C. derderiifolia (LR), C. armena (LR), C. mucronifera (LR), C. pyrrhoblephara (LR), C. bornmuelleri (LR), 

Scorzonera hieraciifolia (LR), S. semicana (LR), S. eriophora (LR), S. tomentosa (LR), S. acantholimon (LR), S. 

aucherana (VU), Tragopogon aureus (LR), Leontodon oxylepis var. divaricatus (LR), Hieracium artabirense 

(LR), H. lasiochaetum (LR), H. bornmuelleri (LR), Taraxacum pseudonigricans (LR), Crepis armena (LR) 

- 47 -

CAMPANULACEAE 

Campanula betulifolia (LR), C. pinnatifida var. germanicopolitana (VU), C. strigillosa (LR), C. scoparia 

(LR), C. saxonorum (LR), Asyneuma limonifolium subsp. pestalozzae (LR) 

PRIMULACEAE 

Androsace armeniaca var. macrantha (LR) 

ASCLEPIADACEAE 

Vincetoxicum fuscatum subsp. boissieri (LR), V. parviflorum (LR) 

CONVOLVULACEAE 

Convolvulus assyricus (LR), C. galaticus (LR), C. pseudoscammonia (LR) 

BORAGINACEAE 

Paracaryum racemosum var. racemosum (LR), P. longipes (LR), P. calycinum (LR), P. ancyritanum (LR), P. 

cappadocicum (LR), P. stenolophum (LR), P. cristatum subsp. cristatum (LR ), Rindera caespitosa (LR), Echium 

orientale (LR), Onosma polyanthum (LR), O. isauricum (LR), O. intertextum (LR), O. bracteosum (LR), O. 

tauricum var. brevifolium (LR), O. mirabilis (EN), Symphytum bornmuelleri (LR ), Nonea macrosperma (LR), N. 

stenosolen (LR), Alkanna megacarpa (LR) 

- 48 -


Verbascum natolicum (LR), V. wiedemannianum (LR), V. biscutellifolium (VU), V. armenum var. armenum 

(LR), V. armenum var. tempskyanum (LR), V. euphraticum (VU), V. heterodontum (VU), V. oreodoxum (LR), V. 

trichostylum (EN), V. songaricum subsp. subdecurrens (LR), V. sphenandroides (LR), V. urceolatum (LR), V. 

asperuloides (LR), V. cheiranthifolium var. asperulum (LR), V. melitenense (LR), Scrophularia luridiflora (VU), 

S. serratifolia (EN), S. libanotica subsp. libanotica var. australis (LR), S. libanotica subsp. libanotica var. 

cappadocica (LR), S. libanotica subsp. libanotica var. sivasica (LR), S. gypsicola (CR), S. lepidota (VU), 

Chaenorhinum minus subsp. anatolicum (LR), Linaria corifolia (LR), Digitalis lamarckii (LR), Veronica 

caespitosa var. caespitosa (LR), V. lysimachioides (LR), V. cinerea (LR), V. thymoides subsp. hasandaghensis 

(LR), V. thymoides subsp. pseudocinerea (LR), V. multifida (LR) 

ACANTHACEAE 

Acanthus dioscoridis var. perringii (VU), A. hirsutus (LR) 

LAMIACEAE / LABIATAE 

Scutellaria orientalis subsp. bicolor (LR), S. orientalis subsp. pectinata (LR), S. orientalis subsp. sintenisii 

(VU), Phlomis oppositiflora (LR), P. armeniaca (LR), P. physocalyx (VU), P. Capitata (LR), P. sieheana (LR), P. 

linearis (LR), Wiedemannia orientalis (LR), Ballota nigra subsp. anatolica (LR), Marrubium trachyticum (LR), 

M. globosum subsp. globosum (LR), M. parviflorum subsp. oligodon (LR), M. cephalanthum (LR), Sideritis 

galatica (LR), Stachys cretica subsp. anatolica (LR), Nepeta congesta var. congesta (LR), Origanum acutidens 

(LR), Micromeria cremnophila subsp. anatolica (LR), Cyclotrichium niveum (VU), Thymus cappadocicus var. 

cappadocicus (LR), T. pectinatus var. pectinatus (LR), T. spathulifolius (EN), Salvia divaricata (LR), S. caespitosa 

(LR), S. blepharochlaena (LR), S. euphratica var. euphratica (LR), S. euphratica var. leicocalycina (LR), S. 

cryptantha (LR), S. hypargeia (LR), S. eriophora (VU), S. longipedicellata (LR), S. cyanescens (LR), S. 

dicroantha (LR), S. yosgadensis (LR), S. modesta (VU) 

- 49 -

PLUMBAGINACEAE 

Acantholimon caesareum (LR), A. huetii (LR), A. reflexiifolium (LR) 

PLANTAGINACEAE 

Plantago euphratica (LR) 

SANTALACEAE 

Thesium stellerioides (VU) 

EUPHORBIACEAE 

Euphorbia erythrodon (LR), E. petrophila var. armena (LR) 

FAGACEAE 

Quercus macranthera subsp. syspirensis (LR) 

ARACEAE 

Arum conophalloides var. caudatum (LR) 

LILIACEAE 

Asphodeline tenuior subsp. tenuiflora var. puberulenta (VU), Allium sivasicum (LR), A. tauricola (LR), A. 

armenum (LR), A. macrochaetum subsp. tuncelianum (LR), A. stearnianum subsp. stearnianum (LR), A. 

nevsehirense (LR), A. sintenisii (LR), Ornithogalum alpigenum (LR), Muscari microstomum (VU), Hyacinthus 

orientalis subsp. chionophilus (LR), Bellevalia clusiana (LR), B. gracilis (LR), Hyacinthella lineata (LR), H. 

acutiloba (LR), Fritillaria aurea (LR), F. armena (LR) 

- 50 -

IRIDACEAE 

Iris schachtii (LR), I. sari (LR), I. histrioides (VU), I. danfordiae (LR), I. galatica (LR), Crocus ancyrensis 

(LR), C. biflorus subsp. pulchricolor (LR), C. danfordiae (LR), C. kotschyanus subsp. cappadocicus (LR) 

ORCHIDACEAE 

Dactylorhiza osmanica var. osmanica (LR), D. osmanica var. anatolica (LR) 

POACEAE / GRAMINEAE 

Elymus lazicus subsp. divaricatus (LR), E. erosiglumis (LR), Festuca longipanicula (LR), F. glaucispicula 

(LR), F. anatolica subsp.anatolica (LR), F. anatolica subsp. borealis (LR), Puccinellia koeieana (LR) 

B.2.5. Fauna 

Sivas Ġli, hayvan varlığı açısından oldukça zengindir. Bunlardan özellikle Kangal köpeği ve Kangal Balıklı 

Çermik balıkları dünyaca ünlüdür. 

Kangal köpeklerinin küçümsenemeyecek kadar zekaları, çok alıngan ve hassas yapıları vardır. Çok cesur, 

kuvvetli, çevik ve hızlı koĢan bir hayvandır. Kangal köpeğinin yapısı aslanı andırır. Kafa iri, dudaklar sarkık, göz, 

kulak, ağız etrafı ve burun üstüne kadar siyahtır. Gözler kafatasına göre oldukça küçük, yuvarlakça olup, altın ve 

kahverengi arasında bir renktedir. Kulaklar orta boy, üçgen Ģeklinde, uçları yuvarlak, kafatasına yapıĢık ve 

sarkıktır. Boyun hafifçe eğik, güçlü ve adaleli, ayak bilekleri kuvvetli ve uzundur. Ön göğüs, arkasına göre daha 

geniĢ ve omuzları adalelidir. Gövde, baĢtan sonra kare Ģeklindedir. Vucut güçlü, adaleli ve hiçbir zaman ĢiĢman 

değildir. Ayakları iri yapılı, kuvvetli parmaklar bombeli ve siyahtır. Kuyruk oldukça yüksek olup, rahat 

durumdayken düĢük ve kıvrık, uyarıldığı zaman sırt üzerinde yüksek ve yine kıvrıktır. Vücut rengi bozdan çelik 

rengine kadar değiĢiklik gösterir (ġekil B.2.5-1). 

- 51 -

Kangal Balıklı Çermik balıkları; 2-10 cm büyüklüğündeki Cyprinide (sazangiller) familyasından Cyprinion 

Macrostamus (beni balığı) ve Garra Rufa (yağlı balık) türündedir. Bu balıklar, özellikle sedef hastalığının (cilt 

rahatsızlığı) tedavisinde yararlı olmaktadırlar. 

Şekil B.2.5-1: Kangal köpeğinden bir görünüm 

B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler 

2873 sayılı Milli Parklar Kanununda tanımlanan Ģekliyle Milli Park; bilimsel ve estetik bakımdan, milli ve 

milletlerarası ender bulunan tabii ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip 

tabiat parçalarını ifade etmekte olup, Sivas Ġlinde bu vasıflara haiz bir alan tespit edilememiĢtir. 

Bilim ve eğitim bakımından önem taĢıyan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz tutmuĢ, 

ekosistemler, türler ve tabii olayların meydana getirdiği seçkin örnekleri içeren ve mutlak korunması gerekli olan 

sadece bilim ve eğitim amaçlarıyla kullanılmak üzere ayrılmıĢ tabiat parçalarını ifade etmekte olup, Sivas Ġlinde bu 

konuda bir çaba gösterilmemiĢtir. 

- 52 -

B.3. Toprak 

Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü‟nün 1994 yılında Türkiye geneli ile ilgili yaptığı etüt çalıĢmaları 

sonucunda hazırladığı rapor (1994)‟ a göre Sivas Ġlinin toprak grupları (kuĢakları) : 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Alüvyal Topraklar 

Kolüvyal Topraklar 

Kahverengi Topraklar 

Kırmızı Topraklar 

Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları 

Kahverengi Orman Toprakları 

Kireçsiz Kahverengi Topraklar 

Kestane Renkli Topraklar 

Tuzlu-Alkali Topraklar 

Yüksek Dağ Çayır Topraklarıdır. 

Alüvyal Topraklar 

Bütün iklimlerde mevcut olan bu topraklar tarım bakımından çok önemlidir. Genellikle genç topraklar olarak 

tanımlanırlar. Ayrıca bu topraklarda genelde ABC horizonları bulunmaz. Buna karĢılık değiĢik mineral katmanları 

bulunur. 

Bu topraklar üzerinde bütün kültür bitkileri yetiĢir. Verim çok yüksekten çok düĢüğe kadar değiĢir. Alüvyal 

topraklar, Ġlin akarsu düzlüklerinde ve akarsuların yelpaze yaptığı alanlarda bulunur. Ġl toprakları içinde toplam 

130.951 hektar alanı kapsayan Alüvyal toprakların 33.329 hektarı kuru tarım, 23.284 hektarı yetersiz sulu ve 2542 

hektarı sulu bahçedir. Ġlin Toprak dağılımının % 4.6‟sını Alüvyal topraklar kapsamaktadır. 

Kolüvyal Topraklar 

Dik eğimlerin eteklerinde yer çekimi, toprak kayması, yüzey akıĢı veya yan derelerden kısa mesafelerden 

taĢınarak oluĢmuĢ topraklardır. 

- 53 -

Kolüvyal topraklar % 2‟den fazla olma koĢuluyla mutlak bir eğime sahiptir. Eğim nedeniyle akaçlamaları 

(drenejları) iyidir. Bunun sonucu olarak ta tuzluluk göstermezler. Ġl toprakları içinde % 1.4 oran ile toplam 41.116 

hektar alanı kapsarlar. 

Kahverengi Topraklar 

Üzerinde doğal bitki örtüsü kısa ot ve çalılardan ibarettir. OluĢumlarında kalsifikasyon rol oynar. ABC 

profili topraklardır. Erozyona uğrayanlarda yalnızca A ve C horizonları görülür. Doğal akaçlamaları iyidir. 

Kahverengi topraklarda profil baĢtan aĢağı kireçlidir. Ġl topraklarının % 38‟lik oranlarıyla 1.088.280 hektarlık bir 

alanı kapsarlar. Sivas‟ın tüm ilçelerinde yaygın olarak bulunurlar. 

Kırmızı Kahverengi Topraklar 

Doğal bitki örtüsü uzunca otlar ve çalılardır. Ana madde değiĢiktir. OluĢumlarında kalsifikasyon rol oynar. 

Doğal akaçlamaları iyidir. Doğal verimlilikleri yüksektir. Ġldeki 12.387 hektarlık alanları ile % 5.7‟lik orana 

sahiptirler. 

Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları 

Bu gruptaki topraklar değiĢik ana kayalardan oluĢmuĢtur. Bulundukları yerlerdeki topografyanın daha çok 

dik, sarp veya dalgalı olması nedeniyle bu topraklar genelde sığdır. GeliĢmiĢ bir profilleri yoktur. 

yapılmaktadır. 

Ġl topraklarının 115.349 hektarlık alanını 

(% 4.1) kapsamakta olup, 21.263 hektarında kuru tarım 

Kahverengi Orman Toprakları 

Fazla eğimli sahalarda oluĢmuĢ sığ ve genç topraklarda oluĢmuĢ sığ ve genç topraklardır. 1.107.140 

hektarlık alanlarıyla il topraklarının % 39‟u gibi en büyük paya sahiptirler. Ancak bu toprakların nitelikleri iyi 

değildir. 293.967 hektarında kuru tarım yapılmakta olup, geri kalan kısmını ise mera, orman ve funda 

kaplamaktadır. 

Kireçsiz Kahverengi Topraklar 

Bulundukları yörelerde yıllık yağıĢ 500-700 mm‟dir. YağıĢ genelde kıĢın yağar. Bu toprakların ana maddesi 

değiĢiktir. Topraklar asit ama üzerinde olduğu kadar kireçtaĢı üzerinde de oluĢabilir. Doğal akaçlamaları iyidir. 

OluĢumlarında kalsifikasyon az rol oynar. Doğal bitki örtüsü çalı ve otlar ile ormandır. 

- 54 -

Bu topraklardan ilde 93.525 hektar (% 3.3) bulunmaktadır. 

Kestane Renkli Topraklar 

Ana maddesi kireçtaĢından volkanik kayaçlara kadar değiĢir. Bu topraklar kalsifikasyon sonucu oluĢmuĢtur. 

Profillerde kalsiyum bol miktarda bulunur. 

Bu topraklar, ilin 8860 hektar (%0.3) gibi küçük bir payına sahip olup hemen tamamı meradır. 

Tuzlu, Alkali Topraklar 

Bu tür topraklar bitki geliĢmesine zarar verecek kadar eriyebilir tuz içerirler. Bitkilere zarar veren 

çözünebilir tuzlar Ģunlardır; klörürler, sülfatlar, nitratlar, karbonatlar ve bikarbonatlardır.Bu topraklar ABC 

horizonuna sahiptir. 

Bu topraklar, ilin sadece 765 hektarını (%0.03) kapsamakta olup, 406 hektarı kuru tarım 359 hektarı ise 

çayır alanıdır. 

Yüksek Dağ ve Çayır Toprakları 

Bu tür topraklar yüksek rakımlarda yer alan topraklar olup orman sınırının yukarısında bulunurlar. Soğuk 

iklimlerden dolayı verimlilikleri düĢüktür. Çoğunlukla yaz aylarında otlatmada kullanılırlar. Ġlin 3543 hektarlık 

(%0.1) bir alanını kapsamakta olup, büyük bir bölümü çayırdır. Sivas ilinin ayrıca 77137 hektarlık bir alanı çıplak 

kaya ve molozlar içermekte olup, bu alanlar erozyonla giderek geniĢlemektedir. Diğer taraftan ilin 9286 hektarlık 

bir kısmında kumlu, çakıllı ve molozlu ırmak taĢkın yatakları vardır. Ġl genelinde 2023 hektar su yüzeyi mevcuttur. 

Yukarıda açıklanan büyük toprak gruplarına bakacak olursak, Sivas‟ta arazilerin büyük bir bölümü sorunludurlar. 

Bu sorunu yaratan erozyondur. 

- 55 -

B.4. Su Kaynakları 

B.4.1. Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 

ġehrin içme ve kullanma suyu ihtiyacının yaklaĢık % 49 luk kısmı yeraltı , % 51 lik kısmı da yüzeysel su 

kaynaklarından karĢılanmakta olup; günlük ihtiyaç mevsim Ģartlarına göre 800–1100 lt/sn arasında değiĢmektedir. 

Yeraltı suyu Tavra Vadisi‟nde bulunan ve hâlihazırda devamlı çalıĢma potansiyeli bulunan 11 adet kuyudan 

karĢılanmaktadır. Kuyular ihtiyaca göre çalıĢtırılıp, pompalama yoluyla Ģehre 24 saat su verilmektedir. ġehrin 

yüzeysel su kaynağı ise DSĠ tarafından Mısmılırmak üzerinde içme suyu amaçlı inĢa edilen 4 Eylül Barajıdır. 4 

Eylül Barajı‟nın planlanan içme ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm 3 /yıl olup; depolama tesisine ilaveten yapılan 

içme suyu arıtma tesisi ile birlikte Ģehre ilgili standartlara uygun içme ve kullanma suyu verilemesi hedeflenmiĢtir. 

Depolama tesisi 2004 yılında, arıtma tesisi de 2007 yılında tamamlanarak Sivas Belediyesi‟ne devirleri yapılmıĢtır. 

Arıtma tesisinden çıkan arıtılmıĢ içme ve kullanma suyu Ģu an için sadece Ģehrin alt kotlarında bulunan bölgelere 

ulaĢmakta olup; Sivas Belediyesi‟nce yapımı planlanan terfi merkezinin tamamlanması ile birlikte tüm Ģehre 

arıtılmıĢ su verilebilecektir. 

ġehrin kısa vadede içme ve kullanma su ihtiyacınına destek olması için planlanan sulama + içme suyu 

amaçlı Hafik-Özen Barajı inĢa halinde, uzun vadede ise Hafik ilçesinin 20 km kuzey doğusunda Dona ve Koç 

dereleri üzerinde inĢa edilecek 62,6 hm 3 /yıl kapasiteli içme suyu amaçlı Beydilli Pojesi ise ön inceleme 

aĢamasındadır. 

Özen Barajının tamamlanması ile birlikte yaklaĢık 11 hm 3 /yıl miktarındaki su 4 Eylül Barajı‟na 

ulaĢtırılacak, 1 hm 3 /yıl miktarındaki su da Hafik ilçe Merkezi‟nin içme ve kullanma suyu ihtiyacının 

karĢılanmasında kullanılacaktır. 

ġarkıĢla ilçesi‟nin içme ve kullanma suyu ihtiyacının karĢılanmasına yönelik 4,60 hm 3 /yıl kapasiteli Kanak 

Projesi ise kesin proje aĢamasındadır. 

Sivas Ġl sınırları içerisinde bulunan barajlar ve bazı özellikleri Tablo B.4.1-1‟de verilmiĢtir. 

- 56 -

Tablo B.4.1-1: Sivas İl sınırları içerisinde; işletmeye açılmış ve halen inşaatı devam etmekte olan barajlar ve bazı 

özellikleri (DSİ 19. Bölge Müdürlüğü verileri, 2007) 

Sıra 

No 

Barajın Adı 

Bulunduğu 

Ġlçe 

Amacı 

Hizmete 

GiriĢ 

Tarihi 

Üzerine 

Kurulduğu 

Akarsu 

Barajın 

Tipi 

Max. Göl 

Alanı 

(km 2 ) 

1 Maksutlu ġarkıĢla Sulama 1982 Maksutlu TD 0.42 

2 Yapıaltın ġarkıĢla Sulama 1986 Çaylak TD 1.41 

3 Gölova SuĢehri Sulama+Enerji 1990 Çobanlı ZTD 4.85 

4 Kılıçkaya SuĢehri Enerji 1990 Kelkit KÇKD 64.42 

5 Mursal Divriği Sulama+Enerji 1992 Hikme ZTD 0.88 

6 Gazibey Merkez Sulama 1993 Osugülüç KÇKD 8.15 

7 Çamlıgöze SuĢehri Enerji 2000 Kelkit KÇKD 5 

8 4 Eylül Merkez Ġçmesuyu 2004 Mısmıl ZTD 5.6 

9 Ġmranlı Ġmranlı Sulama+Enerji 2003 Kızılırmak KÇZD 6.5 

10 Karacalar UlaĢ Sulama Devam Karacalar KÇZD 4.4 

11 Pusat-Özen Hafik 

Sulama+ 

Ġçme Suyu 

Devam Pusat+Maden KÇKD 4.5 

TD: Toprak dolgu, ZTD: Zonlu toprak dolgu, KÇKD: Kil çekirdekli kaya dolgu, KÇZD: Kil çekirdekli zonlu dolgu 

B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 

Sivas il sınırları içerisindeki yeraltı su potansiyeli toplam 342 hm³/yıl‟dır. ġehir merkezinin içme ve 

kullanma suyu ihtiyacı için temin edilen yeraltı su kaynakları Tavra Boğazı‟ndan sağlanmakta olup, pompajla 

- 57 -

alınan suların toplam debisi mevsim Ģartlarına göre 400–550 lt/sn‟ dir. (konu ile ilgili ayrıntılı bilgi için bölüm D.1- 

1 bakınız). 

Ayrıca, Sivas il sınırları içerisinde, yerüstü su potansiyeli toplam 5 410 hm 3 /yıl‟dır. Yerüstü su kaynakları 

ile küçük sulamaların dıĢında ekonomik olarak sulanabilecek alan 113 645 hektar olup, bunun 26 354 hektarında 

halen DSĠ tesisleri ile sulama yapılmaktadır. KHGM Sulamaları ve halk sulamaları da dikkate alındığında, Sivas 

Ġlinin toplam sulanabilir alanı 310.000 hektar, sulamaya açılan toplam alan ise 145 161 hektardır. Ayrıca kısa ve 

orta vadede (2008–2013) 32916 ha, uzun vadede de (2014-2023) 33489 ha alanın DSĠ tesisleri ile sulamaya 

açılması planlanmaktadır. 

B.4.3. Akarsular 

Sivas Ġl sınırları içerisinde bulunan akarsular; Kızılırmak, Yıldız Irmağı, Kalın Irmağı, Mısmıl Irmak, 

Fadlım Irmağı, Tecer Irmağı, Acı Irmak, Acısu Irmağı, Kelkit Çayı, Tozanlı Irmağı, Çaltı Çayı, Yılanlı Çayı, 

Balıklıtohma Çayı, Tohma Çayı ve Hurman Çayı‟dır (ġekil B.4.3-1). Bu akarsu ve yan kolları üzerinde bulunan 

Akım Gözlem Ġstasyonları ve bu istasyonlara ait bilgiler Tablo B.4.3-1'de topluca sunulmuĢtur. Sivas il sınırları 

içerisindeki bazı akarsuların Yıllık Ortalama Akımları; Kızılırmak 39.42 m 3 /sn, Yıldız Irmağı 11.30 m 3 /sn, Kalın 

Irmağı 1.77 m 3 /sn, Tecer Irmağı 2.90 m 3 /sn, Kelkit Çayı 50.335 m 3 /sn, Tohma Çayı 3.780 m 3 /sn, Mısmıl ırmak 

1.21 m 3 /sn ve Fadlım ırmağı 3.0 m 3 /sn'dir. 

- 58 -

Şekil B.4.3-1 Sivas İli Akarsuları ve Kolları (MTA Genel Müdürlüğü, 2005) 

- 59 -

Tablo B.4.3-1: Sivas İli,çeşitli akarsular üzerinde bulunan açık akım gözlem istasyonları ve özellikleri 

(DSİ 19. Bölge Müdürlüğü envanter verileri, 2007). 

Sıra 

No 

İst.No 

Suyun ve İstasyonun 

Adı 

İst. 

Açılış 

Tarihi 

Rakım 

(m.) 

Yağış 

Alanı 

(km 2 ) 

Ort.Akım Hizmet Ettiği 

10 6 m 3 Proje 

1 

14-137 

Acıpınar D- 

DOĞANġAR 

1996 1350 35.0 16.76 DoğanĢar Reg. 

2 14-161 Ġshak Dere-CĠZÖZÜ 2004 1332 13.0 Cizözü Glt. 

3 14-162 YeĢilırmak-KOZLU 2004 1027 712615 Potansiyel 

4 14-163 Tahtalı D.-EġMEBAġI 2005 1288 34.5 EĢmebaĢı Glt. 

5 14-164 Çobanlı D-GÜNALAN 2005 1245 792.0 Potansiyel 

6 

15-117 

Kızılırmak- 

AHMETHACI 

1966 1361 692.2 234.70 

ZaraEnji. 

Kademe. 

7 

15-180 


OĞLAKPINAR 

1978 1188 11073.6 1692.71 Oğlakpınar Brj 

8 15-185 Yıldız Irm.ZENGĠ 1979 1308 1035.5 356.67 Ġçme Suyu 

9 15-236 AkcakıĢla D-BOZKURT 1987 1210 414.2 39.14 Bozkurt Brj. 

10 15-260 Kutanözü D-ġARKIġLA 1993 1280 68.0 35186,00 Kutanözü Reg 

11 15-261 Dumanlı Ç-OLUKMAN 1993 1374 254.9 75.48 Olukman Brj. 

12 15-262 Gökdere-KURTLAPA 1993 1419.5 47.9 17.24 Kurtlapa Brj 

13 

15-265 

GeçmiĢ D- 

YUSUFOĞLAN 

1996 1400 35.5 15,06 Yusufoğlan Glt. 

14 

15-268 

Yusufoğlan D- 

YUSUFOĞLAN 

1996 1380 39217 10,66 Yusufoğlan Glt. 

15 15-272 Kuzucağın D-MESTAN 1996 1410 111.0 54,73 Mestan Glt. 

16 

15-273 

Köklüyurt D- 

BALTALAR 

1996 1365 30.0 3,20 Baltalar Brj. 

- 60 -

17 15-275 PınarbaĢı D-ÇEPNĠ 1996 1345 39102 8,30 Çepni Reg. 

18 

15-276 

Karaboğaz D- 

ġENYURT 

1997 1643 39336 2,65 ġenyurt Glt. 

19 15-277 Karanlık D-ÖRENLĠCE 1997 1570 38.0 16,23 Örenlice Glt. 

20 

15-278 

Sokuözü D- 

ÇAĞLAYAN 

1997 1525 39153 2,63 Çağlayan Glt. 

21 15-283 Ġslim D-HACIALĠ 1998 1455 32.1 3,49 Karayün Glt. 

22 15-284 Kanaközü D-CEMEL 1998 1322 173 11,32 Kanak Brj. 

23 15-289 Göksu K-EĞERCĠ 1999 1150 67.5 124.52 Göksu Sulaması 

24 

15-290 


DĠKMENCĠK 

1999 1315 4262.0 588.13 TaĢkın 

25 15-299 Kuru D-ARMUTLU 2003 1390 31107 Armutlu Glt. 

26 

15-300 

Tatlı Dere- 

KARACAÖREN 

2003 1405 18933 Armutlu Glt. 

27 

15-301 

Göynük Deresi- 

HAYRANLI 

2004 1439 39266 Hayranlı Glt 

28 

15-302 

Alkaya Deresi- 

HAYRANLI 

2004 1431 34394 Hayranlı Glt 

29 15-303 KıĢla Dere-KUġÇU 2004 1407 34.5 Akören Glt. 

30 

15-304 

Geven Deresi- 

KARATAġ 

2004 1438 1438 KarataĢ Glt. 

31 15-306 Yıldız Irm -ALĠAĞILI 2005 1325. 660.0 Potansiyel 

32 

15-307 

Yıldız Irm 

YUKARIYILDIZLI 

2005 1252 1408.0 Potansiyel 

33 21-243 BektaĢ D-AKCAKALE 1987 1610 101.0 36.45 Akcakale Brj. 

34 

21-271 

ġekerpınar D- 

ÇAMURLU 

1995 1594 51.0 3,68 Mahmudiye Glt 

35 21-277 Yılanlı Ç-ĠKĠZDERE 1996 1280 282.5 Ġkizdere Reg. 

- 61 -

36 

21-279 

Karanlık D- 

DAVULBAZ 

1997 1488 81.0 29.27 Davulbaz Glt. 

37 21-281 GenĢuğul D-YENĠKÖY 1997 1420 47.4 7,68 Yeniköy Glt. 

38 21-282 Kazıklı S-SARAÇ 1998 1497 147.1 18.41 Kocakurt Glt. 

39 

21-305 

Mahmudiye D- 

ÇAMURLU 

2003 1579 116.0 Mahmudiye Glt 

40 21-3 Tohma S-GÜRÜN 2005 1330 680.0 Potansiyel 

B.4.4. Göller ve Göletler 

Sivas Ġl sınırları içerisindeki en önemli göller; Lota-1 Gölü, Lota-2 Gölü, Hafik Gölü, Tödürge Gölü, Çetme 

Gölü, Kemis Gölü, Mağara Gölü, Kuru Göl, Kaz Gölü, Karayün Gölü, UlaĢ Gölü ve Balıkkaya Gölü‟dür. 

Bu göllerin yüzey alanları; Tödürge Gölü‟nün 350 ha, Hafik Gölü‟nün 80 ha, Lota-1 Gölü‟nün 3 ha, Lota-2 

Gölü‟nün 4 ha, Çetme Gölü‟nün 12 ha, Kemis Gölü‟nün 40 ha., Mağara Gölü‟nün 21 ha, Kuru Göl‟ün 125 ha, Kaz 

Gölü‟nün 12 ha, Karayün Gölü‟nün 22 ha, UlaĢ Gölü‟nün 220 ha, Seyfe Gölü‟nün 17 ha ve Balıkkaya Gölü‟nün 

150 ha‟dır. En büyük göl olan Tödürge Gölü‟nün ortalama derinliği 4 m, Kaz Gölü‟nün ortalama derinliği ise 2.5 

m civarındadır. 

DSĠ tarafından yapılan ve yerüstü sulamaları Ģeklinde kullanılan göletler; Üçtepe (Merkez), Harmancık 

(Merkez), Deliilyas (Altınyayla), Kurucagöl (Altınyayla), Güzeloğlan (Altınyayla), Karagöl-Sahli (Gemerek), 

Kömeviran (Gemerek), Delice (Ġmranlı), Avcıpınar (Yıldızeli), Küçükhöyük (Yıldızeli), Sarıçal (Yıldızeli), Kıldır 

(Yıldızeli), Boğazdere (UlaĢ), Kemeriz (Zara), Bozarmut (Kangal) ve ġerefiye (Zara) Göletleridir. Ayrıca, Hamal 

Regülatörü (Kangal) ile Kalın Regülatörü (Yıldızeli) de aynı amaçlı olarak hizmet görmektedir. DSĠ tarafından 

yapılan ve yerüstü sulamaları Ģeklinde kullanılması planlanan göletlerden Yıldız (Yıldızeli) Göleti depolama tesisi 

ve sağ sahil sulaması tamamlanmıĢ, sol sahil sulaması devam etmekte, Üçöz (Kangal) Göleti depolama tesisi 

tamamlanmıĢ sulama Ģebekesi inĢaatına henüz baĢlanılmamıĢ, KızılcakıĢla (ġarkıĢla) Göleti inĢaatına ise 2007 yılı 

sonu itibari ile baĢlanılmıĢtır. 

AĢağıdaki Ģekilde DSĠ tarafından planlanan veya iĢletmeye alınan projeler gözükmektedir. 

- 62 -

Köy Hizmetleri tarafından yapılan ve yerüstü sulamasında kullanılan göletler ise Serpincik (Merkez), 

Abana (Akıncılar), D.Pınar (Altınyayla), Mekez (ġarkıĢla), Merkez (Altınyayla), Deligazili (Kangal), K. Ka. Ören 

(Kangal), Fahret (SuĢehri), Demirboğa (ġarkıĢla), Döllük (ġarkıĢla), Kümbet (ġarkıĢla), Lisanlı (ġarkıĢla), 

Baharözü (UlaĢ), Tad (Yıldızeli), Çağlar (Yıldızeli), Ilıca (Yıldızeli), Yusufoğlan (Yıldızeli), AĢağı Çakmak 

(Yıldızeli), Kaman (Yıldızeli), Kerimmümin (Yıldızeli), Altınoluk (Yıldızeli), Demirözü (Yıldızeli), AĢağı 

DoğmuĢ (Yıldızeli), Karacaören (Yıldızeli) ve Karacahisar (Zara)‟dır. 

Ayrıca, gerek okyanuslaĢma gerekse dağ oluĢumunun tüm evrelerini temsil eden, yani bölgenin jeolojik 

evrimini yansıtan magmatik, sedimenter ve metamorfik fasiyesler yaygındır. Metalojeni sahaları ve bölgeleri de 

jeolojik evrime ve bu evrimin denetiminde geliĢmiĢ süreçlere bağlı olarak meydana gelmektedir. Dolayısıyla, Sivas 

- 63 -

yöresinde farklı yaĢlarda ve değiĢik kökenlerde meydana gelen fasiyeslerin zenginliği, bu bölgedeki doğal 

kaynakların da zenginliğine yol açmıĢtır. Bu açıdan ġekil B.5.1-1.'e bakıldığında Sivas yöresinin maden yatakları 

açısından ne kadar zengin olduğu kolaylıkla izlenebilir. Ayrıca ġekil B.5.1-2 Sivas Ġli önemli maden yataklarının 

dağılımını göstermektedir. Sivas baĢta demir olmak üzere, birçok maden yatağına ve/veya maden zuhuruna sahip 

olup, bu özelliğiyle madencilik sektöründe önemli bir yer tutmaktadır. Sivas yöresinde bulunan krom, kurĢunçinko-bakır, 

sölestin, talk, bloktaĢ (mermer), tuz, asbest, manyezit, jips, linyit ve kaplıca suları en önemli yeraltı 

kaynaklarındandır. 

MTA Orta Anadolu I. Bölge Müdürlüğü, Sivas yöresindeki yeraltı kaynaklarının belirlenmesine yönelik 

olarak geniĢ kapsamlı bir envanter çalıĢması hazırlamıĢ olup, buna göre Sivas il sınırları içerisinde; 43 demir, 127 

krom, 5 kurĢun-çinko, 17 bakır, 20 manganez, 5 altın, 12 nikel, 7 manyezit, 31 doğaltaĢ (mermer), 34 sölestin, 23 

tuzla, 31 asbest, 4 talk ve 22 linyit yatak ve zuhurları ile 10 kaplıca suyu kaynağı, 6 maden/memba suyu kaynağı 

bulunmaktadır. Ayrıca çok sayıda çimento hammaddesi, jips (alçıtaĢı), kaolen ve kireçtaĢı zuhurları ile az sayıda 

bentonit, diyatomit, florit, zeolit, grafit, asfaltit, kükürt, vermikülit, antimuan, arsenik, toryum, uranyum, nadir 

toprak elementleri ve karbondioksit zuhurları bulunmaktadır. 

Ġçme Suyu Havzası Koruma Alanları 

Önemli Ġçme Suyu Havzaları 

Sivas‟ın en önemli içme suyu havzaları Tavra Vadisi, 4 Eylül Barajı ve Çayboyu (Pirkinik) Vadisi‟dir. 

Avcı, Cadoğlu ve Ayaz (1997), bu havzalardaki suların kirlenmesinin önlenmesi amacıyla belirli mesafelerde 

koruma alanları öngörmüĢ ve önem derecesine göre kademelendirmiĢlerdir. 

Tavra Vadisi Su Havzası 

Tavra Vadisi su havzasında; sondaj kuyu suları ve drenaj sistemiyle toplanan sular, ortalama 400 – 550 

lt/sn‟lik debiyle, günümüzde kentin yaklaĢık %49 luk kısmının içme ve kullanma suyu kaynağını 

oluĢturmaktadırlar. Havzada açılan kuyular genellikle 10 m kalınlığındaki bol killi-kumlu alüvyonları kesmekte, 

daha sonra rezervuar durumundaki konglomera, kumtaĢı ve bol kırıklı kireçtaĢlarından oluĢan birimlere 

geçmektedir. Alüvyonlardaki killi kesimlerin yoğunlaĢtığı düzeyler havzayı kısmen örterken geçirimliliği 

azaltmaktadır. Killi-kumlu kesimlerin yoğun olduğu kesimler ise yer altına süzülen suların kısmen temizlenmesine 

neden olmaktadır. Bu nedenle Tavra Vadisi su havzası, korunması için “orta özellikteki saha” (Demirel, 1996) 

- 64 -

olarak değerlendirilebilir. Buna göre; I. kademe koruma alanı için alüvyon yayılım alanı ile kuyuların 100 m uzağı, 

II. kademe koruma alanı için I. kademeden itibaren ortalama 500 m‟lik bir Ģerit ve III. kademe koruma alanı için 

ise beslenme alanı seçilmiĢtir. 

Tavra Vadisi su havzası koruma alanları için alınması gereken çeĢitli önlemler bulunmaktadır. I. kademe 

koruma alanı; tel örgü ile çevrilerek tamamen çim alanı olarak değerlendirilmelidir. Kısmen yapılmakta olan 

gübreli tarım faaliyetlerine, hayvan otlatılmasına ve gübre biriktirilmesine son verilmelidir. II. kademe koruma 

alanı; Tavra Evleri yerleĢim yerinden arındırılmalıdır. Eğer bu mümkün olmazsa, evsel sıvı atıkların iyi yalıtılmıĢ 

kapalı borularla koruma alanları dıĢına aktarılması ve bu alanda hayvancılık faaliyetlerine son verilmesi 

sağlanmalıdır. II. kademe koruma alanında, gübre depolaması yapılmadan tarımsal faaliyetlerin yapılması 

mümkündür. III. kademe koruma alanında; atıkları koruma alanları dıĢına sevk edilemeyen hiçbir yapılaĢmaya izin 

verilmemelidir. Tarımsal faaliyetlerin her türlüsü yapılabilir. Havzada ziraat yapılamayan alanların 

ağaçlandırılması önerilir. 

4 Eylül Barajı Su Havzası 

4 Eylül Barajı su havzası için; “içme ve kullanma suyu temin edilen kıta içi ve yüzeysel sularla ilgili 

kirletme yasakları” çerçevesinde; mutlak, kısa, orta ve uzun mesafeli koruma alanları belirlenmiĢtir. Buna göre; 

barajın maksimum su seviyesinden itibaren 100 m geniĢliğindeki Ģerit, “mutlak koruma alanı” olarak 

sınırlandırılmıĢtır. Mutlak koruma alanı sınırından itibaren 900 m geniĢliğindeki ikinci Ģerit “kısa mesafeli koruma 

alanı”, kısa mesafeli koruma alanı sınırından itibaren 1 km. geniĢliğindeki üçüncü Ģerit “orta mesafeli koruma 

alanı” ve bunların dıĢındaki su toplama havzasının tümü ise “uzun mesafeli koruma alanı” olarak belirlenmiĢtir. ( 

Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Madde 17’de mutlak koruma alanı sınırı ile ilgili kısmın yürütmesi Danıştay 6. 

Dairesi tarafından durdurulmuş olup, yapılacak olan yeni düzenlemeye göre hareket edilmelidir.) 

Açıklanan alanlar için, öngörülen koruma tedbirleri burada da uygulanmalıdır. Buna ek olarak, özellikle 

Soğuk Çermik mesire yerinin korunması ve barajın kirlenmemesi amacıyla, bazı ek tedbirlere ihtiyaç vardır. Kısa 

mesafeli koruma alanı içerisine düĢen Soğuk Çermik dinlenme alanında , mevcut kurulu bulunan cami, büfe, 

lojman gibi tek katlı yapılar, geçici portatif yapılar olmamakla birlikte, çevre düzeni ve uygulama planlarında 

yerini alabilirler. Ancak bu alanda yeni yapılaĢmaya izin verilmemelidir. Mevsimlik olarak kurulan çadırlar ise izin 

kapsamına girmektedir. Soğuk Çermik Kaplıcasının ve orta mesafeli koruma alanı içinde kalan Kızılca Köyü atık 

sularının barajın mansabına deĢarjı için yapımı sürdürülen kanalizasyon kollektör hattı tamamlanmıĢtır. 

- 65 -

B.5. Mineral Kaynaklar (Yeraltı Kaynaklar) 

B.5.1. Sanayi Madenleri 

Sivas Ġli yeraltı kaynakları açısından oldukça zengindir. Çünkü Sivas yöresinde Paleozoyik'ten Günümüz'e 

değin tüm jeolojik zamanları temsil eden kayatürleri yüzeylenir. 

Ayrıca, gerek okyanuslaĢma gerekse dağ oluĢumunun tüm evrelerini temsil eden, yani bölgenin jeolojik 

evrimini yansıtan magmatik, sedimenter ve metamorfik fasiyesler yaygındır. Metalojeni sahaları ve bölgeleri de 

jeolojik evrime ve bu evrimin denetiminde geliĢmiĢ süreçlere bağlı olarak meydana gelmektedir. Dolayısıyla, Sivas 

yöresinde farklı yaĢlarda ve değiĢik kökenlerde meydana gelen fasiyeslerin zenginliği, bu bölgedeki doğal 

kaynakların da zenginliğine yol açmıĢtır. Bu açıdan ġekil B.5.1-1.'e bakıldığında Sivas yöresinin maden yatakları 

açısından ne kadar zengin olduğu kolaylıkla izlenebilir. Ayrıca ġekil B.5.1-2 Sivas Ġli önemli maden yataklarının 

dağılımını göstermektedir.Sivas baĢta demir olmak üzere, birçok maden yatağına ve/veya maden zuhuruna sahip 

olup, bu özelliğiyle madencilik sektöründe önemli bir yer tutmaktadır. Sivas yöresinde bulunan krom, kurĢunçinko-bakır, 

sölestin, talk, bloktaĢ (mermer), tuz, asbest, manyezit, jips, linyit ve kaplıca suları en önemli yeraltı 

kaynaklarındandır. 

- 66 -

Şekil B.5.1-1: Sivas İli Metalojeni Haritası (Engin ve diğerleri, 2005, Türkiye Metalojeni Haritası'ndan) 

- 67 -

Şekil B.5.1-2: Sivas İli Metalojeni Haritası Açıklamaları (Engin ve diğerleri, 2005, Türkiye Metalojeni Haritası'ndan). 

- 68 -

Şekil B.5.1-2: Sivas İli Metalojeni Haritası Açıklamaları (Engin ve diğerleri, 2005, Türkiye Metalojeni Haritası'ndan) 

- 69 -

Şekil B.5.1-3: Sivas İli önemli maden yatakları (MTA Genel Müdürlüğü, 2005). 

MTA Orta Anadolu I. Bölge Müdürlüğü, Sivas yöresindeki yeraltı kaynaklarının 

belirlenmesine yönelik olarak geniĢ kapsamlı bir envanter çalıĢması hazırlamıĢ olup, buna 

göre Sivas Ġl sınırları içerisinde; 43 demir, 127 krom, 5 kurĢun-çinko, 17 bakır, 20 manganez, 

5 altın, 12 nikel, 7 manyezit, 31 doğaltaĢ (mermer), 34 sölestin, 23 tuzla, 31 asbest, 4 talk ve 

- 70 -

22 linyit yatak ve zuhurları ile 10 kaplıca suyu kaynağı, 6 maden/memba suyu kaynağı 

bulunmaktadır. Ayrıca çok sayıda çimento hammaddesi, jips (alçıtaĢı), kaolen ve kireçtaĢı 

zuhurları ile az sayıda bentonit, diyatomit, florit, zeolit, grafit, asfaltit, kükürt, vermikülit, 

antimuan, arsenik, toryum, uranyum, nadir toprak elementleri ve karbondioksit zuhurları 

bulunmaktadır. 

Sivas Ġli ve Ġlçelerinde bugüne kadar yapılan etüt ve sondajlı arama çalıĢmaları 

sonucunda tespit edilen madenlerin cinsleri, tenör ve rezervleri aĢağıda açıklanmıĢtır. 

B.5.2. Metalik Madenler 

Sivas Ġlinde bulunan önemli metalik madenler Tablo B.5.2-l'de verilmiĢtir. 

Altın 

Sivas Ġlinde altın oluĢumları; (1) Kangal-Çetinkaya-Bakırtepe, (2) Koyulhisar- 

Güzelyurt-Evliyatepe, (3) Ġmranlı-Kösedağı-Madentepe, (4) Ġmranlı-Kösedağı-Tüylüdere 

ve (5) SuĢehri-GökçekaĢ yörelerinde bulunmaktadır. 

Bakırtepe (Kangal-Çetinkaya) ve Evliya Tepe (Koyulhisar-Ortakent) altın sahaları, 

Sivas il sınırları içerisindeki en önemli altın sahalarıdır. 

Demir 

Sivas Ġli, Türkiye genelinde halen iĢletilmekte olan demir cevherlerinin büyük bir 

kısmının çıkarıldığı il olup, gerek demir cevheri rezervlerinin mevcudiyeti ve gerekse ileride 

iĢletilmesi mümkün olabilecek düĢük tenörlü rezervlere sahip olması nedeniyle de önemli bir 

potansiyel saha durumundadır. 

Türkiye demir - çelik sanayisinin cevher ihtiyacının büyük bir bölümü Divriği 

ilçesindeki demir madenlerinden sağlanmaktadır. Yöredeki demir madeni sahalarının büyük 

bir bölümünün rezervleri görünür hale getirilmiĢtir. Sivas, Türkiye demir madenlerinin 

%36'sına yakın rezervine sahip bir Ġldir. 

Yöredeki demir cevheri, Divriği ilçesindeki zenginleĢtirme tesislerinde, peletkonsantre 

edildikten sonra Demir-Çelik Fabrikalarına gönderilmektedir. 

- 71 -

Tablo B.5.2-1: Sivas İlinde bulunan önemli metalik madenler (MTA Orta Anadolu 1. Bölge 

Müdürlüğü verileri, 2005) 

Ortalama 

Tenör ve 

Maden Bulunduğu Yer 

(Gör+Muh 

+Müm) 

Kalite Gör+Muh. Rezerv Toplam 

(Tenör) 

(ton) 

Rezerv 

Altın Koyulhisar-Güzelyurt 1.5 gr/ton 1.400.000 

Kangal-Çetinkaya- 

Hidolar Mevkii 

1.09 gr/ton 

1.99 gr/ton 

Kuzey Sektör 

2.098.589 

Gör.+muh.+müm. 

Güney Sektör 

643.289 

Gör.+muh.+müm. 

1.5 gr/ton 

4.141.878 

ton 

Demir 

Divriği A Kafa % 55.5 25.700.000 

Divriği B Kafa % 55.5 9.650.000 

Divriği-EkinbaĢı % 57-61Fe 9.689.000 gör. 

2.351.000 muh. 

Divriği-C Plaseri 

% 60 Fe 

6.700.000 

% 40-45 Fe 

1.291.103 

Divriği-Purunsur % 45-60 2.454.000 

Divriği-Dumluca % 57 667.700 

Gürün-Otlukilise % 53 1.508.000 

Kangal-Yellice %18-20 Fe 3 O 4 125 milyon 

% 18-20 

Fe 3 O 4 

125.000.000 

ton 

% 40-61 Fe 

62.821.803 

ton 

Kangal-Çetinkaya, 

Pınargözü+Davutoğlu 

% 50 2.811.000 

- 72 -

Krom 

Kangal-Yellice % 5-45 2.8 milyon 

UlaĢ-Eskiköy % 22 1 milyon 

UlaĢ-BaĢçayır % 24 115.000 

UlaĢ-Karagöl % 25 105.000 

Kangal-Pınargözü 

(Davutoğlu) 

% 22-46 13.500 

10.000 Müm. 

Sivas-Kangal % 30 29.500 

Hafik-Kızıldağ % 36-42 235.000 

Zara-Beypınarı % 40-48 68.000 

Ġmranlı-Kızıldağ % 30-45 100.000 Müm. 

SuĢehri-Doğantepe % 40-44 5.000 

% 5-48 

Cr 2 O 3 

4.481.000 

ton 

KurĢun + 

Çinko 

Koyulhisar-Ortakent- 

KurĢunlu+Aksu 

Ġmranlı-Aktepe 

% 2-3,5 Pb 

% 4-6 Zn 

% 27.7 Pb 

% 3.46 Zn 

150.000 Gör. 

250.000 Muh. 

1.160.100 Müm 

500.000 Müm. 

% 2-27.7 Pb 

% 3.46-6 Zn 

2.060.100 

ton 

Sivas Ġlinde; Divriği A-B Kafa, C Plaseri, Dumluca, Akdağ, Purunsur, DiĢbudak, 

Kızıldağ, Çaltı, Tüllüce, EkinbaĢı, Kürtlerli, Karakeban, Ağıpınar, Demirlidağ sektörleri, 

Gürün-Otlukilise, TaĢlıhöyük, Kale Tepe, Ġlyasağılı, Tepecik ve Hafik-Çaykürt sektörleri, 

Kangal-Yellice, AvĢarören, Pınargözü, Çetinkaya-Kalkım, Elkondu ve Alacahan demir 

sektörleri, Koyulhisar, SuĢehri, ġarkıĢla ve Yıldızeli demir sektörlerinde 42 adet demir yatak 

ve zuhurları tespit edilmiĢtir. Sivas Ġlinde iĢletilen demir yatakları Divriği, Kangal ve Gürün'de 

bulunmaktadır. Bu yatakların tenörleri genellikle % 50'nin üzerindedir. Sahalar Erdemir Mad. 

San. Tic. A.ġ. (Div-Han) tarafından açık iĢletme yöntemiyle iĢletilmektedir. 

- 73 -

Erdemir Mad. San. Tic. A.ġ. (Div-Han)‟ne ait Divriği yöresinde bulunan A-Kafa demir 

yatağında kalan rezerv ise 25.700.000 tondur, B-Kafa demir yatağında ise rezerv 9.650.000 

tondur. C Plaserinde tenörü % 40-45 Fe olanların rezervi 1.291.103 ton, tenörü % 60 Fe 

olanların rezervi ise 6.700.000 tondur. 

B-Kafa demir yatağında ise 2001, 2002, 2003 ve 2004 yıllarında üretim yapılmamıĢ 

olup, yatağın rezervi 9.650.000 tondur. C Plaserinde tenörü % 40-45 Fe olanların rezervi 

1.291.103 ton, tenörü % 60 Fe olanların rezervi ise 6.700.000 tondur. 

Dumluca demir sahasında 667.700 ton, Purunsur demir sahasında ise 2.454.000 ton 

rezerv bulunmakla birlikte bu sahalarda iĢletilebilir rezerv kalmadığından üretim çalıĢmaları 

yapılmamaktadır. 

Gürün-Tepecik demir sahasında 2004 yılında üretim yapılmamıĢ olup, 

görünür+muhtemel rezervi 30.000 tondur (Erdemir Mad. San. Tic. A.ġ. (Div-Han) verileri, 

2005). 

A-B Kafa demir yatağında derin kazı konumuna gelmiĢ olup, ileriki yıllarda kapalı 

iĢletmeye geçilmesi düĢünülmektedir. Ayrıca bazı yataklarda su ve heyelan problemi vardır. 

Harfiyatın yüksek oluĢu, su ve heyelan problemleri gibi üretim maliyetinin yükseldiği bazı 

sahalarda üretime zaman zaman ara verilmektedir. 

Demir Export A.ġ.'ne ait Gürün-Otlukilise'deki demir sahasında kalan rezerv, 

1.508.000 tondur. 

Çetinkaya demir sahasındaki rezerv ise 2.811.000 tondur. 

Bakır 

Sivas Ġlinde; Merkez Yıldız Köyü-Göktepe, Divriği-Kürtbeyaz Köyü, Divriği-Efendi 

Deresi-Karageban arası, Hafik-Çömlekci Köyü-Çürükarmut Tepe, Hafik-Koçali Mahallesi- 

Gökgedik Tepe, Hafik-Bahçecik Köyü-Maden Tepe ve Peynir Tepe, Hafik Örencik Köyü, 

Koyulhisar-Karabayır, Koyulhisar-Gölcükyayla, SuĢehri-Elmaseki Köyü-Gökdere yöresi, 

SuĢehri-Aydınlar, SuĢehri-Kelkit Çayı, Yıldızeli-Çırçır-Demirözü Köyü, Yıldızeli-Avcıpınar 

- 74 -

Köyü, Zara-EskikeĢlik Köyü, Zara-Kablan Köyü ve Zara-Burhaniye Köyü'nde olmak üzere 17 

adet bakır zuhurları tespit edilmiĢtir. 

Bunlar zuhur bazında olup, tenör ve rezerv bakımından ekonomik değildir. 

Krom 

Sivas ilinde; Kangal-Divriği yöresi, SuĢehri-Refahiye yöresi, Artova-Hafik yöresi, 

Gürün-Hekimhan yöresi krom sektörlerinde 127 adet krom yatak ve zuhurları tespit edilmiĢtir. 

Bu sahalar, genellikle küçük boyutlu ve düĢük tenörlüdür. 

Sivas yöresindeki krom cevherlerinin ortalama tenorü % 5-48 Cr 2 O 3 arasında 

değiĢmekte olup, toplam rezervi 4.481.000 tondur. 

KurĢun-Çinko 

Sivas ilinde; Ġmranlı-Aktepe, Koyulhisar-Ortakent-KurĢunlu, SuĢehri Gemin Deresi ve 

Tüylüdere-Maden Tepe, Yıldızeli-Ġğnebey Köyü, Zara-Bolucan-Beydağı-Kırıkkilise'de olmak 

üzere 5 adet kurĢun-çinko yatak ve zuhurları tespit edilmiĢtir. Koyulhisar yöresindeki kurĢunçinko 

yatakları Turminko Mad. San. ve Tic. A.ġ. - Menka Maden ĠĢletmesi tarafından 

iĢletilmektedir. Sahadaki toplam rezerv 1.560.100 ton (gör+muh+müm)‟dur. Ġmranlı- 

Aktepe‟de ise 500.000 ton mümkün rezerv tespit edilmiĢtir. 

Manganez 

Sivas Ġlinde; Merkez-Yakupoğlan, Alahacı Köyü, GümüĢdere, Hafik-Esenli, Çınarlı, 

Madenköy, Beydili Köyü, Ġmranlı-Borular Köyü ve KarataĢ Mevkii, Yıldızeli-Karaoluk, Ilıca, 

BahçebaĢı, MenteĢe Köyleri, Ġslimköy, Esençay, Topulyurdu Mevkileri, Zara-ġerefiye- 

Keçeyurdu ve Becekli Köyleri, Zara-Ütük Köyü'nde olmak üzere 20 adet manganez zuhurları 

tespit edilmiĢtir. Bunlar zuhur bazında olup, tenör ve rezerv bakımından ekonomik değildir. 

Nikel 

Sivas Ġlinde; Divriği-GüneĢ, Soğucak, Handeresi, Çüksüzer Köyleri, Ġmranlı-Çalıyurt 

Köyü, SuĢehri - GökçekaĢ Köyü'nde olmak üzere 12 adet nikel zuhurları tespit edilmiĢtir. 

Bunlar zuhur bazında olup, tenör ve rezerv bakımından ekonomik değildir. 

- 75 -

B.5.3. Enerji Madenleri 

Sivas Ġlinde bulunan önemli enerji hammaddeleri Tablo B.5.3-1‟de verilmiĢtir. 3213 

sayılı Maden Yasası'na göre alınmıĢ ruhsatlardan enerji hammaddelerinin tamamı ÇED 

raporlarının hazırlanmasına tabidir. 

Linyit 

Sivas Ġlinde; Divriği-Selimoğlu-Uluçayır, Gemerek-Yeniçubuk, Gürün-Yelken Köyü- 

Kuzuluk Mevkii, Hafik-Özen Köyü, Kangal-Kalburçayırı, Kangal-Etyemez, Kangal-Hamal, 

Kangal Sivas Ġlinde; Divriği-Selimoğlu-Uluçayır, Gemerek-Yeniçubuk, Gürün-Yelken Köyü- 

Kuzuluk Mevkii, Hafik-Özen Köyü, Düzyayla Köyü, Kangal-Kalburçayırı, Kangal-Etyemez, 

Kangal-Hamal, Kangal-Alacahan-DıĢlık Köyü, Kangal-Alacahan-BektaĢ Köyü, Kangal- 

Oğlaklı Köyü, Ġmranlı-Çalıyurt Köyü, Ġmranlı - Görünmezkale Köyü, Ġmranlı-Kızılmezra, 

SuĢehri-Göllü, Zara-Korkut Köyü, Zara-Girit Köyü, Zara-Yanık Köyü, Zara-Bolucan Köyü, 

Zara-Arık Köyü, Koyulhisar TaĢpınar Köyü‟nde olmak üzere 22 adet linyit (kömür) yatak ve 

zuhurları tespit edilmiĢtir. Bunlardan Demir Export A.ġ.‟ye ait Kangal-Kalburçayırı, Etyemez, 

Hamal sahalarındaki düĢük kalorili (1000-1500 Kkal/kg) linyitler Kangal Termik Santralı'nda 

değerlendirilmektedir. Diğer sahaların kalorisi ise 3000-5000 Kkal/kg arasında değiĢmektedir. 

Sivas yöresindeki toplam linyit rezervi 114.876.945 tondur. 

Isınma amaçlı kullanıma uygun bu sahaların linyitleri, çevre kirliliği yönünden 

büyük Ģehirlerde kullanılmamakla birlikte, küçük yerleĢim yerlerinde tüketilebilmektedir. 

Kangal Termik Santralı'nda değerlendirilen Kalburçayırı sahasında kalan rezerv 

70.259.571 tondur. Demir Export A.ġ.'ye ait her üç sahadaki (Kalburçayırı, Etyemez, Hamal) 

toplam rezerv 111.769.721 tondur. Linyitlerin kükürt oranı yüksek ve düĢük kalorili 

olanlarının büyük yerleĢim birimlerinde kullanılmamaları gerekmektedir. Bu tür linyitler 

hava kirliliğini yaratan kaynaklardır. 

- 76 -

Tablo B.5.3.1: Sivas İlinde bulunan önemli enerji hammaddeleri (MTA Orta Anadolu I. Bölge 

Müdürlüğü verileri, 2005). 

Kalori 

Ortalama Tenör ve 

Madenin 

Gör+Muh Rezerv 

Bulunduğu Yer Değeri 

Toplam Rezerv 

Cinsi 

(ton) 

(Kkal) 

(Gör+Muh+Müm) 

Kangal - 

Kalburçayırı 

1300 70.259.571 

Linyit 

Kangal - Hamal 1207 13.935.725 

Kangal - Etyemez 1500 27.574.425 

Divriği - Uluçayır 3500-4500 650.000 

Divriği - Selimoğlu 4000-5000 

Gemerek ( Merkez 

+ Yeniçubuk ) 

650.000 

( gör. + muh. + müm. ) 

3000-4000 1.497.224 

Hafik - Düzyayla 3000-3500 250.000 Müm. 

1.200-5.000 

kcal/kg 

114.876.945 ton 

Koyulhisar – 

TaĢpınar 

3000-3500 50.000 Müm. 

Yıldızeli - Çırçır 3500-4000 10.000 Müm. 

B.5.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 

Sivas Ġlinde bulunan TaĢ Ocakları Nizamnamesine tabi olan taĢ ocağı, kum ve çakıl vb. 

ocaklara ait ruhsat bilgileri Kurumumuzda bulunmamaktadır. 

- 77 -


Ayaz, M. E., 1998, Sıcak Çermik (Yıldızeli-Sivas) yöresindeki traverten sahalarının 

jeolojisi ve travertenlerin endüstriyel özellikleri, CÜ Fen Bil. Enst., Doktora Tezi 157 s. 

Davıs, P. H. (Ed.), 1965-1985, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Volume: 1 

(1965); 2 (1967); 3, (1970); 4 (1972); 5 (1975); 6 (1978); 7 (T982); 8 (1984); 9 (1985); 

Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. 

Davıs, Ph, Mıll, Rr, Tan K, 1988, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Volume: 

10, Supplem., Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. 

Değirmenci, M.,1995, Balıklı Kaplıca'nın (Sivas-Kangal) Hidrojeolojik Özellikleri: 

Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve AraĢtırma Merkezi Bülteni, Yerbilimleri, 

Sayı 17, 69-85. 

Dönmez, E., 1999, Türkiye Florası Ve B6 Karesi Bitkilerine Genel Bir BakıĢ, C. Ü. Fen 

Bil. Ens., Doktora Semineri, Sivas. 

DSĠ 19. Bölge Müdürlüğü, 2000, DSĠ‟nin 2000 yılına ait envanter verileri, Sivas. 

Ekim, T. Ve Ark. (2000) Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, Türkiye Tabiatını Koruma 

Derneği Yayınları, Ankara. 

Engin, T., Özkan, Y. Z., ġener, F. ve Toprak, B., 2000, Türkiye Metalojeni Haritası, MTA 

Genel Müdürlüğü, Ankara 

Kaçaroğlu, F., Nacitarhan, V., Değirmenci, M., Hizmetli, S., Elden, H., Göker, I.,1994, 

Sivas-Sıcakçermik Termal Suyunun Hidrojeolojisi ve Gonartozlu Olgularda Terapotik Olarak 

Fizik Tedavi Yöntemleri ile KarĢılaĢtırılması: Jeotermal Uygulamalar Sempozyumu'94, 27-30 

Eylül 1994, Denizli, Bildiri Metinleri, 281-295. 

Köy Hizmetleri 5. Bölge Müdürlüğü, 2000, Köy Hizmetleri 5. Bölge Müdürlüğü 2000 yılı 

envanter verileri, Sivas. 

- 78 -

Meteoroloji Sivas-Ġstasyon Müdürlüğü, 2001, Meteoroloji Sivas-Ġstasyon Müdürlüğü 


MTA Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlüğü, 2006, MTA‟nın 2006 yılına ait envanter 

verileri, Sivas 

Özhatay, N., Kültür, ġ. Ve Aksoy, N., 1994, Check-List Of Additional Taxa To The 

Supplement 

Flora Of Turkey, Tr. J. Of Botany, Cilt: 18, Sayı: 16, Sayfa: 497-514. 


Supplement, 

Flora Of Turkey, Tr. J. Of Botany, Cilt: 23, Sayı: 3, Sayfa: 151-167. 

Sivas Orman ĠĢletme Müdürlüğü, 2001, Sivas Orman ĠĢletme Müdürlüğü envanter 

verileri, Sivas 

Türk Çevre Mevzuatı, 1999,Türkiye Çevre Vakfı Yayın No. 134, cilt II, Ankara, 1038- 

1059. 

Türkiye Çevre Vakfı, 1993, Türkiye'nin Sulak Alanları, Kenedy Cad.33/3, Kavaklıdere- 

Ankara, 398s. 

- 79 -

C. HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM) 

C.1. Ġklim ve Hava 

C.1.1. Doğal DeğiĢkenler 

C.1.1.1. Rüzgar 

Sivas Ġlinde, 1971-2002 yılları arası rüzgar değerlerinin ortalaması incelendiği hakim 

rüzgar yönü NNE (Kuzey kuzeydoğu) dur. Esme sayıları değerlendirildiğinde kuzeyli yönlerin 

(N-2023, NNE- 2735, ENE- 2710, WNW – 2356, NNW- 2474) yıllık esme sayısı bakımından 

2000‟in üzerinde olduğu görülür. Yıllık ortalama rüzgar hızı 1.3 m / sec olup en yüksek 

ortalamaya sahip ay 1.7 m / sec ile Nisan ayıdır. Kaydedilen en yüksek rüzgar hızı mart ayında 

SSE yönünden 27.5 m/sec‟dir. Ġlin fırtınalı günleri toplamı yıl boyunca 2.8 gün olup aylık 

fırtınalı gün sayıları 0.5 gün /ay‟ın altındadır. 10.8 m/sec ile 17.1 m/sec arasında kalan 

kuvvetli rüzgarlı gün sayısı Sivas ilinde 40.2 gün / yıldır. En fazla kuvvetli rüzgara sahip ay 

5.9 gün ile nisan ayıdır. 

C.1.1.2. Basınç 

Sivas Ġlinde 31 yıllık ortalama değerler alındığında; yıllık ortalama yerel basınç 871.4 

mbar‟dır. En yüksek yerel basınç 885.5 mbar ile Kasım ayında, en düĢük yerel basınç ise 

851.4 mbar ile ġubat ayında kayıt edilmiĢtir. 

C.1.1.3. Nem 

Sivas Ġlinde Nisan ile Ekim aylarının oluĢturduğu dönemde sisli gün sayıları 0.0 veya 

0.1 arasındadır. Yıllık ortalama nispi nem yine 73 yıllık veriler itibariyle ortalama % 64.0‟ dır. 

En yüksek nispi nem ortalaması %76 Aralık ve Ocak, en düĢük nispi nem ortalaması %53 ile 

Ağustos ayında ölçülmektedir. Nispi nem‟e ait değerler sisli gün sayıları ile paralellik 

göstermektedir. Kasım–Nisan arası dönem ortalaması %70‟in üzerinde olup Nisan‟dan 

itibaren Ağustos‟a kadar düzenli olarak azalmaktadır. 

- 80 -

C.1.1.4. Sıcaklık 

Sivas Ġlinde meteorolojik faktörler arasında özellikle sıcaklığı etkileyen en 

önemli faktör deniz seviyesinden 1285 m yükseklikte olmasıdır. Kangal ve Ġmranlı ilçelerinde 

1500 metrenin üstünde, SuĢehri Koyulhisar‟da 1000 metrenin altındadır. 73 yıllık verilere göre 

yıllık ortalama sıcaklık Sivas Merkez Ġlçede 8.7 o C „dir. En yüksek sıcaklık 40.0 o C ile 2000 

yılının Temmuz ayında, en düĢük sıcaklık değeri ise –34.6 o C ile 1972 yılının Ocak ayında 

ölçüldüğü görülmektedir. Ortalama yıllık sıcaklık verileri yüksekliğe eĢ görünüm 

sergilemektedir. Yıllık sıcaklık ortalaması Kangal da 6.6 o C Ġmranlı‟da 6.7 o C‟ dir. Koyulhisar 

ve SuĢehri‟nde 10.0 o C civarındadır. Ancak Divriği ilçesi bu dağılıma uygun hareket 

göstermemekte ve yükseklik – sıcaklık iliĢkisine ters hareketle 11.2 o C yıllık ortalama değerine 

sahiptir. 

Sıcaklığın yıllık dağılımı incelendiğinde Sivas ilinde en yüksek sıcaklık 

ortalamalarının 19.8 o C ve 19.7 o C ile Temmuz ve Ağustos aylarında ölçüldüğü görülmektedir. 

Aralık, Ocak ve ġubat aylarında sıcaklığın (-) değerlere düĢtüğü ve en düĢük sıcaklık 

ortalaması – 3.8 o C ile Ocak ayında ölçülmektedir. Sivas ilinin son 73 yıllık veriler itibariyle 

aylara göre maksimum , minimum ve ortalama sıcaklık eğrileri Ģekil C.1.1.4-1‟de verilmiĢtir. 

- 81 -

Şekil C.1.1.4-1: Sivas ilinin son 73 yıllık veriler itibariyle aylara göre; maxsimum minimum sıcaklık ortalamaları ve ortalama sıcaklık eğrileri (Meteoroloji Sivas İstasyon 

Müdürlüğü verileri, 2004) 

- 82 -

C.1.1.5. BuharlaĢma 

BuharlaĢmaya ait veriler genellikle yaz aylarında ölçülmektedir. Bu değerler 

incelendiğinde buharlaĢmanın sıcaklık artıĢına paralel yükseldiği 194.8 ml /ay ve 184.2 ml /ay 

değerleri ile Temmuz ve Ağustos aylarında en yüksek buharlaĢmanın ölçüldüğü görülür. 

C.1.1.6. YağıĢlar 

C.1.1.6. 1.Yağmur 

Sivas Ġlinde yağıĢ miktarlarının aylık dağılımı incelendiğinde yağıĢın kıĢ ve ilkbahar 

aylarında yoğunlaĢtığı yıllık toplam yağıĢın ise 424.0 kg/yıl civarında olduğu görülür. 

Özellikle 58.1 kg/ay ve 59.6 kg/ay ile Nisan ve Mayıs aylarının en yüksek aylık yağıĢ 

değerlerine sahip olduğu görülür. YağıĢ miktarı verileri ile ortalama kar yağıĢlı günler sayıları 

ve orajlı günler sayıları karĢılaĢtırıldığında kıĢ aylarına ait yağıĢın kar yağıĢından, ilkbahar 

aylarına ait yağıĢın ise orajlardan oluĢtuğu görülür. En az yağıĢ 300.2 kg / yıl ile Gürün 

ilçesinde, en fazla yağıĢ ise 535.8 kg/yıl ile Zara ilçesinde olduğu görülmektedir. Sivas Ġlinin 

73 yıllık veriler itibariyle aylara göre toplam yağıĢ miktarları Ģekil C.1.1.6-1‟ de verilmiĢtir. 

C.1.1.6.2 Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 

31 yıllık veriler itibariyle Sivas Ġlinde ortalama karla örtülü gün sayısı 68.0 gün / yıldır. 

73 yıllık değerlere göre ise en yüksek kar kalınlığı 67.0 cm ile ġubat ayına aittir. Ortalama 

karla örtülü gün sayıları incelendiğinde kar yağıĢlarının Mayıs ayına kadar sarktığı görülür. 

Kangal ve Ġmranlı en fazla karla kaplı gün sayısına sahiptir ve bu iki ilçede kar örtüsü diğer 

ilçelere göre daha uzun süre kalmaktadır. 

Uzun yıllara ait verilerin ortalamalarına göre donlu günler; 174 gün/yıl ile en fazla 

Hafik Ġlçesinde, 88 gün/yıl ile en az SuĢehri Ġlçesinde kaydedilmiĢtir. Sivas Merkezdeki donlu 

gün sayısı ise ortalama 123 gün/yıl olarak belirlenmiĢtir. 

Sivas Ġlinde 73 yıllık veriler incelendiğinde ortalama sisli gün sayısı 4.2 gün/ yıldır. 

Sis 1.1, 1.2 ve 1.1 gün/ ay değerleri ile en çok sırasıyla Kasım, Aralık ve Ocak aylarında 

görülmektedir. 1.2 gün/ ay ile Aralık ayı en fazla ortalama sisli gün sayısına sahiptir. Yılın 

diğer bölümünde Sisli gün sayıları 0.5 ve 0.4 gün / ay değerlerine sahip ġubat ve Mart ayları 

sisin özellikle kıĢ mevsiminde görüldüğü ve ilkbahar aylarına sarkabildiğini göstermektedir. 

- 83 -

Şekil C.1.1.6-1: Sivas İlinin son 73 yıllık veriler itibariyle aylara göre toplam yağış miktarları (Meteoroloji Sivas İstasyon Müdürlüğü verileri, 2004) 

- 84 -

C.1.1.7. Seller 

Sivas‟ta, son yıllarda büyük bir sel olayı gözlenmemiĢtir. Ancak, Sivas ilinin güneyinden geçen Kızılırmak, 

Sivas‟ın doğusunda 1260 m. kotundan itibaren taĢkın yapabilmekte ve bu alanda eğimin çok az olması (0.0005) 

nedeniyle aynı kottaki Sivas ili yerleĢim alanını da etkileyebilecek düzeydedir. 

C.1.1.8. Kuraklık 

Uzun yıllara ait verilere göre; 2000 yılının Aralık ayı ile 2001 yılının Ocak ayında mevsim normallerinin 

altında kuraklık değerleri kaydedilmiĢ, 2002 ve 2003 yıllarında ise alınan yıllık toplam yağıĢ miktarı mevsim 

normallerinin üzerindedir. 

C.1.1.9. Mikroklima 

Bu konu hakkında veri elde edilememiĢtir. 

C.1.2. Yapay Etmenler 

C.1.2.1. Plansız KentleĢme 

Göç sonucunda Sivas merkezinde yoğun yapılaĢmanın olması ve gecekondularda kalitesiz yakıt kullanımı 

sonucu hava kirliliği o1uĢmuĢtur. 18. Madde uygulaması baĢ1amadan önce hisseli araziler üzerinde yapılaĢmalar 

olmuĢtur. Ancak, 1985 den sonra planlı bir geliĢme sağlanmıĢtır. 

C.1.2.2. YeĢil Alanlar 

Ormanlar açık alanlar olduğu için yangın, otlatma, usulsüz kesim, açma ve doğal afetler gibi çeĢitli 

tehlikelere maruz kalarak daralabilmektedir. Bununla birlikte Sivas‟ta bilimsel açıdan ormanların niteliğini yitirip 

de baĢka amaçlar için kullanılmasına iliĢkin kayıtlara Ģu ana kadar rastlanılamamıĢtır. 

Son yıllarda Sivas‟taki ormanlık alanlarda artıĢ olmuĢtur. Çünkü Sivas‟ta son 40 yıldır özellikle kırsal 

kesinde ormanla iç içe yaĢayan köylü nüfusunun dıĢarıya göç vermesi dolayısıyla ormanların tahribatı azalmıĢ ve 

ormanlık alanlarda gözle görülür bir artıĢ olmuĢtur. Bunun yanında yasal olarak orman dıĢına çıkarılmıĢ alanlar da 

bulunmamaktadır. 

Ġlde son 5 yılda toplam 2701 ha açıklık ve boĢ alanlar ağaçlandırılarak orman alanlarına katılmıĢtır. 

- 85 -

C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar 

Sivas‟ta ısınmak için genellikle kömür, odun ve kalorifer sıvı yakıtı (mazot) gibi yakıtlar kullanılmaktadır. 

Ġl merkezinde ısınmak için en çok kömür kullanılmakta olup, Ģehire giren kömürlerin kalitesi titizlikle 

denetlenmektedir. 

C.1.2.4. Endüstriyel Emisyonlar 

Sivas‟ta endüstrilerden kaynaklanan emisyonlar üzerine yapılmıĢ herhangi bir çalıĢma bulunmamaktadır. 

C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 

Sivas‟ta, motorlu taĢıtlardan kaynaklanabilecek karbonmonoksit, nitrojenoksitler, azotoksit, hidrokarbonlar 

ve iz elementlerin oluĢturabilecekleri kirlilik düzeyleri konusunda herhangi bir çalıĢma bulunmamaktadır. 

Bununla birlikte Sivas Trafik ġube Müdürlüğü‟nden alınan verilere göre, aralıklı olarak araçların neden 

olduğu atmosferdeki kurĢun düzeylerinin belirlenmesine yönelik olarak Sivas' ta çeĢitli ölçümler yapılmıĢtır. 

Ölçüm sonuçlarına göre, Türkiye için izin verilen sınır değerlere yakın, yalnızca 16-17 ġubat ve 5-8 Nisan 1987 

tarihlerinde, eĢit olmak üzere; 1097 g/m 3 ' lük toplam 2 değer belirlenmiĢtir. Aynı çalıĢma sonuçları, ölçüm 

süresinin %15'nde A.B.D. için izin verilen standartları aĢan 7 değer belirlendiğini ifade etmiĢtir. 

C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 

C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 

ġehrimizde havayı kirletici sanayii tesisleri bulunmamaktadır. Çimento fabrikasının ise filtresi çalıĢır 

durumdadır. Hava kirliliğine neden olan en önemli unsurlardan biri de motorlu kara taĢıtlarından çıkan egzoz 

gazlarıdır. 

Ġç Anadolu Bölgesi‟nin en soğuk illerinden biri olan Sivas' ta; karasal iklim egemendir; yaz ayları sıcak ve 

kurak, kıĢ ayları ise uzun ve soğuk geçer. Bu iklimsel özellik, soba ve kaloriferlerde, ekim ayından itibaren 

yaklaĢık 6 ay yakıt tüketimine neden olmaktadır. Kentte ısınma amaçlı kullanılan yakıtların yaklaĢık olarak % 95' 

ini kömür oluĢturmaktadır. Her yıl yaklaĢık olarak ortalama 120 000 ton katı, 10 000 ton sıvı olmak üzere toplam 

130 000 ton yakıt tüketilmektedir. Yakıtlarda ortalama %3 kükürt baz alındığında yaklaĢık 7410 ton SO 2 her yıl 

atmosfere verilmektedir. Ancak son yıllarda ithal kömür kulanımının yaygınlaĢtırılması ile birlikte SO 2 emisyon 

miktar ve konsantrasyonlarında düĢmeler gözlenebilmektedir (Beyazıt ve Bali, 1996). 

- 86 -

Sivas kentinde hava kirliliğinin, özellikle kıĢ aylarında zaman zaman tehlikeli boyutlara ulaĢtığı Devlet 

Ġstatistik Enstitüsü'nün Çevre Ġstatistikleri verilerinin incelenmesiyle gözlenebilmektedir. Bu verilere göre; Sivas 

kenti 1988-1989 kıĢ sezonunda 319 g/m 3 SO2 , 1990-1991 de ise 234 g/m 3 duman ortalamaları ile, Hava 

Kalitesinin Korunması Yönetmeliği'nde öngörülen, SO 2 ve partikül madde ortalamaları sınır değerlerine göre en 

kirli il merkezleri sıralamasında birinci sırada yer almıĢtır. Aynı sıralamada, 1992-1993' de beĢinci, 1993-1994' de 

üçüncü, 1994-1995' de ise onaltıncı sıraya gerilemiĢtir (Beyazıt ve Bali, 1996). 

Sivas kentinde 1992-1993 kıĢ sezonuna kadar Türkiye' nin hemen her bölgesinden gelen ve kullanımı 

kısıtlanmamıĢ olan çeĢitli kömürler kullanılmıĢtır (Beyazıt ve Bali, 1996). 

Sivas' ta, hava kirliliği ölçümlerine, ilk olarak 1988 yılında Ġl Sağlık Müdürlüğünce kendi binaları ile 

Hükümet Konağı mevkileri olmak üzere 2 istasyonda baĢlanmıĢtır. Ölçümlere 1995-1996 tarihinden itibaren 

mevcut istasyonlara ek olarak Kepçeli ve Ġstasyon Caddesi mevkiilerinde de devam edilmektedir. 

Sabit Hava Ölçüm Ġstasyonları; 

1- Alibaba Sağlık Ocağı 

2- Emek Sağlık Ocağı 

3- Kadı Burhanettin Sağlık Ocağı 

4- Halk Sağlığı Labaratuar Müdürlüğü 

5-ġeyh ġamil Sağlık Ocağı 

SO 2 ölçüm sonuçları, aylık ortalamalar olarak Tablo C.2.1-1‟de verilmiĢtir. 

- 87 -

Tablo C.2.1-1: Hava Kirliliği Ölçüm Sonuçları SO 2 ve Duman olarak (Halk Sağlığı Laboratuvarı verileri 2007) 

Yıllar 

1999 

Kirlilik 

Derecesi 

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ORT. 

SO 2 142 94 73 38 43 25 24 22 22 43 71 136 93 

Duman 132 94 88 56 50 28 25 24 25 61 130 169 78 

2000 

SO 2 

Duman 

12 

3 

14 

1 

133 111 78 43 23 20 21 21 35 142 135 77 

166 111 66 36 26 26 26 25 43 203 148 75 

2001 

SO 2 

Duman 

14 

2 

16 

3 

112 89 61 39 23 21 15 15 36 106 97 61 

119 94 63 39 26 20 16 16 39 117 130 74 

2002 

SO 2 

Duman 

13 

5 

19 

0 

138 75 54 42 18 12 12 13 38 100 130 74 

176 95 56 41 17 11 11 26 72 138 119 85 

2003 

SO 2 

10 

4 

85 84 56 33 22 16 14 15 29 110 111 63 

Duman 96 73 78 56 31 20 17 14 14 37 107 97 70 

2004 

SO 2 

11 

1 

93 80 61 25 15 14 13 14 31 79 116 56 

Duman 81 83 75 54 28 15 14 12 14 31 78 113 50 

2005 

SO 2 

Duman 

10 

3 

10 

4 

74 57 45 25 15 14 14 14 39 50 66 43 

70 54 42 24 14 13 13 13 48 42 48 40 

2006 


SO 2 65 64 47 34 23 13 12 11 13 21 70 96 39 

Duman 42 43 30 23 18 13 12 12 12 16 44 59 27 

SO 2 93 100 59 44 29 16 12 11 12 21 45 56 42 

Duman 50 47 33 27 18 13 12 10 11 17 41 39 27 

- 88 -

Tablo C.2.2-1‟de görüleceği üzere, kıĢ sezonu partikül madde ortalamalarında da 1999-2007 yılı kıĢ 

sezonundan itibaren benzer oranlarda azalmalar gözlenmektedir. 

Bu değiĢim oranları incelendiğinde, Mahalli Çevre Kurul Kararları doğrultusunda alınan önlemlere bağlı 

olarak özellikle 2004 kıĢ sezonundan itibaren kıĢ sezonu kirletici ortalamalarında belirgin ölçüde azalmaların 

sağlandığı söylenebilir. Bununla birlikte Dünya Sağlık Örgütü'nün (WHO) hava kirleticiler ile ilgili öngördüğü 

verilere göre atmosferde SO 2 konsantrasyonu 100-250 g/m 3 ü aĢtığında partiküler maddeler ile birlikte insanlar 

üzerinde solunum yolu hastalıklarına neden olabileceği ifade edilmektedir. Bu durumda alınmakta olan önlemlere 

devam edilmesi kaçınılmaz gibi görünmektedir (Beyazıt ve Bali, 1996). 

C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 

Sivas'ta partikül ölçümleri de SO 2 ölçümleri ile beraber yapılmakta olup, kent merkezindeki hava kirliliği 

düzeyleri birlikte değerlendirilmektedir. Bu ölçüm sonuçlarına göre, 1990-1991 de ise 234 g/m 3 duman 

ortalamaları ile, Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği'nde öngörülen partikül madde ortalamaları sınır 

değerlerine göre en kirli il merkezleri sıralamasında birinci sırada yer almıĢtır. Partikül madde ölçüm sonuçları, 

1989-1999 kıĢ sezonu aylık ortalamaları olarak Tablo C.2.2-1' de verilmiĢtir. 1989-1999 tarihleri arası kıĢ sezonu 

partikül ortalamaları sırasıyla, 151, 234, 228, 207, 230, 125, 86, 110, 126, 100 g/m 3 ‟dür. KıĢ sezonu duman 

ortalamaları yalnızca 1990-1994 yılları arasında, sınır değer olan 200 g/m 3 'ü, yıllık duman ortalamaları ise 1991, 

1992, 1993'de sınır değer olan 150 g/m 3 'ü aĢmıĢtır. 

- 89 -

Tablo C.2.2-1: Partikül ölçüm değerleri (Sivas İl Sağlık Müdürlüğü verileri, 2007). 

YILLAR 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

SO2/ PM SO2 PM SO2 PM SO2 PM SO2 PM SO2 PM SO2 PM SO2 PM 

OCAK 142 163 135 190 103 96 111 81 103 104 64 42 85 51 

ġUBAT 112 119 138 176 85 73 97 83 74 70 63 40 84 50 

MART 89 94 75 95 84 77 79 75 57 54 44 30 47 32 

NĠSAN 61 63 54 56 56 56 64 54 45 42 34 23 45 27 

MAYIS 39 39 42 41 32 31 25 28 25 24 23 17 29 19 

HAZĠRAN 23 26 18 17 16 17 15 15 15 14 13 12 16 13 

TEMMUZ 21 20 12 11 22 20 14 14 14 13 12 12 13 12 

AĞUSTOS 15 16 12 11 14 13 13 12 14 13 11 12 12 11 

EYLÜL 15 16 13 26 15 14 14 14 14 13 13 12 12 12 

EKĠM 36 39 36 72 29 37 31 31 39 48 20 16 21 12 

KASIM 106 117 100 132 110 107 79 78 50 42 70 44 43 40 

ARALIK 97 130 131 119 111 97 119 113 66 48 96 59 59 39 

ORTA- 

LAMA 

61 74 74 85 63 70 56 50 43 40 39 27 40 27 

Diğer taraftan, 1989-1995 yılları arası 1989 yılından dan itibaren, yönetmeliğin partikül madde için kısa 

vadeli sınır değer olarak öngördüğü 300 g/m 3 değerleri sırasıyla 4, 39, 40, 28, 37, 2 gün aĢılmıĢtır. Ġthal ve 

kaliteli kömür kullanımındaki SO 2 ‟in yorumlanmasına benzer olarak; W.H.O.'nun hava kirleticiler ile ilgili 

öngördüğü verilere göre atmosferde partikül madde konsantrasyonu 100-250 g/m 3 ‟ü aĢtığında partiküler 

maddeler ile birlikte insanlar üzerinde solunum yolu hastalıklarına neden olabileceği ifade edilmektedir (Beyazıt ve 

Bali, 1996). 

- 90 -

C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 

Bu konuda Sivas' ta yapılmıĢ emisyon ölçümleri bulunmamaktadır. 

C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 

Bu konuda Sivas' ta yapılmıĢ emisyon ölçümleri bulunmamaktadır. 

C.2.5. Hidrokarbon ve KurĢun Emisyonları 

Sivas Trafik ġube Müdürlüğü‟nden alınan verilere göre; 07.04.1996 tarihi itibariyle Sivas kent merkezinde 

26660 motorlu taĢıt kayıtlı olarak bulunmaktadır. Ağırlıklı olarak bu araçların neden olduğu atmosferdeki kurĢun 

düzeylerinin belirlenmesine yönelik olarak Sivas'ta 45 ölçüm yapılmıĢtır. Ölçüm sonuçlarına göre, Türkiye için 

izin verilen sınır değerlere yakın, yalnızca 16-17 ġubat ve 5-8 Nisan 1987 tarihlerinde, eĢit olmak üzere; 1097 

g/m 3 ‟lük toplam 2 değer belirlenmiĢtir (Beyazıt ve Bali, 1996). 

Aynı çalıĢma sonuçları ölçüm süresinin %15'nde ABD için izin verilen standartları aĢan 7 değer 

belirlendiğini ifade etmiĢtir. Bu çalıĢmaya benzer ya da motorlu taĢıtlardan kaynaklanabilecek olan azotoksit, 

hidrokarbonlar, karbonmonoksit, partiküller ve iz elementlerin oluĢturabilecekleri kirlilik düzeyleri konusunda 

baĢka bir çalıĢma bulunmamaktadır. 

C.3. Atmosferik Kirlilik 

C.3.1. Ozon Tabakasının Ġncelmesinin Etkileri 

Atmosferin, stratosfer tabakasında bulunan ozon gazı moleküllerinden oluĢmuĢ birkaç mm. kalınlığındaki 

(yaklaĢık 3 mm) ozon tabakası, güneĢ ıĢığından yeryüzüne gelen ve radyasyon etkilerine sahip olan morötesi 

ıĢınların süzülmesinde çok önemli rol oynar. Ozon tabakasının incelmesinin esas nedenleri arasında, günümüzde 

çeĢitli amaçlarla kullanılan ve insan yapımı olan klor içeren kloroflorokarbonlar (CFC'ler) ile halonlar olarak 

adlandırılan bromlu kimyasal maddelerin ozon molekülleriyle reaksiyona girmeleri ve ozon moleküllerini 

ayrıĢtırmaları yer alır. Bu kimyasal maddeler genel olarak, buzdolapları ve klimalarda, soğutucu; yağ giderme ve 

çeĢitli kimyasal yollarla temizleme iĢlemlerinde, çözücü; parfüm gibi aerosol kutularda, itici gaz olarak günümüzde 

kullanılabilmektedirler. Bu kapsamda değerlendirme yapıldığında Sivas' ta yukarıda sözü edilen ozon 

moleküllerini ayrıĢtırabilecek kimyasal maddelerin atmosfere verildiği endüstriyel tesisler bulunmamaktadır. 

- 91 -

Bununla birlikte özellikle büyük kapasiteleri soğutma sistemlerinde oluĢabilecek kimyasal gaz kaçaklarının, ozon 

tabakası incelmesine katkıda bulunabileceği kaçınılmaz olacaktır. 

C.3.2. Asit YağıĢlarının Etkileri 

Sivas' ta yağmur sularında pH değerleri ve bazı çözünmüĢ elementlerin nitelik ve nicelikleri konusunda 

yapılmıĢ iki ayrı çalıĢma bulunmaktadır. Bunlarda birisi Tecer (1996) tarafından yapılan, “Kentsel Hava 

Kirliliğinin Karbonat YapıtaĢlı Tarihi Yapılar Üzerindeki Etkilerinin Ġncelenmesi” baĢlıklı yüksek lisans tez 

çalıĢmasıdır. Bu çalıĢmaya göre, 1994-1995 kıĢ sezonu boyunca 8 istasyondan alınan yağıĢ örneklerinde düĢük pH 

değerleri elde edilmiĢtir. Aynı çalıĢmada, her biri Ģehir merkezinde seçilen istasyonlara ait aylık ortalama pH 

değerlerinin sırasıyla; 6.46, 5.94, 6.07, 5.96, 6.07, 6.50, 6.26, 6.05 olarak ölçüldüğü ifade edilmiĢtir. 1994-Ekim ve 

1995-Mart ayları ile ifade edilen kıĢ sezonunda 3.78, 4.10, 4.28, 4.30, 4.81, 3.86 gibi oldukça düĢük pH değerleri 

söz konusu olmuĢtur. Diğer bir çalıĢma Beyazıt ve Peker (1996) tarafından yapılmıĢtır. Aynı konu ile ilgili olarak; 

bu ikinci çalıĢmada pH, iletkenlik ve sülfat tayinleri yapılmıĢ olup, ölçüm istasyonları olarak 4‟ü Ģehir 

merkezinde, diğeri dıĢında olmak üzere toplam 5 sabit örnekleme noktası seçilmiĢ, 24.02.1996-06.04.1996 tarihleri 

arasındaki yağıĢlı günlerde 24 saatlik periyotlarla toplanan yağmur suyu örneklerinde her bir parametre için 

analizler yapılmıĢtır. Her iki çalıĢmanın sonuçları Tablo C.3.2-1 ve Tablo C.3.2-2 de verilmiĢtir. 

Sivas Ġlinde, yeraltı suyuna sızan ve doğrudan deĢarj yapılan sıvı atıklar ve bunların oluĢturduğu kirlilik 

durumu ile ilgili herhangi bir çalıĢma yapılmamıĢtır. 

Tablo C.3.2-1 ve Tablo C.3.2-2' den görüleceği üzere; genel olarak sürekli asidik karakterli yağmur suları 

söz konusu değildir. Ancak 03.01.1994 tarihinde 4 ayrı ölçüm istasyonunda ölçülen sırasıyla 3.78, 3.86, 3.96 ve 

4.00 pH değerleri CaCO 3 ' lı kayaç malzemeleri için aĢındırıcı etkiler gösterebilecek değerlerdir. Sülfat değerleri ve 

iletkenlik değerleri SO x kaynaklı ve asidik yağmurların bir göstergesi olarak algılanabilir. 

Diğer bir deyiĢle yağmur suyunda SO 2 ve iyon çözünürlüğünün artması oranında sülfat ve iletkenlik değerlerinde 

de artmalar söz konusudur. Bu kapsamda genel olarak yalnızca ġubat ayı sülfat değerleri nisbeten yüksek olup, 3 

nolu Ġstasyon Caddesi‟ne ait veriler olarak tespit edilmiĢtir. 

- 92 -

Tablo C.3.2-1: Sivas' ta pH ölçüm değerleri (Tecer, 1996) 

pH 

Günler 

İstasyon No 

1 2 3 4 5 6 7 8 

22.11.94 7.01 6.75 6.88 7.50 7.21 6.67 6.73 6.30 

24.11.94 6.50 6.46 5.18 4.40 5.06 6.42 5.65 6.50 

04.12.94 6.79 7.90 7.03 6.96 - 5.90 7.11 6.98 

20.12.94 6.51 4.30 5.14 4.10 5.10 4.80 7.84 4.28 

03.01.95 5.35 4.57 3.78 - 5.79 3.86 3.96 4.00 

16.01. 95 5.93 4.65 5.8 5.76 5.96 5.13 6.23 5.46 

10.02.95 6.30 4.56 4.76 6.38 6.20 6.50 6.69 7.09 

13.03.95 6.45 4.60 - 5.75 6.20 6.92 5.55 6.54 

Ortalama 6.46 6.12 6.07 6.08 6.21 6.04 6.26 6.06 

Ġstasyonların Bulundukları Yerler: 1. Ġstasyon: Kümbet Mevkii, 2. Ġstasyon: Dört Eylül Mahallesi 

Stadyum Mevkii, 3. Ġstasyon: Merkez Sirer Caddesi Üzeri, 4. Ġstasyon: Gülyurt Mahallesi 

Mevkii, 5. Ġstasyon: KurĢunlu Hamamı Mevkii, 6. Ġstasyon: Merkez Ġstasyon Caddesi, 7. Ġstasyon: 

Kılavuz Mahallesi Mevkii, 8. Ġstasyon: YeniĢehir Mevkii. 

Tecer (1996) tarafından yapılan çalıĢmada da, bu bölgede düĢük pH değeri (pH=3.86) ölçülmüĢtür. 

Ġletkenlik değerlerinin en yüksek ortalaması da yine Ġstasyon Caddesi‟nde belirlenmiĢtir. Ġstasyon Caddesi 

yerleĢim yoğunluğu açısından nisbeten yüksek, bitiĢik nizam ĢehirleĢme Ģeklinde kurulmuĢ bulunmaktadır. 

- 93 -

Tablo C.3.2-2: Sivas' ta yağmur sularında pH, sülfat ve iletkenlik ölçüm değerleri (Beyazıt ve Peker, 1996). 

Günler 

24.02.96, 

01.03.96, 

04.03.96, 

20.03.96, 

21.03.96, 

24.03.96, 

06.04.96 

günlerinin 

ortalaması 

PH Sülfat (mg/l) İletkenlik (mS) 

İstasyon No İstasyon No İstasyon No 

1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 

6.57 6.79 6.69 6.89 6.95 1.39 1.17 3.77 1.97 1.23 0.06 0.05 0.13 0.07 0.05 

1 Nolu Ölçüm Ġstasyonu: YerleĢim yoğunluğunun orta düzeyde olduğu Alibaba mevkiinde, Osman Nuri 

Gezmen Karakol binası önünde kurulmuĢtur. ġehrin kuzey bölgesinde yer almaktadır. 

2 Noluı Ölçüm Ġstasyonu: 1 Numaralı ölçüm istasyonunun yaklaĢık 2 km güneydoğusunda yer alan 

Emniyet Müdürlüğü sahasında kurulmuĢtur. Bölgede yerleĢim yoğunluğu nisbeten düĢüktür. 

3 Nolu Ölçüm Ġstasyonu: 1 Numaralı ölçüm istasyonunun yaklaĢık 2.5 km güneybatısında yer alan Fethi 

Akyüz Karakolu binası önünde kurulmuĢtur. Bölgede yerleĢim yoğunluğu nispeten yüksektir. 

4 Noluı Ölçüm Ġstasyonu: 1 Numaralı ölçüm istasyonunun yaklaĢık 1 km güneybatısında yer alan 

Karayolları 161. ġube ġefliği sahasında kurulmuĢtur. Bölgede yerleĢim yoğunluğu nispeten yüksektir 

5 Nolu Ölçüm Ġstasyonu: 1 Numaralı ölçüm istasyonunun yaklaĢık 8 km güneyinde yer alan Cumhuriyet 

Üniversitesi giriĢinde kurulmuĢtur. Bölge Ģehir merkezinin dıĢında olup yerleĢim yoğunluğu diğer istasyon 

bölgelerine oranla oldukça düĢüktür. 

- 94 -

C.4. Hava Kirleticilerin Çevreye Olan Etkileri 

C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 

C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri 

Hava kirleticilerin sucul ortamları dolaylı olarak etkilemesi sözkonusu olmaktadır. Bu etkiler daha çok 

asitleĢme Ģeklinde NO x ve SO x kaynaklıdır. Sucul ortamların asitleĢmesi atmosferik birikim ile bu asitleĢmenin 

biyolitik etkileri hakkındaki araĢtırmalar asit yağmuruna maruz kalan, örneğin göl gibi sucul ortamlarda önemli 

düzeyde bozulma etkilerinin 20-30 yılda gerçekleĢtiği belirtilmektedir. Asit yağmurlarından etkilenmiĢ sucul 

sistemlerde sülfat ve/veya nitrat konsantrasyonları artmakta ve pH düzeylerinde hızlı değiĢimler olmakta, 

dolayısıyla bitki ve diğer mikro-makro canlı türlerinde azalmalar ve ölümler gözlenebilmektedir. Yine bazı asidik 

göl gibi durgun ortamlarda çeĢitli türlerde yosunlar oluĢmakta ve alt tabakalardaki organizmalar için uygun 

olmayan Ģartlar ortaya çıkabilmektedir. AraĢtırmalara göre bu asitlenmeden etkilenme; göl gibi sucul ortamların 

tamponlama kapasitelerine oldukça bağlı olabilmektedir. Örneğin asitleri nötralize edebilecek kadar alkalinite 

içeren bu sucul ortamlarda asitlenmenin olumsuz etkileri büyük oranda azalmaktadır. Bu sucul ortamlardaki canlı 

yaĢamı için uygun pH değerleri nötrale yakın olmalıdır. Çünkü örneğin pH 5,5-7 aralığında asitlikte alabalık, 

solucan, midye gibi su canlıları ölmektedir. pH 4,5 civarında ise, tatlı su levreği ile göl balıklarının birçoğu 

ölmektedir. Sivas göller bölgesi olmamakla birlikte, yukarıda belirtilen oluĢabilecek etkilerin sucul ortamlarda söz 

konusu olabileceği düĢünülebilir (Bayık, 2000). 

C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri 

Toprak, karasal ekosistemin ana öğesini oluĢturur. Toprağın asit depolanmasına karĢı tepkisi; toprağın 

türüne bağlı olarak değiĢir. Gerçekte birçok toprak bitkisinde yer alan organik asitler nedeniyle zaten bu ortamlarda 

düĢük düzeylerde de olsa asitlik söz konusudur. Ancak hava kirleticilerin dolayısıyla asit yağmurlarının etkisiyle, 

pH‟nın 4,5 gibi seviyelere inmesiyle topraktaki bitkiler Al +3 , Ca +2 , Mg +2 , K + , Fe +2 , Mn gibi iyonları topraktan 

bünyelerine alarak toprağın verimliliğinin düĢmesine neden olurlar. Ayrıca bitkiler için gerekli olan fosforun asidik 

ortamlarda bitkilere alınması engellenmektedir. Yine yüksek asitli topraklarda bakteriyel süreçler olumsuz 

etkilenirler ve topraktaki organik maddelerin bozulması engellenir (Bayık, 2000). 

- 95 -

C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 

Hava kirleticilerin bitkiler üzerinde etkilerinin araĢtırıldığı birçok çalıĢma yapılmıĢ olup, bu kirletici 

gruplarının esas olarak, kükürt ve azotoksitler, ozon ve peroksiasetilnitrat (PAN) gibi fotokimyasal oksitleyiciler, 

hidrokarbonlar ve partiküler maddeler olduğu belirlenmiĢtir. Örneğin kükürt ve azotoksit bileĢiklerinin atmosferik 

reaksiyonları ile oluĢabilen asit yağmurları/asit depolanması, özellikle çam ve kayın ağaçlarında yıpranma ve 

geliĢimlerini yavaĢlatma gibi olumsuz etkiler gösterebilmektedirler. Hava kirleticileri etkilerine karĢı en duyarlı 

diğer bitki türleri arasında ise; yonca, arpa, pamuk, buğday, elma sayılabilir (Bayık, 2000). Diğer taraftan toprak 

ortamındaki pH değerlerinin değiĢmesi çeĢitli etkilere neden olabilir. Örneğin 5‟in altındaki pH değerleri, yüzey 

toprak partiküllerinde H+ ile dönüĢümün oluĢması ve Ca +2 , Mg +2 ‟nın alt toprak tabakalarına veya zemin suyuna 

doğru yıkanmasına neden olur. 4 ve 3‟ün altındaki pH değerleri, bazı metallerin ayrıĢmasına neden olur. pH 

düĢmesi, Al +3 ve diğer metal iyonlarının bitkileri zehirlemesine neden olur. Ayrıca asidik ortamlarda çözünür hale 

gelen Al +3 iyonları, bitki köklerinden Mg +2 ve Ca +2 elementlerinin bitkiye alımını önleyerek bitki geliĢimine 

olumsuz etkiler gösterebilirler. Sivas' ta olumsuz iklimsel koĢullara bağlı olarak tarımcılık sektörünün yavaĢ 

geliĢmiĢ olması, halihazırdaki durumu için bu tür bitkisel hasarların sözkonusu olmadığı belirtilebilir. Diğer 

taraftan, kükürt dioksit, geniĢ yapraklı bitilerde damarlar arası yaprak dokular üzerinde beyaz-saman sarısı, ot 

Ģeklindeki bitkilerde ise bitkinin orta damarın her iki yüzeyinde beyaz-koyu saman sarısı renkler oluĢturur. Aynı 

kirletici gaz, çam ağaçları gibi kozalaklı iğne yapraklılarda yaprakların uç kısımlarında kahverenkli bozulmalar ve 

bunlara bitiĢik renksiz bölgeler meydana getirir (Seinfeld, 1975). 

C.4.1.4. Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 

Sivas'ta, çeĢitli sabit ve hareketli kirletici kaynaklardan atmosfere verilebileceği düĢünülen bazı hava 

kirleticilerin insan sağlığına doğrudan ve dolaylı etkileri aĢağıdaki gibi belirtilebilir. 

Kükürtdioksit (SO 2 ) 

Kükürtdioksit gazının oluĢmasında esas kaynaklar arasında yakma proseslerinin bulunduğu tesisler yer 

almaktadır. Bu kirletici gaz genel olarak insanlarda üst solunum yollarında tahriĢ ile birlikte, faranjit ve laranjit gibi 

hastalıkların oluĢmasına neden olur. Bu tür hastalıklar, özellikle yaĢlı ve çocuklar üzerinde daha güçlü olumsuz 

etkiler oluĢturabilir. Kükürtdioksit gazı atmosferdeki partiküler maddelerin yüzeyinde adsorplanarak alveollere 

kadar ulaĢabilmekte ve atmosferik ortamda bulunduğu konsantrasyonlardan daha etkili olabilmektedir. Diğer bir 

deyiĢle SO 2 gazının partiküler maddelerle sinerjistik etkileri sözkonusu olabilmektedir. Atmosferik ortamlarda 

- 96 -

günlük SO 2 ortalaması 140-260 μg/m 3 olduğunda, insanlar üzerinde Ģiddetli bronĢit, 260-500 μg/m 3 olduğunda ise 

ciddi solunum bozuklukları söz konusu olabilmektedir. 

Karbondioksit (CO 2 ) 

Karbondioksit gazının oluĢmasında esas kaynaklar arasında yakma iĢlemlerinin bulunduğu tesisler yer 

almaktadır. Bu gaz insanlardaki solunum merkezleri üzerine güçlü etkiler göstererek, solunum hızlarının artmasına 

ve atmosferdeki oksijen ile insanların temasını keserek oksijensizlikten boğulma-nefes alınamama gibi sonuçlar 

yaratabilirler. 

Karbonmonoksit (CO) 

Karbonmonoksit gazının oluĢmasında esas kaynaklar arasında yakma proseslerinin bulunduğu tesisler yer 

almaktadır. Bu kirletici gazın, çeĢitli konsantrasyon değerlerinde iken önemli sağlık etkilerinden söz edilebilir. 

Örneğin 100-500 ppm arasında CO bulunan ortamlarda birkaç saat kalındığında orta-güçlü baĢağrıları, 2000 ppm 

civarında ise baĢ dönmesi, baygınlık ve akut (ani) ölüm olayları görülebilir. 

Azotoksitler (NO x ) 

Azotoksitlerin oluĢmasında esas kaynaklar arasında yakma proseslerinin bulunduğu tesisler yer 

almaktadır.Bu kirletici gazlar genelikle atmosferde güneĢ ıĢığı ile birlikte ozon oluĢmasında etkili olup, insanlar 

üzerinde dolaylı olarak, solunum yolu hastalıklarına neden olabilirler. Örneğin 25-100 ppm NO 2 ' ye maruz 

kalınmasıyla bronĢit, 100-150 ppm de akciğer ödemi, 500-700 ppm‟de ölümler olabilir. 

Hidrokarbonlar (HC) 

Hidrokarbon gazlarının oluĢmasında benzinli motorlu taĢıtlar ana kaynak konumunda yer almaktadır. Bu 

kirletici gazlar insanlar üzerinde kanser yapıcı etkilere neden olabilirler. 

C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 

Hava kirleticilerin yapay çevreye etkilerinde sorumlu en önemli gaz kirleticiler kükürt oksit ve azotoksit 

bileĢikleridir. Uzun vadeli olarak bu tür gaz ve asidik bileĢiklerine maruz kalan mermer gibi asidik ortamlarda 

kolayca çözünebilir malzemelerde çeĢitli bozulmalar oluĢabilmektedir. Meydana gelen hasar; malzemenin 

yüzeyinde tutunan aerosollerin renk değiĢimine neden olması ve kimyasalların bu yüzeyde oluĢan reaksiyonlar 

gereği CaSO 4 tortulları bırakarak depolanması Ģeklinde oluĢur. Bu yapı bozulmalarında atmosferdeki bağıl nemin 

de katkısı bulunmaktadır. Örneğin % 80 dolayında daha düĢük nem durumlarında malzemenin dıĢ yüzeyinin 

- 97 -

etkilenmesi dıĢında asidik reaksiyon ürünlerinin alt tabakalara ulaĢması söz konusu olabilir. Asidik gazların (SO x 

ve NO x ) neden olduğu bozulmalar ile ilgili olarak Sivas'ta Tecer (1996) tarafından yapılan çalıĢmada, pH 4,4 

koĢullarında Çifte Minare, Buriciye Medresesi, Ulu Cami, Gökmedrese, Meydan Camii' nin karbonatlı yapılarında 

aĢınmalar ve beraberinde fiziksel bozunma görüntüleri saptandığı ileri sürülmektedir. 


BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü Hava Kirliliği Çevre Ġstatistikleri, 1992, Ankara 

BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü Hava Kirliliği Çevre Ġstatistikleri, 1995, Ankara. 

Bayık, M., 2000, Asit Depolanması ve Çevresel Etkileri, Cumhuriyet Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü, 

Bitirme Tezi, Sivas, 28 S. 

Beyazıt, N., 1993, Samsun-Tekkeköy Yöresi Havasındaki So 2 ve Duman Konsantrasyonlarının Belirlenmesi ve 

Meteorolojik Parametrelerle ĠliĢkilerinin Ġncelenmesi, 19 Mayıs Üniv., Yüksek Lisans Tezi, Samsun. 

Beyazıt, N., Bali, U.,1996, Sivas'ta Hava Kirliliği Ve Meteorolojik Parametrelerle ĠliĢkisinin AraĢtırılması, I. 

Uludağ Sempozyumu, Bursa, 551-559. 

Beyazıt, N., Peker, Ġ., 2000, Sivas Ġl Merkezindeki YağıĢ Sularının Kimyasal Analizi, Ekoloji Dergisi, Sivas. 

Can, F., 1995, Ozon Deyip Geçmeyin, Çevre Ve Ġnsan Dergisi, Yıl: 6, S:19, Ankara. 

Meteoroloji Sivas-Ġstasyon Müdürlüğü, 2001, Meteoroloji Sivas-Ġstasyon Müdürlüğü Envanter Verileri, Sivas. 

SavaĢcı, ġ., 1987, Sivas Merkez Ġlçe Atmosferinde KurĢun Miktarının Mevsimlere Göre DeğiĢimi, Cumhuriyet 

Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sivas. 

Seinfeld, J. L., 1975, Air Pollution, Physical And Chemical Fundamentals, Mc. Graw Hill Book Company, New 

York, 523 S. 

Sivas Belediye BaĢkanlığı, 2001, Sivas Belediye BaĢkanlığı Envanter Verileri, Sivas. 

Sivas Ġl Sağlık Müdürlüğü, 2000, Ġl Sağlık Müdürlüğünün 2000 Yılına Kadar Olan Verileri, Sivas 

- 98 -

Tecer, L.,1996, Kentsel Hava Kirliliğinin Karbonat YapıtaĢlı Tarihi Yapılar Üzerindeki Etkilerinin Ġncelenmesi, 

Cumhuriyet Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 89 S. 

Vesilind, A.P., 1990, Environmental Pollution And Control, Third Edition, Washington. 

Williamson, S.J., 1973, Fundamentals Of Air Pollution, Addision-Wesley Publishing Co., New York. 

- 99 -

D. SU 

D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 

D.1.1. Yeraltı Suları 

Sivas Ġl sınırları içerisindeki yeraltı su potansiyeli toplam 44 hm 3 /yıl dır. Sivas kent olarak su miktarı 

açısından sorunu olmayan iller arasında yer almaktadır. Miktar açısından yüzey ve yeraltı suyu olarak sorun 

yoktur. Ancak mevcut suların sertliğinin biraz yüksek olması sorunu mevcuttur. Bu ise doğal koĢulların, yani 

jeolojik yapının bir sonucudur. ġekil D.1.1-1‟den de görüleceği üzere, Sivas kentinin de içerisinde yer aldığı çok 

geniĢ bir alanda, Miyosen yaĢlı jipsli jeolojik formasyonlar (ġekil D.1.1-1, Mg) mevcuttur. Bu kayaç birimleri ile 

temasta olan sular, söz konusu kayaçları çok kolay çözebildiği için suyun tuzluluğu ve buna bağlı olarak da sertliği 

fazla olmaktadır. Bölgede geniĢ bir yayılıma sahip olan bu jipsli birimler, yaygın karstlaĢmalı olup, 

yüzeylemelerinde karst morfolojisinin tipik Ģekillerinden olan çöküntü alanları, dolin, düden ve mağaralar 

gözlenmektedir. Bölgenin en büyük debili (1 m 3 /sn kadar) kaynakları olan Göydün ve Seyfe kaynakları bu 

birimden boĢalan karst kaynaklarıdır (ġekil D.1.1-1, Ky-1 ve Ky-2 ve Tablo D.1.1-1). Bölgenin diğer önemli 

akiferleri; Sivas kentinin kuzeyinde yeralan Neojen (N) yaĢlı birimler (konglomera, kumtaĢı, kireçtaĢı), Paleozoyik 

yaĢlı kireçteĢı-mermerler (B), Mesozoyik yaĢlı kireçtaĢları (M) ve alüvyonlardır (Qa). Paleozoyik yaĢlı kireçtaĢımermerlerden 

oluĢan akifer ve bu akiferin boĢalımı, Yıldız Irmağı‟nın çıktığı noktayı oluĢturan, debileri 600-750 

L/sn dolayındaki Gaziköy ve Kaynarca kaynakları (ġekil D.1.1-1, Ky-3, Ky-4 ve Tablo D.1.1-1); Mesozoyik yaĢlı 

kireçtaĢı akiferinin tipik örnekleri ise Sivas-UlaĢ kasabasının doğusundaki Tecer Dağı kireçtaĢı akiferi ve Sivas- 

Gürün kasabası‟ndaki Gökpınar kaynağının boĢaldığı Jura-Kretase yaĢlı kireçtaĢı akiferidir. Toplam yaklaĢık 500 

L/sn boĢalımı olan Ekemen, 2001) Tecer Dağı kireçtaĢı akiferinden boĢalan kaynaklardan BeĢgözeler Kaynağı, 

UlaĢ kasabası, Sivas Demir Çelik Fabrikası ve bölgedeki köy yerleĢimlerinin içme sularının karĢılandığı, sertliği 

düĢük (11-13 F.S o ) kaliteli bir sudur. Gürün-Gökpınar kaynağı ise debisi yıl içerisinde 4.5 ile 8 m 3 /sn arasında 

değiĢen (Kaçaroğlu, 2001) bölgenin önemli bir su kaynağıdır. 

Sivas kenti ve yakın çevresinde, Kızılırmak nehir yatağı alüvyon akiferi, nehirden beslenmesi nedeniyle bol 

miktarda su taĢımaktadır. Ancak ırmak suyunun jipsli birimlerin etkisi sonucu tuzlu olması nedeniyle söz konusu 

alüvyon akiferi de sertliği yüksek-tuzlu su içermektedir (Tablo D.1.1-1, Sk-1 kuyusu). Neojen yaĢlı kireçtaĢı 

akiferi, Sivas kentinin içme ve kullanma suyunun karĢılandığı akiferdir. Sivas Kenti‟nin içme ve kullanma 

suyunun yaklaĢık % 49 gibi miktarı, kireçtaĢlarından oluĢan, jipsli birimlerin bulunmadığı, kentin kuzeyinde 

yeralan Tavra Vadisi havzasından (Neojen yaĢlı birimler), % 51„lik kısmı ise bu havzanın hemen doğusunda yer 

alan Pirkinik havzasında, Mısmılırmak deresi üzerinde inĢa edilmiĢ 4 Eylül Barajı‟ndan karĢılanmaktadır. (ġekil 

- 100 -

D.1.1-1). Tavra vadisindeki suların sertliği 15–32 Fransız Sertliği arasında (Ģehir Ģebeke suyunun sertliği 29-32 

F.S o arasında) değiĢmektedir (Kaçaroğlu ve ġahin,1994). Pirkinik bölgesindeki suların sertliği bu değerlerden biraz 

daha fazladır. Üniversite‟de kullanılan sular ise bölgedeki jipsli birimler ve Kızılırmak suyunun etkisi altında 

olması nedeniyle çok daha yüksek sertliğe sahip sulardır (ġekil D.1.1-1, Sk-1, Sk-2 ve Sk-3 kuyuları ve Tablo 

D.1.1-1) (Değirmenci vd.1996). Sivas halkı sertliği düĢük Tatlı Su ihtiyacını Tavra Vadisi bölgesinden çıkmakta 

olan Kepenek (7-8 L/sn, sertlik 14 F.S o ) ve BehrampaĢa (25 L/sn, sertlik 20 FS) kaynak sularının akmakta olduğu 

Sokak ÇeĢmeleri‟nden karĢılamaktadır. 

Tavra Vadisi havzasının 1000 – 1100 L/sn mertebesindeki yeraltı suyu potansiyelinin 400–550 L/sn lik 

miktarı günümüzde kullanılmaktadır. Ġleriki yıllarda Ģehrin büyümesine ve endüstrinin geliĢmesine parelel olarak 

artacak olan su ihtiyacını karĢılamak amacıyla iki ayrı alternatif düĢünülmüĢtür. Bunlardan birisi Yıldız Irmağı 

havzasında yer alan, toplam debileri 600–750 L/sn, sertlikleri ise 41–58 F.S o arasında değiĢen Gaziköy ve 

Kaynarca kaynakları (bkz. ġekil D.1.1-1 ve Tablo D.1.1-1, Ky-3 ve Ky-4); ikincisi ise Mısmıl Irmak üzerinde 4 

Eylül Barajı ve buradan alınacak suyun arıtılması için Ġçme Suyu Arıtma Tesisi inĢaatlarıdır. Birinci alternatifteki 

kaynak sularının sertliğinin, halen kullanılmakta olan suyun sertliğinden fazla ve ayrıca yaklaĢık 30 kilometrelik 

bir isale hattına gereksinim duyulması nedeniyle ikinci alternatif olan 4 Eylül Barajı devreye sokulmuĢtur. 4 Eylül 

Barajı inĢaatı tamamlanarak hizmete alınmıĢtır. 

4 Eylül Barajı ve Ġçme Suyu Arıtma Tesisi devreye girmiĢ olup; Sivas halkı, mevcut duruma göre, miktar olarak 

daha fazla ve de sertliği daha düĢük içme ve kullanma suyuna kavuĢabilmiĢtir. Arıtma tesisinden çıkan arıtılmıĢ 

içme ve kullanma suyu Ģu an için sadece Ģehrin alt kotlarında bulunan bölgelere ulaĢmakta olup; Sivas 

Belediyesi‟nce yapımı planlanan terfi merkezinin tamamlanması ile birlikte tüm Ģehre arıtılmıĢ su verilebilecektir. 

Barajda toplanacak olan yüzey sularının atmosfere açık olması nedeniyle gerek doğal ve gerekse insan aktiviteleri 

ile, Ģu anda kullanılmakta olan yeraltı sularına oranla çok daha kolay kirlenebilecektir. Ġçme suyu barajı beslenim 

havzasında yer alacak yerleĢim birimleri ve/veya sanayi kuruluĢlarının sıvı, katı ve benzeri, özellikle organik 

kökenli atıklarının baraja gelmesi durumunda, arıtma tesisi giriĢinde ve çıkıĢında yapılmakta olan klorlama 

sonucunda oluĢabilecek klorlu organik bileĢikler kansorojen riskleri de beraberinde getirebilecektir. Bu nedenle, 

baraj göl alanının korunmasına yönelik çalıĢmaların, vakit geçirilmeden yapılması gerekmektedir 

D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 


- 101 -

D.1.3. Akarsular 

Türkiye‟nin en önemli akarsularından olan Fırat Nehri, Ceyhan Nehri, YeĢilırmak ve Kızılırmak 

nehirlerinin ilk çıktığı bölgeler Sivas Ġl sınırları içerisinde kalmaktadır. Yılanlı Çay ve Çaltı Çayı birleĢip 

Divriği‟den geçerek Erzincan Ġl sınırları içerisinde Fırat Nehri‟ne karıĢmakta, yine benzer Ģekilde Balıklıtohma ve 

Tohma Çayları Sivas Ġlinin güney bölgelerinden çıkıp, Malatya Ġl sınırları içerisinde Fırat nehri‟nin bir diğer 

kolunu oluĢturmaktadır. Ġlin güneyde‟ki Hurman çayı ise Ceyhan Irmağı‟nın ilk çıktığı bölgeyi oluĢturmaktadır. 

Sivas Ġlinin kuzeyinde Kelkit Çayı ve Tozanlı Irmağı YeĢilırmak‟ın ilk çıkıĢ bölgelerini oluĢturmaktadır. Yukarıda 

anılan dört büyük akarsudan, Sivas Ġl sınırları içerisinde en uzun akıĢ uzunluğuna sahip olanı Kızılırmaktır (Bkz. 

ġekil B.4.3-1). Sivas Ġlinin doğusunda Ġmranlı bölgesinden doğup, Sivas kent merkezinden geçen Kızılırmak‟ın 

bölgedeki en önemli yan kolları, doğudan batıya doğru Acısu, Acıırmak, Koru Deresi, Mısmıl Irmak, Fadlım 

Irmağı, Tecer Irmağı ve Yıldız Irmağıdır (ġekil D.1.1-1). Yukarıda anılan Sivas Ġl sınırları içerisindeki ana akarsu 

ve yan kolları üzerinde bulunan Akım Gözlem Ġstasyonları ve bu istasyonlara ait bilgiler Tablo B.4.3-1‟de 

sunulmuĢtur. 

Sivas kent merkezi çıkıĢındaki Söğütlühan Akım Gözlem Ġstasyonu (Bkz. ġekil D.1.1-1, A-4 noktası) 

verileri dikkate alındığında, Kızılırmak‟ın maksimum, minimum ve ortalama debileri arasında önemli farkların 

mevcut olduğu, kararsız bir akım rejimine sahiptir (Tablo D.1.3-1 ve ġekil D.1.3-1). Söz konusu tabloda, uzun 

dönem (30 yıllık) aylık ve yıllık bazda minumum, ortalama ve maksimum değerlerin ortalamaları verilmiĢtir. Buna 

göre ortalama yıllık akım 39.89 m 3 /sn, yıllık minumum akımların ortalaması 4.06 m 3 /sn, yıllık maksimum 

akımların ortalaması ise 332.89 m 3 /sn‟dir. Aynı akım gözlem istasyonunda 332.89 m 3 /sn'nin çok üzerinde 

akımların geçtiği bilinmektedir. Örneğin 14 Mayıs 1980 tarihinde 589 m 3 /sn gibi çok yüksek bir akım miktarı 

ölçülmüĢtür (EĠE Akım Yıllıkları). Öte yandan, ırmak özümleme kapasitesinin belirlenmesi amacıyla 

kullanılmakta olan “on yılda bir defa oluĢan ve yedi gün üst üste devam eden en düĢük akım” miktarı 2.60 m 3 /sn 

olarak belirlenmiĢtir (Değirmenci, 1995). 

Kızılırmak‟ın ilk çıktığı noktadan Sivas kent çıkıĢına kadar olan kesimi, su kalitesi açısından değiĢik 

araĢtırmacılar [Sönmez, 1986; Yıldız, 1995, Değirmenci,1995, (Değirmenci ve diğ.1995), Değirmenci ve diğ. 

1996, Kaçaroğlu ve diğ. 2001] tarafından farklı zamanlarda incelenmiĢtir. AĢağıdaki paragraflarda Değirmenci ve 

diğ.1996 çalıĢmasına ait bulgular özetlenmiĢtir. 

A-1 örnekleme noktası, Kızılırmak drenaj alanında jipslerin yer almadığı, Kızılırmak‟ın ilk çıktığı bölgeyi 

(Ġmranlı) temsil etmektedir (Bkz. ġekil D.1.1-1). Bu noktada Kızılırmak‟ın EC değeri 395-505 µS/cm, su sertliği 

ise 14-23 F.S o arasında değiĢmekte olup (Tablo D.1.3-2) her türlü kullanım amacına uygundur. Kızılırmak‟a bu 

- 102 -

noktadan sonra özellikle güney kesiminden, jipsli havzaları drene eden Acısu ve Acıırmak gibi yan kollar 

karıĢarak, su kalitesinin düĢmesine neden olmaktadır. 

Tablo D.1.3-1: Kızılırmak Söğütlühan AGİ'nu 1963-1993 Yılları Arasında Gözlenen Aylık Maksimum, Ortalama ve Minimum Akım Değerlerinin Yıllık 

Ortalaması (m 3 /sn) (Değirmenci, 1995) 

Ek. Kas. Arl. Ock. Şbt. Mrt. Nis. May. Haz. Tem. Ağ. Ey. Yıllık 

Min 5.68 8.31 10.61 11.53 15.73 33.16 85.62 53.14 17.71 6.78 4.83 4.92 4.06 

Ort 8.98 14.50 18.69 18.89 26.62 84.68 152.62 95.87 39.78 12.0 6.32 6.15 39.89 

Max 17.20 35.50 39.03 36.86 55.70 219.92 260.73 183.53 82.47 21.60 9.51 10.31 332.89 

Şekil D.1.2-1: Kızılırmak Söğütlühan AGİ Minumum, Maksimum ve Ortalama Debilerinin Aylara Göre Değişimi (1963-1993 Yılları, 30 Yıllık Ortalama) 

(Değirmenci, 1995) 

- 103 -

Ġmranlı bölgesinden A-2 noktasına (Seyfe ve Göydün kaynakları menbaı) gelinceye kadar ırmak suyunun 

EC değeri yaklaĢık beĢ kat, sertlik değeri ise dört kat kadar artmaktadır. Sulama suyu açısından C2S1 sınıfından 

C4S1 sınıfına kadar kalite düĢmesi gözlenmektedir (Bkz. ġekil D.1.1-1 ve Tablo D.1.2-2). 

A-2 örnekleme noktasından sonra, bölgedeki jips akiferinin boĢalımı olan Göydün ve Seyfe Kaynaklarının 

ırmağa karıĢımı ile ırmak suyunun tuzluluğu bu kaynaklar öncesine göre büyük oranda artmaktadır (Tablo D.1.2-2, 

A-3). Bu karst kaynaklarının toplam debisi 1 m 3 /sn‟nin üzerinde olup kurak ve yağıĢlı dönemlerde debide 

önemli bir değiĢim gözlenmez (Değirmenci ve diğ.1995). Özellikle Kızılırmak debisinin birkaç m 3 /s düzeyine 

düĢtüğü kurak dönemlerde, bu kaynakların, ırmak suyu kalitesi üzerindeki olumsuz etkisi çok daha belirgin hale 

gelmektedir. 

Kızılırmak Sivas kent çıkıĢı (ġekil D.1.1-1, A-4) ile kent giriĢine (A-3 noktası) ait analiz sonuçları 

karĢılaĢtırıldığında, toplam çözünmüĢ iyon miktarı ve de ayrı ayrı iyonlar açısından bir azalma/kalitede iyileĢme 

gözlenir (Tablo D.1.2-2). Bu iyileĢme, A-3 noktasından sonra Kızılırmak‟a boĢalan Mısmıl, Tecer ve Fadlım 

ırmaklarının, nisbeten daha az tuzlu sularının karıĢımı ile sağlanmaktadır. 

A-5 örnekleme noktası, drenaj alanında jipsli formasyonların yeralmadığı Yıldız Irmağı üzerindedir (ġekil 

D.1.1-1). Bu su örneği A-2, A-3 ve A-4 örnekleri ile karĢılaĢtırıldığında, çözünmüĢ toplam iyon miktarının büyük 

ölçüde düĢük olduğu görülmektedir. Bu akarsuda EC 500-630 S/cm, sertlik ise 28.5-33 F.S o arasındadır (Tablo 

D.1.2-2). 

Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği‟nin (1988) “Kıtaiçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri” 

baz alınarak akarsuların sınıflaması aĢağıdaki Ģekilde yapılmıĢtır. Kızılırmak suyu Ġmranlı civarında (A-1) I. 

Sınıf‟a girmekte iken akıĢ aĢağısında jipsli bölgelerden gelen suların karıĢımı sonucu Göydün Kaynağı (ġekil 

D.1.1-1, Ky-1) menbaından (A-2) Sivas çıkıĢına kadar (A-4) IV. Sınıf su durumundadır. Ġlgili yönetmeliğe göre I. 

Sınıf sular, yalnız dezenfeksiyon ile içme suyu temin edilebilen, alabalık üretiminde, çiftlik suyu olarak 

kullanılabilen sulardır. IV. Sınıf sular ise “çok kirlenmiĢ su” olarak adlandırılmaktadır. Yıldız Irmağı suyu (A-5) 

aynı sınıflamaya göre I. Sınıf sudur. 

Türk Standartları Enstitüsü‟nün (TSE,1986) içme suyu standartları göz önüne alındığında, Kızılırmak suyu 

Ġmranlı civarında (A-1 noktası) analizi yapılmıĢ parametreler açısından içme suyu standartlarına uygundur. Diğer 

noktalarda ise (A-2, A-3, A-4) Cl, SO4, Ca ve Sertlik açısından standartlarda verilen sınır değerleri aĢmaktadır. 

Yıldız Irmağı suyu (A-5) ise analizi yapılmıĢ parametreler açısından TSE‟nin içme suyu standartlarına uygun 

kalitededir. 

- 104 -

Tablo D.1.2-2: Yukarı Kızılırmak Havzası Akarsu Örnekleme Noktalarına Ait Kimyasal Analiz Sonuçları (Değirmenci ve diğ., 1996) 

Su Noktası 

Tarih 

EC 

(S/cm) 

pH 

T 

( o C) 

Ca 

(mg/L) 

Mg 

(mg/L) 

Na 

(mg/L) 

K 

(mg/L) 

HCO 3 

(mg/L) 

Cl 

(mg/L) 

SO 4 

(mg/L) 

Sertlik 

(FS o ) 

NO 2 

(mg/L) 

NO 3 

(mg/L) 

NH 4 

(mg/L) 

TÇK 

(mg/L) 

Fe 

(mg/L) 

F 

(mg/L) 

A-1 NİSAN 94 395 7.90 5.2 38.6 10.5 4.4 1.56 101.3 13.5 62.9 13.9 0.0012 1.20 0.01 253 - - 

KIZILIRMAK TEMM 93 460 7.70 20.9 56.0 21.9 8.9 1.17 164.7 17.7 81.6 23.0 0.0045 0.20 0.09 295 1.1 0.30 

(İmranlı) EKİM 93 505 7.20 15.1 60.0 19.4 6.9 1.56 164.7 14.2 80.6 23.0 0.0041 0.045 0.05 324 0.80 0.15 

A-2 NİSAN 94 1110 7.30 9.0 122.0 10.0 85.0 2.00 95.0 75.0 290.0 39.0 - - - - - - 

KIZILIRMAK) TEMM 93 2450 7.40 18.2 240.0 20.0 185.8 2.85 152.0 265.0 570.0 70.0 0.0039 1.20 0.04 1571 3.10 0.33 

(Göydün Ky.Ön.) EKİM 93 2500 7.30 8.2 234.0 7.3 184.0 2.73 140.3 215.0 645.0 68.0 0.0051 1.20 0.20 1603 0.62 0.31 

A-3 NİSAN 94 1475 6.70 9.2 145.0 21.9 115.0 3.00 125.0 125.0 390.0 42.5 0.0060 0.88 0.04 946 - - 

KIZILIRMAK) TEMM 93 4300 6.70 16.8 298.0 55.0 450.0 3.50 396.0 635.0 745.0 97.1 0.0058 1.20 0.05 2756 3.20 0.26 

(Göydin Kyn. 

Sonrası) 

EKİM 93 5200 6.80 12.5 420.0 54.1 500.0 3.10 425.0 635.0 965.0 127.5 0.0061 1.41 0.0 3330 0.65 0.29 

A-4 NİSAN 94 1375 7.20 9.5 70.0 12.2 95.0 1.56 190.3 46.1 216.0 22.5 0.01 0.92 0.07 881 - - 

KIZILIRMAK TEMM 93 2980 7.20 20.8 225.0 51.0 300.0 3.12 402.6 355.0 575.0 75.0 0.016 1.60 0.080 1910 2.90 0.24 

(Sivas Çıkışı) EKİM 93 4300 7.20 14.2 300.0 59.5 365.0 3.90 475.8 465.0 910.0 99.5 0.015 1.38 0.59 2756 1.40 0.32 

- 105 -

A-5 

NİSAN 94 497 7.30 12.0 79.8 20.9 6.2 1.17 341.6 5.7 10.6 28.5 0.003 - 0.0 - 0.08 0.13 

YILDIZ IRMAĞI 

(Havza Ç./Zengi) EKİM 94 630 7.90 15.0 98.0 98.0 10.6 1.95 408.7 10.7 5.3 33.0 0.0 - 0.0 - - - 

- 106 -

D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 

Sivas Ġl sınırları içerisindeki en önemli göller; Lota-1 Gölü, Lota-2 Gölü, Hafik Gölü, 

Tödürge Gölü, Çetme Gölü, Kemis Gölü, Mağara Gölü, Kuru Göl, Kaz Gölü, Karayün Gölü, UlaĢ 

Gölü ve Balıkkaya Gölü‟dür. 

Bu göllerin yüzey alanları; Tödürge Gölü‟nün 350 ha., Hafik Gölü‟nün 80 ha., Lota-1 

Gölü‟nün 3 ha., Lota-2 Gölü‟nün 4 ha., Çetme Gölü‟nün 12 ha., Kemis Gölü‟nün 40 ha., Mağara 

Gölü‟nün 21 ha., Kuru Göl‟ün 125 ha., Kaz Gölü‟nün 12 ha., Karayün Gölü‟nün 22 ha., UlaĢ 

Gölü‟nün 220 ha., Seyfe Gölü‟nün 17 ha. ve Balıkkaya Gölü‟nün 150 ha.‟dır. En büyük göl olan 

Tödürge Gölü‟nün ortalama derinliği 4 m. ve Kaz Gölü‟nün ortalama derinliği ise 2.5 m. 

civarındadır. 

Yerüstü sulamaları Ģeklinde kullanılan göletler ise Üçtepe (Merkez), Harmancık (Merkez), 

Deliilyas (Altınyayla), Kurucagöl (Altınyayla), Güzeloğlan (Altınyayla), Karagöl-Sahli (Gemerek), 

Kömeviran (Gemerek), Delice (Ġmranlı), Avcıpınar (Yıldızeli), Küçükhöyük (Yıldızeli), Sarıçal 

(Yıldızeli), Kıldır (Yıldızeli), Boğazdere (UlaĢ), Kemeriz (Zara) ve ġerefiye (Zara), Bozarmut ( 

Kangal ) göletleridir. Ayrıca, Hamal Regülatörü (Kangal) ile Kalın Regülatörü (Yıldızeli) de aynı 

amaçlı olarak hizmet görmektedir. 

DSĠ tarafından yapılan ve yerüstü sulamaları Ģeklinde kullanılması planlanan göletlerlerden 

Yıldız ( Yıldızeli ), Üçöz (Kangal) ve KızılcakıĢla (ġarkıĢla) Göletleri geövde yada sulama tesisleri 

inĢaatları devam etmektedir. 

D.1.5. Denizler 

Sivas Ġlinin denize kıyısı bulunmamaktadır. 

D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 

Bu konu ile ilgili bilgiler D.1-1. ve D.1-2. bölümlerinde verilmiĢtir. 

D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 

D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 

Sivas kenti içme ve kullanma suyu havzası (Tavra vadisi) ve bu havzanın beslenim alanı 

içerisinde, kentin kullanmakta olduğu mevcut yeraltısularını kirletebilecek katı (çöp deponi alanı ve 

- 107 -

enzeri) ve sıvı (büyük ve küçük sanayi bölgeleri ve/veya sanayi kuruluĢlarının atıkları olarak) 

herhangi bir atık ve bu atıklardan olabilecek sızıntı mevcut değildir. Tavra vadisindeki içme suyu 

kuyularının olduğu bölgede vadoz zonun kalınlığı 2.5-3 metrenin üzerindedir. Ancak aynı bölgede, 

dere yatağı içerisinde ve vadi yamacı ile alüvyonun kesiĢme yerlerindeki doğal su boĢalımlarının 

drenlerle toplandığı bölgelerde, yeraltı suyu yüzeye yakın (vadoz zon çok ince, 1-2 metre kadar) 

olduğu için kolaylıkla kirlenebilme riski mevcuttur. Bu bölgede tarım yapılmakta, doğal ve yapay 

gübre kullanılmakta ve ayrıca bu bölge otlak olarak kullanılmaktadır. 

Kuyuların ve özellikle Drenaj Sistemi‟nin bulunduğu bölgelerin, Su Kirliliği Kontrol 

Yönetmeliği‟ne uygun olarak çitle çevrilip koruma altına alınması gerekmektedir. Kaçaroğlu ve 

ġahin (1994)‟in yapmıĢ oldukları çalıĢmada; Tavra vadisindeki kuyu ve drenaj sularında düĢük 

miktarda saptanmıĢ oldan NH 3 ve NO 2 ‟nin kaynağının, otlak alanı ve tarımsal faaliyetler ve/veya 

bölgedeki iki sondaj kuyusunda, alüvyonda kesilmiĢ olan Turba Seviyeleri olduğu belirtilmiĢtir. 

Sivas kenti ve yakın çevresinde, Tavra vadisi dıĢında, yeraltı suyunun kullanıldığı diğer 

akifer sistemi Kızılırmak yatağını oluĢturan alüvyon akiferdir. Alüvyon akifere ait sular 

Kızılırmak‟tan beslendiği için bölgedeki jipslerin etkisiyle tuzlu ve sertliği yüksek sulardır. Bu 

nedenle içme suyu amacı dıĢında, kullanma, sulama ve benzeri amaçlarla kullanılmaktadır. 

Üniversite‟nin kullanma suyunun temin edildiği alüvyon akifere ait kuyu sularında, doğal kirlenme 

(sertliğinin yüksek olması) dıĢında NH 3 , NO 2 ve benzeri herhangi bir kirlenmeye rastlanmamıĢtır 

(bkz. ġekil D.1.1-1 ve Tablo D.1.1-1, SK-1 nolu kuyu). Üniversite‟de kullanılmakta olan “kullanma 

suları”nda ağır metal olarak Stronsyum (Sr) miktarının 9 mg/L düzeylerinde olduğu, bunun 

dıĢındaki ağır metallerin bulunmadığı bilinmektedir (Değirmenci, 1995 a). 

D.3.2. Akarsularda Kirlilik 

Sivas Ġl sınırları içerisinde yeralan akarsulardan su kalitesi ve kirlilik çalıĢması yapılan 

akarsu Kızılırmak‟tır. Kızılırmak‟ın ilk doğduğu bölgeden Sivas kent çıkıĢına kadar olan yaklaĢık 

100 km‟lik kesiminde, su kalitesi ile ilgili olarak yapılmıĢ olan çalıĢmaların bir özeti Bölüm 

D.1.2‟de sunulmuĢtur. AĢağıdaki paragraflarda “Kızılırmak‟ın Sivas Civarındaki Kesiminin Doğal 

Sular ve Atıksularla Kirlenmesi” (Değirmenci, 1995) isimli çalıĢmanın kısa bir özeti sunulmuĢtur. 

Kızılırmak, ülkemiz sınırlarından çıkıp yine ülke sınırlarında denize dökülen en uzun ırmak 

özelliğine sahiptir. Sivas Ġl sınırları içerisinde Ġmranlı bölgesinden doğan Kızılırmak, bu bölgede 

- 108 -

içilebilir özellikte olmasına karĢın, Sivas-Ġmranlı arasında yaygın olarak gözlenen jips ve tuzlu 

litolojik birimlerin etkisi ile tuzlanmakta ve Sivas‟ın 20 km kadar doğusundan itibaren, özellikle 

ırmak debisinin azaldığı dönemlerde (bkz.Tablo D.1.2-1) sulamada dahi kullanılamayacak bir özellik 

kazanmaktadır (bkz.Tablo D.1.2-2). Tuzlanmanın yanısıra, yoğun erozyon etkisi ile özellikle yağıĢlı 

dönemlerde kızıl bir renk almakta, Tablo D.1.2-3‟ den de görüleceği üzere Askıda Katı Madde 

Miktarı (AKM) taĢkın dönemlerinde 2000 mg/L düzeylerine kadar çıkmaktadır. Sivas kenti yakın 

çevresinde Kızılırmak‟a karıĢan Tecer, Fadlım ve Mısmıl ırmakları (ġekil D.1.1-1 ve ġekil D.3.2-1), 

Kızılırmak ana koluna oranla daha az çözünmüĢ iyon taĢımaları nedeniyle, Kızılırmak Sivas 

çıkıĢında, toplam çözünmüĢ iyon miktarı (inorganik kirlenme) açısından, Sivas giriĢine göre, göreceli 

olarak biraz daha iyi durumdadır (Tablo D.3.2-1). 

- 109 -

Tablo D.3.2-1: Kızılırmak Sivas Giriş ve Çıkışına Ait Ölçüm ve Analiz sonuçları (Değerler 1993 yılına aittir) (Değirmenci, 1995) 

Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 

A * B A B A B A B A B A B A B A B A B 

t ( o C) 9.0 10.0 11.5 12.4 20.0 20.5 22.0 22.9 23.0 23.2 20.0 20.0 13.0 13.5 6.5 6.8 5.7 5.9 

PH 7.90 8.10 7.75 7.80 7.40 7.45 7.80 7.40 7.53 7.55 7.10 7.00 7.70 7.55 7.80 7.70 7.90 7.80 

EC (20 o C 

'de 

S/cm) 

1475 1375 1560 1552 2550 2540 4300 2980 5590 4640 5120 4320 5200 4300 5260 4230 4670 4110 

ÇO 

(mg/L) 

9.26 9.16 8.76 8.52 7.10 6.80 6.95 6.30 6.90 6.14 7.00 6.22 7.75 6.80 9.00 8.10 9.73 8.96 

Q, 

(m 3 /sn) 

313.0 174.0 50.60 12.60 6.99 7.22 7.11 9.08 11.20 

Ca 

(meq/L) 

5.00 3.50 5.50 4.10 10.00 7.00 14.90 8.80 18.80 11.60 17.50 10.80 17.40 10.20 17.60 10.10 16.10 12.20 

Mg 

(meq/L) 

1.80 1.00 2.10 1.90 4.00 3.10 5.10 4.20 6.80 6.40 6.20 5.20 6.10 4.90 6.30 4.70 5.50 5.80 

Na 

(meq/L) 

7.00 4.13 7.40 7.10 13.06 10.10 19.80 14.70 27.90 19.40 27.50 18.40 27.50 18.00 27.00 17.80 21.50 22.10 

- 110 -

K (meq/L) 0.06 0.04 0.05 0.06 0.07 0.08 0.08 0.08 0.07 0.09 0.07 0.09 0.08 0.10 0.08 0.10 0.08 0.09 

SO 4 

(meq/L) 

9.10 4.50 9.54 7.80 17.10 12.70 26.80 18.80 38.40 24.50 36.80 22.90 37.40 22.40 37.70 22.00 30.30 25.40 

HCO 3 

(meq/L) 

2.70 3.12 3.00 3.50 5.40 5.50 8.10 6.60 10.50 8.90 8.80 8.10 8.80 7.80 8.90 7.00 8.20 9.30 

Cl 

(meq/L) 

1.60 1.30 1.80 1.90 3.00 2.10 4.10 2.40 4.80 4.50 4.20 4.00 4.30 3.70 4.30 3.60 4.30 5.00 

NH 3 

(mg/L) 

0.04 0.07 0.04 0.04 0.03 0.03 0.05 0.08 0.01 0.06 0.00 0.46 0.00 0.591 0.00 0.59 0.02 0.67 

NO 2 

(mg/L) 

0.006 0.01 0.0014 0.013 0.0043 0.017 0.0058 0.016 0.0072 0.01 0.007 0.015 0.0061 0.015 0.0057 0.016 0.0043 0.02 

NO 3 

(mg/L) 

0.88 0.92 0.80 1.20 1.04 1.68 1.20 1.60 1.30 1.50 1.40 1.43 1.41 1.38 1.20 1.50 1.30 1.68 

Toplam 

Kjeldahl 

Azotu 

(mg/L) 

11.32 14.90 11.11 14.48 - - 3.60 4.60 2.70 5.71 3.75 4.52 2.87 7.06 - - 3.36 6.72 

- 111 -

Sertlik 

( o F) 

34 22.5 38 30 70 51 100 65 128 90 119 80 118 76 120 74 108 90 

Toplam 

Fosfat 

(mg/L) 

0.050 0.050 0.035 0.140 - - 0.035 0.257 0.030 0.205 0.034 0.186 0.011 0.155 - - 0.014 0.177 

BOI 5 

(mg/L) 

9.0 9.2 11.0 12.8 5.2 9.3 13.0 23.2 10.0 28.3 7.2 27.1 8.2 30.3 6.0 21.0 4.0 13.0 

KOI 

(mg/L) 

16.0 15.2 21.0 21.9 11.0 18.1 22.0 37.2 17.0 43.3 13.0 46.7 11.0 34.1 10.0 32.9 9.0 25.6 

AKM 

(mg/L) 

1971 600 1564 844 1152 446 39 19 43 40 21 17 32 24 20 19 23 19 

* A sütunundaki değerler Kızılırmak Sivas girişine, B sütunundaki değerler ise Kızılırmak Sivas çıkışına aittir. 

- 112 -

Şekil D.3.2-1: Sivas Kenti Yakın Çevresindeki Akarsular ve Kentin Genel Yerleşim Planı (Değirmenci, 1995) 

- 113 -

Ancak yine aynı tablodan da görüleceği üzere organik kirlenme açısından, Sivas çıkıĢı 

giriĢine göre, kent atıksularının etkisi sonucu daha kirli durumdadır. 

Bölgedeki mevcut atıksuların tek alıcı ortamı durumunda olan Kızılırmak‟ın yıl 

içerisindeki akım durumu, atıkların seyrelmesi ve ırmağın özümleme kapasitesi açısından 

kritik bir özelliğe sahiptir. Yıllık ortalama debisi 40 m 3 /sn gibi yüksek bir değer iken, 

özümleme kapasitesinin hesaplanmasında kullanılan minumum debi değeri 2.6 m 3 /sn kadardır. 

Sivas kenti atıksuları, günümüzde 950 L/sn düzeyindeyken, 2013 ve 2028 yıllarında 

sırasıyla 1500 L//sn ve 2000 L/sn düzeylerine çıkacaktır. Benzer Ģekilde atıksu kirlilik 

konsantrasyonu da sırasıyla 198, 203 ve 212 mg BOĠ 5 /L olarak belirlenmiĢtir (Tablo D.3..2-1). 

Kentin mevcut atıksu miktarları, ırmağın minumum debisi (2.6 m 3 /sn) ve ırmakta 

sürekli korunması istenilen çözünmüĢ oksijen miktarı (5 mg/L) baz alınarak yapılan 

hesaplamalarda, mevcut kent atıksularının %91 oranında arıtıldıktan sonra Kızılırmak‟a 

verilmesi gerektiği belirlenmiĢtir. Aynı hesaplamalarda, nehirde korunması gereken oksijen 

miktarının 4 mg/L alınması durumunda, kent atıksularının % 80 oranında arıtılmasının yeterli 

olabileceği belirlenmiĢtir (Değirmenci, 1995). Kentin Alt Yapı - Kanalizasyonu %95 oranında 

tamamlanmıĢ olup atıksular Ana kollektörle toplanarak Çimento Fabrikası‟nın karĢısından 

Kızılırmak‟a, herhangi bir arıtma yapılmadan deĢarj edilmektedir (ġekil D.3.2-1). Kent imar 

planı dıĢında kalan Cumhuriyet Üniversitesi, atıksularını kent atıksularından ayrı bir sistemle 

toplayıp (ġekil D.3.2-1) arıtma tesisinde arıttıktan sonra Kızılırmak‟a deĢarj etmektedir. 

Üniversite kampüsünün mevcut durumdaki atıksu miktarı ortalama 30 L/sn kadardır 

(Değirmenci, 1995 a). Kimyasal ve Biyolojik (Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Sistemi) 

arıtmanın yapılmakta olduğu arıtma tesisinin toplam kapasitesi 50 L/sn‟dir. Üniversite Atıksu 

Arıtma Tesisi'nden yaklaĢık 35-40 kat daha büyük kapasitede olacak Sivas Kent Atıksu 

Arıtma Tesisi henüz proje aĢamasındadır. 

Kızılırmak ana kolunun anorganik olarak kirlenmesinde en önemli katkı, özellikle 

akımın düĢük olduğu dönemlerde, Sivas‟ın 20 km kadar doğusunda yer alan Göydün ve Seyfe 

kaynaklarının karıĢımı ile olmaktadır. Bu kaynakların ortalama debisi 1 m 3 /sn kadar olup, yıl 

içerisinde akım miktarında önemli bir değiĢme gözlenmemektedir. EC değerleri 13000-14000 

µS/cm arasında olan, sodyum-klorür ve sülfatlı bu kaynak suları, özellikle Kızılırmak akım 

- 114 -

miktarının düĢük olduğu Temmuz-Ekim döneminde, ırmak suyunu, Sivas kenti bölgesinde 

sulamada dahi kullanılamaz hale getirmektedir (bkz.Tablo D.1.1-1). 

Tablo D.3.2.2: Sivas Kenti Atıksu Kirlilik Yükleri (Karagözoğlu, 1994) 

EVSEL KİRLİLİK YÜKÜ 

KİRLİLİK 1993 2013 2028 

(kg BOİ5 / gün) 

14693 

25232 


(kg AKM / gün) 

19047 

32708 

49787 

ENDÜSTRÜYEL KİRLİLİK YÜKÜ 


7820 

9121 

10129 


10089 

11824 

13130 

TOPLAM KİRLİLİK YÜKÜ 


22514 

34355 

48536 


29135 

44532 

62917 

KİRLİLİK KONSANTRASYONU 

BOİ5 (mg/L) 

198 

203 

212 

AKM (mg/L) 

256 

263 

275 

D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 

Sivas Ġlinde, göl ve göletlerin kirlilik durumları (ötrofik vb.), bunlara deĢarj veren 

tesisler, arıtma tesisleri ve kıyı koruma bantları hakkında herhangi bir çalıĢma 


D.3.4. Denizlerde Kirlilik 

Sivas Ġlinin denize kıyısı bulunmamaktadır. 

- 115 -

D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 

Su Ġhtiyacı Projeksiyonu 

DSĠ 19. Bölge Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve Sivas Ġl Merkezinin 2040 yılına 

kadar olan su ihtiyacı projeksiyonu aĢağıdaki tabloda verilmiĢtir. Buna göre Sivas il 

merkezinin su ihtiyacının karĢılanmasına yönelik farklı tarihlerde farklı projelerin hayata 

geçirilmesi planlanmıĢ olup; projelerin gerçekleĢmesi halinde su sorunun olamayacağı 

görülmüĢtür. 2007 yılı içerisinde devreye giren ve halen yarım kapasite ile Ģehrin yaklaĢık % 

51 lik kısmının içme ve kullanma suyu ihtiyacını karĢılayan 4 Eylül Barajı, Tavra Vadisi 

kaynaklarının da beraber kullanımı ile 2015 yılına kadar ihtiyacı karĢılayacak durumdadır. Bu 

tarihten itibaren içme suyu arıtma tesisinin ikinci kısım inĢaatının tamamlanması ile birlikte 

2030 yılına kadar su sorunu oluĢmayacaktır. Küresel ısınma gibi su miktarında azalma 

meydana getiren etkenler dolayısıyla alternatif içme suyu kaynakları araĢtırılmıĢ; bu kapsamda 

halen Hafik ilçesi Özen Köyü Mevki‟inde halen yapımı devam eden sulama amaçlı Pusat- 

Özen Barajı‟ndan 4 Eylül Barajına su aktarımı düĢünülmüĢtür. Proje ile birlikte yaklaĢık 11 

hm 3 /yıl kapasiteli sulama fazlası su yapılacak iletim kanalları ile 4 Eylül Barajına 

ulaĢtırılacaktır. Yapılan projeksiyona göre bu suya ancak 2030 yılından sonra ihtiyaç 

duyulacağı görülmüĢ olup; yine de baraj ve iletim kanallarının inĢaatını takiben 4 Eylül 

Barajında depolanmasına baĢlanacaktır. Uzun vadede ise yine Hafik ilçesi sınırları içerisindeki 

Dona ve Koç dereleri üzerinde 62,6 hm 3 /yıl kapasiteli Beydilli Barajının inĢaatı düĢünülmüĢ; 

burada depolanacak suyun yine iletim kanalları ile 4 Eylül Barajına aktarımı düĢünülmüĢtür. 

- 116 -

Tablo D.4-1: Sivas kenti su ihtiyacı projeksiyonu ve önemli su havzalarının kapasiteleri (Avcı ve 

diğerleri, 1997’den güncelleştirilerek) 

Yıllar 

Su İhtiyacı 

Tavra 

Vadisi 

Çayboyu 

Pirkinik Suyu 

4 Eylül 

Barajı 

Hafik-Özen 

Barajı 

Beydilli 

Barajı 

hm³/yıl l/s hm³/yıl hm³/yıl hm³/yıl hm³/yıl hm³/yıl 

1990 21,7 688 21,7 - - - - 

1995 25,8 819 25,0 - - - - 

2000 27,2 864 25,0 4,7 - - - 

2005 31,0 981 25,0 4,7 - - - 

2010 37,1 1177 25,0 - 16,5 - - 

2015 42,9 1360 25,0 - 33,0 - - 

2020 49,2 1560 25,0 - 33,0 - - 

2025 53,9 1709 25,0 - 33,0 - - 

2030 59,2 1877 25,0 - 33,0 11,0 - 

2035 66,1 2095 25,0 - 33,0 11,0 - 

2040 73,6 2333 25,0 - 33,0 11,0 62,5 

Ġçme Suyu Havzası Koruma Alanları 

Önemli Ġçme Suyu Havzaları 

Sivas‟ın en önemli içme suyu havzaları Tavra Vadisi, 4 Eylül Barajı ve Çayboyu 

(Pirkinik) Vadisi‟dir. Avcı, Cadoğlu ve Ayaz (1997), bu havzalardaki suların kirlenmesinin 

önlenmesi amacıyla belirli mesafelerde koruma alanları öngörmüĢ ve önem derecesine göre 

kademelendirmiĢlerdir. 

Tavra Vadisi Su Havzası 

Tavra Vadisi su havzasında; sondaj kuyu suları ve drenaj sistemiyle toplanan sular, 

ortalama 400-500 lt/sn‟lik debiyle, günümüzde kentin önemli içme suyu kaynağını 

oluĢturmaktadırlar. Havzada açılan kuyular genellikle 10 m kalınlığındaki bol killi-kumlu 

alüvyonları kesmekte, daha sonra rezervuar durumundaki konglomera, kumtaĢı ve bol kırıklı 

- 117 -

kireçtaĢlarından oluĢan birimlere geçmektedir. Alüvyonlardaki killi kesimlerin yoğunlaĢtığı 

düzeyler havzayı kısmen örterken geçirimliliği azaltmaktadır. Killi-kumlu kesimlerin yoğun 

olduğu kesimler ise yeraltına süzülen suların kısmen temizlenmesine neden olmaktadır. Bu 

nedenle Tavra Vadisi su havzası, korunması için “orta özellikteki saha” (Demirel, 1996) 

olarak değerlendirilebilir. Buna göre; I. kademe koruma alanı için alüvyon yayılım alanı ile 

kuyuların 100 m uzağı, II. kademe koruma alanı için I. kademeden itibaren ortalama 500 m‟lik 

bir Ģerit ve III. kademe koruma alanı için ise beslenme alanı seçilmiĢtir. 

Tavra Vadisi su havzası koruma alanları için alınması gereken çeĢitli önlemler 

bulunmaktadır. I. kademe koruma alanı; tel örgü ile çevrilerek tamamen çim alanı olarak 

değerlendirilmelidir. Kısmen yapılmakta olan gübreli tarım faaliyetlerine, hayvan 

otlatılmasına ve gübre biriktirilmesine son verilmelidir. II. kademe koruma alanı; Tavra Evleri 

yerleĢim yerinden arındırılmalıdır. Eğer bu mümkün olmazsa, evsel sıvı atıkların iyi yalıtılmıĢ 

kapalı borularla koruma alanları dıĢına aktarılması ve bu alanda hayvancılık faaliyetlerine son 

verilmesi sağlanmalıdır. II. kademe koruma alanında, gübre depolaması yapılmadan tarımsal 

faaliyetlerin yapılması mümkündür. III. kademe koruma alanında; atıkları koruma alanları 

dıĢına sevk edilemeyen hiçbir yapılaĢmaya izin verilmemelidir. Tarımsal faaliyetlerin her 

türlüsü yapılabilir. Havzada ziraat yapılamayan alanların ağaçlandırılması önerilir. 

4 Eylül Barajı Su Havzası 

4 Eylül Barajı su havzası için; “içme ve kullanma suyu temin edilen kıta içi ve 

yüzeysel sularla ilgili kirletme yasakları” çerçevesinde; mutlak, kısa, orta ve uzun mesafeli 

koruma alanları belirlenmiĢtir. Buna göre; barajın maksimum su seviyesinden itibaren 100 m 

geniĢliğindeki Ģerit, “mutlak koruma alanı” olarak sınırlandırılmıĢtır. Mutlak koruma alanı 

sınırından itibaren 900 m geniĢliğindeki ikinci Ģerit “kısa mesafeli koruma alanı”, kısa 

mesafeli koruma alanı sınırından itibaren 1 km. geniĢliğindeki üçüncü Ģerit “orta mesafeli 

koruma alanı” ve bunların dıĢındaki su toplama havzasının tümü ise “uzun mesafeli koruma 

alanı” olarak belirlenmiĢtir. ( Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği Madde 17’de mutlak koruma 

alanı sınırı ile ilgili kısmın yürütmesi Danıştay 6. Dairesi tarafından durdurulmuş olup, 

yapılacak olan yeni düzenlemeye göre hareket edilmelidir.) 

- 118 -

Açıklanan alanlar için, öngörülen koruma tedbirleri burada da uygulanmalıdır. Buna ek 

olarak, özellikle Soğuk Çermik mesire yerinin korunması ve barajın kirlenmemesi amacıyla, 

bazı ek tedbirlere ihtiyaç vardır. Kısa mesafeli koruma alanı içerisine düĢen Soğuk Çermik 

dinlenme alanında, mevcut kurulu bulunan cami, büfe, lojman gibi tek katlı yapılar, geçici 

portatif yapılar olmamakla birlikte, çevre düzeni ve uygulama planlarında yerini alabilirler. 

Ancak bu alanda yeni yapılaĢmaya izin verilmemelidir. Mevsimlik olarak kurulan çadırlar ise 

izin kapsamına girmektedir. Soğuk Çermik Kaplıcasının ve orta mesafeli koruma alanı içinde 

kalan Kızılca Köyü atık sularının barajın mansabına deĢarjı için yapımı sürdürülen 

kanalizasyon kollektör hattı tamamlanmıĢtır 

D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 

D.5.1. Tuzluluk 

Sularda en sık rastlanan tuzlar, Ca, Mg, ve Na‟un HCO 3 , SO 4 ve Cl tuzlarıdır. Bunun 

yanı sıra daha düĢük deriĢimlerde olmak üzere K, Fe, Mn, Sr tuzluluk meydana getiren diğer 

katyonlar olarak bilinir(Uslu ve Türkman, 1987). 

Tuzluluk yaratan iyonların miktarı ve türü söz konusu suyun içme ve sulama amaçlı 

kullanımını etkileyen en önemli parametrelerdir. Örneğin, su içerisinde bulunan Na iyonu Ca 

ve Mg iyonuna göre daha yüksek ise, bu suyun sulama amaçlı kullanımı toprak kalitesini 

olumsuz yönde etkilemektedir. Özellikle geçirimliliği düĢük topraklarda bulunan Ca ve Mgkilleri 

iyon değiĢimi nedeniyle geçirimliliği daha düĢük olan Na-killerine dönüĢür ve toprağın 

tuzlanmasına neden olur. Bununla birlikte su içerisinde bulunan Ca ve Mg iyonlarının fazlalığı 

da suların sertliğini artırmakta ve içme amaçlı kullanımını zorlaĢtırmaktadır. Bu tür suların 

kullanımı için farklı arıtım teknolojilerinin uygulanması gerekir. Sertlik gideriminde suyun Ca 

ve Mg miktarı kadar o su içerisindeki anyonun türü de oldukça önemlidir. Eğer suda HCO 3 ve 

CO 3 türü anyonlar çoğunlukta ise bu suyun sertliği kaynatmayla giderilebilir. Buna karĢın su 

içerisindeki Cl, SO 4 , No 3 , PO 4 gibi anyonlar kalıcı sertliğe neden olmakta ve yumuĢatılması 

için kimyasal teknolojilerin uygulanması gerekmektedir. 

Tuzluluk oluĢturan iyonların türü ve miktarı çoğunlukla bölgenin jeolojik yapısıyla 

doğrudan iliĢkilidir. Sivas Kenti ve çevresi Ģekil D.1.1-1‟den görüleceği üzere Miyosen yaĢlı 

- 119 -

jipsli birimlerin bulunduğu bir bölgede yer almaktadır. Bu nedenle bölgenin su kaynaklarının 

çoğu tuzluluk yaratan iyonlar açısından oldukça zengindir. 

Sivas Ġli ve yakın çevresinde bulunan en önemli yüzey suyu kaynakları Kızılırmak ve 

yan kolları oluĢturan Acısu, Mısmılırmak, Fadlım Irmağı, Tecer Irmağı ve Yıldız Irmağıdır. 

Bunlardan Acısu ve Acısuyun karıĢtığı bölgeden itibaren Kızılırmak tuzluluk yaratan 

iyonlarca oldukça zengindir. Bu suların sulama amaçlı kullanımı oldukça sınırlı veya çoğu 

durumda mümkün değildir. Diğer yan kolların su kaliteleri ise nispeten daha iyi durumdadır. 

Özellikle Yıldız Irmağının su sertliği 28,5-33 FS‟ne kadar düĢmektedir. 

Kentte yeraltı suyu potansiyeli en büyük akifer, Kızılırmak nehir yatağı alüvyon 

akiferidir. Söz konusu akifere ait yeraltı suları, Kızılırmak‟tan beslenmesi sebebiyle 

Kızılırmak ana kolu su kalitesiyle benzer özellik göstermektedir. Bu nedenle içme amaçlı 

kullanımı mümkün değildir. Kentin içme suyu %49 oranında jipsli birimlerin bulunmadığı 

Tavra Vadisinden, %51 ‟lik kısmı ise 4 Eylül Barajı‟ndan karĢılanmaktadır. Bu havzalardan 

alınan suların sertliği 15-32 FS arasında değiĢmektedir. Çiner (1993) tarfında yapılan bir 

çalıĢmada Tavra Havzasına ait suların çoğunlukla Ca ve HCO 3 açısından zengin olduğu 

belirlenmiĢtir. (Tablo D.5.1-1) Arıtma tesisine gelen ham suyun ve çıkan arıtılmıĢ suyun genel 

karakteristikleri aĢağıdaki tabloda verilmiĢtir. 

17.08.2007 Tarihli Analiz Sonuçları 

Parametre Birimi Ham Su 

Arıtılmış 

Su 

Sıcaklık 

o C 10,7 12 

pH pH 7,75 7,82 

Alkalinite mg CaCO 3 /lt 164 

Ġletkenlik µmhos/cm 360 

Bulanıklık NTU 1,01 0,44 

Permanganat mgO 2 /lt 0,3 

Renk Pt-Co 4 0 

- 120 -

Demir mg Fe/lt 0,02 0,02 

Mangan mg Mg/lt 0,108 0,05 

ÇözünmüĢ O2 mg/lt 7,86 

Nitrat mg NO 3 /lt 1,95 

Nitrit mg NO 2 /lt 0,019 

Amonyak mg NH 3 /lt 0 

Bakteriyolojik 

Ġnd. Adet 0 

Klor mg/lt 0,8 

D.5.2. Zehirli Gazlar 

Gazların çoğu suda çözünebilir. Bu çözünme gaz su arakesitinde meydana gelir. 

Gazların su içerisindeki çözünmesini etkileyen en önemli unsurlar sıcaklık, basınç ve 

çözünmüĢ tuzlar olarak sıralanabilir. Buna göre su sıcaklığının ve üzerindeki basıncın fazla, 

çözünmüĢ iyon miktarının düĢük olduğu sular önemli miktarlarda gaz bulundurabilir (Uslu ve 

Türkman, 1987). 

Doğada çoğunlukla CO 2, N 2 , O 2 , CH 4 , H 2 S, NH 3 gibi gazlar suda çözünmektedir. Bu 

nedenle çözünmüĢ gazlar daha çok yer altı sularında özellikle jeotermal sularda bulunur. 

Ancak bu tür sular yüzeye çıktıklarında üzerlerindeki basıncın azalması ve soğumaları 

nedeniyle bünyelerindeki gazın büyük bölümünü atmosfere bırakmaktadır. Eğer su 

içerisindeki çözünüĢ iyon miktarı fazlaysa suda çözünebilecek gaz miktarı da oldukça azalır. 

Buna göre Sivas kentinde bulunan suların büyük çoğunluğu D.5.1‟de de ifade edildği gibi 

çözünmüĢ iyon konsantrasyonu yüksek olduğu düĢünüldüğünde, bu sularda muhtemelen çok 

düĢük oranlarda gaz bulunmaktadır. Ayrıca bölgede su kaynaklarını zehirli organik maddelerle 

(özellikle uçucu ve yarı uçucu organikler) kirleten önemli sanayi kuruluĢlarının bulunmaması, 

söz konusu su kaynaklarının zehirli gaz içeriğinin düĢük olmasını gerektirmektedir. Ancak söz 

konusu maddelerin ilin su kaynaklarındaki miktarlarına iliĢkin herhangi bir çalıĢma 

bulunmadığından bu konuda kesin bir yargıya varmak da mümkün değildir. 

- 121 -

D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 

Azot ve fosfor canlı hücrelerin temel taĢlarındandır. Bu maddeler bulundukları sucul 

ortamlarda birincil üretimi hızlandırmaktadır. Ancak söz konusu elementlerin fazlalığı birincil 

üretimi aĢırı hızlandırdığı için sucul ortamlarda ötrofikasyon adı verilen problemlere neden 

olabilmektedir. Ötrofikasyonun gözlendiği su ortamlarındaki aerobik koĢullar aĢırı O 2 tüketimi 

nedeniyle anaerobik koĢullara dönüĢebilmektedir. Ayrıca amonyak ve nitrit gibi azotlu 

bileĢikler daha kararlı hale yani nitrata dönüĢebilmek için yine bol miktarda O 2 harcar. Bu da 

sucul ortamlardaki anaerobik koĢulların oluĢmasında önemli bir etkendir. 

Azot ve fosfor bileĢikleri su ortamlarına doğal veya antropojenik yollarla geçebilmekle 

birlikte günümüzde antropojenik etkileri daha baskındır. Özellikle tarımsal gübrelerin aĢırı ve 

yanlıĢ kullanımı, evsel ve endüstriyel atık suların sucul ortamlara kontrolsüz deĢarjı doğadaki 

azot-fosfor dengesini bozan en önemli unsurlardır. 

Sivas Kenti yüzey ve yer altı sularında azot ve fosfor kirliliğine daha çok tarımsal 

aktivitelerin yol açması mümkündür. Ancak kentte Kızılırmağın evsel ve entüstriyel 

atıksuların alıcı ortamı olarak kullanılmasına ve yağıĢlı dönemlerde tarımsal aktivitelerle 

kirlenmiĢ yüzey sularının Kızıl ırmağa drene olmasına rağmen ırmakta azotlu ve fosforlu 

bileĢiklerde önemli değiĢiklikler gözlenmemektedir. Bununla birlikte, nehrin debisiyle birlikte 

özümleme kapasitesinin de düĢmesi toplam Kjeldahl azotu (TKN) değerlerinin bir miktar 

yükselmesine neden olmaktadır (Bkz. Tablo D.1.2-2 ve Tablo D.3.2-1). 

Kentin içme ve kullanma suyunun %95‟inin sağlandığı Tavra vadisinde de benzer bir 

durum söz konusudur. Bununla birlikte o bölgede drenaj alanı içerisinde yapılan tarım ve 

hayvancılık faaliyetleri akiferde dönem dönem NH 3 ve NO 2 bileĢiklerinin gözlenmesine neden 

olmaktadır. Bu olay Tavra vadisindeki BehrampaĢa ve Kepenek suları üzerinde yapılan 

analizlerde de zaman zaman gözlenmiĢtir (Tablo D.5.3-1). 

Ancak söz konusu kirlenmeler etkin bir havza koruma stratejisi ile kolaylıkla 

engellenebilecek düzeydedir. 

- 122 -

Tablo D.5.3-1. Tavra vadisindeki yeraltısuyu ve kaynak sularına (Behrampaşa ve Kepenek) ait analiz 

sonuçlarının bir yıllık gözlem periyodunda maksimum, minimum ve ortalama değerleri (Çiner, 1993). 

Vadi Yeraltısuyu Behrampaşa Kepenek 

Min. Max. Ort. Min. Max. Ort. Min. Max. Ort. 

NH3 (g/L) 0 550 140 0 180 33 0 22 7 

NO2 (g/L) 0 4,8 2,1 0 18 3 0 3,4 1 

NO3 (mg/L) 0,9 1,9 1,3 2,4 3,3 2,7 1,9 3,6 2,9 

PO4 (g/L) 0 75 32 0 122 27 0 82 23 

D.5.4. Ağırmetaller ve Ġz Elementler 

Toksik maddeler, suda düĢük deriĢimlerde bulunması halinde bile insan sağlığına zarar 

verecek hastalıklara neden olabilir. Eser miktarlarda bile sakıncalı olabilen bu maddeler 

arasında en önemli grubu ağır metaller oluĢturur. Bu maddeler sulara daha çok jeolojik 

birimlerin etkisiyle doğal yollardan geçmektedir. Değirmenci (1995) ve Çiner (1993) 

tarafından Sivas Kentinde daha önce sözü geçen bir çok yeraltı ve yüzey suyu kaynakları 

ağırmetal ve iz elementler açısından incelenmiĢ ve ulusal ve uluslararası standartlarca 

öngörülen maksimum değerlerin üzerinde herhangi bir değere rastlanmamıĢtır. Ancak 

Cumhuriyet Üniversitesi‟nin kullanma suyunun temin edildiği Kızılırmak yatağı alüvyon 

akiferinde açılmıĢ kuyularda önemli derecede Sr +2 ye rastlanmıĢtır. Değirmenci (1995) söz 

konusu metalin deriĢimini 9 mg/L olarak ölçülmüĢtür. Çiner (1993) ise bu değerin 10-12 mg/L 

arasında olduğunu ifade etmiĢtir. Bununla birlikte Çiner (1993) Tavra deresindeki sularda bu 

değeri 0,3-1,1 mg/L arasında olduğunu belirlemiĢtir. Kızılırmağın her iki yakası arasındaki bu 

farklılık tamamen bölge jeolojisindeki değiĢimlerden kaynaklanmaktadır. Üniversiteye yakın 

bir bölgede stronsiyum üreten bir maddenin bulunması da bu yargıyı destekler niteliktedir. 

- 123 -

D.5.5. Zehirli Organik BileĢikler 

D.5.5.1. Siyanürler 

Suda hidrosiyanik asit (prussik asit) olarak bulunan siyanür son derece toksik bir 

maddedir. Bu element sanayide bir çok alanda kullanılmaktadır. Sentetik lastik ve bazı 

kimyasal maddelerin üretimi, dericilik, gübre, fare ve böcek ilaçları üretimi siyanürün bazı 

kullanım alanlarıdır. Ayrıca fotoğrafçılıkta, metalurji ve laboratuar tekniği alanlarında, 

dericilikte sertleĢtirmede, elektrolizle kaplamada çeĢitli siyanür bileĢiklerinden 

yararlanılmaktadır. Bununla birlikte dünyada üretilen siyanürün %20‟si madencilik sektöründe 

tüketilmektedir (Renklidağ ve Karaman, 2003). 

Yukarıda ifade edildiği üzere, su ortamlarında herhangi bir siyanür kirliliğine 

rastlanması büyük oranda bölgede bir endüstriyel veya madencilik aktivitesinden kaynaklanan 

bir kirlenmenin belirtisi olmaktadır. Sivas Ġli ve çevresinde siyanür kirlenmesi üzerine 

yapılmıĢ herhangi bir çalıĢmaya rastlanmamıĢtır. Bununla birlikte siyanür kirlenmelerine 

neden olan endüstriyel aktivitelerin oldukça az olması kentteki yüzey ve yeraltı sularında 

siyanür elementi ile kirlenme olasılığını oldukça düĢürmektedir. 

D.5.5.2. Petrol ve Türevleri 

Petrol içeren atıkların su ortamına ulaĢması rafineriler, petrokimya endüstrileri, tren 

yolları, garajlar gibi yerler ile taĢıma ve kullanımdan kaynaklanmaktadır. Petrol ve türevlerinin 

neden olduğu kirlenmeleri içme suyu, akarsu ve göl, kıyı ve deniz kirlenmesi olarak 

gruplandırmak mümkündür. 

Petrol ve türevleri ile kirlenmiĢ sular, kronik zehirlilik sınırının çok altında olsa bile 

estetik ve tat yönünden uygun olmadığı için, içilerek zarar görülmesi pek mümkün değildir. 

Ancak türbülansın olamadığı durumlarda birkaç molekül kalınlığındaki petrol suyun 

oksijeninin kısa sürede tükenmesine neden olabilir. Yüzemeyen ağır yağlar ise akarsu ve nehir 

tabanına çökerek bentik organizmaları etkileyebilmektedir. Ayrıca yağlar balık solungaçlarına 

yapıĢarak balık boğulmalarına neden olabileceği gibi toksik etki sonucu ölümlere de yol 

açabilir (Uslu ve Türkman,1997). 

Sivas Kentinde petrol ve türevleri ile kirlenmeler daha çok eski ve yeni organize 

- 124 -

sanayii bölgelerinden kaynaklanmaktadır. Özellikle araç tamir ve bakım servislerinde söz 

konusu kirleticilerin atık kanalizasyon sistemiyle Kızılırmak‟a karıĢması mümkündür. 

Bununla birlikte oldukça soğuk bir iklime sahip olan ilde, ilgili ticarethaneler atık yağları 

toplayarak basit yağ sobalarında yakmaktadır. Bu nedenle ilde petrol ve türevlerinin yarattığı 

kirliliğin hava kirliliğine etkisi daha yüksek olduğu düĢünülmektedir. Ancak konuyla ilgili 

bölgede yapılmıĢ herhangi bir çalıĢmaya ve analiz sonucuna rastlanmamıĢ olması bu durumun 

geçerliliği konusunda net bir yargıya varılmasını engellemektedir. 

D.5.5.3. Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 

Yapıları birbirine oldukça benzeyen polikloro naftalin (PCN) ve polikloro bifeniller 

(PCB), yüksek sıcaklığa, asit veya bazlara ve yükseltgenlere dayanımlarının yüksek olması ve 

suda az çözünmeleri nedeniyle bir çok endüstriyel aktivitede kullanılırlar. Bunlardan 

baĢlıcaları aĢağıda maddeler halinde özetlenmiĢtir (NICNAS, 2002). 

Polikloro Naftalinler 

Polikloro bifeniller 

- Motor yağı ve diğer yağlayıcılarda - Isı değiştirici sıvılarda 

- Ahşap koruyucu - Hidrolik sıvılarında 

- Boya taşıyıcılarda - Polimerlerde 

- Yangın söndürücülerde - Yağlı boyalarda 

- Seramik sektöründe - Karbon kağıdı yapımında 

- Metal kaplama sanayinde - Florasan lamba blastlarında 

PCN ve PCB‟ler DDT‟ye benzer yapıda olmalarına rağmen insektisit olarak 

kullanılmazlar. Bununla birlikte DDT‟nin aksine su kaynaklarına dağılmaları genellikle 

istenmeyen kazalarla veya farkına varılmadan olur. Örneğin, endüstriyel sıvıların sızması, 

boĢaltılması, açıkta yakma esnasında havaya veya toprağa geçmesi ile çevreye önemli ölçüde 

yayılabilir. Ancak bu maddeler DDT‟den daha çabuk bozunduğu için çevresel açıdan DDT 

kadar zararlı değildir. 

- 125 -

Yukarıda verilen kullanım alanları dikkate alındığında PCN ve PCB‟lerin Sivas 

Organize Sanayi bölgelerinde bulunan bazı iĢletmelerin atıksularında bulunması muhtemeldir. 

Bu nedenle alıcı ortam olarak kullanılan Kızılırmak‟ta bu tür organik bileĢikler düĢük 

konsantrasyonda da olsa bulunabilir. Ancak bölgede bu konuyla ilgili herhangi bir çalıĢma 

veya analiz sonucu bulunmamaktadır. 

D.5.5.4. Pestisitler ve Su Kirliliği 

Pestisitler istenmeyen böcek, kemirgen, bitki, yosun ve diğer zararlıların önlenmesi 

için uygulanan maddeler olup, kullanımı çevre üzerine olumsuz etkilere neden olabilmektedir. 

Pestisitler anorganik, doğal organik ve sentetik organik olmak üzere üç grupta toplanabildiği 

gibi, biyolojik organizmaya etkisine göre insektisitler (böcek öldürücü), algisitler (alg 

öldürücü), fungisitler (mantar öldürücü) ve herbisitler Ģeklinde sınıflandırılırlar. Doğal 

organik pestisitlere örnek olarak rotenon, picetrum ve nikotin, anorganik pestisitlere ise 

arsenikli, civalı, boratlı ve florürlü bileĢikler verilebilir. Sentetik organik pestisitler kimyasal 

özelliklerine göre klorlu, organofosforlu ve karbomatlı pestisitler Ģeklinde sıralanabilir (Uslu 

ve Türkman, 1987). 

Bazı pestisitler akut zehirlilik etkisi gösterse de kolaylıkla bozunabilmektedir. Bunlar 

sınırlı bir bölgede önemli zarara neden olabilirken, uzun dönemde bir kirlilik yaratmazlar. 

Diğer bazı pestisitler akut zehirlilik etkisi az fakat bozunmaya karĢı dayanıklı 

olabildiklerinden, uzak mesafelere taĢınarak uygulama alanından baĢka yerlerde de zarara 

neden olabilirler. 

Pestisitler su ortamlarına püskürtme, yağmur suyu ve atık deĢarjıyla girmektedir. 

Yeraltısuyuna ise topraktan süzülme ve kaza ile dökülme sonucu ulaĢmaktadır. Bazı pestisitler 

de katı partiküller üzerine adsorblanmakta ve yıkanarak yüzey sularına geçmektedir. Ancak 

çayır, mera ve ormanlık alanların sınırlı olmasının bir sonucu olarak, ildeki tarım toprakları 

önemli derecede erozyona maruz kalmaktadır. Bu durum hem kuru, hem de sulu tarım 

sırasında kullanılan pestisitlerin su ortamlarına taĢınımını da kolaylaĢtırmaktadır. Özellikle 

Kızılırmak ve yan kolları, bu tür kirlenmeye son derece müsaittir. Ancak gerek Kızılırmak ve 

yan kolları ve gerekse mevcut göl ortamlarında pestisit kirliliğinin hangi boyutlarda olduğunu 

gösteren herhangi bir çalıĢma bulunmamaktadır. Buna karĢın Tablo 4.1-2‟de verilen Ġl 

- 126 -

genelinde tüketilen toplam pestisit miktarları dikkate alındığında konunun ehemmiyeti daha 

iyi anlaĢılacaktır. 

D.5.5.5. Gübreler ve Su Kirliliği 

AĢırı miktarda azot ve fosforun su ortamlarında ne tür problemlere neden olabileceği 

Bölüm D.5.3.‟te ayrıntılı olarak sunulmuĢtur. Azot ve fosfor kirliliğine neden olan en önemli 

aktivite ise tarımsal amaçlı gübre kullanımıdır. Özellikle kullanılan gübrelerin toprak 

özelliklerine uygun olmaması, sık gübreleme yapılması gübreden kaynaklanan azot, fosfor 

kirliliğinin en önemli nedenleri arasındadır. Buna ek olarak Sivas gibi erozyon oranı yüksek 

bölgeler bu tür kirlenmeleri daha da arttırmaktadır. 

Sivas kenti Bölüm D.5.5.4.‟te de ifade edildiği gibi oldukça geniĢ tarım arazilerine 

sahiptir. Dolayısıyla tarımsal amaçlı gübre kullanımı da oldukça yüksektir. 2000 yılı verilerine 

göre bölgede yılda yaklaĢık 63 bin ton gübre kullanılmaktadır (Sivas Tarım Ġl Müdürlüğü, 

2000). Bu miktarın yaklaĢık 25 bin tonunu DDP adıyla bilinen Diamonyum fosfatlı gübreler 

oluĢturmaktadır. Kullanılan gübrelerin su kirliliğine etkileri ise kesin olarak bilinmemektedir. 

Ancak gerek Kızılırmak ve kolları ve gerekse kent içme suyu havzalarına ait yapılan azot, 

fosfor bileĢikleri (NO 3 , NH 3 , NO 2 , PO 4 gibi) ilgili analizlerde, bazı dönemlerde yüksek 

değerlere rastlansa da kirlenmenin önemli boyutlarda olmadığı gözlenmektedir (Bkz. Bölüm 

D.5.3.) 

D.5.5.6. Deterjanlar ve Su Kirliliği 

Bazı maddeler düĢük deriĢimlerde bile yüzey gerilimini düĢürücü bir etki 

gösterebilmektedir. Böyle maddeler yüzey aktif maddeler olarak adlandırılmakta ve sabunları, 

deterjanları ve emülsiyon yapıcıları içermektedir. Bu maddelerden en önemlisi ve en çok 

kullanılanı deterjanlardır. 

Sentetik deterjanların kimyasal yapısı çok değiĢebilmesine karĢın, tümünün ortak 

özelliği suda çözünen polar bir uç ile (genellikle sülfat, sülfonik asit gibi) polar olmayan ve 

yağda çözünen diğer bir uca sahip olmasıdır. Deterjanların yapılarına göre anyonik, noniyonik 

ve katyonik deterjanlar olarak üç gruba ayrılmaktadır. Anyonik deterjanlarda suda çözünen 

grup suya anyon, katyonik deterjanlarda suda çözünen grup suya katyon verir. 

- 127 -

Deterjanların sucul ortamlardaki tehlikesi suda çözünen grubun genelde fosfat türü 

bileĢiklerden oluĢması veya suda çözünmeyen organik grubun uzun zincirli ve mikrobiyolojik 

olarak parçalanabilirliğinin düĢük olmasından kaynaklanır. Suda çözünen fosfat bileĢikleri 

özellikle su ortamlarında ötrofikasyona neden olurken, suda çözünmeyen organik grup ise hem 

atıksu arıtma tesisleri üzerinde olumsuz etkiler yaratmakta, hem de sucul ortamlardaki canlılar 

üzerinde toksik etki göstermektedir (Uslu ve Türkman, 1987). 

Su ortamlarındaki deterjanın ana kaynağı evsel ve endüstriyel atıksulardır. Sivas 

Kentinde altyapı çalıĢmaları önemli ölçüde tamamlanmıĢ olduğu için evsel ve endüstriyel 

atıksular kent merkezi dıĢında bir bölgede tek noktadan Kızılırmağa deĢarj edilmektedir. 

Herhangi bir arıtıma tabi tutulmamaktadır. Bununla birlikte il belediyesinin atıksu arıtma tesisi 

yapımı üzerine çalıĢmaları olduğu bilinmektedir. Kızılırmağa diğer önemli bir deĢarj ise 

Cumhuriyet Üniversitesi tarafından yapılmaktadır. Ancak üniversite kendi bünyesinde yapmıĢ 

olduğu arıtma tesisiyle atıksularını %95 oranında arıtmaktadır. Buna göre deterjan kirliliğinin 

gözlenmesi muhtemel en önemli bölgenin, kent çıkıĢındaki evsel ve endüstriyel deĢarjın 

yapıldığı yer olduğu söylenilebilir. Ancak ilgili bölgedeki deterjan kirliliği ve bu kirliliğin 

boyutları hakkında bilgi bulunmamaktadır. 

D.5.6. ÇözünmüĢ Organik Maddeler 

Yüzeysel sularda çözünmüĢ halde bulunan organik maddeler, bir yandan hayvansal 

veya bitkisel kökenli olmak üzere doğal kökenli, öte yandan arıtılmamıĢ kentsel ve endüstriyel 

atıksularla birlikte gelen doğal olmayan bileĢiklerden oluĢur. 

Mikroorganizmaların metabolik süreçlerinde yer alan çözünmüĢ veya askıdaki organik 

maddelerin ve azot bileĢiklerinin biyokimyasal parçalanması akarsudaki oksijen bilançosunda 

en önemli tüketimi oluĢturur. Bu reaksiyonlar ayrıca doğal arıtma açısından da akarsu 

kalitesini belirleyici temel etkenlerdir. Eğer akarsu ve göl ortamında oksijen tüketimi oksijen 

kazanımından büyük ise ortamda anaerobik süreçlerin oluĢması kaçınılmazdır. 

Su içerisinde çözünmüĢ haldeki organiklerin ayrı ayrı belirlenebilmesi oldukça güçtür. 

Bu nedenle su içindeki çözünmüĢ organik miktarı genellikle Toplam Organik Karbon (TOK), 

Biyolojik Oksijen Ġhtiyacı (BOĠ) ve Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı (KOĠ) gibi yardımcı 

parametrelerle değerlendirilir. 

- 128 -

Sivas kent kanalizasyon sisteminden Kızılırmağa deĢarj edilen atıksuyun BOĠ‟si 

ortalama olarak 180 mg/L, KOĠ‟si ortalama olarak 330 mg/L‟dir (Karagözoğlu, 2003). Söz 

konusu atıksu debisi ise 720 L/s civarında olup, bu değer Ağustos ve Eylül aylarında 950 L/s 

„ye kadar çıkabilmektedir. Benzer bir sonuç Değirmenci (1995) tarafından da verilmiĢtir. 

Bununla birlikte kurak dönemlerde Kızılırmak debisi 2.6 m 3 /s‟ye kadar düĢebilmektedir. 

Buna göre özellikle kurak dönemlerde atıksu deĢarjı akarsuyun çözünmüĢ oksijen bilançosunu 

önemli ölçüde azaltacağından, deĢarj noktasına yakın bölgelerde anaerobik koĢulların 

oluĢması mümkündür. Konuyla ilgili daha detaylı bilgiler ve Sivas giriĢ ve çıkıĢındaki atıksu 

parametrelerine ait analiz sonuçları Bölüm D.3.2‟de sunulmuĢtur. 

D.5.7. Patojenler 

Ġnsan ve hayvanlardan çok sayıda patojen atıldığından ham atıksu ve araziden süzülen 

sularda patojenik mikroorganizmalar bulunur. Bu nedenle içme suyu kaynaklarının patojenler 

yönünden sürekli denetlenmesi ve belirli bir deriĢim altında bulundurulması gerekmektedir. 

Su kaynaklarının hijyenik açıdan emniyetli olabilmesi için, suyun fekal kirlenmeye 

maruz kalıp kalmadığının belirlenmesi amacıyla indikatör organizmanın varlığına dayanan 

bazı yöntemler geliĢtirilmiĢtir. Yüzeysel sularda patojenlerin indikatör organizmalara göre 

daha hızlı öldüğü varsayıldığından, indikatör organizmaların belirli bir sayının altında olması, 

çoğunlukla patojenlerin olmadığını garanti eder. En çok kullanılan organizmalar koliform 

bakterileridir (Uslu ve Türkman,1987). 

Doğan (2003) tarafından yapılan bir çalıĢmada, Sivas tatlı sularının sağlandığı 

BehrampaĢa ve Kepenek kaynağından ve bu suların bağlı olduğu mahalle aralarında bulunan 6 

adet çeĢmeden 1 yıllık periyotta numune alınarak koliform grubu bakteri tayini yapılmıĢtır. 

Buna göre tüm örneklerin %68.5‟inde koliform grubu bakterilere rastlanmıĢtır. Söz konusu 

örneklerde bulunan koliformların %72‟sinde E.coli, %21‟inde Enterobakter, %30‟unda ise 

Klebsiella belirlenmiĢtir. ÇalıĢmada, kirlenme olaylarının özellikle kıĢ aylarında daha yüksek 

olduğu ortaya konmuĢtur. Bu durumun Ģebeke sisteminin oldukça eski olmasından 

kaynaklandığı sanılmaktadır. Buna karĢın ilgili suların menbaasında yapılan analizlerde ise 

koliform grubu bakteriler nadiren gözlenmiĢtir. Bu da söz konusu kirlenmelerin tatlı su Ģebeke 

sistemindeki problemlerden kaynaklandığını doğrulamaktadır. Tavra vadisi alüvyon 

akiferinden temin edilen kent kullanma sularında ise herhangi bir kirlenme belirlenmemiĢtir. 

- 129 -

D.5.8. Askıda Katı Maddeler 

Askıda katı maddeler (AKM) daha çok yüzey sularında gözlenmektedir. Söz konusu 

maddeler mineral veya organik kökenli olabilir. Mineral kökenli AKM‟ler zemin 

erozyonundan kaynaklanır ve suda kum, kil tanecikleri Ģeklinde görülür. Askıda organik 

maddelerin ise yalnızca küçük bir bölümü erozyondan kaynaklanmaktadır. Diğer kısmı ise 

bitki atıkları, humus, doğal gübreler ile endüstriyel ve evsel atıksulardan meydana gelir. 

Mineral kökenli askıda katı maddeler, akarsuların rekreasyon değerini düĢürdüğü gibi 

bulanıklılığı da artırır. Bunun bir sonucu olarak, hem balık yaĢamı olumsuz etkilenir, hem de 

ıĢık geçirimliliğini azaldığı için su içerisindeki fotosentez olayı engellenir. Ayrıca askıda katı 

maddeler zamanla çökerek su toplama haznelerinin faydalı ömürlerini kısaltır. Organik 

kökenli askıda katı maddeler ise yukarıdaki etkilerin yanı sıra yüzey suyunun tat ve koku 

özelliklerini kötüleĢtirerek içme amaçlı kullanımını önemli ölçüde sınırlar (Uslu ve Türkman, 

1987). 

Daha öncede değinildiği gibi Sivas kentindeki orman alanlarının az olması nedeniyle 

önemli ölçüde erozyona maruz kalan bir bölgedir. Özellikle yağıĢlı dönemlerde Kızılırmak 

suyundaki AKM miktarının 2000 mg/L „ye kadar çıkması da bunun bir göstergesidir. Yaz 

aylarında ise bu değer 17 mg/L „ye kadar düĢmektedir (Bkz. Tablo D.3.2-1). Bununla birlikte 

D.5.6‟da detaylı olarak verilen çözünmüĢ organik maddelerin az olması da söz konusu 

katıların daha çok mineral kökenli olduğunu göstermektedir. 

D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 

YaĢayan organizmalarda radyasyon, organizma hücrelerinin kimyasal mekanizmalarını 

etkiler. Bunun sonucunda hücrelerin ve dolayısıyla tüm organizmanın yaĢamını yitirmesi söz 

konusu olabilir. Radyasyonun çok zayıf olması halinde ise hücre ölmesi yerine, sahip olduğu 

genler mutasyona uğrayabilir. Bunun sonucunda cilt kanseri, lösemi vb. hastalıklar meydana 

gelebilir. Eğer mutasyon üreme hücrelerinde ise etkiler nesilden nesile geçebilir. 

Radyasyonun yaĢayan organizmalara etkisi radyasyonu oluĢturan izotoplara bağlı 

olarak değiĢir. Bazı izotoplar insan bünyesinde (kemik ve dokularda) birikim yaparlar ve 

biyolojik açıdan olağanüstü tehlikeler yaratırlar. Bu yüzden yüzeysel suların kabul edilebilir 

- 130 -

adyoaktivite değerleri saptanırken, izotop birimi de dikkate alınarak, standartlara çok düĢük 

değerlerin konmasına çalıĢılmaktadır. 

Sulardaki radyoaktivite doğal ve yapay kökenli olabilir.doğal radyoaktivite daha çok 

kozmik ıĢınlardan ve K-40 gibi izotopları içeren volkanik kökenli kayaçlardan meydana gelir. 

Sulardaki radyoaktivite ise nükleer santrallerden, hastanelerden ve bazı endüstriyel 

atıksulardan kaynaklanır (Uslu ve Türkman, 2002). 

Sivas kentinde radyoaktif özellik taĢıyabilecek atıksular daha çok il genelindeki 

hastanelerden kaynaklanabilir. Ancak gerek atıksularda, gerekse yüzey ve yeraltısularındaki 

radyoaktivite ile ilgili Ġl genelinde herhangi bir çalıĢma bulunmadığından, söz konusu 

kirliliğinin boyutları hakkında kesin bir yargıya varmak mümkün değildir. 


Avcı, N., Cadoğlu, Ġ. F. ve Ayaz, M. E., 1997, Sivas Belediyesi mücavir alanı arazi 

kullanım potansiyeli ve su havzalarının korunması için öngörülen tedbirler, Su ve Çevre 

Sempozyumu 97, Bildiriler, TMMOB JMO Genel Yay. No: 46, 309-319. 

Avcı, N., Kılıçdağı, R., Ayaz, M. E., Cadoğlu, Ġ. F., Keskin, Ö., Koçak, A., Keçer, M., 

Polat, N. ve NiĢan, E., 1997, Sivas kentinin çevre jeolojisi ve doğal kaynakları, MTA Rap. No: 

10042, 169 s. 

Cerit, O., Değirmenci, M., Kaçaroğlu, F.,1996, Sivas Yakın Doğusu Jips Karst 

Alanının Tektonik Özellikleri: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık 

Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü 30. Yıl Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, Cilt II, 521- 

530. 

Çiner, F., 1993, Sivas Kenti‟nde Ġçme Sularının Kirlilik Parametrelerinin Ġncelenmesi, 

C.Ü. Fen Bilimleri Enst. Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 63 s. 

Çiner, F., 1993, Sivas Kentinde Ġçme Sularının Kirlilik Parametrelerinin Ġncelenmesi, 

CÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 64 s. 

Değirmenci, M., Kaçaroğlu, F., Cerit, O.,1995, Sivas Yakın Doğusu Jips Karstı 

Hidrojeolojisi: 

- 131 -

Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi 

Mühendisliği Seksiyonu, Sayı 8, 77-92. 

Dergisi Jeoloji 

Değirmenci, M., 1995 (a), Cumhuriyet Üniversitesi (Sivas) Kampüs Atıksu Özellikleri 

ve Arıtılabilirliğinin Incelenmesi: Atatürk Üniversitesi Çevre Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 

177-195. 

Değirmenci, M., 1995, Kızılırmak'ın Sivas Civarındaki Kesiminin Doğal Sular ve 

Kentsel Atıksularla Kirlenmesi: Hacettepe Üniversitesi Çevre Uygulama ve AraĢtırma 

Merkezi, Çevre Bilimleri Dergisi, Sayı 2, 9-32. 

Değirmenci, M., Kaçaroğlu, F., Cerit, O.,1996, Jipsli Havzalarda Su Sağlamada 

KarĢılaĢılan Kalite Problemleri (Sivas Örnaği): Karadeniz Teknik Üniversitesi, Mühendislik 

Mimarlık Fakültesi, Jeoloji Mühendisliği Bölümü 30. Yıl Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, Cilt 

II, 504-520. 

Doğan, F.A., 2003, Sivas Ġli Sularının Koliform Bakteriler Açısından Ġncelenmesi, 

C.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 56s 

DSĠ 19. Bölge Müdürlüğü, 2000, DSĠ‟nin yöreye ait 2000 yılına kadarki envanter 

verileri, Sivas. 

Ekemen, T., 2001, Tecer Dağı (Sivas-UlaĢ) Kaynaklarının Hidrojeoloji Ġncelemesi. 

C.Ü. Fen Bilimleri Enst. Jeoloji Müh. Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 104 s. 

Kaçaroğlu, F., Değirmenci, M., Cerit, O., l997, Karstification in Miocene Gypsum: An 

Axemple from Sivas, Turkey: Environmental Geology, Volume 30, Number 1/2, pp 88-97. 

Kaçaroğlu, F., Değirmenci, M., Cerit, O., 1998, Water Quality Problems of a 

Gypsiferous 

Watershed: Upper Kızılırmak Basin, Sivas, Turkey: Water, Air and Soil Pollution, 128 

(1/2),pp.161-180 

Kaçaroğlu, F., 2001, Gürün-Kökpınar Kaynakları ve civarının Hidrojeoloji Ġncelemesi, 

C.Ü. AraĢtırma Fonu Projesi, Proje No: N-062, 29 s. 

- 132 -

Kaçaroğlu, F., ġahin, M., 1994, Tavra Vadisinin (Sivas kuzeyi) Hidrojeolojisi ve 

Yeraltısuyu Kalitesi, Ç.Ü. Yerbilimleri (Geosound) Dergisi, Sayı 24, s.117-133. 

Kaçaroğlu, F., Değirmenci, M., Cerit, O., l996, Hydrogeological Investigation of the 

Cumhuriyet University Campus Area and its Vicinity, Sivas, Turkey: Hacettepe Üniversitesi 

Yerbilimleri Uyguluma ve AraĢtırma Merkezi Bülteni, Yerbilimleri, Sayı 18, s109-121. 

Karagözoğlu, B., 1994, Sivas Ġli Evsel Atıksularının Arıtılması Ġçin Alternatif 

Çözümler ve KarĢılaĢtırılması, C.Ü. Fen Bilimleri Enst. Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı, 

Yüksek Lisans Tezi, 180 s. 

Karagözoğlu, B., Altın, A., Değirmenci, M., 2003, Flowrate and Pollution 

Characteristics of Domestic Wastewater, Intenational Journal of Environment and Pollution, 

Vol. 19, No: 2, pp. 259-270. 

NICNAS, 2002, Polychlorinated Naphthalenes, July 2002, 19 p. 

Renklidağ, T., Karaman, A.G., 2003, Siyanür Zehirlenmesi, Sürekli Tıp Eğitim 

Dergisi, Cilt 12, Sayı 9, ss 350-353. 

Köy Hizmetleri 5. Bölge Müdürlüğü, 2001, Köy Hizmetleri 5. Bölge Müdürlüğü 


Sivas Tarım Ġl Müdürlüğü, 2000, Sivas Tarım Ġl Müdürlüğü Envanteri Verileri, Sivas. 

Sivas Belediye BaĢkanlığı, 2001, Sivas Belediye BaĢkanlığı envanter verileri, Sivas. 

Sönmez, Y., 1986, Kaynağından Sivas„a Kadar Kızılırmak„ta Sertlik ve Tuzluluk 

Yapan Etkenler ve Çözüm Yolları, C.Ü. Fen Bilimleri Enst. Kimya Anabilim Dalı, Yük. 

Lisans Tezi, 85s. 

Uslu, O., Türkman, A., 1987, Su Kirliliği ve Kontrolü, BaĢbakanlık Çevre Genel 

Müdürlüğü Yayınları, Eğitim Dizisi 1. 364 s. Ankara. 

Yıldız, E., 1995, Kızılırmak'ın (Imranlı Kalın arası) Su Kirliliğinin Incelenmesi, C.Ü. 

Fen Bilimleri Enst. Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 136 s. 

- 133 -

E. TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI 

E.1. Genel Toprak Yapısı 

Kayaların ve minerallerin, yeryüzünde veya yeryüzüne yakın derinliklerde, atmosfer, 

su ve canlılar tarafından ayrıĢmaya uğratılmaları sonucu fiziki olarak parçalanma-ufalanma 

veya kimyasal olarak çözülme, erime Ģeklinde meydana gelen olaylar sonucu, sağlam 

kayalardan gevĢek yapılı-taneli bir zemin veya toprak oluĢur. Toprağın oluĢumu ve türleri ile 

ilgili iklim ve organizmanın varlığı ile beraber ana kayanın cinsi ve arazinin Ģekli de önemli 

rol oynar. Örneğin; granit gibi kayalar, ılıman iklim bölgelerinde gri renkli bir toprak, 

steplerde siyah renkli bir toprak ve tropik bölgelerde ise kırmızı renkli topraklar meydana 

getirir. Granit gibi kayalar bir çok iklimlerde yavaĢ yavaĢ ayrıĢır ve bitki köklerinin 

tutunmasına elveriĢli bir ortam sağlar. Bazalt gibi kayalar ise çabuk kırılır ve parçalanırlar, 

taĢlı bir zemin meydana getirirler. Saf kireçtaĢı kendi baĢına bir toprak meydana getirmez. 

Ancak yabancı maddeler içeriyorsa bunlar kireçtaĢı üzerinde ince bir toprak örtüsü meydana 

getirir. Volkanik maddeler, özellikle tüfler, çok verimli topraklar meydana getirir. Kum, 

birçok bitkiler için hafif bir topraktır. BoĢlukları çok olduğundan suyu muhafaza edemez. Kil 

ise suya karĢı çok hassas bir toprak türüdür. Suyu içerisinde muhafaza eder. Daha aĢağılara 

geçirmez. Kil ile kum karıĢımı olan TIN ise çok iyi bir toprak meydana getirir. 

Toprağın rengi, en çok demirli bileĢenlerden ve humus gibi organik maddelerden ileri 

gelir. Limonitli topraklar sarı, hematitli topraklar kırmızı renklidir. Koyu gri ve soluk yeĢil 

renkli topraklar, bitkiler vasıtasıyla redüksiyona maruz kalmıĢ demirli bileĢenlerden ileri gelir. 

Humusça zengin topraklar siyah renklidir. 

Eski ve tabii bir toprak derinlere doğru, birbirinden farklı dört horizona ayrılır. Bunlar 

A, B, C, D horizonları olup bu horizonlar "toprak profilini" meydana getirirler. 

Toprak gruplarının her birinin belirli özellikleri vardır. Bunlar; organik madde, serbest 

oksitler, baz durumu, renk, kil oluĢumu ve kil gruplarının kimyasal ve fiziksel bileĢimleri gibi 

özelliklerdir. Ülkemizdeki çeĢitli toprak gruplarını meydana getiren en önemli olaylar; 

kalsifikasyon ve salinizasyon (tuzlulaĢma)'dur. 

Kalsifikasyon: Toprak profilinde kalsiyum ve magnezyum karbonat oluĢumunu içeren 

bir olaydır. Türkiye için büyük önem taĢıyan kalsifikasyon olayı yıllık yağıĢları 600 mm'den 

- 134 -

az olan yerlerde büyük rol oynar. Kalsifikasyonla meydana gelen topraklarda reaksiyon alkali 

(PH=7.5 veya daha yüksek) olup, kil gruplarının baz yüzdeleri de yüksektir. Ülkemizdeki 

toprak gruplarının bir çoğu bu Ģekilde oluĢmuĢtur. Kahverengi ve kestane renkli topraklar en 

önemli toprak türleridir. 

Salinizasyon (TuzlulaĢma): Kurak ve yarı kurak iklimlerde sık görülen bir toprak 

teĢekkülü olayıdır. Bu olayda toprakta çeĢitli tuzlar birikir. Bunlar klörür, sülfat, karbonat ve 

bikarbonat tuzları olup çeĢitli tuzlu topraklarda bunlardan bir veya birkaçı hakim durumdadır. 

Tuzların birikmesi daha ziyade kurak iklim, yeraltı su seviyesinin yüksek olması ve düz bir 

topoğrafyadan ileri gelir. 

Araziler, özellikle tarımsal kullanmaya uygunluk derecelerine göre I‟den VIII‟e kadar 

değiĢen sınıflara ayrılmıĢtır. I. sınıf en iyi, hiçbir sınırlayıcı sorunu olmayan kullanıĢa elveriĢli 

toprağı, VIII. sınıf ise hiçbir tarımsal kullanıma uygun olmayan ve bitkisel üretim 

yapılamayan araziyi ifade eder. Diğer sınıflar nitelik ve kullanmaya uygunluk yönünden bu 

ikisi arasında derecelenir. Yukarıdaki sınıflamaya göre Ġl topraklarının 158.906 hektarı I. sınıf 

tarım arazisidir. Bu topraklar derin, orta bünyeli ve iyi drenajlıdır. Eğim düz veya düze 

yakındır. Bu nedenlerle tarımı sınırlayıcı sorun bulunmamaktadır. 

187.303 hektar olan II. sınıf araziler orta derin ve hafif eğimlidir. Orta derecede 

erozyon ve yetersiz drenaj gibi etkenlerle kullanımları hafif sınırlanmıĢ topraklardır. 

Sınırlayıcı etkiler, ıslah ve koruma önlemleriyle giderilerek her türlü kullanıĢa uygun duruma 

getirilebilir. Orta eğimli ve sığ topraklı 337.498 hektar III. sınıf arazilerde orta derecede 

erozyon, taĢlılık, sıkça taĢkına uğrama gibi önemli sorunlar görülür. Ġyi ürün almak ve toprağı 

erozyondan korumak için yoğun önlemler gereklidir. Bu koĢulla çeĢitli kullanımlar elveriĢli 

duruma gelirler. IV. sınıf araziler 302.811 hektar alanı kaplar. Bu araziler çok sığ topraklı ve 

dik eğimli olup, Ģiddetli erozyon, taĢlılık çok sık taĢkın alma gibi ciddi sorunlar vardır. Çok 

yoğun özel önlemlerle çeĢitli kullanımlar uygun olurlar. 

V. sınıf arazi 4.645 hektardır. V. sınıf çok bozuk drenaj yada kaba taĢlılık, kayalık, 

sığlık nedeniyle iĢlemeli tarımda kullanılmayan düz arazilerdir. TaĢlık ve yaĢlık giderilmez 

niteliktedir. Çayır, otlak ve orman olarak kullanılabilirler. Koruyucu önlemlere gerek yoktur. 

378.727 hektar alanı kaplayan VI. sınıf araziler çok dik eğim, Ģiddetli aĢınım, sığlık gibi 

- 135 -

kısıtlayıcı etkenler nedeniyle iĢlemeli tarımda güvenlikli olarak kullanılmayan; ancak otlak ve 

orman olabilen arazilerdir. Mera ve orman örtüsünün geliĢtirilmesi olanaklıdır. Bazı iklimlerde 

ve özel koĢullarda değerli bitkiler için VI. sınıf arazi Ģekillenerek iĢlemeli tarıma alınabilir. 

Ġl topraklarının yarısına yakını, 1.387.681 hektarı, VII. sınıf arazidir. VII. sınıf sarp 

eğim, çok Ģiddetli aĢınım ve sığlık gibi nedenlerle otlak ve orman olarak kullanılmaları da 

sınırlanmıĢ arazilerdir. 

Çoğu kere örtünün değiĢtirilmesi teknik bakımdan olanaksız yahut ekonomik değildir. 

En iyisi doğal örtü altında ve sınırlı otlatmayla korunabilirler. VIII. sınıf araziler toprak ve 

bitki örtüsünden yoksun çok sarp eğimler kaya yüzeyleri, bataklık gibi tarımsal kullanıma 

elveriĢsiz arazilerdir. Bu araziler, olduğu gibi kullanılabilir ya da av veya eğlence alanı olarak 

değerlendirilebilirler. Irmak taĢkın yatakları ve çıplak kaya yüzeyleri dikkate alındığında ildeki 

VIII. sınıf arazi miktarı 83.137 hektardır. YerleĢim alanları ve su satıhları ile birlikte 90.196 

hektara ulaĢırlar. 

E.2. Toprak Kirliliği 

Toprak kirlenmesi, insan faaliyetleri sonucunda toprağın doğal yapısının bozulması, 

fiziksel, kimyasal ve biyolojik bileĢiminin olumsuz yönde değiĢmesi ve toprağın özelliği 

gereği yararlı kullanılabilirliğinin azalması ya da yerinde kullanılmaması Ģeklinde 

tanımlanabilir. Buna göre toprağın çeĢitli özelliklerini olumsuz yönde etkileyen her tür 

müdahale toprak için kirlenme olarak değerlendirilmelidir. Bu kapsamda toprak kirliliğinin 

kaynakları, Sivas Ġlinin toprak kirliliği durumu ve bu konuda günümüze kadar yapılmıĢ olan 

çalıĢmalar aĢağıda kısaca özetlenmiĢtir. 

E.2.1. Kimyasal Kirlenme 

E.2.1.1. Atmosferik Kirlenme 

Atmosferik kirleticilerin bir çoğu önemli ölçülerde toprak özelliklerine zarar 

verebilmektedir. Bu kirleticilerden en önemlileri ise SO 2 , NO x , CO 2 , değiĢik türlerdeki 

partiküler maddeler ve içeriğinde ağır metal bulunduran gazlar olarak sıralanabilir. 

SO 2 , NO x ve CO 2 gibi gazlar özellikle yağıĢ dönemlerinde asit yağmurları Ģeklinde 

toprağa inmekte ve toprak pH'ının değiĢmesine neden olmaktadır. Bu değiĢim toprak 

- 136 -

üzerindeki bitkisel yaĢamla birlikte toprak içerisindeki canlı yaĢamını da etkilemektedir. 

Ayrıca toprak içerisindeki kimyasal duraylılığın bozulmasına neden olup, bir çok kirleticiyi 

hareketli faza geçirmekte ve yer altı suyu kirliliğine yol açmaktadır (Altın, 1998). Bununla 

birlikte toprağın yapısındaki Ca ve Mg gibi elementlerin yıkanmasına neden olarak toprağın 

zayıflamasına ve tarımsal verimin düĢmesine neden olmaktadır (Tecer, 1996). Sivas ili 

içerisinde yukarıda zararları anlatılan gazlardan SO 2 ve partikül miktarları Ġl Sağlık 

Müdürlüğü tarafından sürekli olarak denetlenmektedir. Sivas kent merkezinde 4 ayrı 

istasyonda bu kurum tarafından yapılan ölçümler, özellikle kıĢ aylarında (28.12.1990 tarihinde 

1388 μgSO 2 /m 3 değerine kadar çıkmıĢtır) bu tür bir atmosferik kirliliğin oluĢabildiğini 

göstermektedir (Beyazıt, 1996). Ancak asit yağmurlarının toprak üzerine etkileri hususunda 

herhangi bir çalıĢmaya rastlanmamıĢtır. 

Toprakta bulunan atmosfer kaynaklı ağır metal kirliliği temelde endüstriyel faaliyetler 

ve trafikten kaynaklanmaktadır. Sivas kenti mevcut trafiği ve sanayi durumu açısından bu tür 

bir kirlenme için fazla bir risk taĢımamaktadır. Ancak ildeki Sivas Çimento Fabrikası, Beton 

Travers Fabrikası ve Kangal Termik Santrali gibi partikül ve uçucu kül yayma özelliği 

bulunan bazı kurumlar, muhtemel endüstriyel kirlilik kaynakları arasındadır. Bununla birlikte 

Ģehir merkezine yakın bölgelerden geçen çevre yolu kenarlarındaki bazı tarım arazilerinde bir 

miktar ağır metal kirlenmelerine rastlanması muhtemeldir. Nitekim SavaĢçı (1987) tarafından 

yapılan bir çalıĢmada, bu tür yol kenarlarında bulunan 45 ölçüm noktasında atmosferdeki 

trafik kaynaklı kurĢun miktarlarının 1097 μg/m 3 değerine kadar çıkabildiği gözlenmiĢtir. 

Ancak bu miktarların ne kadarının toprak kirliliği üzerinde etkili olduğunun belirlenmesine 

yönelik bir çalıĢma bulunmamaktadır. 

E.2.1.2. Atıklardan Kirlenme 

Toprak kirliliğinin oluĢmasında evsel, endüstriyel ve tarımsal faaliyetler sonucunda 

oluĢan katı ve sıvı atıkların oldukça önemli bir yeri vardır. Evsel ve endüstriyel katı atıklar 

çoğunlukla yerel yönetimlerce toplanarak bir depolama sahasında bertaraf edilmektedir. 

Ancak bu atıklardan meydana gelebilecek sızıntı suları yeterli koruyucu önlemler alınmazsa 

yeraltısularını kirletmekte ve bu su da daha ileriki bölgelerde tarımsal amaçlı olarak 

kullanılamaz hale gelmektedir. Ayrıca bu suların içerisinde bol miktarda bulunan özellikle Pb, 

Cd, Ni, Hg gibi ağırmetallerdan oluĢan zehirli maddeler, besin zinciri vasıtasıyla topraktan 

- 137 -

veya sudan canlı bünyesine geçmekte ve değiĢik ekolojik sorunlara neden olmakta ve 

endüstriyel amaçlı hammadde yığınları da yine benzer sorunlara yol açabilmektedir (Altın, 

1998). Sivas ilinin gerek nüfus potansiyelinin az olması ve gerekse endüstriyel etkinliklerin 

sınırlı olması nedeniyle bu tür kaynaklardan bir toprak kirliliğinin meydana gelmesi olasılığı 

vardır. Özellikle yeni yapılanmakta olan düzenli çöp depolama sahasının hizmete girmesi ve 

gerekli önlemlerin alınması koĢuluyla bu risk daha da azalacaktır. Yine var olan endüstriyel 

etkinliklerin yerel yönetimce altyapısının organize sanayi bölgesinde yapılıyor olması da Sivas 

ili için ayrı bir kazanç olacaktır. 

Sivas ilinin alt yapı sorunlarının kısmen çözümlenmiĢ olması nedeniyle foseptik gibi 

kaynaklarla toprakların kirlenme riskini oldukça azaltmıĢtır. Ayrıca Sivas ili kanalizasyonunun 

Kızılırmak'a boĢaltılması nedeniyle bölgedeki toprakların alıcı ortam olarak zarar görmesini 

engellemektedir. Bununla birlikte ileride yapılması planlanan kent atıksu arıtma tesisinin 

hizmete geçmesi meydana gelecek arıtma çamurları ileriki yıllarda bir sorun oluĢturabilir. Bu 

çamurlar düzenli depolama sahalarında depolandığında usulüne uygun Ģekilde bertaraf 

edildiklerinde mevcut topraklar için bir risk oluĢturmazlar. 

Ancak bu çamurların tarımsal faaliyetlerde kullanılması durumunda çamur 

içerisindeki eser elementlerin ve diğer organik ve inorganik besin maddelerin miktarlarının iyi 

tespit edilmesi gerekmektedir. Ayrıca bu çamurların uygulanacağı tarımsal arazilerin toprak 

özellikleri de belirlenerek yetiĢtirilecek ürün türüne bağlı olarak çamur yüklemelerinin 

yapılması (örneğin mısır yetiĢtirilmesi için bu değer, 168-280 kg çamur/ha'dır) önerilmektedir. 

(Karpuzcu, 1988). 

Yukarıda sözü edilen atıklara iliĢkin özelliklerin Sivas kenti üzerinde elde edilmiĢ 

değerlerin bulunduğu çalıĢmalara ise rastlanmamıĢtır. 

- 138 -

E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 

DeğiĢik faaliyetler sonucunda oluĢan atıksularda (evsel, endüstriyel ve bazı sağlık 

kurumlarından kaynaklanan) çok sayıda ve türde bakteri, virüs gibi organizmalar 

bulunabilmektedir. Bu suların tarımsal amaçlı kullanımları veya toprak yüzeyine yayılarak 

bertaraf edilmesi gibi durumlarda toprak bünyesine bol miktarda istenmeyen türdeki 

(salmonella, shigella, tifo basili, hepatitis virüsleri ve entero virüsler gibi) organizmalar toprak 

bünyesine geçebilmektedir. Bu canlılar toprağın fiziksel ve kimyasal yapısına (gözeneklilik, 

sıcaklık, tutma kapasitesi, nem içeriği vb.) bağlı olarak 7 günden 7 yıla kadar değiĢen 

sürelerde yaĢayabilmektedir (Karpuzcu, 1988). Örneğin Salmonella Sp. toprakta 15-280 gün, 

Salmonella Typhi ise 2-120 gün yaĢayabilmektedir. Genellikle bakterilerin büyük çoğunluğu, 

helmintler ve protozoalar çaplarının daha büyük olması nedeniyle toprakta filtrasyon 

mekanizmasıyla, hepatit, tifo vb. bir çok hastalığa neden olan virüsler ise adsorbsiyon ile 

tutulabilmekte ve bir süre sonra da yok olmaktadırlar (Germirli ve diğ.,1996). Ancak toprak 

özelliklerinin uygun olmadığı (gözenekliliğin büyük, adsorblama kapasitesinin küçük olduğu 

veya kırık ve çatlaklı yapıların bulunduğu zeminlerin varlığı) durumlardan sonra bu virüsler 

herhangi bir engelle karĢılaĢmadan yeraltısuyu kaynaklarına ulaĢabilmektedir. Ġçme sularından 

kaynaklanan bir çok hastalığın nedeni de budur. Hastalıklara neden olan organizmaların 

bulunduğu atıksuların toprağa verilmesinden önce toprak özelliklerinin çok iyi tespit edilmesi 

gerekmektedir. 

Sivas kentinde bu tür uygulamaların oldukça sınırlı olması, altyapı ve kanalizasyon 

sorunlarının büyük oranda çözümlenmiĢ olması nedeniyle mikrobiyal kirlenme tehlikesi 

oldukça azdır. Ancak yine de bölgedeki toprak özelliklerinin belirlenerek tehlike sunan 

alanların koruma altına alınması gerekmektedir. Yapılan araĢtırmalar sonucunda Sivas ili 

içerisinde bu tür çalıĢmaların henüz bulunmadığı tespit edilmiĢtir. 

E.3. Arazi 

E.3.1. Arazi Varlığı 

E.3.1.1. Arazi Sınıfları 

Mülga Topraksu Genel Müdürlüğü tarafından uygulanan Türkiye geliĢtirilmiĢ toprak 

haritası ve Köy Hizmetleri çalıĢanları tarafından yapılan yenileme etütleri sonucu yayınlanan 

- 139 -

Sivas ili arazi varlığı kitabı 1994 sonuçlarına göre Sivas ili arazilerinin kullanma durumları 

Ģöyledir: 1.072 224 hektar kuru tarım arazisi, 136.755 hektar sulu tarım arazisi ve 7728 hektar 

bağ-bahçe arazisi olmak üzere toplam 1.216.707 hektar alanda iĢlemeli tarım yapılmaktadır. 

Aynı kuruluĢ tarafından 1982-1983 yıllarında yapılan yenileme çalıĢmalarında bu değerlerde 

küçük değiĢiklikler olduğu görülmüĢtür. Devlet sulamalarından dolayı sulu tarım arazilerinde, 

meradan tarla açmalar devam ettiğinden kuru tarım arazilerinde artıĢlar olmuĢtur. Sulu tarım 

alanları, 139.917 hektara ulaĢmıĢ ve bunun 52.082 hektarı devlet sulamaları, 87.835 hektarı 

yeterli ve yetersiz çiftçi sulamalarıdır. Ġl topraklarının 18.675 hektarı çayır, 1189.241 hektarı 

mera, 232.618 hektarı orman, 97.906 hektarı funda arazisi olarak kullanılmaktadır. 5.036 

hektar alan yerleĢim yerine ayrılmıĢtır. Irmak yatakları 6.727 hektar, çıplak kayalık yerler 

(diğer arazi) 86.561 hektar, su yüzeyleri de 2.023 hektar alanı kaplamaktadır. 

E.3.1.2. Kullanma Durumu 

Sivas ili arazilerinin sahip oldukları kalite sınıflarına uygun olarak kullanılmaları 

bugün alınan ürün miktarının ve çeĢidinin artması yanında toprakların da zaman içinde daha 

doğru bir biçimde yaralanmasını da sağlayacaktır. 

Tarım yapılan toplam 1216.707 hektar arazinin I. sınıf olan 158.906 hektarı ile 187.303 

hektar olan II. sınıf arazilerin çoğu toprak ve topoğrafya nitelikleri yönüyle sulanmaya 

elveriĢlidir. Sivas DSĠ Bölge Müdürlüğü‟nün bugüne kadar yaptığı incelemelere göre yer üstü 

su kaynakları ile ekonomik olarak sulanabilecek alan 108.742 hektardır. Bu rakama küçük 

sulama sahaları dahil değildir. Haritalama çalıĢmalarında ise toplam 310.000 hektar alanın 

sulanabilir nitelikte olduğu tespit edilmiĢtir. Bu alanlara sulama hizmetleri öncelikle 

götürülmelidir. 

Sivas DSĠ Bölge Müdürlüğü‟nün bugüne kadar yaptığı incelemelere göre yer üstü su 

kaynakları ile ekonomik olarak sulanabilecek alan 109.924 hektar olup, 2007 sonu itibariyle 

DSĠ tarafından 26.356 hektarında halen sulama yapılmaktadır. Diğer arazilerle ilgili inĢaat, 

proje, planlama ve etüt çalıĢmalarına kısım kısım devam edilmektedir. DSĠ tarafından 

sulanabilir alan olarak saptanan 109.924 hektara küçük sulamalar dahil değildir. Küçük 

sulamalar da dikkate alındığında Ġlimizde toplam 310.000 hektar alanın sulanabilir nitelikte 

olduğu tespit edilmiĢtir. 

- 140 -

Köy Hizmetleri ve Özel Ġdare Müdürlüğünce 2007 yılı sonu itibariyle sulamaya açılan 38.475 

hektar araziden ayrı olarak sulama suyu sağlanması konusundaki çalıĢmalar sonucunda olumlu 

görülerek planlama çalıĢmalarına geçilen sulama tesisleriyle toplam 14.339 hektar alan daha 

sulamaya açılacaktır. Bu tesisler sırasıyla yıllık yatırım programına teklif edilmektedir. Diğer 

sulanabilir araziler ise gelecek yıllarda ayrıntılı olarak incelenerek çalıĢmalar yapılacaktır. 

Kuru tarım yapılmakta olan araziler içerisinde 346.647 hektarlık oldukça büyük bir 

saha V., VI. Ve VII. sınıftır. Bu arazilerin toprak ve topoğrafik koĢulları iĢletilmelerine uygun 

değildir. Bu toprakları iĢlemek mevcut olan erozyon zararını daha da artıracağından VI. sınıf 

olan 222.659 hektarlık kısmı meraya, VII. sınıf olan 109.468 hektarlık kısmı ormana 

dönüĢtürülmesi gerekmektedir. Yine kuru tarım olarak kullanılan I., II., III. ve IV. sınıf 

arazilerden yeter miktarda saha ekonomik ve iklim Ģartları göz önünde bulundurularak meyve 

çeĢitlerinin yetiĢtirilmesine ayrılabilir. 

Mera arazileri içerisinde 32.125 hektarlık sahayı kaplayan I., II., ve III. sınıf arazilerin 

kuru tarım veya çayır; 49.972 hektarlık IV. sınıf arazilerin de çayır veya meyvelik Ģekline 

çevrilmesi mümkündür. 97.984 hektar olan fundalık arazinin 4394 hektarının çayır olarak 

kullanılması hayvan yemi kaynağının arttırılmasını sağlayacaktır. Fundalık arazinin VI. ve 

VII. sınıf olan 93.590 hektarının da ormana çevrilmesi ildeki toprak ve su varlığının kontrolü 

açısından yararlı olacaktır. 

E.3.2. Arazi Problemleri 

Sivas Ġli topraklarında tarımı sınırlayıcı sorunlar olarak tuzluluk, alkalilik, drenaj 

yetersizliği, taĢlılık ve su erozyonunu sayabiliriz. Çorak arazi olarak tanımladığımız ve 

bitkilerin geliĢmesine zarar verecek derecede tuz, yüksek kalevilik ve aĢırı değiĢebilir sodyum 

içeren ya da bunlardan birine veya ikisine sahip olan toprak miktarı 23.043 hektardır. Drenaj 

sorunu olan yani toprak yüzeyi ve profilindeki bitkiye zarar veren fazla suyun denetimli bir 

Ģekilde uzaklaĢtırılamadığı arazi miktarı ise 11.359 hektardır. Bunların toplamı ise 34.455 

hektardır. TaĢlılık görülen 120.421 hektar alanda 32.832 hektarı II., III. ve IV. sınıftır. Bu 

topraklar yüzeyde veya profil içinde bitki geliĢimini aksatacak ve tarım makinalarının 

çalıĢmasını zorlaĢtıracak derecede taĢ bulundururlar. 

- 141 -

Ġlimizde yer alan topraklarının en önemli sorunu su erozyonudur. Çoraklık, yaĢlık ve 

taĢlılık sorunu olan arazilerin toplamı 154.876 hektar olmasına karĢılık su erozyonu 2.519.043 

hektar alanda, yani il topraklarının % 88' inde etkilidir. I. sınıf arazilerle II. sınıf arazilerin 

büyük bir kısmı dıĢında tüm topraklarımızda etkin olan su erozyonu, toprak üzerinde hareket 

eden suyun, toprak parçacıklarını bulunduğu yerden kopararak baĢka yerlere taĢıması olayıdır. 

Sivas‟ta 827.612 hektar II., III. ve IV. sınıf arazilerin 747.862 hektarında orta ve 

Ģiddetli derecede erozyon hüküm sürmektedir. 

Orta derecede erozyonda üst toprağın % 25‟i ile % 75‟inin taĢındığı, Ģiddetli erozyonda 

ise üst toprağın tümü ile alt toprağın yarısından azının taĢınmıĢ olduğu dikkate alınırsa iĢlemeli 

tarım yapılan arazilerin giderek verimsizleĢtiği ve tamamen elden çıkmak üzere olduğu 

görülür. VI. ve VII. sınıf arazilerde durum daha da vahimdir. 1.766.408 hektar VI. ve VII. sınıf 

arazilerin tamamına yakınında, 1.745.642 hektarında orta Ģiddetli ve çok Ģiddetli derecede 

erozyon olmaktadır. Bunun da % 37‟sini Ģiddetli, % 61‟i çok Ģiddetli derecededir. BaĢka bir 

deyiĢle 1.072.026 hektar alanda üst toprak tamamen, alt toprağın da yarısından fazlası 

taĢınmıĢ, arazide kırıklı ve çatlaklı ana kaya ortaya çıkmıĢtır. Bu durum arazilerin tesirli toprak 

derinliğine göre sınıflanmasından da açıkça görülmektedir. Tesirli toprak derinliği 1.076.464 

hektar da 20 cm‟den daha az, 975.340 hektar da ise 20-50 cm arasındadır. Yani toprakların % 

74‟ü sığ ve çok sığ özelliktedir. 

Toprak erozyonunu önlemenin birinci ilkesi, her araziyi doğal yeteneğine uygun 

kullanmaktır. Oysa arazilerin kullanımı bölümünde görüldüğü gibi mera, çayır ve orman 

olması gereken V., VI. ve VIII. sınıf 346.647 hektar alan sürülmekte, 720.400 hektar iĢlemeli 

tarım yapılan II. ve IV. sınıf arazilerde ise toprak koruma çalıĢmalarına gereken önem 

verilmemektedir. Meralarda erken ve aĢırı otlatma yapılması, ormanların tarla açma, hayvan 

otlatma ve aĢırı kesimlerle zayıflatılması, buna karĢılık hiçbir iyileĢtirici ve koruyucu önlem 

alınmaması erozyonu artırmaktadır. Sivas‟ta arazinin % 63‟ünü dik ve sarp eğimli olması da 

erozyonun yaygın oluĢunun nedenlerinden biridir. 

Erozyonun durdurulmaması ovadaki tarımsal üretimi de tehlikeye sokar. TaĢkınlar 

tarım, yerleĢim ve ulaĢım alanlarına zarar verecek boyutlara ulaĢır. Erozyonla yalnız toprak 

değil, su ve bitki besin maddesi de kaybolur. TaĢınan malzemeler, taban arazilerin yüzeyini 

- 142 -

örterek verimsizleĢtirir; gölet, baraj gibi tesislere dolarak ömürlerini kısaltır. Akarsular 

düzensiz ve bulanık akar, su kaynakları kurur. Bugün erozyonun nedenleri ve bunların çözüm 

yolları bilinmektedir. Ancak konuya gereken önem verilmediğinden sorun giderek 

büyümektedir. Toprak korumada gecikmenin bir yıl sürmesi, doğanın en az 10-15 yıllık 

ürününün yitirilmesi anlamına gelmektedir. 

Sonuç olarak; Ġl topraklarının büyük çoğunluğu Kızılırmak Havzası içerisinde yer 

almaktadır. Havza jeolojisi itibariyle jips serileri ile kaplıdır. Bu nedenle sular genellikle tuzlu 

olup, taban arazilerde ise akaçlama (drenaj) ve çoraklık sorunu vardır. Sivas Ġli Toprak 

Kaynağı Envanterine göre 23.043 ha arazide çoraklık, 34.455 ha arazide ise drenaj sorunu 

vardır. Bu arazilerin tamamının taban araziler olduğu düĢünülür ise sorunun ciddiyeti daha iyi 

ortaya çıkmaktadır. Yine aynı envantere göre 2.515.643 ha arazide su erozyonu sorunu vardır. 

Sivas Ġli toplam arazi varlığının (meskun arazi ve su satıhları hariç) 92.848.767 ha olduğu 

bilindiğine göre bu durum Ġl topraklarının % 88‟i su erozyonuna maruzdur. Her yıl Kıbrıs 

Adası kadar toprağımızın denizlere taĢınması, ülkemiz su erozyonu sorununun Sivas Ġlinde 

çok daha büyük boyutlarda (% 88) olduğu görülmektedir. 

Sivas Ġlinde YanlıĢ Arazi Kullanımının Neden Olduğu Toprak ve Su Kayıpları 

Sivas‟ın arazilerinin 330.524 hektarı orman ve fundalıktır. Bu ormanların çoğunluğunu 

oluĢturan iğne yapraklı ağaçlar, erozyona karĢı koruyucu olmakla birlikte, üzerinde 

bulundukları toprak, geniĢ yapraklı ağaçların bulunduğu orman toprağı kadar suyu 

depolayamazlar. Koyulhisar ve Belcik bölgelerinde iyi nitelikli ormanlar vardır. Ancak bu 

ormanların yıllık toplam odun üretimi yerel gereksinmeyi bile karĢılayamamaktadır. 

Ormanların tarla açma, hayvan otlatma ve aĢırı kesimlerde zayıflatılması sorunu henüz 

çözümlenmiĢ değildir. Ġlde otlak olarak kullanılan 1.207.916 hektar alanda hiçbir koruyucu ve 

iyileĢtirici önlem alınmadan, erken ve aĢırı otlatma yapılmaktadır. 

YağıĢların azlığından dolayı et veriminin düĢük olmasına karĢılık hayvan sayısı 

fazladır. Bu nedenle otlaklardaki bitki örtüsü her geçen gün seyrekleĢmekte, erozyon artmakta 

ve giderek azalan toprak yağıĢın da daha azını alabilmektedir. Otlaklardan tarla açmanın 

önüne geçilmediğinden otlak alanları devamlı küçülmekte; sürülen alanlar ise 10-15 yıl sonra 

artık otlak olarak kullanılamayacak derecede toprağını yitirecektir. 

- 143 -

Ġl topraklarının 638.878 hektarı her türlü kullanıma ve iĢlemeli tarıma elveriĢli I., II. ve 

III. sınıf arazilerdir. 260.000 hektar alanda ise yoğun koruyucu önlemler alınarak sürüm 

yapılabilir. Oysa ki bugünkü durumda 1.200.000 hektar alan toprak koruma önlemleri 

alınmadan iĢlenmekte; otlak olarak kullanılması gereken dik eğimli, sığ topraklı VI. ve VII. 

sınıf arazilerin sürülmesi bunun yanında yağıĢlar yetersiz olduğundan ve sulama da 

yapılamadığından sürülen arazilerin % 90‟ında nadas uygulanması erozyonu daha da 

hızlandırmaktadır. 


Altın, A., 1998, Yeraltısuyu Kirliliği, C.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Semineri, 

Sivas, 43 s. 

Beyazıt, N., ve Bali, U., 1996, Sivas'ta hava kirliliği ve meteorolojik parametrelerle 

iliĢkisinin araĢtırılması, I. Uludağ Çevre Mühendisliği Sempozyumu, Bursa, 551-561. 

Germirli, F., TaĢlı, R., Eremektar, G., 1996, Turistik tesislerde arıtılmıĢ evsel 

atıksuların sulama amaçlı kullanımında patojen mikroorganizmalar, I. Uludağ Çevre 

Mühendisliği Sempozyumu, Bursa, 31-41. 

Karpuzcu, M., 1988, Çevre Mühendisliğine GiriĢ, ĠTÜ Yayınları, Ġstanbul, 345 s. 



SavaĢçı, ġ., 1987, Sivas merkez ilçe atmosferinde kurĢun miktarlarının mevsimlere 

göre değiĢimi, C.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 53 s. 

Tecer, L., 1996, Asit yağmurlarının etkileri ve kontrol önerileri, I. Uludağ Çevre 

Mühendisliği Sempozyumu, Bursa, 587-597. 

- 144 -

F. FLORA - FAUNA VE HASSAS YÖRELER 

F.1. Ekosistem Tipleri 

F.1.1. Ormanlar 

F.1.1.1. Ormanların Ekolojik Yapısı 

Ülkemizde en önemli doğal kaynaklardan birisi de ormanlarımızdır. Ormanlar; ağaç ve 

ağaççık topluluklarının yerleriyle birlikte oluĢturduğu bir ekosistemdir. Ekosistem bütünlüğü 

içinde ortak yaĢam önemli bir yer tutar. Ağaçlar, ağaççıklar, mikroorganizmalar ve hayvanlar 

hep beraber ormanın içerisinde klimatik, topoğrafik ve edafık faktörlerle birlikte bir denge 

halinde varlıklarını sürdürürler. 

Dünyada ve ülkemizde hızla artan nüfus, doğal kaynaklardan aĢırı derecede yararlanma 

zorunluluğunu meydana getirmiĢtir. Böylece gittikçe artan ihtiyaçların, sınırlı doğal 

kaynaklardan karĢılanabilmesi için ileri bir teknoloji geliĢtirilmektedir. Sadece ihtiyaçların 

giderilmesi ve yalnız yararlanma ilkelerini ön planda tutan böyle bir teknolojik ve ekonomik 

geliĢim sağlamak isteyen insan yeteneği, doğa düzenine bağlı kalmaktan ayrılarak çevreyi 

tahrip eden bir faktör haline gelmektedir. Böylece doğal denge zayıflamakta ve hatta bir çok 

yerlerde doğal denge tamamen bozulmaktadır. Buna karĢılık çevreyi koruma bilgisi, anlayıĢ ve 

yeteneği önemli derecede geliĢmemektedir. 

Ormanlar, diğer doğal kaynaklardan ayrı olarak, kendisini yineleyen doğal 

kaynaklarımızdandır. Ormanlarımızda en fazla yıkım Ortaçağ döneminde olmuĢtur. Anadolu 

tarih boyunca bir çok uygarlığın yerleĢmesine, yaĢamasına ve batıĢına sahne olmuĢtur. Birçok 

savaĢlar buralarda olmuĢtur. Bunun sonucu yağmalama, yıkma, bozulma ve aĢırı faydalanma 

ormanlarımızın azalmasına, buna paralel olarak doğal dengenin bozulmasına neden olmuĢtur. 

Bu itibarla ülkemizde toprak kayması, heyelan, çığ felaketleri, sel felaketi gibi doğal afetler 

sık sık gündeme gelmektedir. 

Dolayısıyla ülkemizde ormanların korunması ve geliĢtirilmesi, bazı yasal kuralları da 

beraberinde getirmiĢ ve Tanzimat Fermanı ile birlikte 1839 yılında ilk kez orman örgütü 

kurulmuĢtur. 

Ülkemizde 20,7 milyon hektar ormanlık saha vardır. Buna göre ülke topraklarının % 

27‟si ormanlarla kaplıdır. Ancak ormanlarımız ülkemiz topraklarına dengeli dağılmadığından 

ve % 13‟ü verimsiz olduğundan ağaç serveti, artıĢı ve kalite bakımından yetersiz kalmaktadır. 

- 145 -

Sivas, Karadeniz ikliminden Ġç Anadolu step iklimine geçiĢ zonu üzerinde yer 

almaktadır. YağıĢın yetersiz, vejetasyon mevsiminin kısa, sıcaklık ve hava rutubetinin az 

olması sebebiyle, mevcut ormanlar süratli ve sağlıklı olarak yetiĢememekte, kendini 

yenileyebilmesi de zorlaĢmaktadır. 

Sivas Ġlinde orman alanları açısından durum daha da vahimdir. Sivas Ġlinde 261.399 ha. 

ormanlık alan vardır. Bunun Sivas Ġli topraklarına oranı % 9.18‟dir. Sadece verimli ormanlar 

açısından hesaplandığında bu oran % 2.5‟a düĢmektedir. Bugün itibariyle Sivas topraklarının 

% 80‟i erozyona maruzdur. Topraklar aĢınmıĢ ve sığlaĢmıĢtır. Besin ve organik madde 

bakımından fakirdir. Engebeli-dağlık topoğrafik yapı, bu olumsuzlukları daha da 

artırmaktadır. 

Ġlimizde, ormanların oluĢmasında birinci derecede etkili olan faktör iklimdir. Ġlimizin, 

orman varlığına baktığımızda kuzey bölgelerde (Koyulhisar-SuĢehri) Karadeniz sahil 

ikliminden Ġç Anadolu step iklimi geçiĢ zonu üzerinde bulunan ormanlar genelde Karadeniz 

Bölgesinde yayılım gösteren ibrelilerden göknar, yapraklılardaysa kayın ağacı göze 

çarpmaktadır. Bu her iki ağaç türü ilimizin baĢka bir bölgesinde bulunmamaktadır. 

Ġklim ve toprak faktörlerinin yanı sıra jeolojik ve jeomorfolojik yapının da ormanların 

oluĢması üzerinde etkili olduğu görülmektedir. Ġlin orman varlığı 1200 ile 2600 metre 

rakımlarında bulunmaktadır. En üst rakımlarda (2600 m) ağaç türü olarak ardıç gelmektedir. 

Ardıçtan sonra baĢka bir ağaç türü bulunmamaktadır. Yapraklılarda ise ilin doğal ağaç türü 

meĢedir. MeĢe ağaçları karasal iklim içerisinde orman oluĢturan nadir ağaç türlerinden 

birisidir. 

Yukarıda açıklandığı gibi Karadeniz ikliminin etkisinde kalan bölgelerde DoğanĢar ve 

Koyulhisar ilçesinin Mesudiye tarafında kalan Sisorta bölgesi ile ReĢadiye tarafında kalan 

Tatar bölgesinde kayın, göknar ve sarıçam ağaç türleri bulunmaktadır. Bunun yanı sıra 

ilimizin diğer bölgesinde karasal iklimin hakim olduğu yerlerde; ġerefiye bölgesinde sarıçam, 

ardıç, meĢe ve yaban kavağı, Yavu bölgesinde sarıçam, ardıç, Divriği bölgesinde meĢe ve 

ardıç; Kangal ve Gürün bölgelerinde ardıç, Gemerek ve Çayıralan bölgelerinde sarıçam ve 

meĢe ağaç türlerinden oluĢan ormanlar bulunmaktadır. Ayrıca ilin merkeze bağlı köylerinde ve 

diğer ilçelerin köylerinde az da olsa lokal olarak sarıçam, meĢe ve yaban kavağı ağaç 

türlerinden oluĢan küçük çaplı ormanlar bulunmaktadır (ġekil B.2.1-1). 

- 146 -

F.1.1.2. Ġlin Orman Envanteri 

Ġlin ormanlarının Ġlçelere göre dağılımı ve çeĢitli özellikleri Tablo F.1.1.2-1‟de, ağaç 

türlerine göre orman alanları Tablo F.1.1.2-2‟de, üretim Ģekli ve yıllık ortalama üretim miktarı 

ise Tablo F.1.1.2-3‟te verilmiĢtir. 

Tablo F.1.1.2-1: Sivas İl sınırları içerisinde bulunan ormanların ilçelere göre dağılımı ve çeşitli özellikleri (Sivas Orman İşletme 

Müdürlüğü, 2005). 

Verimli Koru Bozuk Koru Verimli Baltalık Bozuk Toplam 

İlçesi 

Ormanı (Ha) Ormanı (Ha.) (Ha.) Baltalık (Ha.) (Ha.) 

Sivas Merkez 604,5 1.511,0 - 2.010,5 4.126,0 

Altınyayla - - - - - 

Akıncılar 4.387,0 2.580,0 574,0 1.381,0 8.922,0 

Divriği - 8.934,0 866,5 33.970,0 43.770,5 

Doğanşar 22,0 2.838,0 - 1.906,5 4.766,5 

Gemerek 4.887,0 9.407,0 2.104,0 3.346,5 19.744,5 

Gölova - 676,0 - 332,0 1.008,0 

Gürün - 308,0 - 3.058,0 3.366,0 

Hafik 1.467,0 7.226,0 942,5 9.961,5 19.597,0 

İmranlı 225,5 1.205,5 2.380,0 2.773,5 6.584,5 

Kangal - 979,0 - 2.877,5 3.856,5 

Koyulhisar 15.480,0 17.893,5 184,5 5.250,0 38.808,0 

Şarkışla 2.665,0 4.739,5 1.383,5 1.283,5 10.071,5 

Su Şehri 5.028,0 4.607,0 - 7.809,5 17.444,5 

Ulaş - 1.213,5 - 3.047,0 4.260,5 

Yıldızeli 11.353,0 9.709,0 9.562,0 11.835,5 42.459,5 

Zara 2.553,0 13.930,5 1.933,5 14.196,5 32.613,5 

Toplam 48.672,0 87.757,5 19.930,5 105.039,0 261.399,0 

- 147 -

Sivas Ġl sınırları içerisinde toplam 261.399 ha ormanlık alan mevcuttur. Genel alana 

oranladığımızda bu oran %9,1 civarındadır. Ormanların mülkiyeti tamamen devlete aittir. 

Devlet ormanları haricinde köy ormanları, vakıf ormanları yoktur. Ormanların tamamı Çevre 

ve Orman Bakanlığına bağlı olarak Orman Genel Müdürlüğünce iĢletilmektedir. Ormanların 

iĢletilmesi her yıl değiĢkenlik gösterecek Ģekilde yapılmaktadır. 

Tablo F.1.1.2-2: Ağaç türlerine göre orman alanlarımız (Sivas Orman ĠĢletme Müdürlüğü 2005). 

Ağaç Türü 

Alanı (Ha.) 

Ormanlık Alana 

Oranı (%) 

Meşe 135.500 51,84 

Çam 95.000 36,34 

Ardıç 18.830 7,20 

Kayın 3.820 1,46 

Kavak 4.049 1,55 

Gürgen 2.400 0,92 

Göknar 1.800 0,69 

Toplam 261.399 100,00 

Ġldeki ağaçlandırılabilecek 700.000 ha alanın, aĢınıp taĢınmasını engellemek 

bakımından süratle yılda 20.000 ha alanın ağaçlandırılması ve 35 yılda bitirilmesi için gerekli 

yapılaĢma ve finansman kaynağı ivedilikle sağlanmalıdır. Ancak, bu Ģekilde erozyona uğrayan 

topraklar korunabilir. 

- 148 -

Tablo F.1.1.2-3: Sivas İlinde bulunan ormanların kesimiyle yapılan üretim şekli ve yıllık ortalama üretim miktarı (Sivas 

Orman İşletme Müdürlüğü, 2005). 

Emvalin Cinsi 

Birimi 

Sivas İşletme 

Müdürlüğü 

Koyulhisar 

İşletme 

Müdürlüğü 

Sızır İşletme 

Şefliği 

TOPLAM 

Tomruk m 3 1.293 30.337 1.311 32.941 

Tel Direk m 3 0 663 105 768 

Maden Direk m 3 1.481 1.396 2.447 5.324 

Sanayi Odunu m 3 365 13 330 708 

Kağıtlık Odun m 3 1.371 3.670 1.181 6.222 

Lif-Yonga Odunu m 3 3.083 1.013 261 4.357 

Sırık Çubuk m 3 0 0 740 740 

Yakacak Odun Ster 73.019 4.566 5.130 82.715 

F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları 

Ormanlarımızın sayısız yararları vardır. Bunlardan en önemlileri aĢağıda belirtilmiĢtir. 

a) Fotosenteze yeni özümleme sayesinde havadan karbondioksiti (CO 2 ) alıp havaya 

oksijen (O 2 ) verirler. Böylece havanın CO 2 -O 2 dengesini muhafaza eder. 

b) Transprasyon, yani terleme suretiyle havanın nisbi rutubetini artırır. 

c) YağıĢı artırır ve toprağın kuruyup çatlamasına engel olur. 

d)Rüzgara karĢı perde vazifesi görerek, yüzeysel toprak erozyonunu önler, bataklıkları 

kurutur, gürültüye mani olur. 

e) Havada asılı vaziyette kalan toz, duman, is gibi partikülleri bir filtre gibi tutmak 

suretiyle havayı temizler. 

- 149 -

f) Çığ, heyelan, sel, erozyon gibi doğal afetlerin önlenmesinde en önemli etkendir. 

g) Ġçerisinde barındırdığı av ve yaban hayatını biz insanların yararına sunar. 

h) Doğal güzelliği ve renkler ile ruhumuzu dinlendirir, sportif faaliyetler ve turizm için 

en uygun koĢulları içerir. Gezme, dinlenme, eğlenme gibi etkinlikler sağlıklı ve mutlu yaĢam 

için vazgeçilmezdir. 

ı) Su sağlama ve su varlığının korunması ve düzenlenmesini sağlar. 

i) Toprağın verimliliğini koruyarak, tarım için bir sigorta görevini görür. 

j) Bunların yanı sıra ağacın 6.000‟den fazla kullanım yeri olduğu, geliĢen teknoloji ve 

ikame maddelerine rağmen hala önemini koruduğunu düĢünürsek, ormanların bir ülke 

için ne kadar önemli doğal bir kaynak oldukları anlaĢılır. 

F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 

Ġlin ormanlarında kadastro çalıĢmaları yapılmamıĢtır. Bu nedenle ormanların tam 

manasıyla mülkiyet sınırları kesinleĢmemiĢtir. Orman alanları ve sınırlarının fiili durumu 

Amenajman Planı, MeĢcere Haritaları ve l/25.000‟lik ülke haritalarından anlaĢılmaktadır. Fiili 

durum esas alınacak olursa orman alanlarında artıĢ olmuĢtur. Çünkü Ġlde son 40 yıldır 

özellikle kırsal kesimde ormanla iç içe yaĢayan köylü nüfusunun dıĢarıya göç etmesi 

nedeniyle, ormanlara olan tahribat azalmıĢ (otlatma, usulsüz kesme, açma) ve ormanlık 

alanlarda gözle görülür bir artıĢ olmuĢtur. 

Ġlde yasal olarak orman dıĢına çıkarılmıĢ alanlar yoktur. Son 5 yılda toplam 2.701 ha 

açıklık ve boĢ alanlar ağaçlandırılarak orman alanlarına katılmıĢtır. 

F.1.2. Çayır ve Meralar 

Sivas Ġlinin çayır ve meralarının arazi kullanım sınıflamasına göre dağılımı; I.sınıf 

3.150 ha, II. sınıf 12.123 ha, III. sınıf 24.835 ha, IV. sınıf 50.289 ha, V. sınıf 4.719 ha, VI. 

sınıf 120.145 ha ve VII. sınıf 992.655 ha Ģeklindedir. 

- 150 -

Ġldeki çayır ve meraların 25.327 ha orta derin, 318.632 ha. sığ, 840.472 ha'ı çok sığ 

topraklardan meydana gelmektedir. Çayır-mera alanlarının 30.091 ha. 1. sınıf (hafif), 56.941 

ha. 2. sınıf (orta), 255.900 ha 3. sınıf (çok Ģiddetli) ve 864.984 ha'ı 4. sınıf (çok Ģiddetli) su 

erozyonuna maruz bulunmaktadır. Çayır-meraların 8.555 ha'lık kısmında yaĢlık sorunu, 

10.599 ha'lık kısmında çoraklık ve 5.908 ha.lık kısmında da hem toprak hem de drenaj 

problemi vardır. 30.152 ha taĢlı, 30.152 ha kayalı, 3.673 ha hafif tuzlu, 3.755 ha tuzlu, 78. ha 

hafif tuzlu alkali ve 953 ha tuzlu alkali karakterde olup, 734.473 ha çayır-mera da taĢsız bir 

yapı arzetmektedir. Ġlde sorunu olmayan çayır-mera arazisi toplamı 3.846 hektardır. Yine ilin 

çayır-mera potansiyelinin 49.117 ha'ı düz (%0-2), 24.578 ha'ı hafif eğimli (%2-6), 100.497 

ha‟ı orta (%6-12), 181.705 ha‟ı dik (%12-20), 359.057 ha.ı çok dik (%20-30) ve 429.962 ha‟ı 

sarp (%30) olarak tanımlanan bir eğime sahip bulunmaktadır. 

Bu açıklamalardan da anlaĢılacağı üzere meralardaki birinci sorun, sığ toprak ve dik 

yamaç özelliklerinin yanı sıra aĢırı otlatma sebebiyle meydana gelen su ve rüzgar 

erozyonudur. Bunun sonucu olarak toprak yetersizliği ve bitki örtüsünün yok olması gibi 

sorunlar ortaya çıkmaktadır. 

Ġlde genellikle çayırlar temmuz ayına kadar korunup kimi zaman gübrelenmekte ve 

biçilerek hayvanlara yedirilmektedir. Bir kısım çayırlarda yıl boyunca otlatılmaktadır. 

Çayırlar özellikle yaĢlık ve çoraklık gibi sebeplerle yem değeri olmayan çayır sazı, hasır sazı 

ve sinir otu gibi istilacı bitkiler tarafından hızla kaplanmakta, sonuç olarak orta sınıflı çayılar 

meydana gelmektedir. 

Çayırların ortalama verimi yeĢil olarak 450-500 kg/da, kuru olarak 120-130 kg/da dır. 

Faydalanabilir kısmı 350-400 kg/da yeĢil, 95-100 kg/da kuru ot Ģeklindedir. (Toplam kuru ot 

kapasitesinin %20‟si çayırın devamı için otlatılmadan bırakılmadır.) 

Meralarda ise kar kalkınca hatta çoğu zaman tam kalkmadan alacalı halde iken 

küçükbaĢ ve büyükbaĢ hayvanlar meraya sokulmakta, plansız ve bilinçsiz otlatma 

yapılmaktadır. Yeterli yem bitkisi ekimi olmadığı için ilde hayvanlar bir an önce meraya 

çıkmakta ve mümkün olan en geç dönemde içeri alınmaktadır.AĢırı ve sürekli otlatma sonucu 

doğal örtü büyük ölçüde tahrip edildiği için hızı yavaĢlatılamayan ve bitki örtüsü yeterli 

- 151 -

olmadığı için tutunamayan dolu ve yağmur suları yüzey akıĢına geçerek su erozyonuna ve 

daha alt kısımlarda tarım arazilerinde sel baskınlarına sebep olmaktadır. 

1998 yılında çıkarılan Mera Kanunu ile baĢlatılan kadastro çalıĢmalarının zamanla 

tamamlanmasıyla meralar korunabilir ve ıslah edilebilir sahalar haline gelecektir. 

Mevcut durum itibariyle meralardaki ot verimi; Tarım Ġl Müdürlüğü tarafından yıl 

boyunca kafeslerle koruma altına alınan değiĢik mera kesimlerinde temmuz ayında toprak 

seviyesinden yapılan biçim ve yerinde yapılan tartım sonuçlarına göre yeĢil olarak 140-160 

kg/da, % 50 mera payı düĢüldüğünde yeĢil olarak 70-80 kg/da civarındadır. Bu da 18-20 kg/da 

kuru ota eĢdeğerdir. Zaten bölge meralarının toplam kuru ot verimi 30-40 kg/da‟dır. (Soya, 

1997) Islah yöntemlerinin belirlenmesi açısından yapılan değerlendirmeye göre II. Sınıf 

meralar ilde hakim durumdadır. 

F.1.3. Sulak Alanlar 

Sulak alan; Türkiye‟ nin 1994 yılında imzalayarak taraf olduğu Özellikle Su KuĢları 

YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması (RAMSAR) 

SözleĢmesine ve 17.05.2005 tarih ve 25818 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Sulak 

Alanların Korunması Yönetmeliği‟ ne göre “doğal ya da yapay; sürekli ya da mevsimsel; tatlı, 

acı ya da tuzlu, durgun ya da akan su kütleleri, bataklıklar, sulak çayırlar, turbalıklar ve gel-git 

hareketinin çekilmiĢ anında, derinliği altı metreyi aĢmayan deniz suları” olarak 

tanımlanmaktadır. 

Sulak alanlar, biyolojik çeĢitliliğin ve ekolojik dengenin korunması ve devamlılığının 

sağlanması yönünden büyük öneme sahip ekosistemlerdir. Yeraltı suyunu reĢarj ve deĢarj 

ederek, taĢkınların yok edici etkisini azaltarak, taban suyunu dengeleyerek bulundukları 

bölgenin su rejimini düzenlerler. Yine bulundukları çevrenin nem oranını yükselterek baĢta 

yağıĢ ve sıcaklık olmak üzere yerel iklim elemanları üzerinde olumlu etki yaparlar. Tortuları, 

besin maddelerini ve zehirli maddeleri alıkoyarak su kalitesini yükseltirler. 

Ġlimizde irili ufaklı 18-20 adet doğal sulak alan (göl ve sazlık-bataklık türünde) 

mevcuttur. Bunlardan Tödürge, Tecer, UlaĢ, Hafik Büyük G., Lota, Çimenyenice, Kazgölü 

gölleri sürekli göllerden olup diğer göller mevsimsel çekilmelerden etkilenerek yaz sonu ve 

sonbaharda kurumaktadır(Bingöl, Karayün, Tuzlu G., Çoraklık, Çetme, Kemis, Mağara, Gavur 

- 152 -

Gölleri). Kanlı göl, Göğdün, UlaĢ göllerinde drenajla kurutma yapılmıĢ olup 2005 yılında UlaĢ 

gölü Valilik çalıĢması ile kazanılmıĢtır. Bu geri kazanım çalıĢması sulak alanların korunarak 

yaban hayatı yaĢam ortamlarının geliĢtirilmesi ve biyolojik çeĢitliliğin korunması adına atılmıĢ 

örnek bir adımdır. Ayrıca yapay sulak alanlar (baraj gölleri gibi) da yaban hayatı açısından 

önemli yaĢama ortamı haline gelebilmektedirler. 

Ġlimiz sulak alanlarında yapılacak çalıĢmaların planlanması için Sulak Alanların 

Korunması Yönetmeliği‟ ne göre sekreteryası Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğünce yapılan Yerel 

Sulak Alan Komisyonu kurulmuĢtur. 

TÖDÜRGE GÖLÜ 

Ġlçesi 

:Zara 

Rakım :1295 m. 

Göl Alanı 

: 350 ha. büyüklüğünde olan ve üçgen Ģeklinde bir alanı kaplayan 

bu göl,ülkemizin büyük karstik göllerinden biridir.Ortalama derinliği 2 m.,maksimum derinliği 

28 m.dir.. 

Havzası 

Kaynağı 

Göl ve Civarı Florası 

:Yukarı Kızılırmak 

:Karstik yer altı suyu 

:Tek tek söğüt, kavak ağaçları, çayırlık ve ziraat alanları mevcuttur. 

Göl ve Civarı Faunası :Tödürge Gölü‟nde ve çevresinde, 9 takım ve 11 familyaya ait 17 

kuĢ türü kuluçkaya yatmaktadır. Bu türlerin büyük bir çoğunluğu Avrupa‟nın Yaban Hayatı ve 

YaĢam Ortamlarını Koruma SözleĢmesi‟ne göre yüksek derecede koruma statüsüne sahiptir. 

Bunların yanında Tödürge Gölü, burada üreyen Netta rufina(Macar ördeği–40 çift) 

populasyonu nedeniyle Önemli KuĢ Alanları Statüsü kazanmıĢtır. Gölde sazan ve tatlısu 

kolyozu Avrupa Konseyi Koruma Kriterlerine göre tehlike altında ve duyarlı(etkilenebilir), 

yayın ve çöpçü balığı ise etkilenebilir ve nadir türler arasındadır. Ayrıca tatlısu kolyozu 

Avrupa‟nın tehdit altında olan türler listesinde yer alır. Tödürge Gölü, sürüngen faunası 

- 153 -

açısından da önemli bir konuma sahiptir.2005 Ġlkbahar Sayımı:Macar ördeği(80 çift), 

Fiyu(20ad-çift),Karabatak(50-100?), Boz ördek(20 çift), bahri(15 çift),leylek, turna(30 çift), 

sakarmeke(500-1000 ad.), Martı (30-50 ad), , uzunbacak, Çeltikçi (20-30 ad), gri balıkçıl(20- 

30 ad.), erguvani balıkçıl, kara leylek, saz delicesi, kaya kartalı,kızıl Ģahin, atmaca, kerkenez, 

sarıkuyruksallayan, saka. 

Resim F.5.7-1-Tödürge Gölü 

Tödürge Gölü Yaban kazı 

Macar ördeği 

- 154 -

Tödürge gölü kenarında ördek yumurtası 

ULAġ GÖLÜ 

Ġlçesi 

:UlaĢ 


Göl Alanı 

Havzası 

:50 ha. 

: Kızılırmak 

Kaynağı 

:2005 yılında geri kazanılan göl Tecer Irmağı‟ ndan alınan kanalla 

beslenmiĢtir.Asıl su kaynağı yüzeysel sulardır. 

Göl ve Civarı Faunası : 1957 yılında tarım ve mera alanı kazanmak amacıyla bu göller 

drene edilmeden önce her iki göl sahası birbirinden 3-4 m. yüksekliğinde bir yükselti ile 

ayrılmakta ve bir boğazla birleĢmekte olup yağıĢların baĢlaması ile birlikte kabaran göl suları 

bu boğazdan birbirleri ile birleĢmekte idi. Kurutulan alan planlandığı gibi mera olarak 

kullanılmamıĢtır. Çünkü böyle tuzlu toprakların yıkanması uzun yıllar almaktadır. 2005 

yılında küçük olan göl drenajı iptal edilerek gölün geri kazanımı sağlanmıĢtır. Valilikçe 

baĢlatılan bu geri kazanım sonucu ilçe merkezi bitiĢiğinde yer alan gölde Sakarmeke, ördek 

gibi su kuĢları sahaya gelmeye baĢlamıĢtır. Ġlçe merkezi tarafına yapılacak seyir yolu ve 

gözlem kulübeleri ile halkın dinlenme ve yaban hayatını gözlemleme aktivitelerine imkan 

sağlanırken diğer bölümde zaman içerisinde oluĢacak sazlık alanda yaban hayatı geliĢecektir. 

- 155 -

Bu konular çerçevesinde bir geliĢim planı yapılarak göl kenarındaki arazilerin kullanım 

planlaması yapılmalıdır. Bu planlamada yaban hayatının korunması ilk hedefler arasında yer 

almalıdır. 

UlaĢ ilçemiz Hafik gibi zengin sulak alan ve yaban hayatı varlığına sahiptir. Ġlçe 

merkezindeki saydığımız bu göllerden ve Tecer gölünden baĢka Bostankaya köyüne doğru 

Alaçorak(40 ha) ve Kurugöl(50 ha )(sazlık, bataklık türünde) gölleri mevcuttur fakat 

mevsimsel kuraklıklardan çekilmiĢtir. 

TECER GÖLÜ 

Ġlçesi 

:UlaĢ 


Göl Alanı 

Havzası 

:60 ha. 

:Kızılırmak 

Kaynağı 

:Yüzeysel sular ve yağıĢ suları. 

Göl ve Civarı Faunası :Son yıllarda Tecer gölünün su seviyesi azalmıĢtır. Bu durum su 

kuĢları miktar ve çeĢidinde azalmaya neden olmuĢtur. Daha önce gölde görülen Dikkuyruk 

türüne 2005 yılı envanterinde rastlanamadığı gibi elmabaĢ gibi diğer ördek sayı ve çeĢitlerinde 

de azalma görülmüĢtür. Tecer Gölü su kuĢları için çok önemli bir üreme alanı olduğu ve 

suyunda azalma olduğundan 2007 yılında Yerel Sulak Alan Komisyonunca ve UlaĢ 

Belediyesinin de katkıları ile Küçüktatlıcak Deresi‟ nin göle bağlanması projesine 

baĢlanmıĢtır. Birçok sulak alanımız etrafında olduğu gibi bu göl kenarında da tarım 

yapılmaktadır. Gübre kullanımı denetlenemediğinden oluĢabilecek zarar da 

önlenememektedir. Göl, güneydoğu kısmında Tecer Dağı yamaçları ile çevrelenmiĢ olup 

Tecer Dağı‟ nda Çevre ve Orman Bakanlığınca koruma altına alınmıĢ bulunan yaban keçisi 

yaĢamaktadır. 

- 156 -

Tecer Gölü 

ÇĠMENYENĠCE GÖLÜ 

Ġlçesi 

: Hafik ilçesi Çimenyenice ile Yarhisar köyleri arasında 


Göl Alanı 

Havzası 

Kaynağı 

:50-60 ha. 

:Kızılırmak 

:YağıĢ suları ve göl içindeki kaynak ya da kaynaklar. 

Göl ve Civarı Faunası : Ġlimizde su kuĢları için çok önemli bir yaĢam ortamı oluĢturan 

göllerimizdendir. Gölün etrafında bol sazlık vardır. Uzun sazlar su kuĢlarının yuvalarını 

rahatlıkla koruyabilmesine imkân vermektedir. 2005 yılı ilkbaharı gözlemleri: 

Sakarmeke(100), Macar ördeği, Angıt(50 çift), Karabatak=çok, Bahri(2), Saz Kartalı. Ġlkbahar 

göçünde cura kazı görülmektedir. Zengin yaĢama ortamı, barındırdığı çok sayıda su kuĢu ve 

konumu itibariyle ekoturizme kazandırılabilecek bir gölümüzdür. Gölün kuzey bölümüne kuĢ 

gözlem kulesi, seyir terası ve ziyaretçi merkezi gibi tesisler yapılarak bilimsel ve turizm 

amaçlı organizasyonlara dahil edilebilir. Sahada en büyük problem avcı baskısıdır. Bunu göl 

kenarındaki boĢ kovanların çokluğu anlatmaktadır. Bu nedenle sahaya koruma statüsü 

kazandırılmalıdır. Diğer sulak alanlarda olduğu gibi burada da tarım arazileri göl yanına kadar 

- 157 -

ilerlemiĢtir. Suni gübrelerin bu tip yaĢam ortamlarına geçiĢi ile kimyasal maddeler daha geniĢ 

çevrelere yayılmaktadır. 

Çimenyenice Gölü 

AKGÖL-KARAGÖL: Çimenyenice gölünün Çimenyenice-BulakbaĢı köy yolu ile 

ulaĢılabilecek 500 -1000 m. kuzeydoğusunda1 ha ve 3-5 ha. kadar küçük iki göl 

bulunmaktadır. Karagöl olarak adlandırılan küçük göl obruk türünde bir jeolojik oluĢumdur ve 

etrafındaki çam ağaçları ile çok güzel bir görüntü vermektedir. Akgöl denen gölde ise 

tarafımızdan sonbaharda çekilme ve yüksek oranda ötrofikasyon 

gözlemlenmiĢtir.Çimenyenice gölünün 2 km. güneydoğusunda 6-7 ha. büyüklüğünde ve 

karagöle benzer bir göl daha vardır ki Çan Gölü ya da Kızılçam Gölü denir. 

Akgöl 

Karagöl 

- 158 -

KURUGÖL 

Ġlçesi 

:Hafik ilçesine bağlı Gedikçayırı ve Alçıören köyleri sınırları içinde 

kalır, AhmetuĢağı köyü yakınlarında yer alır. 


Göl Alanı 

Havzası 

Kaynağı 

:100 ha. 


:Yüzeysel sular 

Göl ve Civarı Faunası :Göl, yakın çevresinde yerleĢim birimi bulunmadığından insan 

etkisinden uzak kalmıĢ, su kuĢları için önemli bir sucul ekosistem olma özelliği kazanmıĢtır. 

Göl,aynası ve etrafındaki yaklaĢık 20 ha. büyüklüğündeki bataklık ve sazlık alan ile yerli ve 

göçmen birçok yaban hayvanına üreme ve barınma imkanı vermektedir.Gölün suyu sonbahar 

ve kıĢın baĢında yürüyerek geçecek kadar azalmaktadır. Mart ayıyla birlikte göçmen kuĢlar 

gelmekte, göçmen ve yerli kuĢlar Mart-Nisan-Mayıs(Haziran ortalarına kadar) aylarında sazlık 

alanda kuluçkaya yatarak yavrulamaktadır. Bu üreme döneminin arkasından Haziran – 

Temmuz-Ağustos-Eylül aylarında yavru büyütme dönemini geçirerek eylül sonunda göç 

etmektedirler.2005 yılı ilkbaharı gözlemleri: Bol miktarda turna, angıt ve bunun yanında 

balıkçıl türleri. Göl düzlük alanda ve etrafı açık olduğu için gözlem yapabilmek için kamuflaj 

Ģarttır. YeĢil dallarla kaplanmıĢ tahta bir kafes çok soğuk olmayan aylarda bu iĢ için idealdir. 

Göl kenarındaki boĢ kovanların fazlalığı avcı baskısını göstermektedir. Kurugöl ve 

Çimenyenice gölleri yabanıl alan özelliğini büyük oranda korumuĢ sulak alanlarımızdandır. 

Kurugöl‟ de Mayıs ayında sayılamayacak kadar turna ve angıt gözlenebilir. 

- 159 -

Kurugöl 

BĠNGÖL 

Ġlçesi 

: Merkez ilçesi Bingöl köyü yakınında 


Göl Alanı 

Kaynağı 

: 30 ha 

:Yüzeysel sular 

Göl ve Civarı Faunası :YağıĢ suları ile beslenen gölde göl aynası sonbaharda iyice 

küçülmekle birlikte özellikle ilkbaharda yağıĢların artmasıyla çok sayıda yaban hayvanı 

beslenmekte ve barınmaktadır. Sazların yeterli olmaması, gölün konumunun anayol kenarı 

olması, Sivas merkezine 5 km. mesafede yer alması gibi nedenlerle su kuĢları bu gölü üreme 

alanından çok barınma alanı olarak kullanmaktadır.2005 yılı ilkbaharı gözlemleri:Güvercin, 

Mahmuzlu kızkuĢu, Uzun bacak, Akça(Cılıbıt)(30-40), Angıt(20), YeĢilbaĢ(2), Tepeli 

toygar(50-100), çayır incir kuĢu(çok), Akkuyruksallayan, turna, büyükbaĢtankara, saka. 

Mevsimsel kuraklıklar bütün sulak alanları olduğu gibi bu gölü de etkilemiĢtir. Suyun 

çekilmesini önlemek için gölün baĢka bir su kaynağıyla desteklenmesi mümkün 

görünmemektedir. Göl civarında yoğun avcı baskısı vardır. Köylünün koruma çabalarına 

rağmen bu baskı yaban hayatını çok olumsuz etkilemektedir. 

- 160 -

Bingöl 

Turna yumurtası 

KARAYÜN 

Ġlçesi 

: Ġl merkezine 28 km. uzaklıkta olan Karayün Köyü‟ nün güneyinde 


Göl Alanı 

:60 ha. 

Kaynağı 

: Yumucak Tepe‟ nin kuzeyi ve batısındaki 2 ad. göze ve gölün 

doğu kısmındaki dağınık daha küçük gözeler. Ayrıca yağıĢ suları. Ġlkbaharda taban suyunun 

çoğalmasıyla göl oldukça yükselmektedir. 

Göl ve Civarı Faunası : Bol miktarda turna ve angıt . 1988 yılında köy halkının otlak 

kazanmak amacıyla gölün kurutulması talebi üzerine DSĠ tarafından drenaj kanalı yapılarak 

Ġslim deresi ile Kızılırmak‟ a bağlanmıĢtır. Ancak köylünün hem alanı mera olarak 

kullanamaması ve hem de yaban hayvanlarının artık gelmemesinden üzüntü duymaları üzerine 

DSĠ tarafından yapılan drenaj kanalı iptal edildikten sonra (2004 yılı sonbaharında) 2005 yılı 

ilkbaharında gölde su toplanmıĢ fakat 2005 yılı sonbaharında su tamamen çekilmiĢtir. Ġl Çevre 

ve Orman Müdürlüğünce gölün restorasyonu çalıĢması yapılmıĢtır. Zaman içerisinde gölün 

eski halini kazanması beklenmelidir. 

- 161 -

Karayün 

GÖĞDÜN-BALIKLIKAYA 

Ġlçesi 

:Hafik-Göğdün köyü 


Göl Alanı 

Havzası 

:150 ha.(80 ha.kısım 1979 yılında kurutulmuĢtur) 

: Kızılırmak 

Kaynağı 

: Sivas civarındaki en büyük debili kaynaklar olan Göğdün ve Seyfe 

kaynakları bu birimden boĢalan karst kaynaklarıdır. 

Göl ve Civarı Faunası : Göğdün gölü gölalanı içinde kaynayan ziyaret pınarı kaynağı ve 

yeraltı suları kaynağı ile beslenmektedir. Ziyaret pınarı kaynağı gölün bataklık alanı içinde bir 

dere gibi akıntı oluĢturup, rakımın düĢtüğü Baklavı tepe mevkiinde Kızılırmak ile 

birleĢmektedir. Seyfe kaynağı, Göğdün kaynağının 5 km. batısında alüvyon jips sınırında 

jipslerden boĢalmaktadır. Kaynak suyu üç ayrı noktadan boĢalmakta ve Kızılırmak‟a karıĢımı 

öncesinde bölgede büyük bir sulak alan oluĢturmaktadır. Tuzlu ve sodalı olan ve kıĢın 

donmayan suyu özelliği ile su kuĢları için Sivas‟ ta en önemli üreme, barınma ve göç zamanı 

konaklama yeridir.2004 yılında Sivas Valiliğince kurulan Komisyon tarafından kurutulan 

- 162 -

alanın geri kazanılması gerektiği sonucuna varılmıĢtır. Sosyal baskının azaltılarak halkın 

konuyu sahiplenmesi için çalıĢmalar devam etmektedir. 

Göğdün-Ziyaret pınarı(Göl drenaj kanalı ile Kızılırmak’ a bağlanmıştır). 

Balıklıkaya 

- 163 -

HAFĠK BÜYÜK GÖL 

Ġlçesi 

: Hafik ilçe merkezine 2-3 km. mesafede 


Göl Alanı 

Havzası 

:60 ha. 


Kaynağı : 

Göl ve Civarı Faunası : Gölün kuzeybatı kesiminde 6 ha. büyüklüğünde bir ada vardır. 

Gölün batı kesiminde özel sektörce iĢletilen lokanta ve piknik alanları vardır. Diğer kenarlarda 

sazlık mevcut olup bu kesimler su kuĢları için uygun üreme alanıdır. Gölde balık bulunması 

nedeniyle su kuĢları beslenmek için bu gölü kullanmaktadır. Sakarmeke, karabatak, boz ördek 

türleri yaĢamaktadır. Ayrıca Hafik-Yarhisar arasında Hafik ilçesine 3-4 km. mesafede 

birincisinin büyüklüğü 6 ha., ikincisinin ise 8 ha. olan Lota gölleri mevcuttur ki lezzetli balığı 

vardır. 

Hafik Gölü 

- 164 -

KEMĠSGÖLÜ 

Ġlçesi 

: Hafik ilçesi DıĢkapı köyü yakınında 


Göl Alanı 

Havzası 

:50 ha. 


Kaynağı 

: YağıĢ suları ve ilkbaharda taban suyunun yükselmesiyle su 

seviyesi yükselmekte, sonbaharda düĢmektedir. 

Göl ve Civarı Faunası : Çok sayıda turna gözlenmiĢtir. Taban suyunun düĢtüğü ve yazın 

oluĢan buharlaĢma ile birikinti suyun kaybolduğu bu sulak alan sonbaharda çekildiğinden 

sazlıklar susuz kalmaktadır. 

Kemis gölü 

Mağara Gölü 

Ġlçesi 

Rakımı 

Göl Alanı 

: Sivas-Hafik 

:1.286 m 

: 21 ha. 

- 165 -

Havzası 

Kaynağı 

: Yukarı Kızılırmak 

: Yüzeysel sular 

Göl ve civarı faunası : Gölde hem insan müdahalesinin olmaması, hem de sucul ekosistemin 

zenginliği ve bitki çeĢitliliği su kuĢlarının üremesine müsait bir ortam oluĢturmaktadır 

Mağara Gölü‟nün hemen yakınında TaĢlı Göl ve Bezirci Göl gibi küçük göller de 


Gölün rakımı 1.286 m‟dir. Ancak hemen yakınında yer alan tepenin rakımı 1.350 

m‟dir. Tepenin eteğinde oldukça büyük ve çok sayıda mağara bulunmaktadır 

Mağara gölü 

- 166 -

Kazgölü 

F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 


F.2. Flora 

F.2.1. Habitat ve Toplulukları 

Bu konuda herhangi bir çalıĢma yapılmamıĢtır. 

F.2.2. Türler ve Populasyonları 

Yapılan literatür taraması sonucunda; 1999 yılı sonu itibarı ile Sivas‟ta 1395 vasküler 

bitki türü bulunmaktadır. Olaya takson düzeyinde bakarsak bu sayı 1508‟e ulaĢmaktadır. 

Ülkemizde yaklaĢık olarak 9000‟in üzerinde bitki türü (takson olarak 10482) bulunduğu 

düĢünülürse, bu sayı bir hayli yüksektir. YaklaĢık olarak, ülkemizde bulunan bitki türlerinin % 

15,5‟i Sivas‟ta bulunmaktadır. Takson düzeyinde bakıldığında bu oran % 14.4‟tür (Tablo 

F.2.2-1). Bu 1508 taksondan 57 tanesi sadece Sivas‟ta bulunan endemiklerdir. 363 tanesi ise 

hem Sivas‟ta hem de Sivas Ġli dıĢında bulunan endemiklerdir. Böylece, Sivas‟taki endemik 

bitki taksonu sayısı 420‟ye ulaĢmaktadır. Yani, Sivas‟taki 1508 bitki taksonunun % 27,9‟u 

endemiktir. 

- 167 -

Tablo F.2.2-1: Ülkemiz ve Sivas’ta yayılım gösteren eğreltiler ve tohumlu bitkilere ait, toplam familya, cins, tür ve taksonlar 

(Dönmez, 2005). 

Türkiye Florası 

Sivas Florası 

Divisio 

Familya 

Sayısı 

Cins 

Sayısı 

Tür 

Sayısı 

Takson 

Sayısı 

Familya 

Sayısı 

Cins 

Sayısı 

Tür 

Sayısı 

Takson 

Sayısı 

Pteridophyta 21 28 85 99 3 3 4 4 

Spermatophyta 

152 

1195 


10383 

85 

442 

1391 

1504 

Gymnospermae 

4 

8 

22 

27 

3 

3 

7 

7 

Angiospermae 

148 

1187 

8685 

10356 

82 

439 

1384 

1497 

Dicotyledoneae 

121 

912 

7295 

8691 

67 

355 

1175 

1277 

Monocotyledoneae 

27 

275 

1390 

1665 

15 

84 

209 

220 

TOPLAM 173 1223 8792 10482 88 445 1395 1508 

Sivas‟ta bulunan 1395 türün 4‟ü Eğreltilere ait, geri kalan 1391‟i ise Tohumlu Bitkilere 

aittir. Bu 1391 türün 7‟si Gymnosperm, 1384‟ü Angiospermdir. Angiospermlere ait 1384 

türün 1175‟i Dikotil, 209‟u Monokotildir. 

Olaya takson düzeyinde bakıldığında; Sivas‟ta 1508 takson bulunmaktadır. Bunların 

4‟ü Eğreltilere ait, geri kalan 1504‟ü Tohumlu Bitkilere aittir. 1504 taksonun 7‟si 

Gymnosperm, 1497‟si Angiospermdir. Angiospermlere ait 1497 taksonun 1277‟si Dikotil, 

220‟si Monokotildir. 

Türkiye florası biraz öncede söylendiği gibi yaklaĢık olarak 9000 civarında türden 

oluĢmaktadır. Olaya takson düzeyinde baktığımızda bu sayı 10482‟ye yükselmektedir. 

Ülkemizde bulunan 10482 takson; Eğreltiler dahil 173 vasküler bitki familyasıyla temsil 

edilmektedir. Bu 173 familyanın 21‟i Eğreltilere ait, geri kalan 152‟si ise Tohumlu Bitkilere 

aittir. Bu 152 familyanın 4‟ü Gymnospermlere ait, 148‟i Angiospermlere aittir. 

Angiospermlere ait 148 familyanın 121‟i Dikotillere ait, 27‟si ise Monokotillere aittir. 

Sivas‟ta; Eğreltilere ait 3 familya, Tohumlu Bitkilere ait 85 familya bulunmaktadır. 

Spermatofitlere ait bu 85 familyanın 3‟ü Gymnospermlere (açıktohumlulara) aittir. Geri kalan 

- 168 -

82 familya ise Angiospermlere (kapalı tohumlulara) aittir. Angiospermlere ait 82 familyanın 

15‟i Monokotiledonlara ait, geri kalan 67 familya ise Dikotillere aittir. 

Ülkemizde bulunan ve florada verilen 1223 cinsin kategorilere dağılımı ise Ģöyledir: 

Pteridophyta 28, Spermatophyta 1195. Spermatophyta‟ya ait 1195 cinsin 8‟i Gymnospermae, 

1187‟si Angiospermae bölümleri altında yer almaktadır. Bu 1187 cinsin 912‟si 

Dicotyledoneae, 275‟i Monocotyledoneae sınıflarına aittir. 

Sivas‟ta eğreltilere ait 3 cins, tohumlu bitkilere ait 442 cins bulunmaktadır. Bu 442 cinsin 

3‟ü Gymnospermlere, 439‟u Angiospermlere aittir. Bunların 355‟i Dikotillere ait, 84‟ü ise 

Monokotillere aittir. 

Tablo F.2.2-2: Türkiye ve Sivas’ta takson sayısı bakımından en büyük on familya (Dönmez, 2005). 

Familya Adı 

Türkiye’deki 

Takson 

Sayısı 

Sivas’taki 

Takson 

Sayısı 

Oranı (%) 

1. Asteraceae (papatyagiller) 1363 235 17.2 

2. Fabaceae (baklagiller) 1128 165 14.6 

3. Lamiaceae (ballıbabagiller) 730 104 14.2 

4. Brassicaceae (hardalgiller) 581 94 16.2 

5. Poaceae (bugdaygiller) 613 89 14.5 

6. Scrophulariaceae (sıracaotugiller) 663 84 12.7 

7. Caryophyllaceae (karanfilgiller) 556 81 14.6 

8. Apiaceae (maydanozgiller) 447 65 14.5 

9. Liliaceae (zambakgiller) 437 64 14.6 

10. Rosaceae (gülgiller) 320 53 16.6 

Tablo F.2.2-2‟de; Türkiye‟de takson sayısı en fazla olan ilk on familyanın ülkemizdeki 

toplam takson sayıları, Sivas‟taki toplam takson sayıları ve bunların ülkemizdeki toplam 

takson sayısına oranları (% olarak) verilmiĢtir. 

- 169 -

Tablo F.2.2-3‟de; Türkiye‟de takson sayısı bakımından en zengin on cinsin takson 

sayıları, bunların Sivas‟taki takson sayıları ve toplam takson sayısına oranları verilmiĢtir. 

Tablo F.2.2-3: Türkiye ve Sivas’ta takson sayısı bakımından en zengin on cins (Dönmez, 2005). 

Cins Adı 

Türkiye’deki 

Takson Sayısı 

Sivas’taki 

Takson Sayısı 

Oranı (%) 

1. Astragalus (geven) 429 68 15.8 

2.Centaurea 

(peygamberçiçeği) 

215 29 13.5 

3. Verbascum (sığırkuyruğu) 376 27 7.2 

4. Salvia (adaçayı) 92 26 28.3 

5. Silene (Salkımçiçeği) 

147 

24 

16.3 

Allium (yabanisoğan) 

166 

24 

14.5 

6. Veronica (yavşanotu) 99 23 23.2 

7. Alyssum 

104 

18 

17.3 

Scorzonera 

50 

18 

36.0 

8. Tanacetum 

59 

17 

28.8 

Galium (yoğurtotu) 

116 

17 

14.6 

Campanula (çançiçeği) 

113 

17 

15.0 

9. Onosma (emzikotu) 

95 

15 

15.8 

Achillea (civanperçemi) 

46 

15 

32.6 

Hypericum (binbirdelikotu) 

94 

15 

15.9 

10. Anthemis (papatya) 

80 

14 

17.5 

Euphorbia (sütleğen) 

106 

14 

13.2 

Scrophularia (sıracaotu) 

75 

14 

18.7 

- 170 -

Tablo F.2.2-4: Türkiye ve Sivas’ta takson sayısı bakımından en zengin on familya ve bunların endemik takson sayıları ve 

toplam endemik takson sayılarına oranları (Dönmez, 2005). 

Familya Adı 

1. Asteraceae (papatyagiller) 

Türkiye’deki Endemik 

Takson Sayısı ve Toplam 

Takson Sayısına Oranı 

Sivas’taki Endemik Takson 

Sayısı ve Türkiye’deki Endemik 

Takson Sayısına Oranı 

430 (% 38.0) 67 (% 15.9) 

2. Fabaceae (baklagiller) 

3. Lamiaceae (ballıbabagiller) 

4. Brassicaceae (hardalgiller) 

5. Poaceae (bugdaygiller) 

6. Scrophulariaceae 

(sıracaotugiller) 

7. Caryophyllaceae (karanfilgiller) 

8. Apiaceae (maydanozgiller) 

9. Liliaceae (zambakgiller) 

10. Rosaceae (gülgiller) 

375 (% 39.1) 57 (% 15.2) 

240 (% 44.2) 44 (% 18.3) 

194 (% 38.1) 36 (% 18.6) 

50 (% 10.4) 8 (% 16.0) 

241 (% 52.3) 35 (% 14.5) 

187 (% 40.2) 29 (% 15.5) 

117 (% 28.1) 15 (% 12.8) 

118 (% 30.4) 18 (% 15.3) 

46 (% 18.8) 5 (% 10.9) 

Tablo F.2.2-4‟te ise; Türkiye‟de takson sayısı bakımından en zengin ilk on familyanın 

endemik takson sayıları, bunların Sivas‟taki endemik takson sayıları ve toplam endemik 

takson sayılarına oranları verilmiĢtir. 

Endemik taksonlar açısından en zengin on familya bir Tablo F.2.2-5‟te verilmiĢtir. 

- 171 -

Tablo F.2.2-5: Sivas’ta endemik taksonlar açısından en zengin ilk on familya 

(Dönmez, 2005). 

Familya Adı 

Sivas’ta Bulunan 

Endemik Takson 

Sayısı 

1. Asteraceae (Papatyagiller) 67 

2. Fabaceae (Baklagiller) 57 

3. Lamiaceae (Ballıbabagiller) 44 

4. Scrophulariaceae (Sıracaotugiller) 35 

5. Brassicaceae (Turp-hardalgiller) 36 

6. Caryophyllaceae (Karanfilgiller) 29 

7. Boraginaceae (Hodangiller) 22 

8. Liliaceae (Zambakgiller) 18 

9. Apiaceae Maydanozgiller) 15 

10. Rubiaceae (Kökboyasıgiller) 11 

Sivas yöresindeki flora 88 familya altındaki 445 cinse bağlı, 1395 bitki türünden (1508 

takson) oluĢmaktadır. Bu bitkilerin listesi, Davis (1965-1985)‟in editörlüğünü yaptığıa “ Flora 

of Turkey and the East Aegean Islands” adlı eserdeki sıralamaya uygun Ģekilde aĢağıda 

verilmiĢtir. 

PTERIDOPHYTA (Eğreltiler) 

EQUISETACEAE 

Equisetum ramosissimum, E. arvense 

- 172 -

ATHYRIACEAE 

Cystopteris fragilis 

ASPIDIACEAE 

Dryopteris filix-mas 

SPERMATOPHYTA (tohumlu bitkiler) 

GYMNOSPERMAE (açık tohumlular) 

PINACEAE 

Pinus sylvestris 

CUPRESSACEAE 

Juniperus communis subsp. nana, J. oxycedrus subsp. oxycedrus, J. Sabina, J. 

foetidissima, J. excelsa 

EPHEDRACEAE 

Ephedra major 

- 173 -

ANGIOSPERMAE (Kapalı Tohumlular) 

MAGNOLIOPSIDA (DICOTYLEDONEAE-Çift Çenekliler) 

RANUNCULACEAE 

Nigella orientalis, N. segetalis, N. arvensis var. anatolica, N. arvensis var. glauca, N. 

sativa, N. nigellastrum, Caltha polypetala, Delphinium dasystachyum, D. kurdicum, Consolida 

scleroclada C. regalis subsp. paniculata var. paniculata, C. armeniaca, Anemone narcissiflora 

subsp. willdenowii, A. blanda, Adonis microcarpa, A. aestivalis subsp. aestivalis, Ranunculus 

sericeus, R. brachylobus subsp. brachylobus, R. dissectus subsp. huetii, R. repens, R. argyreus, 

R. ficaria subsp. ficariiformis, R. kotschyi, R. damascenus, R. arvensis, R. trichophyllus, R. 

fibrillosus, R. sprunerianus, Thalictrum isopyroides, T. minus var. minus, T. minus var. majus, 

T. minus var. microphyllum, T. simplex 

BERBERIDACEAE 

Berberis vulgaris, Leontice leontopetalum subsp. leontopetalum 

PAPAVERACEAE 

Glaucium corniculatum subsp. corniculatum, G. corniculatum subsp. refractum, G. 

leiocarpum, G. acutidentatum, Papaver bracteatum, P. tauricola, P. triniifolium, P. 

armeniacum, P. minus, P. argemone, Hypecoum imberbe, H. pendulum, Corydalis solida 

subsp. solida, C. rutifolia subsp. erdelii, Fumaria cilicica, F. parviflora, F. asepala, 


Brassica elongata, Diplotaxis tenuifolia, Eruca sativa, Crambe tataria, C. orientalis var. 

orientalis, Conringia planisiliqua, C. persica, C. perfoliata, Lepidium caespitosum, Capsella 

- 174 -

ursa-pastoris, Isatis cappadocica subsp. cappadocica, I. cappadocica subsp. alyssifolia, I. 

cappadocica subsp. subradiata var. subradiata, I. sivasica, I. glauca subsp. glauca, I. glauca 

subsp. iconia, I. glauca. subsp. exauriculata, Coluteocarpus vesicaria subsp. vesicaria, Iberis 

taurica, Heldreichia rotundifolia, Aethionema lepidioides, Ae. cordatum, Ae. speciosum, Ae. 

caespitosum, Ae. membranaceum, Ae. armenum, Thlaspi arvense, T. annuum, T. violascens, 

Cochleria sempervivum, C. aucheri, Boreava orientalis, Euclidium syriacum, Neslia apiculata, 

Tchihatchewia isatidea, Physoptychis haussknechtii, Bunias orientalis, Fibigia clypeata, 

Bornmuellera cappadocica, Alyssum stylare, A. alyssoides, A. dasycarpum, A. macropodum 

var. macropodum, A. xanthocarpum, A. pseudo-mouradicum, A. armenum, A. bornmuelleri, A. 

caespitosum, A. tetrastemon, A. lepidoto-stellatum, A. paphlagonicum, A. sibiricum, A. 

peltarioides subsp. virgatiforme, A. virgatum, A. minutum, A. strictum, A. hirsutum, Draba 

nemorosa, D. huetii, Erophila verna subsp. spatulata, Arabis caucasica subsp. caucasica, 

Arabis caucasica subsp. brevifolia, A. nova, Turritis glabra, T. laxa, Barbarea minor var. 

eriopoda, Cardamine uliginosa, Matthiola anchoniifolia, M. ovatifolia, Chorispora tenella, 

Hesperis breviscapa, H. bicuspidata, Anchonium elichrysifolium subsp. cilicicum, A. 

elichrysifolium subsp. canescens, Erysimum lycaonicum, E. pulchellum, E. alpestre, E. 

leptophyllum, E. thyrsoideum subsp. thyrsoideum, E. uncinatifolium, E. diffusum, E. crassipes, 

E. eginense, E. repandum, Goldbachia laevigata, Alliaria petiolata, Sisymbrium altissimum, S. 

loeselii, Descurainia sophia, Camelina rumelica, C. hispida var. hispida, Chrysocamela noeana, 

C. elliptica, C. velutina 

RESEDACEAE 

Reseda inodora, R. Luteola 

CISTACEAE 

Helianthemum nummularium subsp. nummularium, H. nummularium subsp. 

tomentosum, H. canum, H. salicifolium, Fumana trisperma, F. aciphylla, 

- 175 -

VIOLACEAE 

Viola odorata, V. occulta, V. tricolor, V. Sieheana 

POLYGALACEAE 

Polygala supina, P. pruinosa, P. major, P. anatolica, 


Arenaria leptoclados, A. cucubaloides, A. armeniaca, A. sivasica, A. acerosa, Minuartia 

aizoides, M. hirsuta subsp. falcata, M. dianthifolia subsp. cataonica, M. juniperina, M. 

rimarum var. multiflora, M. umbellilifera subsp. umbellilifera var. umbellilifera, M. montana 

subsp. wiesneri, M. tchihatchewii, M. anatolica var. lanuginosa, M. anatolica var. tetrasticha, 

M. anatolica var. scleranthoides, M. erythrosepala var. cappadocica, M. subtilis, Stellaria 

holostea, S. kotschyana, Cerastium cerastioides, C. anomalum, C. chlorifolium, C. 

saccardoanum, C. glomeratum, C. gracile, Holosteum umbellatum var. glutinosum, Sagina 

saginoides, Spergularia media, Telephium imperati subsp. orientale, Dianthus strictus var. 

gracilior, D. polycladus, D. micranthus, D. zederbaueri, D. crinitus var. crinitus, D. crinitus var. 

crossopetalus, D. engleri, D. masmenaeus var. glabrescens, D. zonatus var. zonatus, 

Petrorhagia cretica, P. alpina, Saponaria glutinosa, S. kotschyi, S. prostrata var. prostrata, S. 

prostrata var. anatolica, Gypsophila sphaerocephala var. cappadocica, G. perfoliata, G. 

festucifolia, G. aucheri, G. eriocalyx, G. heteropoda subsp. heteropoda, G. heteropoda subsp. 

minutiflora, G. elegans, G. viscosa, G. venusta, Vaccaria pyramidata var. grandiflora, Silene 

italica, S. marschallii, S. capitellata, S. lasiantha, S. bupleuroides, S. chlorifolia, S. stenobotrys, 

S. muradica, S. cappadocica, S. supina subsp. pruinosa, S. montbretiana, S. arguta, S. 

oreophila, S. dianthoides, S. ruscifolia, S. caryophylloides subsp. caryophylloides, S. 

caryophylloides subsp. stentoria, S. caryophylloides subsp. subulata, S. caryophylloides subsp. 

- 176 -

masmenaea, S. dichotoma subsp. dichotoma, S. dichotoma subsp. sibthorpiana, S. conica, S. 

subconica, S. akmaniana, Agrostemma githago 

ILLECEBRACEAE 

Herniaria glabra, H. incana, Paronychia arabica subsp. euphratica, P. beauverdii, 

Scleranthus uncinatus 

POLYGONACEAE 

Atraphaxis grandiflora, A. billardieri var. billardieri, Rheum ribes, Polygonum amphibium, 

P. lapathifolium, P. cognatum, P. pulchellum, P. paronychoides, Rumex scutatus, R. tuberosus 

subsp. tuberosus, R. patientia, R. caucasica, R. angustifolius subsp. angustifolius, R. crispus, R. 

obtusifolius subsp. alpinus, R. nepalensis, 

CHENOPODIACEAE 

Beta trigyna, B. lomatogona, B. corolliflora, Chenopodium urbicum, C. album subsp. 

album var. album, Krascheninnikovia ceratoides, Ceratocarpus arenarius, Camphorosma 

monspeliaca subsp. lessingii, Kochia prostrata, Salicornia prostrata, Salsola canescens, 

Noaea mucronata 

AMARANTHACEAE 

Amaranthus retroflexus 

TAMARICACEAE 

Myricaria germanica 

- 177 -

FRANKENIACEAE 

Frankenia hirsuta 


Hypericum xylosteifolium, H. lydium, H. hyssopifolium subsp. elongatum, H. hyssopifolium 

subsp. microcalycinum, H. thymbrifolium, H. scabrum, H. thymopsis, H. venustum, H. 

linarioides, H. pumilio, H. origanifolium, H. sorgerae, H. apricum, H. davisii, H. montbretii 

MALVACEAE 

Malva sylvestris, Alcea setosa, A. apterocarpa, A. Calvertii 

LINACEAE 

Linum mucronatum subsp. mucronatum, L. mucronatum subsp. armenum, L. flavum 

subsp. scabrinerve, L. hirsutum subsp. anatolicum var. anatolicum, L. unguiculatum 

GERANIACEAE 

Geranium tuberosum subsp. tuberosum, G. stepporum, G. collinum, G. asphodeloides 

subsp. sintenisii, Erodium absinthoides subsp. absinthoides, E. cicutarium subsp. cicutarium, 

Pelargonium endlicherianum, 

RUTACEAE 

Haplophyllum telephioides, H. myrtifolium 

- 178 -

ACERACEAE 

Acer cappadocicum var. cappadocicum 

RHAMNACEAE 

Rhamnus depressus, R. catharticus, R. petiolaris 

ANACARDIACEAE 

Pistacia lentiscus, P. atlantica 

CELASTRACEAE 

Euonymus europaeus, E. verrucosus 


Sophora alopecuroides var. alopecuroides, Genista aucheri, G. sessilifolia, Galefa 

officinalis, Colutea cilicica, C. armena, Astragalus oxyglottis, Astragalus amasiensis, A. 

densifolius, A. emarginatus, A. kangalicus, A. listoniae, A. melanocarpus, A. ovatus, A. 

vexillaris, A. saganlugensis, A. leucothrix, A. nanus, A. sparsipilis, A. macrostachys, A. 

macrourus, A. fraxinifolius, A. melanophruris, A. pinetorum, A. noeanus, A. celakovskyanus, A. 

karabaghensis, A. microcephalus, A. acmophyllus, A. pycnocephalus, A. tokatensis, A. 

plumosus var. plumosus, A. plumosus var. krugianus, A. compactus, A. lamarckii, A. 

chthonocephalus, A. andrachneifolius, A. podperae, A. cymbibracteatus, A. brachypterus, A. 

wiedemannianus, A. lagurus, A. brachypodus, A. ponticus, A. dipsaceus, A. lineatus var. 

lineatus, A. lineatus var. jildisianus, A. lineatus var. longidens, A. odoratus, A. 

ornithopodioides, A. strigillosus, A. ulaschensis, A. cadmicus, A. asciocalyx, A. karamasicus, A. 

lycius, A. aduncus, A. xylobasis var. angustus, A. onobrychis, A. karputanus, A. cylindraceus, A. 

- 179 -

hirsutus, A. stenosemius, A. squalidus, A. fragrans, A. glaucophyllus, A. humillimus, A. 

campylosema subsp. atropurpureus, A. cinereus, A. sigmoideus, A. nitens, A. aucheri, A. 

angustifolius subsp. angustifolius var. angustifolius, A. angustifolius subsp. pungens, 

Oxytropis fominii, O. lupinoides, Glycyrrhiza glabra var. glabra, G. echinata, Cicer anatolicum, 

C. incisum, C. pinnatifidum, Vicia cassubica, V. cracca subsp. cracca, V. cracca subsp. 

stenophylla, V. cracca subsp. tenuifolia, V. canescens subsp. variegata, V. monantha subsp. 

monantha, V. sepium, V. hyrcanica, V. peregrina, V. hybrida, V. lathyroides, V. sativa subsp. 

sativa, V. narbonensis var. narbonensis, V. ervilia, Lathyrus armenus, L. tukhtensis, L. 

pratensis, L. laxiflorus subsp. laxiflorus, L. saxatilis, L. inconspicuus, L. aphaca var. affinis, 

Vavilovia formosa, Pisum sativum subsp. elatius var. pumilio, Trifolium repens var. repens, T. 

ambiguum, T. hybridum var. hybridum, T. rytidosemium subsp. rytidosemium, T. barbulatum, 

T. campestre, T. resupinatum var. microcephalum, T. pratense var. sativum, T. phleoides, T. 

clusii, T. medium var. medium, Melilotus alba, Trigonella brachycarpa, T. lunata, T. velutina, 

T. fischeriana, T. tenuis, T. crassipes, T. monantha subsp. monantha, T. monantha subsp. 

noeana, T. orthoceras, T. monspeliaca, T. isthmocarpa, T. coerulescens, Medicago x varia, M. 

falcata, M. papillosa, M. minima var. minima, M. polymorpha var. vulgaris, M. rigidula var. 

submitis, Dorycnium pentaphyllum subsp. herbaceum, D. pentaphyllum subsp. anatolicum, 

Lotus corniculatus var. tenuifolius, L. corniculatus var. alpinus, L. gebelia var. anthylloides, L. 

aegaeus, Tetragonolobus maritimus, Anthyllis vulneraria subsp. boissieri, Coronilla orientalis 

var. orientalis, Hedysarum varium, H. syriacum, H. pestalozzae, H. nitidum, H. pogonocarpum, 

H. candidissimum, H. pycnostachyum, Onobrychis stenostachya subsp. stenostachya, O. 

stenostachya subsp. krausei, O. fallax, O. armena, O. quadrijuga, O. occulta, O. argyrea 

subsp. argyrea, O. atropatana, O. hypargyrea, O. tournefortii, O. sivasica, O. albiflora, Ebenus 

haussknechtii, E. depressa, E. laguroides var. laguroides 

ROSACEAE 

Prunus divaricata subsp. divaricata, Cerasus angustifolia var. angustifolia, C. angustifolia 

var. sintenisii, C. hippophaeoides, Filipendula vulgaris, Rubus caesius, R. canescens var. 

- 180 -

canescens, R. canescens var. glabratus, R. tereticaulis, R. hirtus, Potentilla bifurca, P. meyeri, 

P. recta, P. argaea, P. humifusa, P. opaca, P. cappadocica, P. speciosa var. speciosa, Geum 

rivale, G. urbanum, Orthurus heterocarpus, Agrimonia eupatoria, Sanguisorba armena, S. 

minor subsp. minor, S. minor subsp. lasiocarpa, S. minor subsp. muricata, Alchemilla 

lithophila, A. pseudocartaliniaca, A. holocycla, A. mollis, A. bornmuelleri, Rosa hemisphaerica, 

R. villosa subsp. villosa, R. jundzilli, R. pulverulenta, R. montana subsp. woronowii, R. canina, 

R. dumalis var. boissieri, R. heckeliana var. orientalis, Cotoneaster integerrimus, C. 

nummularia, Crataegus orientalis var. orientalis, C. pontica, C. meyeri, C. monogyna subsp. 

azarella, C. microphylla, Sorbus umbellata var. umbellata, Pyrus communis subsp. communis, 

P. syriaca, P. elaeagnifolia subsp. elaeagnifolia, P. elaeagnifolia subsp. kotschyana, 

Amelanchier rotundifolia subsp. integrifolia, A. parviflora var. parviflora 

LYTHRACEAE 

Lythrum salicaria 

ONAGRACEAE 

Ludwigia palustris, Epilobium angustifolium, E. parviflorum, E. montanum, E. tetragonum 

subsp. tetragonum, E. minutiflorum, E. algidum 

CUCURBITACEAE 

Bryonia aspera, Rosularia libanotica, Sedum obtusifolium, S. acre, S. laconicum, S. 

album, S. subulatum, S. sempervivoides 

- 181 -

CRASSULACEAE 

Rosularia libanotica, Sedum pallidum var. pallidum, S. eximianum 

SAXIFRAGACEAE 

S. kotschyi 

PARNASSIACEAE 

Parnassia palustris 

GROSSULARIACEAE 

Ribes rubrum, R. uva-crispa 

APIACEAE / UMBELLIFERAE 

Astrantia maxima subsp. haradjanii, Actinolema macrolema, Eryngium bithynicum, E. 

billardieri, E. campestre var. virens, Chaerophyllum byzantinum, C. aureum, Grammosciadium 

daucoides, Scandix iberica, S. macrorhyncha, Scaligeria tripartita, Bunium paucifolium var. 

paucifolium, B. microcarpum subsp. microcarpum, B. microcarpum subsp. bourgaei, B. 

ferulaceum, Carum meifolium, Pimpinella flabellifolia, P. anisetum, P. cappadocica var. 

cappadocica, P. tragium subsp. polyclada, P. olivieroides, P. anhriscoides var. anthriscoides, 

Seseli peucedanoides, S. tortuosum, Oenanthe silaifolia, Foeniculum vulgare, Physospermum 

cornubiense, Conium maculatum, Prangos platychlaena, Heptaptera anisoptera, Bupleurum 

rotundifolium, B. croceum, B. sulphureum, B. papillosum, B. eginense, B. gerardii, B. falcatum 

- 182 -

subsp. polyphyllum, B. falcatum subsp. cernuum, B. falcatum subsp. persicum, Falcaria 

vulgaris, Cnidium silaifolium subsp. orientale, Ligusticum alatum, Angelica sylvestris var. 

sylvestris, Xanthogalum purpurascens, Ferula szowitsiana, F. orientalis, Ferulago 

pauciradiata, F. setifolia, F. platycarpa, F. macrocarpa, Peucedanum palimbioides, Malabaila 

pastinacifolia, Heracleum sphondylium subsp. ternatum, H. platytaenium, Zosima 

absinthifolia, Laser trilobum, Laserpitium hispidum, Torilis leptophylla, Astrodaucus orientalis, 

Caucalis platycarpos, Turgenia latifolia, Lisaea papyracea, Daucus carota, D. guttatus, Artedia 

squamata 

CAPRIFOLIACEAE 

Viburnum opulus, V. lantana, Sambucus nigra, S. ebulus, Lonicera caucasica subsp. 

caucasica, Lonicera caucasica subsp. orientalis 

RUBIACEAE 

Crucianella macrostachya, Asperula laxiflora, A. glomerata subsp. glomerata, A. 

glomerata subsp. eriantha, A. nitida subsp. subcapitellata, A. pontica, A. capitellata, A. 

pestalozzae, A. suavis, A. xylorrhiza, A. arvensis, Galium odoratum, G. verum subsp. verum, G. 

verum subsp. glabrescens, G. radulifolium, G. angustissimum, G. psilophyllum, G. incanum 

subsp. elatius, G. incanum subsp. pseudocornigerum, G. cornigerum, G. cilicicum, G. 

cappadocicum, G. spurium subsp. spurium, G. tricornutum, G. tenuissimum subsp. 

trichophorum, G. vertisillatum, G. aperine, G. baytopianum, Callipeltis cucullaria, Cruciata 

taurica, Cruciata pedemontana, C. articulata 

VALERIANACEAE 

Valeriana sisymbrifolia, V. leucophaea, Valerianella oxyrhyncha, V. cymbicarpa, V. 

dufresnia 

- 183 -

MORINACEAE 

Morina persica 

DIPSACACEAE 

Dipsacus fullonum, Cephalaria aristata, C. syriaca, C. speciosa, Knautia involucrata, 

Scabiosa pseudograminifolia, S. argentea, S. columbaria subsp. ochroleuca var. ochroleuca, 

S. columbaria subsp. ochroleuca var. webbiana, S. sicula, S. calocephala, S. rotata, 

Pterocephalus plumosus, 

ASTERACEAE 

Inula salicina, I. ensifolia, I. acaulis var. acaulis, I. montbretiana, I. aucherana, I. 

thapsoides subsp. thapsoides, I. aschersoniana, Helichrysum noeanum, H. chionophilum, H. 

plicatum subsp. plicatum, H. armenium subsp. armenium, H. armenium subsp. araxinum, H. 

arenarium subsp. rubicundum, H. arenarium subsp. aucheri, Evax anatolica, Bombyclaena 

erecta, Cymbolaena griffithii, Solidago virgaurea subsp. virgaurea, S. virgaurea subsp. 

alpestris, Crinitaria villosa, Erigeron caucasicus var. venustus, E. acer subsp. acer, E. acer 

subsp. pycnotrichus, Doronicum bithynicum subsp. sparsipilosum, Senecio cilicius, S. 

integrifolius subsp. aucheri, S. viscosus, Tussilago farfara, Anthemis cretica subsp. pontica, A. 

cretica subsp. albida, A. cretica subsp. tenuiloba, A. cretica subsp. anatolica, A. 

anthemiformis, A. kotschyana var. discoidea, A. sintenisii, A. armeniaca, A. fumariifolia, A. 

cotula, A. tinctoria var. tinctoria, A. melanoloma subsp. melanoloma, A. coelopoda var. 

bourgaei, A. austriaca, Chamaemelum mixtum, Achillea sipikorensis, A. wilhelmsii, A. 

cucullata, A. monocephala, A. schischkinii, A. lycaonica, A. phrygia, A. teretifolia, A. 

sintenisii, A. goniocephala, A. millefolium subsp. millefolium, A. setacea, A. kotschyi subsp. 

kotschyi, A. nobilis subsp. neilreichii, A. biebersteinii, Tanacetum cilicium, T. corymbosum 

subsp. corymbosum, T. poteriifolium, T. balsamita subsp. balsamita, T. parthenium, T. 

albipannosum, T. heterotomum, T. nitens, T. eginense, T. densum subsp. amani, T. densum 

subsp. eginense, T. densum subsp. laxum, T. densum subsp. sivasicum, T. vulgare, T. 

- 184 -

argyrophyllum var. argyrophyllum, T. argenteum subsp. argenteum, T. argenteum subsp. 

canum, Tripleurospermum oreades var. oreades, T. elongatum, T. sevanense, T. callosum, T. 

transcaucasicum, T. monticolum, T. decipiens, Artemisia austriaca, A. annua, A. absinthium, 

A. splendens, A. campestris, A. scoparia, A. santonicum, A. taurica, A. spicigera, Gundelia 

tournefortii var. tournefortii, G. tournefortii var. tenuisecta, Cousinia caesarea, C. decolorans, 

C. eleonorae, C. intertexta, C. sivasica, C. canescens, C. eriocephala, Arctium minus subsp. 

pubens, Onopordum turcicum, O. candidum, O. tauricum, Cirsium bulgaricum, C. ellenbergii, 

C. macrobotrys, C. cephalotes, C. lappaceum subsp. lappaceum, C. lappaceum subsp. 

anatolicum, C. lappaceum subsp. tenuilobum, C. karduchorum, C. echinus, C. canum, C. 

rhizocephalum subsp. rhizocephalum, C. rhizocephalum subsp. sinuatum, C. arvense subsp. 

vestitum, Picnomon acarna, Carduus nutans subsp. leiophyllus, C. nutans subsp. nutans, 

Jurinea consanguinea, J. pontica, J. aucherana, Jurinella moschus subsp. moschus, J. 

moschus subsp. pinnatisecta, Serratula serratuloides, Centaurea consanguinea, C. aggregata 

subsp. aggregata, C. virgata, C. sivasica, C. cadmea, C. patula, C. drabifolia subsp. 

cappadocica, C. drabifolia subsp. detonsa, C. kotschyi var. persica, C. kotschyi var. floccosa, 

C. derderiifolia, C. sessilis, C. rhizantha, C. armena, C. polypodiifolia var. polypodiifolia, C. 

polypodiifolia var. pseudobehen, C. solstitialis subsp. solstitialis, C. urvillei subsp. armata, C. 

urvillei subsp. hayekiana, C. carduiformis subsp. carduiformis var. carduiformis, C. 

carduiformis subsp. carduiformis var. thrinciifolia, C. carduiformis subsp. orientalis, C. 

pseudoscabiosa subsp. pseudoscabiosa, C. mucronifera, C. pyrrhoblephara, C. bornmuelleri, 

C. pichleri subsp. pichleri, C. triumfettii, C. depressa, Cnicus benedictus var. benedictus, 

Crupina vulgaris, C. crupinastrum, Carthamus glaucus subsp. glaucus, Carlina oligocephala 

subsp. oligocephala, C. biebersteinii, Xeranthemum longipapposum, Siebera nana, Echinops 

galaticus, E. pungens var. pungens, Scolymus maculatus, S. hispanicus, Cichorium pumilum, 

Scorzonera laciniata subsp. laciniata, S. laciniata subsp. calcitrapifolia, S. cana var. cana, S. 

cana var. jacquiniana, S. hieraciifolia, S. suberosa subsp. suberosa, S. mollis subsp. mollis, S. 

phaeopappa, S. semicana, S. elata, S. parviflora, S. eriophora, S. cinerea, S. pseudolanata, S. 

latifolia, S. tomentosa, S. acantholimon, S. aucherana, Tragopogon porrifolius, T. longirostris 

var. longirostris, T. coloratus, T. dubius, T. latifolius var. angustifolius, T. bupthalmoides var. 

bupthalmoides, T. bupthalmoides var. latifolius, T. reticulatus, T. aureus, Leontodon 

asperrimus, L. crispus var. asper, L. crispus var. setulosus, L. oxylepis var. divaricatus, Picris 

- 185 -

hieracioides, Hedypnois cretica, Sonchus asper subsp. glaucescens, Reichardia glauca, 

Hieracium artabirense, H. lasiochaetum, H. bornmuelleri, H. cappadocicum, Pilosella 

hoppeana subsp. pilisquama, P. hoppeana subsp. testimonialis, P. hoppeana subsp. troica, P. 

x ruprechtii, P. piloselloides subsp. piloselloides, P. piloselloides subsp. megalomastix, P. x 

sintenisii, P. cymosa, P. x fallax, P. x auriculoides, P. x maschukensis, Cicerbita mulgedioides, 

Lactuca serriola, Scariola viminea, S. orientalis, Lapsana communis subsp. intermedia, 

Taraxacum bessarabicum subsp. bessarabicum, T. serotinum, T. scaturiginosum, T. 

macrolepium, T. revertens, T. pseudonigricans, Chondrilla juncea var. juncea, Crepis armena, 

C. willdenowii, C. pulchra subsp. pulchra, C. alpina, C. foetida subsp. rhoeadifolia 

47. CAMPANULACEAE 

Campanula rapunculoides subsp. rapunculoides, C. rapunculoides subsp. cordifolia, 

C. glomerata subsp. hispida, C. involucrata, C. betulifolia, C. pinnatifida var. pinnatifida, C. 

pinnatifida var. robusta, C. strigillosa, C. pulvinaris, C. tridentata, C. conferta, C. scoparia, 

C. saxonorum, C. persicifolia, C. stevenii subsp. stevenii, C. rapunculus var. rapunculus, C. 

flaccidula, Asyneuma amplexicaule var. amplexicaule, A. limonifolium subsp. pestalozzae, A. 

lobelioides, A. rigidum subsp. rigidum, A. virgatum subsp. virgatum 

ERICACEAE 

Orthilia secunda, Moneses uniflora, Monotropa hypopithys 

PRIMULACEAE 

Primula vulgaris, P. elatior subsp. pallasii, P. auriculata, Androsace maxima, A. armeniaca 

var. macrantha, A. villosa, Lysimachia vulgaris, L. verticillaris, Anagallis foemina 

OLEACEAE 

Fraxinus excelsior subsp. excelsior 

- 186 -

ASCLEPIADACEAE 

Vincetoxicum fuscatum subsp. fuscatum, V. fuscatum subsp. boissieri, V. parviflorum 

GENTIANACEAE 

Centaurium erythraea subsp. turcicum, C. tenuiflorum subsp. acutiflorum, Gentiana 

olivieri, G. septemfida 

CONVOLVULACEAE 

Convolvulus calvertii, C. cantabrica, C. lineatus, C. holosericeus subsp. holosericeus, C. 

assyricus, C. pentapetaloides, C. galaticus, C. betonicifolius subsp. betonicifolius, C. 

pseudoscammonia 

CUSCUTACEAE 

Cuscuta campestris, C. kotschyana subsp. caudata 

BORAGINACEAE 

Lappula barbata, Asperugo procumbens, Myosotis ramosissima subsp. ramosissima, M. 

stricta, M. minutiflora, M. sylvatica subsp. rivularis, M. lithospermifolia, M. sicula, M. 

diminuta, Paracaryum racemosum var. racemosum, P. longipes, P. calycinum, P. 

ancyritanum, P. cappadocicum, P. stenolophum, P. cristatum subsp. cristatum, P. strictum, 

Rindera caespitosa, Buglossoides arvensis, B. incrassata, Echium orientale, Moltkia coerulea, 

Onosma sericeum, O. sintenisii, O. tenuiflorum, O. microcarpum, O. polyanthum, O. 

isauricum, O. intertextum, O. bracteosum, O. briquetii, O. bourgaei, O. molle, O. tauricum 

var. brevifolium, O. aucheranum, O. hebebulbum, O. sorgerae var. sorgerae, Cerinthe minor 

subsp. auriculata, Symphytum bornmuelleri, Anchusa leptophylla subsp. leptophylla, A. 

- 187 -

pusilla, A. aucheri, Nonea melanocarpa, N. pulla subsp. scabrisquamata, N. macrosperma, N. 

stenosolen, Alkanna megacarpa 

SOLANACEAE 

Datura stramonium, Hyoscyamus niger, H. reticulatus, 


Verbascum natolicum, V. orientale, V. phoeniceum, V. flavidum, V. wiedemannianum, V. 

pyramidatum, V. biscutellifolium, V. phlomoides, V. georgicum, V. armenum var. armenum, V. 

armenum var. tempskyanum, V. euphraticum, V. globiflorum, V. heterodontum, V. 

oreodoxum, V. pallidiflorum, V. trichostylum, V. melitenense, V. sphenandroides, V. 

urceolatum, V. asperuloides, V. glomeratum, V. lasianthum, V. songaricum subsp. 

subdecurrens, V. speciosum, V. cheiranthifolium var. cheiranthifolium, V. cheiranthifolium var. 

asperulum, Scrophularia kotschyana, S. ilwensis, S. luridiflora, S. umbrosa, S. scopolii var. 

scopolii, S. catariifolia, S. rimarum, S. serratifolia, S. libanotica subsp. libanotica var. australis, 

S. libanotica subsp. libanotica var. cappadocica, S. libanotica subsp. libanotica var. sivasica, S. 

lucida, S. gypsicola, S. lepidota, Anarrhinum orientale, Chaenorhinum minus subsp. 

anatolicum, Linaria genistifolia subsp. genistifolia, L. grandiflora, L. antilibanotica, L. corifolia, 

L. kurdica subsp. kurdica, L. kurdica subsp. aucheri, L. simplex, Digitalis ferruginea subsp. 

ferruginea, D. lamarckii, Veronica gentianoides, V. bozakmanii, V. reuterana, V. arvensis, V. 

verna, V. praecox, V. biloba, V. bornmuelleri, V. campylopoda, V. triloba, V. anagallisaquatica, 

V. oxycarpa, V. lysimachioides, V. anagalloides, V. beccabunga, V. caespitosa var. 

caespitosa, V. cinerea, V. thymoides subsp. hasandaghensis, V. thymoides subsp. 

pseudocinerea, V. polifolia, V. pectinata var. pectinata, V. orientalis subsp. orientalis, V. 

multifida, Lagotis stolonifera, Euphrasia pectinata, Odontites glutinosa, O. verna, 

Parentucellia viscosa, Pedicularis condensata, P. comosa var. sibthorpii, P. comosa var. 

acmodonta, Rhynchocorys elephas subsp. elephas, 

- 188 -

OROBANCHACEAE 

O. nana, O. aegyptiaca, O. oxyloba, O. cilicica, O. purpurea, O. cernua, O. alba, O. 

grisebachii, O. anatolica 

ACANTHACEAE 

Acanthus dioscoridis var. dioscoridis, Acanthus dioscoridis var. perringii, A. hirsutus 

GLOBULARIACEAE 

G. trichosantha 

LAMIACEAE 

Ajuga orientalis, A. salicifolia, A. chamaepitys subsp. chia var. ciliata, Teucrium 

multicaule, T. orientale var. orientale, T. chamaedrys subsp. syspirense, T. chamaedrys subsp. 

sinuatum, T. polium, Scutellaria albida subsp. condensata, S. orientalis subsp. orientalis, S. 

orientalis subsp. bicolor, S. orientalis subsp. macrostegia, S. orientalis subsp. pectinata, S. 

orientalis subsp. pinnatifida, S. orientalis subsp. alpina var. alpina, S. orientalis subsp. 

sintenisii, S. rubicunda subsp. subvelutina, Phlomis tuberosa, P. pungens var. pungens, P. 

pungens var. hispida, P. oppositiflora, P. armeniaca, P. physocalyx, P. capitata, P. sieheana, P. 

linearis, Lamium crinitum, Wiedemannia orientalis, W. Multifida, Moluccella laevis, Ballota 

nigra subsp. anatolica, Marrubium parviflorum subsp. parviflorum, M. parviflorum subsp. 

oligodon, M. globosum subsp. globosum, M. trachyticum, M. cephalanthum, M. astracanicum 

subsp. astracanicum, Sideritis montana subsp. montana, S. montana subsp. remota, S. 

galatica, S. libanotica subsp. linearis, Stachys balansae subsp. balansae, S. cretica subsp. 

- 189 -

anatolica, S. viscosa var. viscosa, S. lavandulifolia subsp. glabrescens, S. iberica subsp. iberica 

var. iberica, S. annua subsp. annua var. lycaonica, S. annua subsp. annua var. annua, S. 

inanis, Nepeta italica, N. betonicifolia, N. fissa, N. congesta var. congesta, N. congesta var. 

cryptantha, N. stricta var. stricta, Lallemantia peltata, L. iberica, Hyssopus officinalis subsp. 

angustifolius, Origanum acutidens, O. vulgare subsp. gracile, Satureja hortensis, Clinopodium 

vulgare subsp. vulgare, Acinos rotundifolius, Micromeria cremnophila subsp. anatolica, 

Cyclotrichium niveum, Thymus parnassicus, T. cappadocicus var. pruinosus, T. cappadocicus 

var. cappadocicus, T. cappadocicus var. globifer, T. pectinatus var. pectinatus, T. 

spathulifolius, T. fallax, T. praecox subsp. skorpii var. skorpii, Lycopus europaeus, Ziziphora 

clinopodioides, Z. capitata, Z. persica, Z. tenuior, Salvia divaricata, S. fruticosa, S. bracteata, S. 

caespitosa, S. blepharochlaena, S. euphratica var. euphratica, S. euphratica var. leicocalycina, 

S. multicaulis, S. cryptantha, S. syriaca, S. viridis, S. hypargeia, S. eriophora, S. ceratophylla, S. 

longipedicellata, S. microstegia, S. frigida, S. yosgadensis, S. modesta, S. candidissima subsp. 

candidissima, S. cyanescens, S. vermifolia, S. virgata, S. dicroantha, S. verticillata subsp. 

verticillata, S. verticillata subsp. amasiaca 

PLUMBAGINACEAE 

Plumbago europaea, Limonium gmelini, Goniolimon collinum, Acantholimon venustum 

var. venustum, A. acerosum var. acerosum, A. armenum var. balansae, A. glumaceum, A. 

caesareum, A. huetii, A. puberulum var. puberulum, A. ulicinum subsp. lycaonicum, A. 

reflexiifolium 

PLANTAGINACEAE 

Plantago major subsp. major, P. maritima, P. lanceolata, P. lagopus, P. euphratica, 

- 190 -

THYMELAEACEAE 

Daphne oleoides subsp. oleoides, D. oleoides subsp. kurdica, Thymelaea passerina 

ELAEAGNACEAE 

Hippophae rhamnoides subsp. caucasica, Elaeagnus angustifolia 

SANTALACEAE 

Thesium stellerioides, T. arvense, T. procumbens 

ARISTOLOCHIACEAE 

Aristolochia maurorum 

EUPHORBIACEAE 

Andrachne telephioides, Chrozophora tinctoria, Euphorbia petiolata, E. apios, E. 

orientalis, E. aleppica, E. arvalis, E. ledebourii, E. falcata subsp. falcata var. falcata, E. 

herniarifolia var. glaberrima, E. nicaensis var. glareosa, E. petrophila var. petrophila, E. 

cheiradenia, E. erythrodon, E. petrophila var. armena, E. virgata 

URTICACEAE 

Urtica urens, Parietaria judaica 

- 191 -

MORACEAE 

Morus alba, M. nigra 

FAGACEAE 

Quercus robur subsp. robur, Q. macranthera subsp. syspirensis, Q. pubescens 

CORYLACEAE 

Corylus colurna 

SALICACEAE 

Salix alba, S. excelsa, S. pedicellata, S. caprea, Populus tremula 

LILIOPSIDA (MONOCOTYLEDONEAE-tek çenekliler) 

BUTOMACEAE 

Butomus umbellatus 

ALISMATACEAE 

Alisma lanceolatum, A. gramineum 

JUNCAGINACEAE 

Triglochin maritima 

- 192 -

POTAMOGETONACEAE 

Potamogeton natans, P. lucens, Groenlandia densa 

ZANNICHELIACEAE 

Zannichelia palustris 

ARACEAE 

Arum elongatum subsp. detruncatum, A. conophalloides var. conophalloides, A. 

conophalloides var. caudatum, Biarum bovei, Eminium rauwolfii var. rauwolfii 

LEMNACEAE 

Lemna trisulca 

LILIACEAE 

Asparagus officinalis, Eremurus spectabilis, E. cappadocicus, Asphodeline tenuior subsp. 

tenuiflora var. tenuiflora, A. tenuior subsp. tenuiflora var. puberulenta, A. globifera, A. 

damascena subsp. damascena, Allium szovitsii, A. schoenoprasum, A. callidictyon, A. 

sivasicum, A. paniculatum subsp. paniculatum, A. kunthianum, A. tauricola, A. flavum subsp. 

tauricum var. tauricum, A. pseudoflavum, A. armenum, A. stamineum, A. macrochaetum 

subsp. macrochaetum, A. macrochaetum subsp. tuncelianum, A. pustulosum, A. stearnianum 

subsp. stearnianum, A. scorodoprasum subsp. rotundum, A. scorodoprasum subsp. 

waldsteinii, A. asperiflorum, A. nevsehirense, A. sintenisii, A. cardiostemon, A. decipiens, A. 

kharputense, A. lycaonicum, Scilla bifolia, S. siberica subsp. armena, Ornithogalum 

pyrenaicum, O. sphaerocarpum, O. oligophyllum, O. wiedemannii, O. orthophyllum, O. 

alpigenum, Muscari comosum, M. caucasicum, M. tenuiflorum, M. longipes, M. neglectum, 

M. microstomum, Hyacinthus orientalis subsp. orientalis, Hyacinthus orientalis subsp. 

- 193 -

chionophilus, Bellevalia clusiana, B. gracilis, Hyacinthella lineata, H. acutiloba, Fritillaria 

aurea, F. armena, F. pinardii, Tulipa armena var. armena, Gagea taurica, G. fistulosa, G. 

glacialis, G. villosa var. villosa, G. villosa var. hermonis, Colchicum szovitsii, C. triphyllum, 

Merendera trigyna 

AMARYLLIDACEAE 

Galanthus fosteri 

IRIDACEAE 

Iris schachtii, I. suaveolens, I. sari, I. histrioides, I. danfordiae, I. caucasica subsp. turcica, I. 

galatica, Crocus ancyrensis, C. danfordiae, C. biflorus subsp. pulchricolor, C. biflorus subsp. 

tauri, C. kotschyanus subsp. kotschyanus, C. kotschyanus subsp. cappadocicus, C. cancellatus 

subsp. damascenus, C. speciosus subsp. speciosus, Gladiolus italicus, G. kotschyanus, G. 

Atroviolaceus 

ORCHIDACEAE 

Cephalanthera kurdica, C. damasonium, Epipactis persica, Gymnadenia conopsea, Orchis 

palustris, O. laxiflora, Dactylorhiza iberica, D. romana subsp. georgica, D. urvilleana, D. 

osmanica var. osmanica, D. osmanica var. anatolica 

TYPHACEAE 

Typha shuttleworthii, T. laxmannii, T. angustifolia 

- 194 -

JUNCACEAE 

Juncus compressus, J. gerardi subsp. gerardi, J. gerardi subsp. libanoticus, J. rechingeri, J. 

bufonius, J. hybridus, J. articulatus 

CYPERACEAE 

Schoenoplectus lacustris subsp. tabernaemontani, S. litoralis, Bolboschoenus maritimus 

var. maritimus, Scirpoides holoschoenus, Blysmus compressus, Carex paniculata subsp. 

paniculata, C. acutiformis, C. riparia, C. panicea, C. hordeistichos, C. distans, C. diluta, C. 

atrata subsp. atrata, C. nigra subsp. dacica 

POACEAE 

Elymus lazicus subsp. divaricatus, E. nodosus subsp. gypsicolus, E. erosiglumis, E. 

elongatus subsp. turcicus, E. hispidus subsp. barbulatus, Aegilops umbellulata subsp. 

umbellulata, Ae. triuncialis subsp. triuncialis, Ae. biuncialis, Triticum baeoticum subsp. 

baeoticum, Secale montanum, S. cereale var. cereale, Psathyrostachys fragilis, Hordeum 

geniculatum, H. murinum subsp. leporinum var. leporinum, H. bulbosum, Henrardia persica 

var. persica, Bromus hordaceus subsp. hordaceus, B. japonicus subsp. anatolicus, B. 

squarrosus, B. scoparius, B. lanceolatus, B. danthoniae, B. tectorum, B. tomentellus, B. 

riparius, B. variegatus subsp. variegatus, Avena fatua var. fatua, A. sterilis subsp. ludoviciana, 

Helictotrichon pratense, Arrhenatherum elatius subsp. elatius, A. kotschyi, Trisetum 

flavescens, Koeleria nitidula, K. cristata, Deschampsia caespitosa, Calamagrostis epigejos, 

Apera intermedia, Agrostis gigantea, A. capillaris var. capillaris, Polypogon viridis, Milium 

effusum, Zingeria pisidica, Z. biebersteiniana subsp. trichopoda, Alopecurus arundinaceus, A. 

aucheri, A. myosuroides var. myosuroides, Phleum pratense, P. montanum subsp. montanum, 

P. exaratum subsp. exaratum, Festuca sclerophylla, F. arundinacea subsp. arundinacea, F. 

anatolica subsp. anatolica, F. anatolica subsp. borealis, F. longipanicula, F. glaucispicula, F. 

- 195 -

valesiaca, F. callieri subsp. callieri, Lolium persicum, Vulpia persica, V. ciliata subsp. ciliata, 

Loliolum subulatum, Poa trivialis, P. angustifolia, P. compressa, P. nemoralis, Eremopoa 

songarica, Catabrosella parviflora subsp. calvertii, Catabrosa aquatica, Puccinellia distans 

subsp. distans, P. koeieana, Dactylis glomerata subsp. hispanica, Briza media, Sesleria 

phleoides, Melica penicillaris, M. ciliata subsp. ciliata, M. persica subsp. inaequiglumis, Stipa 

capillata, S. arabica, S. ehrenbergiana, S. lessingiana, S. pulcherrima subsp. epilosa, 

Phragmites australis, Crypsis schoenoides, C. aculeata, Echinochloa crus-galli, Setaria italica, 

Pennisetum orientale, Chrysopogon gryllus subsp. gryllus, Bothriochloa ischaemum, 

F.3. Fauna 


F.3.1. Habitat ve Toplulukları 

Bu konu hakkında veri edinilmemiĢtir. 

F.3.2. Türler ve Populasyonları 


F.3.3. Hayvan YaĢama Hakları 

5199 Sayılı Hayvanları Koruma Kanunu ile hayvanların rahat yaĢamlarını ve 

hayvanları iyi ve uygun muamele edilmesini temin etmek hayvanların acı, ıstırap ve eziyet 

çekmelerine karĢı en iyi Ģekilde korunmalarını her türlü magduriyetlerinin önlenmesini 

sağlamak amacıyla Sivas Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü – Doğa Koruma ve Milli Parklar 

ġubesince gerekli kontroller yapılmaktadır. 

F.3.3.1. Evcil Hayvanlar 


- 196 -

F.3.3.1.1. Sahipli Hayvanlar 


F.3.3.1.2. Sahipsiz Hayvanlar 

5199 sayılı Hayvanların Korunması Kanunu‟ na ve 12 Mayıs 2006 ve 26166 sayılı 

Resmi Gazetede yayımlanan Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama Yönetmeliği‟ ne göre 

kurulan Ġl Hayvanları Koruma Kurulu tarafından ilimizde sahipsiz sokak hayvanlarla ilgili 

gerekli iĢlemler yapılmaktadır. Sivas Belediyesi tarafından Huzur Sahipsiz Sokak Hayvanları 

Rehabilitasyon Merkezinde ;2005 yılında 255 adet, 2006 yılında 450 adet, 2007 yılında 800 

adet olmak üzere toplam 1505 adet hayvanı kısırlaĢtırarak bulunduğu ortama bırakma hizmeti 

yapmıĢtır.2007 yılında ev ve süsü hayvanı satıcılarına eğitim verilmiĢtir. 2008 yılında ise yerel 

hayvan koruma görevlileri eğitimi yapılacaktır. 

F.3.3.2. Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 

Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli parklar Genel Müdürlüğünce her av 

döneminde Merkez Av Komisyonu Kararı gereğince belirlenmiĢ olan nesli tehlikede olan ve 

olması muhtemel evcil ve yaban hayvanını avlamak ölü ve canlı bulundurmak ve nakletmek 

yasak olup bu kısıtlamalara ve engellemelere aykırı davrananlar hakkında 4915 sayılı Kara 

Avcılığı, 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu‟na 2872 sayılı Çevre Kanununa ve ilgili 

diğer mevzuatlara göre yasal iĢlem yapılır. 

Ġlimiz zengin keklik, tavĢan gibi türler yanında Bakanlığımızca koruma altına alınan 

yaban hayatı değerlerimizden olan Ģahin ve yaban keçisi gibi türleri de barındıran avlaklara 

sahiptir. 

YABAN KEÇĠSĠ: Ġlimizde Çevre ve Orman Bakanlığınca koruma altına alınan Yaban 

keçisi (Capra aegagrus) türü Divriği, Ġmranlı, UlaĢ ilçelerinde yayılmaktadır.Yaban keçisinin 

en büyük üreme yeri; Divriği ilçesi Çengellidağ bölgesi olup,diğer üreme bölgeleri ;Fıdıldağ, 

Gelindağı, Gürlevik Dağı, Yılanlıdağ‟ dır.UlaĢ ilçesi Tecer Dağlarında bu yörede 

taĢocaklarının varlığı nedeniyle son derece ürkek olan bu hayvanlar 

ürememektedir.Kasım,Aralık aylarında çiftleĢme döneminin ardından Mayıs ayında doğum ve 

yavru büyütme mevsimine kadar sürüler üreme yerlerinde yaĢarlar.Yavrulama döneminin 

arkasından yaz aylarında Çengellidağ, Fıdıldağ, Gelindağı, Gürlevik Dağı istikametinden göç 

- 197 -

eden sürüler, Tecer Dağlarına kadar gelerek yayılmakta ve sonbahar döneminde tekrar üreme 

yerlerine aynı istikamette dönmektedirler.Yaban keçisi, ilimiz sınırları dahilinde yaklaĢık 350- 

400 km 2 alanda yayılıĢ göstermektedir. 

F.3.3.3. Hayvan Hakları Ġhlalleri 

5199 Sayılı Hayvanları Koruma Kanununu ile hayvanların rahat yaĢamlarını ve 

hayvanları iyi ve uygun muamele edilmesini temin etmek hayvanların acı, ıstırap ve eziyet 

çekmelerine karĢı en iyi Ģekilde korunmalarını her türlü magduriyetlerinin önlenmesini 

sağlamak amacıyla Sivas Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü – Doğa Koruma ve Milli Parklar 

ġubesince gerekli kontroller yapılmaktadır. 

F.3.3.4. Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü KuruluĢlarla ĠĢbirliği 


F.4. Hassas Yöreler 

F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 

F.4.1.1. 2873 Sayılı Milli Parklar Kanununun 2. Maddesinde Tanımlanan Ve Bu 

Kanunun 3. Maddesi Uğarınca Belirlenen “Milli Parklar”, “Tabiat Parkları”, “Tabiat 

Anıtları” ve “Tabiat Koruma Alanları” 

2873 sayılı Milli Parklar Kanunu‟nda tanımlanan Ģekliyle Milli Park; bilimsel ve 

estetik bakımdan, ulusal ve uluslararası ender bulunan doğal ve kültürel kaynak değerleri ile 

koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip doğa parçalarını ifade etmekte olup, Sivas Ġlinde 

bu vasıflara haiz bir alan belirleme çalıĢmaları yapılmamıĢtır. 

Milli Parklar Kanunu‟nda; bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara 

bütünlüğü içinde halkın dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçaları olarak tanımlanan 

tabiat parkı potansiyeline sahip bir örnek, Sivas ili Gürün ilçesi sınırları içindeki “ġuğul 

Vadisi”dir (ġekil F.5.2-1 ve ġekil F.5.2-2). 

Coğrafi Konumu: 38° 45‟ 00”-38° 46‟ 35” kuzey enlemleri, 37 o 08‟ 38”-37 o 15‟ 00” 

doğu boylamları. 

- 198 -

Kuzeyi: Kale Tepe, Kar kuyusu Tepe, Çaltepe, 

Güneyi: Karakuz Tepesi, Kabüz Tepesi, 

Doğusu: BozyokuĢ Tepesi, 

Batısı: “Memiç Deresi” nin Tohoma Çayı ile kesiĢtiği noktadan, Malatya-Kayseri 

karayolunu kestiği yere kadar olan bölümü. 

Genel Jeolojik Yapısı: Bölge, jeolojik zamanlardan II. Zaman‟ın (Mesozoyik) Kretase 

döneminde oluĢmuĢ olup, ana kayaların kökeni sedimanterdir. 

Resim F.4.1.3-1: Şuğul vadisinden bir görünüm (Gürün-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve 

Av-Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2004). 

- 199 -

Genel Toprak Yapısı: Sahanın ortasından geçen vadinin iki yamacı taĢlık olup vadi 

tabanında 0.05-0.10 cm kalınlığında gevĢek taneli bir yapısal özellik gösteren kumlu topraktan 

oluĢmaktadır. 

Sivas Ġl merkezine 140 km, Malatya Ġl merkezine 110 km, Gürün ilçe merkezine 4 km 

mesafede ve 950 ha büyüklüğünde olan sahanın ortasından geçen 10 km uzunluğundaki ġuğul 

Suyu, yalçın kayalıklar arasından bütün heybeti, güzelliği ve dinlendirici sesiyle akarken 

vadiye ender rastlanan estetik görünümlü bir jeolojik özellik kazandırmıĢtır. 

Ağaç formunda söğüt, kavak, ağaçcık formunda alıç, kuĢburnu türlerinin bulunduğu 

vadi, tavĢan, tilki, kurt, keklik, güvercin, Ģahin gibi memeli ve kuĢları barındırırken ġuğul 

Suyu, besleyici ve ekonomik değeri yüksek alabalık kaynağıdır. ġugul'un boğaz (kanyon) 

çıkıĢında alabalık üretim tesisleri mevcuttur. 

Resim F.4.1.3-2: ġuğul vadisinden bir baĢka görünüm (Gürün-Sivas) (Sivas Milli 

Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2004). 

- 200 -

Kayaların arasında mağaraların ve Hitit Hiyeroglifli kaya yazıtlarının bulunması, 

ziyaret edenlere belirgin bir gözlem olanağı sağlaması yörenin önemini artırmaktadır. 

Turizm potansiyeli yüksek ġuğul Vadisi doğal görünümüyle korunması gerektiğinden 

Tabiat Parkı ayrımına dair ön inceleme raporu 1994 yılında Sivas MPA Mühendisliği 

tarafından hazırlanmıĢ ancak henüz onaylanmamıĢtır. 

Tabiat ve tabiat olaylarının meydana getirdiği özelliklere ve bilimsel değerlere sahip ve 

milli parklar esasları dahilinde korunan tabiat parçaları demektir. 

Anıt Ağaç: Gürün ilçesi Bahçeiçi köyünün 1,5 km. güneydoğusunda bulunan asırlık 

ardıç ağacı anıt ağaç vasıflarına haiz olup tefriki için ön etüt çalıĢması devam etmektedir. 

1,70-1,80 m. çap ve 5,40 m. çevreye sahip olan ağaç yöre halkının efsanevi anlatımlarında 

yerini alarak özel bir anlam taĢımaktadır (ġekil F.5.3-1). 

Coğrafi konumu: 38 o 42‟ 55” kuzey enlemleri, 37 o 23‟ 25” doğu boylamı. 

Resim F.4.1.3-3: Tabiat anıtı niteliğindeki anıt ardıç ağacı (Bahçeiçi Köyü-Gürün-Sivas) (Sivas 

Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2001). 

- 201 -

Bilim ve eğitim bakımından önem taĢıyan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz 

tutmuĢ ekosistemler, türler ve tabii olayların meydana getirdiği seçkin örnekleri içeren ve 

mutlak korunması gerekli olan sadece bilim ve eğitim amaçlarıyla kullanılmak üzere ayrılmıĢ 

doğa parçalarını ifade etmekte olup, Sivas Ġlinde belirlenen alanlar F.5.2-1. de açıklanmıĢtır. 

F.4.1.2. 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı’nca 

Belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanları” 

4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu‟nun 19. Maddesine göre, soyu azalmıĢ veya 

tüketilmiĢ av hayvanlarının doğaya salınması Çevre ve Orman Bakanlığının iznine bağlıdır. 

Sivas Doğa Koruma ve Milli Parklar ġubesince nesli azalmıĢ, bazı yerlerde tükenmiĢ kanatlı 

yaban hayvanlarının çogaltılması ve yeniden doğaya kazanılması amacıyla 2008 yılında ilimiz 

Emirhan, TaĢlıdere, ÇamĢeyhi bölgelerinde Kınalı keklik yerleĢtirilmesi programa alınmıĢ 

Merkez Av Komisyonu‟ na teklif edilmiĢtir. 

F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 2. Maddesinin “a 

- Tanımlar” Bendinin 1., 2., 3. ve 5. Alt Bentlerinde “Kültür Varlıkları”, “Tabiat 

Varlıkları”, “Sit” ve “Koruma Alanı” Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 

3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma 

Kanunu’nun Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin 

Eklenmesi Hakkında Kanun) Ġlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili 

Yapılan Alanlar 

F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri Ġstihsal ve 

Üreme Sahaları 

Tödürge Gölü, Hafik Gölü ve Lota Gölleri Su ürünleri istihsal ve üreme sahalarıdır. 

F.4.1.5. 4/9/1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Su Kirliliği 

Kontrol Yönetmeliği’nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi 

Gazete’de Yayımlanan Yönetmelikle DeğiĢik 18.,19. ve 20. Maddelerinde 

Tanımlanan Alanlar 


- 202 -

F.4.1.6. 2/11/1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan Hava Kalitesinin 

Korunması Yönetmeliği’nin 49. Maddesinde Tanımlanan “Hassas Kirlenme 

Bölgeleri” 


F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Kanunu’nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu 

Tarafından “Özel Çevre Koruma Bölgeleri” Olarak Tespit ve Ġlan Edilen 

Alanlar 

Ülke ve dünya ölçeğinde ekolojik önemi olan çevre kirlenmeleri ve bozulmalarına 

duyarlı alanlarda tabii güzelliklerin gelecek nesillerie ulaĢmasını sağlamak amacıyla, kırsal ve 

kentsel alanda arazi arazi kullanım kararına uygun olarak belirlenen koruma alanları demek 

olup, Sivas Ġli sınırları içerisinbde bu nitelikte bir alan henüz koruma altına alınmamıĢtır. 

F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu’na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 

verilememiĢtir. 

Ġlimizin herhangi bir denize kıyısı bulunmadığından bu konu hakkında bilgi 

F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 

F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 


F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AĢılattırılması Hakkında 

Kanunda Belirtilen Alanlar 


F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 


- 203 -

F.4.1.13. 17.05.2005 Tarih ve 25818 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Sulak Alanların 

Korunması Yönetmeliği’ ne Belirtilen Alanlar 

Doğal ya da yapay, sürekli ya da geçici suyu akan ya da durgun, tatlı, acı ya da tuzlu 

gelgit bölgelerinde suların çekildiği dönemlerde su düzeyi 6 m 2 'yi aĢmayan deniz 

kesimlerinide kapsayan tüm bataklık, turba ve suyla kaplı alanlara "Sulak Alan" 

denilmektedir. Bunlar, ekosistemlerin bağrı konumunda olduğundan korunmalıdırlar 

Ġlimizde Tödürge Gölü, Hafik Gölü, Lota Gölleri, Göydün (Balıkkaya) Gölü, Tecer 

Gölü, UlaĢ Gölü, Karayün Gölü, Çemen – Yenice – Akgöl - Karagöl, Kurugöl, Kemis Gölü, 

Çetme (Sülüklü), Bingöl Gölü sulak alan kapsamında bulunan alanlardandır. 

F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası SözleĢmeler Uyarınca Korunması Gerekli 

Alanlar 


F.4.2.1. 20/2/1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanarak Yürürlüğe 

Giren “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve YaĢama Ortamlarını Koruma SözleĢmesi” 

(BERN SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlardan “Önemli 

Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları”nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, 

“Akdeniz Foku YaĢama ve Üreme Alanları” 

Sivas ilinin denize kıyısı bulunmamaktadır. 


Giren “Akdeniz’in Kirlenmeye KarĢı Korunması SözleĢmesi” (Barcelona 

SözleĢmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar 


- 204 -

F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazete’de Yayımlanan “Akdeniz’de 

Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” Gereği Ülkemizde 

“Özel Koruma Alanı” Olarak BelirlenmiĢ Alanlar 


F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği SeçilmiĢ BirleĢmiĢ Milletler Çevre 

Programı Tarafından YayımlanmıĢ Olan “Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 

100 Kıyısal Tarihi Sit” Listesinde Yer Alan Alanlar 


F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu’nun 17. Maddesinde Yer Alan “Akdeniz’e Has Nesli 

Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” YaĢama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal 

Alanlar 



Giren “Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesi” nin 1. ve 2. 

Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına 

Alınan “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve 

Doğal Alanlar 



Giren “Özellikle Su KuĢları YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip 

Sulak Alanların Korunması SözleĢmesi” (RAMSAR SözleĢmesi) Uyarınca 

Koruma Altına AlınmıĢ Alanlar 

RAMSAR SözleĢmesi gereklerine göre düzenlenen Uluslararsı Öneme Sahip Sulak 

Alanlar Listesinde ilimiz Tödürge Gölü, UlaĢ Gölleri,ve Hafik Gölü yer almaktadır. 

- 205 -

Ġlimizdeki bu göllerin Sulak Alanların Korunması Yönetmeliğinde belirtilen 

zonlarının tespit edilerek yönetim planlarının hazırlanması gerekmektedir. 

F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 

F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak 

Tesbit Edilen ve YapılaĢma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri 

Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) 

Bu konu hakkında veri edinilmemiştir. 

F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve 

Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, YağıĢa Bağlı 

Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının 

Tamamı 

F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya 

Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme 

Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, BaĢta Su KuĢları 

Olmak Üzere Canlıların YaĢama Ortamı Olarak Önem TaĢıyan Bütün Sular, 

Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden Ġtibaren 

Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler 


F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltısuyu ĠĢletme Sahaları 


F.4.3.5. Bilimsel AraĢtırmalar Ġçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye DüĢmüĢ veya 

DüĢebilir Türler ve Ülkemiz Ġçin Endemik Olan Türlerin YaĢama Ortamı Olan 

Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz 

Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik OluĢumların Bulunduğu Alanlar 


- 206 -

F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın 

Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine 

Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar 

Fidanlık Orman Ġçi Dinlenme Yeri 

Sivas merkez Akdeğirmen mevkiinde halkımızın yoğun rekreasyon gereksinimi 

karĢılayan saha, Sivas MPA Mühendisliği‟ne bağlı olarak hizmet vermektedir. 4.5 ha kullanım 

alanı ve 450 kiĢi/gün kapasitesi olan sahada 1 adet giriĢ kulübesi binası, 1 adet kırevi binası, 2 

adet WC (3+3), 1 adet çocuk oyun alanı, 1 adet voleybol sahası vardır. Sarıçam, karaçam, 

akçaağaç, kavak, akasya ve söğüt ağaç türleri ile çalı formasyonlarının mevcut olduğu saha 

Orman Fidanlık Müdürlüğü sınırları içinde olup, belediye otobüsüyle ulaĢımı mümkündür. 

Kızılkavraz Orman Ġçi Dinlenme Yeri 

Sivas merkez Kızılkavraz Köyü, Ortadüz mevkiindeki sahanın mülkiyeti Maliye 

Hazinesinde olup, teklif raporu Sivas MPA Mühendisliği'nce 1999 yılında hazırlanmıĢtır. 

Vejetasyon örtüsü; sarıçam, karaçam ve akasyadır. Kızılkavraz köyü elektrik hattından 

elektrik enerjisi temini mümkündür. Saha içerisinde kaynak içme suyu bulunmaktadır. Ayrıca 

saha içinde küçük bir derecik de mevcuttur. Saha, Kızılırmak nehrine çok yakın olduğundan 

kullanma suyu buradan da temin edilebilir. Merkez ilçeye 10 km ve Kızılkavraz Köyü‟ne 6 km 

mesafedeki saha 5 ha olup, potansiyeli 1.000 kiĢi/gündür. 

KardeĢler Ormanı Orman Ġçi Dinlenme Yeri 

Sivas Ģehir merkezinin 7 km güneydoğusunda ve 3.5 ha büyüklüğünde olan sahanın 

mülkiyeti Ġl Özel Ġdare Müdürlüğü‟ne aittir. Florasını karaçam, söğüt, kavak, frenk üzümü 

türleri teĢkil eder. ġehir merkezine hakim bir manzarası olan piknik alanında 1 adet giriĢ 

kontrol binası, 2 adet WC (3+3), 1 adet büfe mevcuttur. 


F.5. Hassas Yöreler 

F.5.1. Milli Parklar 

2873 sayılı Milli Parklar Kanunu‟nda tanımlanan Ģekliyle Milli Park; bilimsel ve 

estetik bakımdan, ulusal ve uluslararası ender bulunan doğal ve kültürel kaynak değerleri ile 

koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip doğa parçalarını ifade etmekte olup, Sivas ilinde 

bu vasıflara haiz bir alan belirleme çalıĢmaları yapılmamıĢtır. 

F.5.2. Tabiat Parkları 

Milli Parklar Kanunu‟nda; bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara 

bütünlüğü içinde halkın dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçaları olarak tanımlanan 

tabiat parklarına bir örnek, Sivas ili Gürün ilçesi sınırları içindeki “ġuğul Vadisi”dir (ġekil 

F.5.2-1 ve ġekil F.5.2-2). 

Coğrafi Konumu: 38° 45‟ 00”-38° 46‟ 35” kuzey enlemleri, 37 o 08‟ 38”-37 o 15‟ 00” 

doğu boylamları. 

Kuzeyi: Kale Tepe, Kar kuyusu Tepe, Çaltepe, 

Güneyi: Karakuz Tepesi, Kabüz Tepesi, 

Doğusu: BozyokuĢ Tepesi, 

Batısı: “Memiç Deresi” nin Tohoma Çayı ile kesiĢtiği noktadan, Malatya-Kayseri 

karayolunu kestiği yere kadar olan bölümü. 


döneminde oluĢmuĢ olup, ana kayaların kökeni sedimanterdir. 

- 208 -

Resim F.5.2-1 : Şuğul vadisinden bir görünüm (Gürün-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve 

Av-Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2001). 

Genel Toprak Yapısı: Sahanın ortasından geçen vadinin iki yamacı taĢlık olup vadi 

tabanında 0.05-0.10 cm. kalınlığında gevĢek taneli bir yapısal özellik gösteren kumlu 

topraktan oluĢmaktadır. 

Sivas Ġl merkezine 140 km, Malatya Ġl merkezine 110 km, Gürün ilçe merkezine 4 km 

mesafede ve 950 ha büyüklüğünde olan sahanın ortasından geçen 10 km. uzunluğundaki ġuğul 

Suyu, yalçın kayalıklar arasından bütün heybeti, güzelliği ve dinlendirici sesiyle akarken 

vadiye ender rastlanan estetik görünümlü bir jeolojik özellik kazandırmıĢtır. 

Ağaç formunda söğüt, kavak, ağaçcık formunda alıç, kuĢburnu türlerinin bulunduğu 

vadi, tavĢan, tilki, kurt, keklik, güvercin, Ģahin gibi memeli ve kuĢları barındırırken ġuğul 

- 209 -

Suyu, besleyici ve ekonomik değeri yüksek alabalık kaynağıdır. ġugul'un boğaz (kanyon) 

çıkıĢında alabalık üretim tesisleri mevcuttur. 

Resim F.5.2-2: ġuğul vadisinden bir baĢka görünüm (Gürün-Sivas) (Sivas Milli 

Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2001). 

Kayaların arasında mağaraların ve Hitit Hiyeroglifli kaya yazıtlarının bulunması, 

ziyaret edenlere belirgin bir gözlem olanağı sağlaması yörenin önemini artırmaktadır. 

Turizm potansiyeli yüksek ġuğul Vadisi doğal görünümüyle korunması gerektiğinden 

Tabiat Parkı ayrımına dair ön inceleme raporu 1994 yılında Sivas MPA Mühendisliği 

tarafından hazırlanmıĢ ancak henüz onaylanmamıĢtır. 

- 210 -

F.5.3. Tabiat Anıtı 

Tabiat ve tabiat olaylarının meydana getirdiği özelliklere ve bilimsel değerlere sahip ve 

milli parklar esasları dahilinde korunan tabiat parçaları demektir. 

Anıt Ağaç: Gürün ilçesi Bahçeiçi köyünün 1,5 km. güneydoğusunda bulunan asırlık 

ardıç ağacı anıt ağaç vasıflarına haiz olup tefriki için ön etüt çalıĢması devam etmektedir. 

1,70-1,80 m. çap ve 5,40 m. çevreye sahip olan ağaç yöre halkının efsanevi anlatımlarında 

yerini alarak özel bir anlam taĢımaktadır (ġekil F.5.3-1). 

Coğrafi konumu: 38 o 42‟ 55” kuzey enlemleri, 37 o 23‟ 25” doğu boylamı. 

Resim F.5.3-1: Tabiat anıtı niteliğindeki anıt ardıç ağacı (Bahçeiçi köyü-Gürün- Sivas) (Sivas Milli Parklar 

ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2001). 

- 211 -

F.5.4. Tabiatı Koruma Alanları 

Bilim ve eğitim bakımından önem taĢıyan nadir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz 

tutmuĢ ekosistemler, türler ve tabii olayların meydana getirdiği seçkin örnekleri içeren ve 

mutlak korunması gerekli olan sadece bilim ve eğitim amaçlarıyla kullanılmak üzere ayrılmıĢ 

doğa parçalarını ifade etmekte olup, Sivas ilinde belirlenen alanlar F.5.2-1. de açıklanmıĢtır. 

F.5.5.Orman Ġçi Dinlenme Yerleri 

Rekreasyonel ve estetik kaynak değerlerine sahip , halkın piknik ve kamp kullanımına 

açık, ormanlık alanlardır. 

Fidanlık Orman Ġçi Dinlenme Yeri 

Sivas merkez Akdeğirmen mevkiinde halkımızın yoğun rekreasyon gereksinimi 

karĢılayan saha, Sivas MPA Mühendisliği‟ne bağlı olarak hizmet vermektedir. 4.5 ha. 

kullanım alanı ve 450 kiĢi/gün kapasitesi olan sahada 1 adet giriĢ kulübesi binası, 1adet kırevi 

binası, 2 adet WC (3+3), 1 adet çocuk oyun alanı, 1 adet voleybol sahası vardır. Sarıçam, 

karaçam, akçaağaç, kavak, akasya ve söğüt ağaç türleri ile çalı formasyonlarının mevcut 

olduğu saha Orman Fidanlık Müdürlüğü sınırları içinde olup, belediye otobüsüyle ulaĢımı 

mümkündür. 

Kızılkavraz Orman Ġçi Dinlenme Yeri 

Sivas merkez Kızılkavraz Köyü, Ortadüz mevkiindeki sahanın mülkiyeti Maliye 

Hazinesinde olup, teklif raporu Sivas MPA Mühendisliği'nce 1999 yılında hazırlanmıĢtır. 

Vejetasyon örtüsü; sarıçam, karaçam ve akasyadır. Kızılkavraz köyü elektrik hattından 

elektrik enerjisi temini mümkündür. Saha içerisinde kaynak içme suyu bulunmaktadır. Ayrıca 

saha içinde küçük bir derecik de mevcuttur. Saha, Kızılırmak nehrine çok yakın olduğundan 

kullanma suyu buradan da temin edilebilir. Merkez ilçeye 10 km ve Kızılkavraz Köyü‟ ne 6 

km mesafedeki saha 5 ha olup, potansiyeli 1.000 kiĢi/gündür. 

- 212 -

KardeĢler Ormanı Orman Ġçi Dinlenme Yeri 

Sivas Ģehir merkezinin 7 km güneydoğusunda ve 3.5 ha büyüklüğünde olan sahanın 

mülkiyeti Ġl Özel Ġdare Müdürlüğü‟ne aittir. Florasını karaçam, söğüt, kavak, frenk üzümü 

türleri teĢkil eder. ġehir merkezine hakim bir manzarası olan piknik alanında 1 adet giriĢ 

kontrol binası, 2 adet WC (3+3), 1 adet büfe mevcuttur. 

F.5.6. Sulak Alanlar 

Uluslararası öneme haiz Sulak Alanlar SözleĢmesi (RAMSAR) ne göre sulak alanlar; 

“Doğal ya da yapay, daimi veya geçici ,suyu akan ya da durgun, tatlı, acı veya tuzlu, gel-git 

bölgelerinde suların çekildiği dönemlerde su seviyesi altı metreyi aĢmayan deniz kesimlerini 

de kapsayan, bütün bataklık, turba veya suyla kaplı alanlar” olarak tarif edilmektedir. 

Tödürge Gölü 

Genel Bilgi 

Sulak Alan No: 1 

Diğer Adı 

Ġl 

Ġlçe 

Yüzölçümü 

: Demiryurt Gölü 

: Sivas 

: Hafik-Zara 

: 750 ha 

Rakım : 1295 m. 

Tödürge Gölü, Yukarı Kızılırmak Havzası‟nda yer alan çok hafif tuzlu bir göldür. Göl 

alanı 326 ha‟dır. BaĢlıca kaynakları pınarlar ve Acısu Çayı‟dır. Batısından çıkan bir gideğenle 

Kızılırmak‟ a boĢalır. Gölün ortalama derinliği 4 m dir. Kıyılarında küçük sazlıklar vardır. 

Doğusunda küçük bir ada yer alır (KeĢan Adası). Gölün çevresinde, büyükbaĢ hayvanların 

otlatıldığı batıdaki geniĢ ıslak alanlardan baĢka alçak kireçli tepeler üstünde, kısmen nadasa 

- 213 -

ırakılan tarlalar ve meralar bulunur. Gölün güneydoğusunda, Acısu Çayı‟nın üzerinde 

yaklaĢık 30 ha alanı kaplayan bataklık ve gölcükler yer almaktadır. Sivas-Erzincan karayolu 

gölün güneyinden geçer. Doğu kıyılarındaki göle hakim bir tepede Cumhuriyet Üniversitesi‟ne 

ait sosyal tesisler vardır. 

KuĢlar 

Tödürge Gölü alanı, burada üreyen Macar Ördeği (40 çift) populasyonu ile “Önemli 

KuĢ Alanı” statüsü kazanır. 

Bölgede üreyen diğer önemli türler arasında kızıl boyunlu batağan, uzunbacak, turna 

ve sarı baĢlı kuyruk sallayan sayılabilir. Göç sezonu boyunca aralarında sakarmekenin de 

(11.500 adet) bulunduğu çeĢitli türlerden su kuĢları izlenebilir. 

Koruma ve Sorunlar 

Alanın koruma statüsü yoktur. 

Tödürge Gölü‟nü Kızılırmak ile birleĢtiren yaklaĢık 10 km uzunluğundaki gideğeni 

boyunca yer alan taĢkın ovasındaki bataklıklar, Devlet Su ĠĢleri‟nin göl ve nehir arasına 1.5 

km lik bir kanal açması sonucu büyük ölçüde ortadan kalkmıĢtır. 

Halen inĢaatı sürmekte olan Ġmranlı Sulama Projesi ile, Ġmranlı ve Sivas arasında 

Kızılırmak boyunca yer alan 11 220 ha tarım alanının sulanması öngörülmektedir. DSĠ 

yetkilileri Tödürge Gölü‟nün bu projeden etkilenmeyeceğini belirtmiĢlerdir. 

Çetme Gölü 

Sulak Alan No : 2 

Diğer Adı 

Ġl 

: Sülüklü Göl 

: Sivas 

- 214 -

Ġlçe 


Rakım 

: Hafik 

: 12 ha 

: 1.300 m 

Sivas ili, Hafik ilçesi, DurulmuĢ köyü sınırları içinde kalan Çetme Gölü bataklık alanı 

ile birlikte yaklaĢık 30 ha alan kaplamaktadır. Kızılırmak Havzası‟nda yer alan göl Kurt 

Pınarı ve Kör Pınar gibi küçük su kaynaklarının yanı sıra yer altı suları ile de beslenmektedir. 

Sahanın yakın etrafında kuru tarım alanları yanı sıra özel Ģahıslara ait kavaklık ve 

söğütlük alanlar da bulunmaktadır. Gerek gölün bataklık kısmındaki bitki çeĢitliliği gerekse 

yakın dolayında tali ürünlerin çeĢitliliği, baharda hoĢ manzaralar oluĢturmaktadır. 

Lota Gölleri 


Diğer Adı : - 

Ġl 

Ġlçe 


Rakım 

: Sivas 

: Hafik 

: Lota-1 3 ha; Lota-2 4 ha 

: 1310 m 

Sivas Ġli, Hafik Ġlçesine 5 km uzaklıkta olan Lota çöküntü gölleri Sarıkaya Tepe ve 

Lolapuru Tepe mevkiinde yer almaktadır. Lota gölleri yeraltından birbirleri ile irtibatlıdır ve 

yeraltı suları ile beslenmektedir. Kızılırmak Havzası‟nda yer almaktadır. 

Lota gölleri etrafı bitki türleri bakımından fakirdir. Ancak, balık çeĢitliliği ve balık 

miktarı bakımından oldukça zengin göllerdir. Sportif olta balıkçılığı uygulanabilecek 

alanlardandır. Lota Gölleri balık bakımından zengin olması nedeniyle su kuĢları tarafından 

beslenmek amacı ile ziyaret edilmektedir. 

- 215 -

Hafik Gölü 


Diğer Adı 

Ġl 

Ġlçe 


Rakım 

: Büyük Göl 

: Sivas 

: Hafik 

: 80 ha 

: 1.300 m 

Sivas ili, Hafik ilçe merkezinde bulunan göl, aynalı kısmı, bataklık kısmı hem de 

çevresi ile doğal yapısını koruyabilmiĢ nadir sulak alanlardandır. Hafik Belediyesi‟nce göl 

kenarına yapılan sosyal tesislerle rekreasyonel amaca uygun olarak kullanılmaktadır. 

Gölde bol miktarda balık ve kerevit bulunmaktadır. Ayrıca günün her saatinde, bu 

zengin besinden yararlanmak isteyen su kuĢlarına da rastlamak mümkündür. Hafik Gölü de 

Kızılırmak Havzası‟nda yer almakta olup, küçük dereler ve yeraltı suları ile beslenmektedir. 

Kemis Gölü 


Diğer Adı 

Ġli 

Ġlçe 


Rakım 

: Zogar Bataklığı 

: Sivas 

: Hafik 

: 40 ha 

: 1.300 m 

- 216 -

Sivas ili, Hafik ilçesi, DıĢkapı köyü hudutları içinde kalan göl alanı Kızılırmak nehri ile 

Acısu arasında yer almaktadır. Yeraltı suları ile beslenmektedir. Gölün kuzeydoğusunda 

kayalık bir alan ve mağaralar bulunmaktadır. Göl alanı, saz ve kamıĢ bakımından zengin 

olması ve ayrıca mağara gibi doğal yapıların bulunması bakımından su kuĢlarının 

beslenmesine ve barınmasına uygun olup, insan müdahalesi yok denecek kadar azdır (ġekil 

F.5.7-1). 


döneminde oluĢmuĢ, ana kayaların kökeni sedimanterdir. Genel Jeolojik Yapısı: Bölge, 

jeolojik zamanlardan II. Zaman‟ın (Mesozoyik) Kretase döneminde oluĢmuĢ, ana kayaların 

kökeni sedimanterdir. 

Mağara Gölü 



Ġli 

Ġlçesi 


: Sivas 

: Hafik 

: 21 ha. 

Rakımı : 1.286 m. 

Mağara Gölü‟nün hemen yakınında TaĢlı Göl ve Bezirci Göl gibi küçük göller de 


Mağara Gölü‟nün, Kızılırmak Havzası‟nda Kızılırmak Nehri ile Acısı nehri arasında 

bulunmaktadır. Mağara Gölünün rakımı 1.286 m.dir. Ancak hemen yakınında yer alan tepenin 

rakımı 1.350 m. dir. Tepenin eteğinde oldukça büyük ve çok sayıda mağara bulunmaktadır 

(ġekil F.5.7-2). 

- 217 -

Gölde hem insan müdahalesinin olmaması, hem de sucul eko-sistemin zenginliği ve 

bitki çeĢitliliği su kuĢlarının üremesine müsait bir ortam oluĢturmaktadır. 

Resim F.5.7-1: Kemis Gölü’nden bir görünüm (Dışkapı Köyü-Hafik-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı 

Mühendisliği verileri, 2001). 

Resim F.5.7-2: Mağara Gölü’nden bir görünüm (Hafik-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği 

verileri, 2001). 

- 218 -

Kuru Göl 



Ġl 

Ġlçe 


Rakım 

: Sivas 

: Hafik 

: 125 ha 

: 1.420 m 

Sivas ili, Hafik ilçesi, AhmetuĢağı köyü yakınlarında yer alan Kuru Göl, insan 

müdahalesinden uzaktır. 

Göl aynalı kısmı ve bataklık kısmı ile mükemmel bir su kuĢları üreme alanı 

vasfındadır. Gölün yakın çevresinde çok az yerleĢim biriminin olması, mevcut olan yerleĢim 

birimlerinde insan sayısının çok az olması nedeniyle, sahaya insan müdahalesi olmamıĢtır 

(ġekil F.5.7-3). 

Sahaya çeĢitli patika yollardan ulaĢmak mümkün olmakla birlikte, vasıflı karayolu 

mevcut değildir. Kuru Göl oldukça zengin sucul bir eko-sistem sergilemektedir. 

Kaz Gölü 



Ġl 

Ġlçe 


Rakım 

: Sivas 

: Zara 

: 12 ha 

: 1430 m 

- 219 -

Sivas ili, Zara ilçesi, Ütük köyü sınırları içinde kalan Kaz Gölü Karapınar Deresi ve 

Çiftlik Dere tarafından beslenmektedir. 

Zara-Bahçecik yolunun güneyinde yer alan göl, 1.430 m rakımda olup, gölün etrafını 

tarım arazileri çevirmektedir. Yol yapımı sırasında göl alanı parçalanmıĢtır. Yolun kuzeyinde 

kalan kısmı sulak alan vasfını kaybetmiĢtir. Daha çok yöre halkı tarafından mera olarak 

kullanılmaktadır. Kaz Gölü, su kuĢları için güzel beslenme ve barınma alanı vasfındadır (ġekil 

F.5.7-4). 

Ancak gölün karayolu bitiĢiğinde olması, göl üzerindeki av baskısının artmasına neden 

olmuĢtur. Daha önceleri üreme alanı olan bu saha, Ģimdilerde su kuĢları tarafından sadece 

barınma ve beslenme amacı ile kullanılmaktadır (ġekil F.5.7-5). Sivas ili, Zara ilçesi, Ütük 

köyü sınırları içinde kalan Kaz Gölü Karapınar Deresi ve Çiftlik Dere tarafından 

beslenmektedir. 

Zara-Bahçecik yolunun güneyinde yer alan göl, 1.430 m rakımda olup, gölün etrafını 

tarım arazileri çevirmektedir. Yol yapımı sırasında göl alanı parçalanmıĢtır. Yolun kuzeyinde 

kalan kısmı sulak alan vasfını kaybetmiĢtir. Daha çok yöre halkı tarafından mera olarak 

kullanılmaktadır. Kaz Gölü, su kuĢları için güzel beslenme ve barınma alanı vasfındadır (ġekil 

F.5.7-4). 



Ġl 

Ġlçe 


Rakım 

: Sivas 

: Zara 

: 12 ha 

: 1430 m 

- 220 -

Sivas ili, UlaĢ ilçesi sınırları içinde yer almaktadır. Tecer Dağları‟nın bitiĢiğinde yer 

alan göl, çok sayıda kuru derelerle ve Tecer Suyu ile beslenmektedir. Oldukça yüksek bir 

dağın eteklerinden oldukça geniĢ bir vadiye uzanmaktadır (ġekil F.5.7-8). Bu durum da hem 

faunada hem de florada gölün çeĢitlilik arz etmesine neden olmaktadır. 

Ancak daha önce DSĠ tarafından yapılan drenaj çalıĢmaları ile gölün önemli bir kısmı 

kurutulmuĢtur. Tecer Dağı etekleri UlaĢ Belediyesince yeĢillendirilmiĢtir. Yine UlaĢ 

Belediyesi göl ve etrafında yapılan avlanmalara karĢı uyarıcı levhalar yerleĢtirmiĢtir. 

Belediyenin bu önemli çalıĢmaları ile zaten var olan zengin fauna ve flora daha iyi 

korunmuĢtur. 

Resim F.5.7-3: Kuru Göl’den bir görünüm (Hafik-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 

2001). 

- 221 -

Resim F.5.7-4: Kaz Gölü’nden genel görünüm (Ütük Köyü-Zara-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı 


Resim F.5.7-5: Kaz Gölü’nde bir çift Macar Ördeği görünümü (Ütük Köyü-Zara-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban 

Hayatı Mühendisliği verileri, 2001). 

- 222 -

Resim F.5.7-6: Karayün Gölü’nden genel bir görünüm (Merkez-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av- Yaban Hayatı 


Resim F.5.7-7: Karayün Gölü florasına bir örnek (Merkez Sivas) (Sivas 

Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2001). 

- 223 -


Resim F.5.7-8: Ulaş Gölü’nden bir görünüm (Ulaş-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Mühendisliği 

Balıkkaya Gölü 


Diğer Adı 

Ġl 

Ġlçe 


Rakım 

: Göydin Gölü 

: Sivas 

: Hafik 

: 150 ha 

: 1300 m 

Balıkkaya Gölü Sivas ili Ģehir merkezine 17 km. uzaklıkta, Kızılırmak Havzasında, 

Göydin köyü mülki hudutları içindedir (ġekil F.5.7-9). 

- 224 -

Balıkkaya Gölü, göl alanı içinde kaynayan ziyaret pınarı kaynağı ve yeraltı suları 

kaynağı ile beslenmektedir. Ziyaret pınarı kaynağı gölün bataklık alanı içinde bir dere gibi 

akıntı oluĢturup, rakımın düĢtüğü Baklavı Tepe mevkiinde Kızılırmak ile bileĢmektedir. 

GeçmiĢ dönemlerde, bu ziyaret pınarı kaynağının oluĢturduğu akıntı üzerinde su 

değirmeni yapılmıĢtır. Ancak günümüzde kullanılmayacak durumdadır. 

Çayırpuru mevkiindeki su kaynağında da bir dönem soda üretimi yapılmıĢtır, ancak bu 

tesis de günümüzde çalıĢmamaktadır. 

Devlet Su ĠĢleri tarafından 1970‟li yıllarda tarım alanı elde etmek amacı ile açılan 

drenaj kanalı ile göl alanının yaklaĢık 80 hektar kısmı kurutulmuĢtur. Bu çalıĢma ile Sivas 

ilinin çok önemli su kuĢları üreme alanı kaybedilmiĢtir. Günümüzde Göydin Gölü, kuĢlar 

tarafından sadece göçler esnasında kullanılan ve günlük beslenme amacıyla ziyaret edilen bir 

sulak alan vasfında kalmıĢtır. 

F.5.7. Biyogenetik Rezerv Alanları 

Ġlk defa 1972 yılında, BirleĢmiĢ Milletler‟in UNESCO örgütü tarafından yürütülen 

insan ve biyosfer (MAB) programı içinde ele alınmıĢtır. Doğal dengeyi sağlamak ve bu suretle 

çeĢitli yaĢama ortamlarındaki hayvan ve bitki türü çeĢitliliğini devam ettirmek amacıyla, 

koruma altında bulundurulan bir veya birden fazla tipik, emsalsiz, varlığı tehlikeye düĢmüĢ ve 

ender niteliklere sahip olan ekosistemlere “biyogenetik rezerv” denir. 

Sivas‟da böyle bir alan belirlemesi yapılmamıĢtır. Ancak konuyla ilgisi olabileceği 

nedeniyle, Kangal Köpeği ve Balıklı Kaplıca‟nın balıkları hakkında araĢtırma yapılması 

düĢünülebilir. 

- 225 -

Resim F.5.7-9: Balıkkaya Gölü’nden bir görünüm (Hafik-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı 


F.5.8.Biyosfer Rezerv Alanları 

Dünya üzerinde özel bir iklim ve yaban hayatı ile karakterize olunan belli baĢlı 

biyomları temsil eden türler ile yaĢama ortamları, çeĢitli ekosistem veya tabii peyzaj 

özelliklerini içeren alanlardır. 

F.5.9. Özel Çevre Koruma Bölgeleri 

Ülke ve dünya ölçeğinde ekolojik önemi olan çevre kirlenmeleri ve bozulmalarına 

duyarlı alanlarda tabi güzelliklerin gelecek nesillere ulaĢmasını sağlamak amacıyla, kırsal ve 

kentsel alanda arazi kullanım kararına uygun olarak belirlenen koruma alanları demek olup, 

Sivas Ġli sınırları içinde bu nitelikte bir alan henüz koruma altına alınmamıĢtır. 

F.5.10. Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları 

Ülkemizde çok çeĢitli faktörlerle azalan av ve yaban hayvanlarını kendi doğal yaĢama 

ortamlarında gerekli bakım tedbirleri alarak korumak, üremelerini ve normal yoğunluğa 

ulaĢmalarını sağlamak amacıyla “yaban hayatı koruma sahaları” ayırdedilmektedir. 

- 226 -

Bingöl Yaban Hayatı Koruma Sahası 

Sivas ili Merkez ilçeye bağlı Bingöl köyü hudutlarında bulunan gölde (ġekil F.5.10-1) 

ve civarının Su KuĢları Koruma Sahası olarak (ġekil F.5.10-2) tefriki ön etüt raporu Sivas 

MPA Mühendisliği”nce 1998 yılında hazırlanmıĢtır. Sahanın mülkiyeti bir kısmı Hazineye ait 

bir kısmı da Ģahıs arazisidir. 

Jeolojik Yapı: Bölge 3. Zaman arazisi olup, kalker, çakıltaĢı, kumtaĢı ve jips gibi tortul 

kayaları içerir. 

Ġklim: Bölgede karasal iklim hakimdir. Kuzey rüzgarlarına açık olan alan kıĢın bol 

yağıĢ alır. 

Söz konusu alanın etrafı kuru tarım arazileri ile çevrilidir. Çevrede çok az miktarda çalı 

formunda kuĢburnu, ahlat, ılgın bulunmaktadır. 

Resim F.5.10-1: Bingöl tuzlasından bir görünüm (Merkez-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı 


- 227 -

Resim F.5.10-2: Bingöl yaban hayatı koruma sahasından bir görünüm (Merkez-Sivas) (Sivas Milli Parklar ve Av- 

Yaban Hayatı Mühendisliği verileri, 2001). 

Mevcut Yabani Hayvan Türleri 

Bölgedeki yabani hayvan türleri; tilki, tavĢan, oklu kirpi, kurt, gri balıkçıl, ördek, 

doğan, kaz türleri, çil keklik, bataklık su tavuğu, çulluklar, kerkenez, cüce su tavuğu, angıt, 

sakarmeke, sığırcık, serçe, saksağan, leylek, turna, tumru ve kızıl Ģahin Ģeklinde sıralanabilir. 

Göçmen Hayvanlar 

Bataklık saz ardıç kuĢu, karakulakkakan, buğdaycıl, is kırlangıcı, üveyik, kızılbacak, 

baharın müjdecisi olarak yurdumuza gelip kuluçka dönemini tamamladıktan sonra güneye 

doğru göç etmektedirler. 

Bingöl, doğal yapısı bozulmadığından doğal kuluçkalarını koruyabilmiĢ beslenme ve 

barınma zincirini koruyan ender iç sularımızdandır. Yurdumuz genelinde bu kalite ve 

zenginlikteki sulak yaĢama ortamlarının azlığı göz önüne alındığında, bu sahanın yaban hayatı 

koruma sahası olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. 

- 228 -

F.5.11. Su Ürünleri Üretim Sahalarının Çevresindeki Kıyılar 

Sivas ilinde avlanmanın tamemen yasaklandığı alanlar bulunmamaktadır. 

F.5.12. Endemik Bitki ve Hayvanların YaĢama Ortamı Olan Alanlar 


F.5.13. Koruma Altına Alınan Yabani Flora-Faunanın YaĢama Ortamı Olan Alanlar 


F.5.14. Akdeniz’e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin YaĢama ve Beslenme 

Ortamı Olan Alanlar 

Sivas ilinin herhangi bir denize kıyısı bulunmamaktadır. 

F.5.15. Kültür ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma Alanları 

Ġldeki kültür ve tabiat varlıklarının bulundukları yerler ve koruma alanları, aĢağıda 

ilgili konu baĢlıklarında verilmiĢ olup, bu kısımda konu ile ilgili gerekli görülen tanımlar 

yapılmıĢtır. 

Eski eser: Tarihten önceki devirlerle tarihi devirlere ait olup, bilim, kültür, din veya 

güzel sanatlarla ilgili bulunan, yer üstünde, yeraltında veya su içindeki bütün yapılara, taĢınır 

ve taĢınmaz mallara ve aynı nitelikteki her türlü belgeye denilmektedir. 

Anıt: Önemli tarihi olaylara sahne olan veya, arkeoloji, tarih, sanat bakımından bir 

önemi ve özelliği bulunan, korunması ve değerlendirilmesi gerekli her türlü taĢınmaz mimari 

eserlere ve aynı nitelikteki eserlere denir. 

Anıtlar tipolojik olarak aĢağıdaki Ģekilde sınıflandırılırlar: 

1. Doğal anıtlar 

- 229 -

2. Dini ve kültürel yapılar : Cami, kilise, han, hamam, türbe, medrese. 

3. Askeri yapılar : Kale, burç, askeri depolar, tabyalar, sur duvarları. 

4. Ġdari yapılar : Saraylar, vilayet konakları vs. 

5. Sivil yapılar : Evler, dükkanlar. 

6. Endüstriyel yapılar : Atölye, fabrika, imalathane. 

Sit: Homojen oluĢları ve özellikleri tarihi, estetik, artistik, bilimsel, ekolojik, 

etnografik, edebi ve efsanevi önemleri bakımından korunmaları ve değerlendirilmeleri gereken 

ve tabiatın veya tabiatla insanların müĢterek eseri olan topografik bölgelere denir. Bunlardan 

antik bir yerleĢmenin veya eski bir medeniyetin kalıntılarının bulunduğu yer veya su altında 

bilinen veya meydana çıkarılan yerlere “arkeolojik sit (örenyeri)”, korunması gerekli tabiat 

güzelliği ve gariplikleri ile tabii ve jeolojik olayların meydana getirdiği güzel görünüĢlere, 

asırlık ağaç ve koruluklara “doğal sit” denir. 

Tarihi Sit: Önemli tarihi olayların geçtiği ve bu sebeple korunması gerekli yerlerdir. 

Kentsel Sit: ġehir ve kasabaların genellikle bir meydan etrafında kurulmuĢ tarihi 

merkezleridir. 

F.5.16. Sit Alanları 

Yukarıdaki tanımların ıĢığı altında, Sivas ilinde günümüze kadar tespiti ve tescili 

tamamlanarak koruma altına alınan sit alanları aĢağıda gösterilmiĢtir. 

Merkez Ġlçe 

 

 

 

Kale Sur Duvarı 

Sivas Kalesi (Topraktepe) 

Pulur Höyük 

- 230 -

Ġlkindi Köyü Höyüğü 

ĠĢhan Köyü,Tatlısu Yamaç YerleĢimi 

Uzuntepe Köyü Maltepe Höyüğü 

Hanlı Köyü Höyüğü 

Karapınar Köyü,Küçükeğrek Tepesi Höyüğü 

Karapınar Köyü,Büyükeğrek Tepesi Höyüğü 

Tatlıcak Köyü Höyüğü 

Karalar Köyü Kepez YerleĢim Alanı 

Aylı Köyü,Esüğün Höyüğü 

Ağılkaya Köyü Höyüğü 

Kabasakal Köyü,Kavlak Höyüğü 

Sinekli Köyü,Büyük Höyük 

Karayün Köyü Höyüğü 

Çongar Köyü Kalesi 

Çallı Köyü,Küllük Höyük 

Çelebiler Köyü,Huykesen Höyüğü 

Gözmen Köyü,Tümülüs ve Yamaç YerleĢimi 

Apa Köyü Sırt Mevkii YerleĢimi 

Serpincik Köyü,Höllüktepe Höyüğü 

Kolluca Köyü Höyüğü 

Tavraderesi,Köroğlu Mağaraları YerleĢimi 

Aylı Köyü,Yamacın Büyüktepe Höyüğü 

Savcun Köyü,Ġviktepe Höyüğü 

Karagömlek Köyü Höyüğü 

Tuzlahan Köyü Kültepe Höyüğü 

Kovalı Köyü Höyüğü 

Karaçayır Hantepesi Mevkii 

Minarekayası YerleĢimi 

Budaklı Köyü Yamaç YerleĢimi 

Doğanca Köyü Tümülüs ve Kaleboyu YerleĢimi 

- 231 -

Beypınar Köyü,KayabaĢı Höyüğü ve Düz YerleĢim Yeri 

Yakupoğlan Kaletepe YerleĢimi 

Tutmaç Köyü Ziyarettepe ve Yassıtepe 

Akpınar Köyü Höyüğü 

Yıldız Beldesi Değirmenaltı Mevkii AlaĢehir YerleĢimi ve ġelale 

Altınyayla Ġlçesi 

 

 

 

 

 

 

 

 

Harmandalı Köyü Höyüğü 

BaĢören Köyü,Kül Höyük 

Kale Köyü,Toprakkale YerleĢimi 

BaĢören Köyü,KuĢaklı Höyüğü 

PaĢaköyü,Kalecik Höyüğü 

BaĢören Köyü,Hitit Barajı ve Tapınma Alanı 

Kale Beldesi,TaĢkale Kalesi 

Yücebaca Köyü,Yel değirmeni Tepesi Tümülüsleri 

Divriği Ġlçesi 

 

 

 

 

 

 

Kayaburun Köyü,Odur Kalesi 

Maltepe Köyü Höyüğü 

Divriği Kalesi 

GüneĢ Köyü,Elmalıdere Höyüğü 

Merkez Kaletepe Kalesi 

Ağıngözecik Köyü,Dökmetepe Tümülüsü 

Gemerek Ġlçesi 

 

 

Yeniçubuk Höyüğü 

Karagöl Köyü,Kül Höyüğü 

- 232 -

Merkez,Pekmezinderesi YerleĢim Alanı 

Durgunsu Köyü,Sarı Kale 

Karapınar Çiftliği,Kale YerleĢimi 

Arpaözü Köyü,Antik Nekropol Alanı 

Merkez,Sivritepe Tümülüsü 

Merkez,Ziyarettepe Tümülüsü 

Çepni Kalesi 

Karaağıl Köyü Tümülüsleri 

Gürün Ġlçesi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Yeniçubuk Höyüğü 

Karagöl Köyü,Kül Höyüğü 

Merkez,Pekmezinderesi YerleĢim Alanı 

Durgunsu Köyü,Sarı Kale 

Karapınar Çiftliği,Kale YerleĢimi 

Arpaözü Köyü,Antik Nekropol Alanı 

Merkez,Sivritepe Tümülüsü 

Merkez,Ziyarettepe Tümülüsü 

Çepni Kalesi 

Karaağıl Köyü Tümülüsleri 

Hafik Ġlçesi 

 

 

 

 

 

 

 

Hafik Gölü Pılır Höyüğü 

Küpecik Köyü,Kemiktepe Höyüğü 

Çimenyenice Köyü,Köroğlu Mağaraları ve Kaya YerleĢimi 

DıĢkapı Köyü,Kenkürük Mağarası 

Sofular Köyü,Gavur Tepesi YerleĢimi 

Bakımlı Köyü,Kaletepe 

Topçuyeniköy Höyüğü 

- 233 -

Alçıören Köyü Karapınar Höyüğü 

Ġmranlı Ġlçesi 

O Doğançal Köyü Ziyarettepesi 

O Delice Köyü KöybaĢı Kalesi 

O Merkez, Çeteliktepe Tümülüsleri 

O Koyunkaya Köyü Mezarlığı 

Kangal Ġlçesi 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hafik Gölü Pılır Höyüğü 

Küpecik Köyü,Kemiktepe Höyüğü 

Çimenyenice Köyü,Köroğlu Mağaraları ve Kaya YerleĢimi 

DıĢkapı Köyü,Kenkürük Mağarası 

Sofular Köyü,Gavur Tepesi YerleĢimi 

Bakımlı Köyü,Kaletepe 

Topçuyeniköy Höyüğü 

Alçıören Köyü Karapınar Höyüğü 

Koyulhisar Ġlçesi 

Yeniarslan Köyü Höyükleri 

Eğriçimen Yaylası,Eğriçimen Höyüğü 

ġarkıĢla Ġlçesi 

 

 

 

 

 

 

Kömürkaya Köyü,Lisanlı Höyüğü 

Demirboğa Köyü,Kaletepe Höyüğü 

Demirboğa Köyü,ġevkettepesi Kalesi 

Kayapınar Köyü Höyüğü 

AkçakıĢla Köyü Kalesi 

Alaman Köyü Kalesi 

- 234 -

Alaman Köyü,Kaya Mezarı 

Çatalyol Köyü,Mergesen Höyüğü 

Mengensofular Köyü Kalesi 

Karacaören Köyü,Kilise Mevkii YerleĢimi 

AkçakıĢla Bucağı Irızvandede Tümülüsü 

Döllük Köyü Höyüğü 

Ortaköy Bucağı, Höllük Köyü Höyüğü 

AkçakıĢla,Tepesidelik YerleĢimi 

Sivrialan Köyü,Kaletepe 

Dikili Köyü,Çamurlukgölü Höyüğü 

UlaĢ Ġlçesi 

 

 

 

 

 

 

 

 

Harmancık Köyü,Hevük Kalesi 

Yenikarahisar Köyü,Kaletepe Höyüğü 

Kurtlukaya Köyü Höyüğü 

Boğazdere Köyü Kantarız Kalesi 

Tecer Köyü,Kale Tepesi 

KaraĢar Köyü Kalesi 

Acıyurt Köyü, AĢağı Kalaca YerleĢimi 

Baharözü Köyü,Kuzgunkayalar Mevkii YerleĢimi ve Topakkaya Höyüğü 

Yıldızeli Ġlçesi 

 

 

 

 

 

 

 

Harmancık Köyü,Hevük Kalesi 

Yenikarahisar Köyü,Kaletepe Höyüğü 

Kurtlukaya Köyü Höyüğü 

Boğazdere Köyü Kantarız Kalesi 

Tecer Köyü,Kale Tepesi 

KaraĢar Köyü Kalesi 

Acıyurt Köyü, AĢağı Kalaca YerleĢimi 

- 235 -

Baharözü Köyü,Kuzgunkayalar Mevkii YerleĢimi ve Topakkaya Höyüğü 

Zara Ġlçesi 

 

 

 

 

 

 

 

 

Demiryurt Köyü Kaya Mağaraları 

Demiryurt Köyü, Kültepe Höyüğü 

BulakbaĢı Köyü,Tepecik Höyüğü 

Merkez Lafçılar Ağılı Höyüğü 

Üngür Köyü,Ziyarettepe YerleĢimi 

Canova Köyü Çermik Höyüğü 

Derbent Köyü,Kızıltepe YerleĢim ve Tümülüsü 

Adamfakı Köyü,Kaletepe 

F.5.16.1. Kentsel Sit 

Ġlde yapılan tespit çalıĢmaları sırasında özellikle tarihi doku, sivil ve dini mimari 

örneklerinin yoğun olarak bulunduğu Divriği ilçe merkezi kentsel sit alanı olarak ilan 

edilmiĢtir. Bu tür alanların koruma amaçlı imar planı hazırlanarak, mevcut dokunun ileri 

kuĢaklara aktarılması sağlanmıĢtır. 

F.5.16.2. Tarihi Sit 

Ġlde belirlenip yapılarak tescil edilen ve koruma altına alınan iki adet tarihi sit alanı 

mevcuttur. 

a) SuĢehri Ġlçesi, Aksu Köyü, Kösedağı Ziyaret Mevkii: 1243 yılında Selçuklu ve 

Moğol ordularının savaĢtığı ve Köse Dağı SavaĢı olarak bilinen mevkii olup, 1930‟lu yıllarda 

SuĢehri Kaymakamlığı tarafından Köse Dağı‟ndaki yol yapımı sırasında ortaya çıkarılan 

çelikten yapılma savaĢçı zırhları halen Sivas Müzesi‟nde teĢhir edilmektedir. 

b) PaĢa Pınarı Mevkii: Sivas, Erzincan Karayolu üzerinde Sivas‟a 7 km mesafede 

halk tarafından PaĢa Pınarı olarak bilinen mevkii Ulu Önder Atatürk‟ün Erzurum 

Kongresi‟nden sonra Sivas‟ta yapılacak kongre için 2 Eylül 1919 tarihinde Sivas‟a geliĢi 

- 236 -

sırasında Sivaslılar tarafından törenle karĢılandığı alan olup, Karayolları Bölge Müdürlüğü‟nce 

düzenlenen bu alan, milli tarihimizdeki önemi nedeniyle tarihi sit altına alınmıĢtır. 

F.5.16.3 Arkeolojik Sit 

Yapılan arkeolojik araĢtırmalara göre kalkolitik devirden (M.Ö.5000-3000-Maden-TaĢ 

Devri) baĢlayarak Eski Tunç (M.Ö.3000-2000), Orta ve Geç Tunç (M.Ö.2000-1200) ve Demir 

Çağı (M.Ö.700-550) yıllarına kadar gelen ve Grek, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı 

dönemlerine kadar uzanan tarihi süreç içeresinde yerleĢimlere sahip olan Sivas ilinin 

arkeolojik yönden çok zengin bir potansiyeli mevcuttur. Yapılan yüzey araĢtırmaları mevcut 

köy yerleĢimlerinin çevresinde asgari bir olmak üzere bazen iki veya daha fazla kale, höyük 

türü yerleĢimlerin olduğunu ortaya koymuĢtur. Bu çalıĢmalar sırasında 500 civarında 

arkeolojik sit‟in tespiti yapılmıĢ olup, tespiti yapılan bu arkeolojik alanlardan 159 adedinin 

tescili tamamlanmıĢtır. Tescilli arkeolojik alanlarımızdan Altınyayla ilçesi, BaĢören köyü 

sınırları içerisinde bulunan Hitit Ġmparatorluk dönemine ait KuĢaklı Höyüğü‟nde (ġariĢa 

ġehri) arkeolojik kazılar 1993 yılında baĢlamıĢ ve halen devam etmektedir. Kazılar sırasında 

ortaya çıkan eserler Sivas Müzesi‟nde muhafaza edilmektedir. Hitit çivi yazılı tabletlerin 

bulunduğu bu merkez ülkemizde, Hitit tableti veren beĢinci merkez olma özelliğine sahiptir. 

Ayrıca Yıldızeli ilçesi Kayalıpınar köyü Haraba mevkiinde de surlarla tahkim edilmiĢ bir Hitit 

Ģehri tespit edilmiĢ olup, buradan da 1999 yılında bir çivi yazılı Hitit tabletinin bulunması ilin 

Çorum ve Yozgat‟tan sonra önemli bir Hitit merkezi olduğunu kanıtlamaktadır. Arkeolojik 

zenginliklerin tespiti ve korumasına yönelik olarak yapılan ve aynı zamanda ilin tarihini ve 

arkeolojisini bilimsel olarak aydınlatmaya yönelik Sivas Müze Müdürlüğü‟nün 1990 yılında 

baĢlayan yüzey araĢtırmaları, 1992 yılından itibaren Hacettepe Üniversitesi öğretim 

üyelerinden Doç. Dr. A.Tuba ÖKSE‟nin çalıĢmaları ile halen devam etmektedir. 

F.5.16.4. Doğal Sit 

Ġlde Doğal Sit Alanı Olarak Tespit ve Tescili yapılmıĢ dört adet alan mevcuttur. 

a) ġarkıĢla Ġlçesi,Alaman Köyündeki sıcak Su Kaynağı “Alaman Çermiği” olarak Doğal Sit 

Alanı ilan edilmiĢtir. 

b) Yıldızeli Ġlçesi,Bakırcıoğlu Köyünde bulunan su Kaynağı, 

- 237 -

c) Gemerek Ġlçesi Sızır Kasabasında bulunan Sızır ġelalesi, 

d) UlaĢ Ġlçesinde bulunan Tecer Gölü,ilimizde Doğal Sit Alanı olarak ilan edilen diğer doğal 

zenginliklerimiz arasına katılmıĢlardır. 

F.5.17. Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesinde Yeralan “Kültürel 

Miras “ ve “Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar 

F.5.17.1. “Kültürel ve Doğal Miras” Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar 

F.5.17.1.1. Anıtlar 

Ġlde bu kapsama giren tek anıtsal yapı Divriği ilçesinde bulunan ve Mengücekoğulları 

döneminde (1228) inĢa edilen Divriği Ulu Camii ve DarüĢĢifası‟dır. Bu yapı, 1985 yılında 

Unesco tarafından Dünya Kültür Mirası kapsamına alınmıĢtır. Ayrıca ilde Dünya Kültür 

Mirası kapsamına alınan anıt ve sitler bulunmamaktadır. 

F.5.17.1.2. Yapı Toplulukları 


F.5.17.1.3. Sitler 

F.5.18. Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Alanları 

Sivas yöresi söz konusu bölge dıĢında bulunmaktadır. 

- 238 -

F.5.19. Ġçme ve Kullanma Suyu Rezervuarları 

ġehrin içme ve kullanma suyu ihtiyacı, yeraltı su kaynaklarından karĢılanmaktadır. 

Tavra Boğazı mevkiinde bulunan 27 adet kuyudan, pompalama yoluyla Ģehre 24 saat su 

verilmektedir. Bu kuyuların tümünden sağlanan toplam debi 1.100 lt/sn‟dir. Ayrıca bu 

amaçlarla kullanılacak olan 4 Eylül Barajı‟nın inĢaatı devam etmektedir. 4 Eylül Barajı‟nın 

planlanan içme ve kullanma suyu kapasitesi 33 hm 3 /yıl‟dır. 

Ġçme ve kullanma suyu rezervuarları için koruma alanları denetlenmektedir. 4 Eylül 

Barajı‟nın faaliyete geçirilmesiyle birlikte, bu baraj için kısa, orta ve uzun mesafeli koruma 

alanları sürekli denetim altında tutulacaktır. 

Ancak, Tavra Vadisi yeraltı suyu havzasında denetimler yetersizdir. Gübreli tarım, 

hayvansal atıklar ve havza içerisindeki Tavra Evleri yerleĢim biriminde yaĢayan halkın 

atıkları, yeraltı suyunda kirliliğe neden olmaktadır. Sivas‟ın içme suyunu karĢılayan bu alanın 

korunmasına yönelik gerekli tedbirler alınmalıdır. 

F.5.20. Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliği’nde Belirlenen Hassas Kirlenme Bölgeleri 

Ġnsan sağlığının korunması ve çevrede kısa ve uzun vadeli olumsuz etkilerinin ortaya 

çıkmaması için hassas kirlenme bölge1erinin tespiti çalıĢmaları Sivas‟ta da yapılmalıdır. Hava 

kirliliğinin çok hızlı artıĢ gösterdiği durumlarda, Tablo F.5.20-1‟de verilen değerler dikkate alınarak 

uyarı kademeleri uygulanı 

Tablo F.5.20-1: Hava kirliliği uyarı kademeleri (Sivas Belediye Başkanlığı 


Havadaki asılı 

Kademe No SO 2 

(g/m 3 ) 

partikül madde 

(g/m 3 ) 

1. Kademe 700 400 

2. Kademe 1000 600 

3. Kademe 1500 800 

4. Kademe 2000 1000 

- 239 -

F.5.21. Jeolojik ve Jeomorfolojik OluĢumların Bulunduğu Alanlar 

Uyuz Çermik (Delikkaya-Yıldızeli) Sırt Tipi Traverten OluĢumları 

Uyuz Çermik yöresi sırt/semer tipi traverten oluĢumları, Sivas Ġ37-b4 paftasında, 

Yıldızeli ilçesine bağlı Delikkaya köyünün 450-500 m. kuzeydoğusunda, yaklaĢık 10 hektarlık 

bir alanda yer alır. 

Yörede geniĢ bir traverten yayılımı bulunmakla birlikte söz konusu alan, bu traverten 

oluĢumlarının batı kesimini oluĢturur. Bu alanın boyutları yaklaĢık 500x200 m olup, kuzeygüney 

uzanımlıdır. 

Traverten sahası özel Ģahıslar adına ruhsatlıdır. UlaĢım, Sivas-Yıldızeli karayolunun 

yaklaĢık 26.km'sinde kuzeye ayrılan 10 km'lik bir stabilize yol ile sağlanmaktadır. Bu stabilize 

yolun son 250-300 m'si toprak yol niteliğinde olup, zemini rijit yapılı travertenlerden 

oluĢmaktadır. 

Jeolojik olarak yöredeki birimler, yaĢlıdan gence doğru Paleozoyik yaĢlı Akdağ 

Metamorfitleri, Üst Miyosen-Pliyosen yaĢlı Ġncesu Formasyonu (Derindere üyesi), Kuvaterner 

yaĢlı travertenler ve alüvyonlar Ģeklinde yüzeylenirler. Travertenler; Kuvaterner yaĢlı olup, üç 

ayrı yüzeyleme sunarlar. Traverten yayılımları genellikle kuzey-güney uzanımlıdırlar. Güncel 

traverten çökelimleri, sadece batı kesimde devam etmektedir. Sahadaki travertenler, oluĢum 

Ģekli bakımından tümüyle tabaka tipinde gözlenmiĢtir. Traverten oluĢumları genellikle 

kabuksu yapılı, kenar ve alt kesimlerde de yer yer bitki yapılı ve breĢ dolgusu yapılı, kuzey 

kesiminde ise albatr yapısında gözlenmiĢtir. 

Sırt tipi travertenler; açılma çatlakları boyunca yüzeye çıkan Ca(HCO 3 ) 2 içerikli 

suların kenarlara doğru akmasıyla oluĢmuĢlardır. Bunlar, CaCO 3 ‟ın hızlı bir Ģekilde 

çökelmesiyle kabuksu/süngerimsi yapıda oluĢmuĢtur. Sırt tipi travertenlerin oluĢumunda 

etkili olan açılma çatlakları, yaklaĢık kuzey-güney doğrultuludur. Sırt tipi traverten oluĢumları, 

uzun bir zaman aralığında meydana gelmekte olup, dünyada ender olarak bulunurlar. Bu 

yapıların düz bir alan üzerinde semer morfolojisinde bulunmaları ilginçtir. OluĢum, morfolojik 

yapı ve estetik görünüm gibi özellikleri nedeniyle sırt tipi traverten oluĢumları, turistik ve 

bilimsel amaçlı olarak değerlendirilebilir. 

- 240 -

Uyuz Çermik sırt tipi traverten oluĢumunun doğu kesimlerinde; yapı, yüzey kaplama 

ve süs eĢyası taĢı amaçlı olarak iĢletmeler yapılmaktadır. Yöredeki traverten sahasının batı 

kesiminde bulunan sırt tipi traverten oluĢumunun, ruhsat sorunlarının çözülüp, koruma altına 

alınması önerilir. 

Düzyayla Köyü (Hafik) Fosil Yatağı 

Büyük ve küçük memelilere ait fosil yatağı Düzyayla köyünün (Sivas Ġ38 paftası) 

200-300 m. doğusunda, açık bir kömür ocağında bulunur. Fosil kalıntılar kömür iĢletmesi 

sırasında bulunmuĢtur. Fosil bulguların yayılımı kömürlü birimlerin yayılımı ile sınırlıdır. 

Fosil yatağının bulunduğu kömür ocağı özel Ģahıslar adına ruhsatlıdır. Fosil yatağı 

Hafik'in yaklaĢık 12 km kuzeyinde olup stablize bir yolla ulaĢılmaktadır. 

Temel kayalar ve sığ denizel kırıntılardan oluĢmuĢ Kemah formasyonu üstüne açısal 

uyumsuzlukla Üst Miyosen yaĢlı, kötü boylanmalı çakıltaĢı, kumtaĢı, kiltaĢı, silttaĢı ve 

çamurtaĢlarından oluĢan Ġncesu Formasyonu gelir. Formasyonu oluĢturan çökel kayalar 

alüvyon yelpazesi ve bu yelpazenin önünde geliĢen gölde çökelmiĢlerdir. Linyitli göl çökelleri 

büyük ve küçük omurgalılara (memeli) ait fosil kalıntılar içermektedir. Büyük omurgalılardan 

baĢta fil, at, domuz, zürafa, koyun ve keçi fosilleri bulunmaktadır. Bunların yaĢı 8-10 milyon 

yıl dolayındadır. Yöredeki fosil kalıntılar, Türkiye ve dünya jeoloji tarihi ve paleobiyoloji 

tarihi açıklamalarına katkı koyacak bilimsel değerler taĢımaktadır. Bunun yanında, öğretici ve 

turizm amaçlı olarak da değerlendirilebilirler. Tüm bu özellikler dikkate alınarak, söz konusu 

fosil yatağının korunmaya alınması uygun olur. 

Hafik-Zara Arasındaki Doğal Göller (Lota 1, Lota 2 ve Tödürge Gölleri) 

Lota 1 ve Lota 2 Gölleri Hafik ilçesinin hemen yakın doğusunda bulunurlar (Sivas 

Ġ38-b3 paftası) ve Sivas-Erzurum asfaltının 200-300 m kuzeyinde yer alırlar. Asfalttan göllere 

ulaĢım toprak yollarla yapılmaktadır. Tödürge gölü ise Zara ilçesine 12 km uzaklıkta olup, 

ilçenin batısında yer alır (Sivas Ġ39-a1 paftası). Göl hemen hemen Sivas-Erzurum asfaltına 

sınırdır. 

aittir. 

Lota 1 ve Lota 2 Gölleri Hazineye, Tödürge Gölü ise Cumhuriyet Üniversitesi'ne 

- 241 -

Yukarıda adı geçen göller Alt-Orta Miyosen yaĢlı yer yer silttaĢı, kumtaĢı, gri, yeĢil, 

mavi kiltaĢı, marn arakatkıları içeren masif-tabakalı jipslerin çöküntü alanlarında 

oluĢmuĢlardır. Bu birim günümüzden en azından 14 milyon yıl önceki lagün ya da sabka 

ortamında çökelmiĢtir. Göllerin boyutlarının küçük olmasına karĢın yörenin en önemli doğal 

güzellikleridir. Bu göllerin korunması ve gelecek kuĢaklara bu güzelliklerin aktarılması önemli 

bir gerekliliktir. Ayrıca aynı birim içinde jipslerin çözünmesi sonucu doğa harikası denilecek 

büyük ve küçük ölçekli mağaralar oluĢmuĢtur. Bu güzelliklerin bir bölümü turizm hizmetine 

açılmıĢtır. Bu doğal güzelliklerin bilimsel olarak incelenerek bilim ve turizm dünyasına 

kazandırılması gerekmektedir. 

F.5.22. Tarım Alanları 

Ġlde önemli sayılabilecek ovalar alan olarak küçük olup, genellikle tahıl 

yetiĢtirilmektedir. Bu ovaların yüksekliği 1000 metrenin üzerindedir. Ekilmekte olan tarım 

alanlarının tamamına yakını tarlalardan oluĢmaktadır. Bir miktar da meyve ve uzun ömürlü 

bitkiler yetiĢtirilmekte, çok sınırlı olarak da sebzecilik; tarla alanlarında ise genelde tahıl ve 

Ģeker pancarı üretimi yapılmaktadır. Sivas ilinde bulunan ovalar Tablo F.5.22-1‟de verilmiĢtir. 

Tablo F.5.22-1: Sivas ilinde bulunan ovalar (Sivas Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2003). 

Ova Adı Bulunduğu Yer Alanı (Km 2 ) Yüksekliği (m) 

Palanga Ovası Divriği 28 1116 

Gemerek Ovası Gemerek 42 1082 

Suşehri Ovası Suşehri 35 1213 

Şarkışla Ovası Şarkışla 54 1145 

Bedehdun Ovası Yıldızeli 36 921 

Cencin Ovası Zara 28 1100 

Devekse Ovası Zara 30 1100 

Tödürge Ovası Zara 35 1100 

- 242 -


Ayaz, M.E., 1998, Sıcak Çermik (Yıldızeli-Sivas) yöresindeki traverten sahalarının jeolojisi ve 

travertenlerin endüstriyel özellikleri, Cumhuriyet Üniv., Fen Bil. Enst., Doktora Tezi, 

Sivas 157 s. (yayınlanmamıĢ). 

Davıs, P. H. (Ed.), 1965-1985, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Volume: 1 

(1965); 2 (1967); 3, (1970); 4 (1972); 5 (1975); 6 (1978); 7 (1982); 8 (1984); 9 (1985); 

Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. 

Davıs, Ph, Mıll, Rr, Tan K, 1988, Flora Of Turkey And The East Aegean Islands, Volume: 10, 

Supplem., Edinburgh Univ. Press, Edinburgh. 

Dönmez, E., 1999, Türkiye Florası Ve B6 Karesi Bitkilerine Genel Bir BakıĢ, C. Ü. Fen Bil. 

Ens., Doktora Semineri, Sivas. 

Dsi, 2001, Dsi 19. Bölge Müdürlüğü Envanter Verileri, Sivas. 

Ekim, T. Ve Ark. (2000) Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği 

Yayınları, Ankara. 

Köy Hizmetleri 19. Bölge Müdürlüğü, 2001, Köy Hizmetleri 19. Bölge Müdürlüğü envanter 


MTA, 2001, MTA Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlüğü Envanter Verileri, Sivas. 


Supplement Flora of Turkey, Tr. J. Of Botany, Cilt: 18, Sayı: 16, Sayfa: 497-514. 


Supplement Flora of Turkey, Tr. J. Of Botany, Cilt: 23, Sayı: 3, Sayfa: 151-167. 

Sivas Belediye BaĢkanlığı, 2001, Sivas Belediye BaĢkanlığı Envanter Verileri, Sivas. 

Sivas Kültür Ġl Müdürlüğü, 2001, Sivas Kültür Ġl Müdürlüğü Envanter Verileri, Sivas. 

Sivas Milli Parklar Av-Yaban Hayatı Mühendisliği, 2001, Sivas Milli Parklar Av-Yaban 

Hayatı Mühendisliği Envanter Verileri, Sivas. 

Sivas Orman ĠĢletme Müdürlüğü, 2001, Sivas Orman ĠĢletme Müdürlüğü Envanter Verileri, 

Sivas. 

Sivas Tarım Ġl Müdürlüğü, 2001, Sivas Tarım Ġl Müdürlüğü Envanter Verileri, Sivas. 

. 

- 243 -

G. TURĠZM 

G.1. Yörenin Turistik Değerleri 

G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 

Kangal Balıklı Kaplıcası Ġlin doğal değeri olan biricik kaplıcasıdır. 

G.1.1.1. Konum 

Bu kapsamda, özellikle dıĢ turizm açısından büyük önem taĢıyan Kangal Balıklı 

Kaplıca verilmiĢtir. Kangal Balıklı Kaplıca, Sivas'a 96 km Kangal ilçesine 13 km uzaklıkta ve 

Kangal'ın kuzeydoğusunda Kavak Deresi vadisindedir. 

G.1.1.2. Fiziksel Özellikler 

Kangal Balıklı Kaplıca sedef (psoriasis) hastalığının dünyadaki tek tedavi merkezidir. 

Kaplıca suyunda boyları 2-10 cm boyundaki Cyprinidae (Sazangiller familyasından), 

Cyprinion macrostamus (beni balığı) ve Garra rufa (yağlı balık) türünde binlerce balık 

yaĢamaktadır. Kangal Balıklı Kaplıca içerisinde havuz, otel, lokanta, market bulunmaktadır. 

Ayrıca çadır kurma alanı da mevcuttur. Kaplıcaya tedavi olmak ve araĢtırma yapmak için 

dünyanın her yerinden çok sayıda hasta, televizyon ekipleri ve bilim adamları gelmektedir. 

Kaplıcayla ilgili geniĢ bilgiye G.2 Turizm ÇeĢitleri bölümünde, Termal Turizm içinde 

geniĢ olarak yer verilmiĢtir. 

G.1.2. Kültürel Değerler 

Tarihin çeĢitli dönemlerinde baĢkentlik yapan Sivas'ta her dönemden sayısız eserler 

mevcuttur. Bunların bazıları günümüze ulaĢamamıĢ, diğerleri hala insanı hayran bırakacak bir 

güzellikte ayakta durmaktadır. 

Selçuklular döneminde kültürel hayatın canlılığı nedeniyle medreseler, camiler, 

türbeler, ticari hayatın hareketliliğinden dolayı han-kervansaraylar ve imaretler, Osmanlıların 

son dönemlerinde ise bayındırlık hizmetlerinin yoğunluğu dikkat çekicidir. 

- 244 -

Ġlimiz sınırları içerisinde 4 doğal sit, 2 tarihi sit, 1 kentsel sit, 166 arkeolojik sit olmak 

üzere toplam 173 adet Kültür Bakanlığı‟nca tescili yapılmıĢ sit alanı (2005 yılı sonu itibariyle) 

mevcuttur. Yine aynı dönem itibariyle 189 adet sivil mimarlık örneği, 10 adet idari yapı, 109 

adet dini ve kültürel yapı, 4 adet askeri yapı olmak üzere toplam 312 adet taĢınmazın Kültür 

Bakanlığı‟nca tescili yapılmıĢtır. 

Ġlimizde Sivas Müzesi Müdürlüğüne bağlı 2 adet müze bulunmaktadır: 

I. Sivas Atatürk Kongre ve Etnografya Müzesi 

II. AĢık Veysel Müzesi 

2005 yılı itibariyle Sivas Müze Müdürlüğünde 5639 adet sikke, 2968 adet etnografik 

eser, 2307 adet arkeolojik eser, 76 adet tablet, 265 adet mühür ve mühür baskısı, 183 adet el 

yazması kitap olmak üzere toplam 11438 adet envantere kayıtlı eser bulunmaktadır. Bunlardan 

sadece etnografik eserler ile el yazma eserlerin bir bölümü Atatürk Kongre ve Etnografya 

Müzesinde sergilenmektedir. Diğer eserler depolarımızda muhafaza edilmektedir. 2005 yılında 

valiliğimizce Arkeoloji müzesi olarak faaliyet göstermek üzere projelendirilerek ihalesi 

yapılan ve yapım çalıĢmalarına baĢlanan Eski Sanat Okulu binasının Sivas Arkeoloji Müzesi 

olarak hizmete alınmasıyla ilimiz yeni bir müzeye kavuĢacak ve arkeolojik eserlerimizin de 

sergilenmesi olanağı sağlanacaktır. 

Yöre Halkının Kültürü 

Sivas halkı çeĢitli kültür ve medeniyetler içinde yapıcı-yaratıcı bir kiĢiliğe eriĢmiĢ ve 

bu özelliklerini yüzyıldan beri kiĢisel ve toplumsal tutum ve davranıĢlarıyla ortaya 

koymuĢtur. Sivas her alanda yetiĢtirdiği insanlar ile Türk Kültürü'ne büyük hizmetlerde 

bulunmuĢtur. 

Sivas'ın yetiĢtirdiği halk Ģairleri; Kul Mehmet, Pir Sultan Abdal, Emir Osman HaĢimi, 

Feryadi (Deli DerviĢ), Minhacı, AĢık Veli, Serdari, Ruhsati, Mesleki, Agahi, AĢık Veysel 

- 245 -

ġatıroğlu, Ģair, bilim ve devlet adamları; Ahi Emir Ahmed, Kadı Ahmed Burhaneddin, Molla 

Hüsrev, Berham PaĢa, Mur Ali Baba, Halil Rıfat PaĢa, Vali Muammer Bey, Eflatun Cem 

Güney, Muzaffer Sarısözen, Ömer Altuğ, Ġlhan BaĢgöz, Prof. Dr. Sedat Veyis Örnek, Hasan 

Hüseyin Korkmazgil. 

Sivas folklorunun özgünlüğü, renkliliği ve zenginliği ile ülke folkloru içinde ayrı bir 

yeri vardır. Sivas'ta yüzyıllardan bu yana süre gelen çok güçlü bir halk Ģiiri geleneği vardır. 

Sivas halay bölgesi içindedir. Oyunlara eĢlik eden çalgılar; davul ve zurnadır. Zurnanın yerini 

bazı zamanlar klarnetin aldığı da görülmektedir. Ayrıca kaval, bağlama, tef, kemençe, kaĢık, 

ruzba, saz, darbuka gibi çalgılar da kullanılmaktadır. Sivas oyunlarından bazıları; 

Abdurrahman Halayı, Ahçik, Arabacı Oyunu, Arnavut Halayı, Bico Halayı, Çekirgem Halayı, 

Düz Halay, Hafik Ağırlaması, Hanım Esma Oyunu, HoĢbilezik, Karahisar Halayı, Kargın 

(Gargın) Halayı, Köy Halayı, Madımak, Sarıkız Oyunu, Sivas Halayı, Temirağa Halayı, Üç 

Ayak Halayı, Yanlama Oyunu'dur. 

Yerel ağız yörelere göre önemli ayrılıklar gösterir. Merkeze yakınlık, ulaĢım ve pazar 

imkanları yerel ağız özellikleri üzerinde etkili olmuĢtur. Yöre folklörü, atasözleri, deyimler, 

tekerlemeler, bilmeceler ve ninniler yönünden çok zengindir. 

Yemekler 

Yöre yemekleri daha çok unlu gıdalara dayanmaktadır. Harman sonunda kıĢlık yiyecek 

hazırlıkları baĢlar. Un öğütme, buğday dövme-çekme (bulgur), eriĢte, kadayıf, kuskus, kıĢlık 

ekmek, börek, sebze kurutma, kıĢlık kavurma, salça bunların baĢlıcalarıdır. 

KeĢ, peskutan ve çökelek süt ürünlerinden hazırlanan yiyeceklerdendir. Yöre 

yemekleri genellikle kırsal kesimlerde yazları ayranlı, pancarlı çorba, madımak, evelik, 

düğürcek aĢı gibi yemekler yapılır. KıĢları ise; tırhıt sibüra, kelecoĢ, tarhana, içli köfte, hıngel, 

grik gibi hamuriĢi yemekleridir. Sivas'a özgü Sivas kebabı da ünlüdür. Tandırda kül çöreği, 

fodla, patates ve peynirle yapılan kömbe, kete, lavaĢ, yufka yörede yaygın ekmek 

çeĢitlerindendir. 

- 246 -

Yörenin diğer ünlü yemekleri; pancar mıhlaması, turĢu mıhlaması, hıngel, pehli, çirli 

et, Alatlı (Divriği) pilavı, sac katmeri, cevizli börek, köylü böreği, sarıburma tatlısı, Zara kelle 

tatlısı, hurma, helva, çir tatlısı ve üzümlü tatlı sayılabilir. 

Geleneksel Giyim 

Sivas ve çevresinin geleneksel giyim-kuĢam genel karakteri ile Ġç Anadolu ve Doğu 

Anadolu illerinin giyim kuĢamına çok yakındır. Kadın ve erkek giyimi diğer illerde olduğu 

gibi son yıllarda hızlı bir değiĢime uğramıĢtır. 

Üste giyilenler: (a) Esas giyim dokuması, (b) KumaĢ üstü süsleme ve iĢlemeleri, 

(c) Kemeri, tokası, düğmesi, silahı, nazarlığı, (d) Ceketi, yeleği, (e) Önlüğü. 

Ġçe giyilenler: (a) Ġç donu, (b) Gömleği, (c) Mintanı. 

BaĢa giyilenler: (a) BaĢ yazmaları (oya yazma), (b) Tepeliği, fesi, (c) BaĢ takıları, 

(d) Boyun takıları-küpeleri. 

Ayağa giyilenler: (a) Çorap, (b) Ayakkabı. 

Geleneksel Erkek Giyimi 

Yörede giyilen erkek kıyafeti genel olarak baĢta fes olmak üzere; ince ak ipekten, 

ketenden yakası düz, omuzdan düğmeli iĢlik ve üzerine kolsuz yelek giyilir. Bele Ģal bağlanır. 

Pantolon tipinde zıvga kalın kumaĢtandır. Aksesuar olarak; gümüĢten yapılan köstek, muska 

ve saat kullanılır. Ayağa ise çorap ve yemeni giyilir. Ayrıca tokalı çarık da giyilir. 

Gömlek (ĠĢlik): Ġnce ipekten veya ketenden yapılmıĢ, yakası kapalıdır. Omuzdan 

açılır, ön kısmında süslü düğmeler yer alır. 

Yelek: ĠĢliğin üzerine giyilir. Ön tarafı sıkmalıdır. Kolsuz, ön bölümünde sağda ve 

solda gümüĢ düğmeler yer alır. Yeleğin üstüne gümüĢ köstek takılır. 

- 247 -

ġalvar: Yerli dokuma yünden veya sevyak denilen kumaĢtan yapılmıĢ, arka kısmı 

geniĢ ve kalçadan büzgülüdür. Bel kısmı fitillidir. Dizlerin geldiği bölümlerde parlak iplikten 

dokunan kaytan süs bulunur. Genç erkekler bele Ģal bağlarlar. Ayakta nakıĢlı yün çorap, düz 

tırnaklı ve kulaklı yemeni bulunur. 

Geleneksel Kadın Giyimi 

Merkez ilçe dıĢında kadın giyiminin geleneksel özellikleri yer yer hala korunmaktadır. 

Sivas'ın bazı ilçe ve köylerinde kadın kıyafetleri farklılıklar gösterir. Genelde giyilenler 

sırayla; köynek, iç saya, dıĢ saya, Ģalvar, elbise olarak bindallı, üç etek, dövme giyilir. Üzerine 

salta cepken, önlük, bele kuĢak veya gümüĢ kemer, baĢa "baĢ makinası" üzerine Bartın 

yazması, pullu, fes ve hindi örtülür. Aksesuar olarak; zevkat tepesi, sıra altını, hutlama, 

hamaylı, Ģerit altını veya gümüĢ takılar kullanılır. 

Üç peĢli (üç etek) : Sevai-kutni denilen kumaĢtan yapılır. Ön kısmı iki, arka kısmı tek 

parçadır. 

ġalvar: Parlak satenden yapılmıĢ, bel kısmından ayak bileklerine kadar uzanan parçalı 

bir giysidir. 

Bindallı: Kadife ve atlastan yapılma, omuzdan topuklara kadar uzanan geniĢ ve uzun 

kollu bir giysidir. Kadifenin üzerine sim veya sırma ile çeĢitli motifler iĢlenmiĢtir. 

Dövmeli: Genellikle ipekli kumaĢlar üzerine basma ve sim iĢlemeli motiflerin yer 

aldığı bir giysidir. 

Zibade: Araya pamuk konarak sırınmıĢ kalın kumaĢtır. YaĢlı kadınlar giyer. 

Önlükler: Vücudun ön kısmına belden bağlanan önlükler kadife, atlas kumaĢ, kıl ve 

yün örgü dokuma Ģeklindedir. Üzerinde çeĢitli renklerde nakıĢ ve desenler yer alır. 

Cepken-Salta: Kadifeden yapılan sırma iĢlemeli motifli bir giysidir. 

- 248 -

El Sanatları 

Tarihte uzun bir geçmiĢe sahip olan Sivas'ın el sanatları yönünden dünyada ayrı bir 

yeri vardır. Ġlimizi dünyaya tanıtan bu el sanatlarından birincisi halıcılık, ikincisi 

ağızlıkçılıktır. Bunların yanında; kilim, tülüce ve Gürün Ģalı dokumacılığı, bakırcılık, gümüĢ 

iĢçiliği, çakı-bıçak yapımcılığı, tarak iĢçiliği ve çorap örücülüğü diğer köklü el sanatlarıdır. 

Bunlardan Gürün Ģalı, tülüce dokumacılığı, çorap örücülüğü ve tarak yapımcılığı önemini 

yitirmiĢ hatta kaybolmaktadır. 

Sivas Halıcılığı 

Türk halı sanatının tarihi içinde 19. yy‟daki geliĢmelerin önemli yeri vardır. 19. yy 

sonlarına doğru halıcılık yüksek bedii kıymetini koruyamamıĢ sınai, ticari bir mahiyet almıĢtır. 

Sivas halılarının en belirgin özelliği kullanılan iplerin inceliği ve iç boyamalarının orijinalliği, 

dokumadaki ustalık, ilmek sayısının fazlalığı, üzerindeki motif, desen, renk uyumunun 

ahengidir. Halılarda en az 12 çeĢit olmak üzere 20-25‟e varan renk kullanılır. Yani halının 

dm 2 ‟sinde 3600 veya 2500 düğüm vardır. Sivas halıları daha çok serpme desenlidir. Taban 

Halısı – Kelle - Seccade Ģeklinde dokunur. Sivas halıları düğüm çeĢidi, düğüm sayısı, çözgü 

(eriĢ), atkı ipliği, ilme ipliğindeki farklılıklar nedeniyle ayrı bir yere sahiptir. ġu anda Özel 

Ġdare Halıcılık Okulu Atölyesi ve Yarı Açık Cezaevi Atölyelerinde dokunmaktadır. Ġlçe ve 

köylerde küçük çaplı dokumalar yapılmaktadır. 

Sivas Ġlinde imal edilen kilimler; zerafet, metanet, müzahariyet ve tabiat cihetiyle 

baĢlıca dört kısma ayrılır. 

a) RiĢvan kilimleri 

b) Türk boyu kilimleri 

c) Elbeyli kilimleri 

d) MuĢabbahlı kilimlerdir. 

- 249 -

Çubukçuluk 

Sivas‟taki ağızlıkçılık sanatının baĢlangıcını 1800 yılına kadar götürmek mümkündür. 

KiĢisel kullanım ya da satıĢ için yapılan çubuklar günümüzde turistik bir değer kazanmıĢtır. 

Ağızlıkların yapımında “germiĢek” adı verilen bir ağaç cinsi kullanılır. Bunun sebebi ağacın 

çok yumuĢak olması ve kolayca iĢlenebilmesidir. 5-30 cm boyunda kesilen çubuklar iĢleme 

tezgahlarında iĢlenerek çeĢitli motiflerle süslenir, delgi tezgahında içleri boĢaltılır ve bu 

çubuklar cevizli ya da sarı kezzapla boyanır. Parlaklık vermek için ispirto ocağında ısıtılır, 

cilalanır ve sarım iĢlemine geçilir. Sarım iĢlemi buğday sapları ve “cerhi” adı verilen masura 

ile yapılır. Çubukların üzerine istenilen isimler ipek ipliklerle yazılır. Ağızlıklar çeĢitli 

boylarda birkaç parçalı, lüleli, ufak veya uzun tanko Ģeklinde yapılır. 

Bıçakçılık 

Genellikle kılıç tipi bıçaklar, bağ bıçakları, ekmek bıçakları ve bir-iki ağızlı yaya 

ustura ağızlı bıçaklar yapılır. ÇeĢitli aĢamalardan sonra hazır hale getirilen “namlu” kesici 

metal çelik kısım hayvan boynuzundan yapılan sapa takılır. Bıçak bilenir, parlatılır ve hazır 

hale gelir. 

Halk Oyunları 

Sivas halk oyunları çok çeĢitlidir. Sivas halay bölgesi içindedir. Halaylar davul-zurna 

eĢliğinde oynanır. Yer yer bağlama, tef, kemençe, kaĢık, razba, darbuka gibi müzik aletleri de 

kullanılmaktadır. Abdurrahman Halayı, Ahçik, Arabacı Oyunu, Arnavut Halayı, Bico, 

Çekirgem Halayı, Düz Halay, Ağırlama, HoĢ Bilezik, Karahisar, Kartal, Kargın, Köy Halayı, 

Madımak, Sarıkız, Sivas Halayı, Temir Ağa, Üç Ayak, Yanlama bazıları olmak üzere 50‟nin 

üzerinde oyun vardır. Genellikle 6 - 12 erkek veya bayan oyuncu ile oynanır. 

- 250 -

Yerel Etkinlikler 

AĢık Veysel ve Ozanlar Haftası (15-21 Mart-ġarkıĢla), Osman Fazıl PaĢa'yı Anma 

Günü (31 Mayıs-ġarkıĢla), Atatürk'ün Sivas'a Ġlk GeliĢi (27 Haziran-Sivas), Geleneksel Pir 

Sultan Abdal ġenlikleri (1-3 Temmuz-Banaz Yıldızeli), Sızır Yayla ġenlikleri (Temmuz 

ayının ilk Cumartesi-Pazarı veya ikinci hafta sonu-Sızır Gemerek), ġerefiye Belde ġenlikleri 

(Haziran ayının son hafta sonu veya Temmuz ayının ilk hafta sonu Zara ġerefiye), Selçuklu 

Komutanı Köse Süleyman'ı Anma (Temmuz ayının ikinci Cumartesi günü-SuĢehri), Zara Bal 

ve Sanat Festivali (29-30 Ağustos-Zara), DoğanĢar Bal Festivali (27-28-29 Ağustos- 

DoğanĢar), Ticaret ve Sanayi Fuarı (27 Ağustos - 6 Eylül-Sivas) 

G.2. Turizm ÇeĢitleri 

G.2.1. Ġnanç Turizmi 

a) ġeyh Hasan Bey Kümbeti (Güdük Minare): Kare kaide üzerine, silindirik tuğla 

örgülü bir gövdeye sahip oluĢu ve kısa minareye benzemesinden dolayı halk arasında Güdük 

Minare adıyla Ģöhret bulmuĢtur. 1347 yılında vefat eden Ertana oğullarından ġeyh Hasan Bey 

için yaptırılmıĢtır. Türbede bulunan siyah mermer sanduka ġeyh Hasan Bey'e aittir. 

b) Ahi Emir Ahmed Türbesi: Kümbetin yapılıĢ tarihi bilinmemekte, ancak 1333 

tarihli vakfiyesi bulunmaktadır. Kesme taĢtan sekizgen olarak yapılmıĢ konik çatılıdır. GiriĢ 

kapısı kuzeyde, ıĢık menfezi ve cenaze kapısı ise doğu cephesinde yer almaktadır. 

c) ġeyh Çoban Türbesi: Sivas'ta 14.yy ilk yarısına ait eserler arasında yer alan 

türbeye ait kitabe yoktur. Aynı adla anılan çeĢmenin 1323 (H.723) tarihli kitabesinden 

türbeyle aynı tarihte yapıldığı sanılmaktadır. 

d) Abdulvahab Gazi Türbesi: Sivas'ın kuzeyinde Yukarı Tekke tepesinde yer alır. 

ĠnĢaa tarihi olarak 17.yy.ortaları kabul edilmektedir. Sivas halkının önem verdiği ve sıkça 

ziyaret edilen bir türbe olup, Anadolu'nun fetih devri evliyası olarak bilinmektedir. 

- 251 -

e) ġemsettin Sivasi: Kırka yakın eser sahibi, alim, fazıl ve arif bir zat olan ġemsettin 

Sivasi, Halvetiye Tarikatına bağlı ġemsiye kolunun kurucusudur. 1520 yılında Sivas‟ta 

dünyaya gelmiĢ ve 1597 yılında Sivas'ta vefat etmiĢtir. Türbesi Meydan Camii'nin avlusu 

içinde bulunmaktadır. ġiirlerinden bir bölümü, 1984 yılında "ġemseddin Sivasi Divanı" adı 

altında neĢredilmiĢtir. 

G.2.2. Kültür Turizmi 

A) Ġl Merkezinde 

Ġl merkezinde pek çok tarihi kültürel değeri olan yapılar bulunmaktadır.(ġekil G.2.2-1) 

Camiiler 

a) Ulu Cami: Sivas Müzesi‟nde bulunan kitabesine göre 1196-1197 yılında Kızıl 

Arslan Bin Ġbrahim tarafından yaptırılmıĢtır. 31x54 m. iç ölçülerinde ve yaklaĢık 1674 m 2 lik 

bir alana oturan dikdörtgen planlı camiinin üst örtüsü düz dam Ģeklindedir. Güney duvarına 

dik olarak uzanan 11 sahanlı asıl ibadet alanında toplam 50 yığma ayak bulunmaktadır. 13. 

yüzyılın ilk yarısında inĢaa edilen tuğla örgülü silindirik gövdeli minaresine 116 basamakla 

çıkılmaktadır. Sekizgen kaidesinde kufi yazı Ģeritleri firuze renkli sırlı tuğladandır. 

b) Kale Camii: Ġl Merkezinde, Selçuk Parkı içerisindedir. GiriĢ kapısı üzerinde yer 

alan kitabesine göre, III.Sultan Murad'ın vezirlerinden Sivas Valisi Mahmud PaĢa tarafından 

1580 yılında yaptırılmıĢtır. 

Sivas'ta Osmanlı dönemi camilerinin ve eserlerinin en güzelidir. Asıl ibadet alanı kare 

planlı ve üzeri kurĢunla kaplı tek kubbe ile örtülüdür. 

Kare planlı asıl ibadet alanının üzerini örten oldukça yüksek olan kubbeye geçiĢler; 

dıĢtan onikigen tanbur ve üzerinde onaltıgen kasnak yer almaktadır. Caminin bedeb duvarları 

kasnak ve tanburu kesme taĢtan inĢaa edilmiĢtir. Ayrıca mihrap ve minberi mermerden olup, 

stalaktitlerle süslenmiĢtir. Kuzeybatı köĢesinde camiye bitiĢik ve dıĢa taĢıntılı olarak inĢaa 

edilen minare kaidesi ve pabuç kısmı taĢtandır. Pabuç üzerinde yükselen tuğla örgülü minare 

gövdesi onaltıgendir. 6 sıra kirpi dizeli Ģerefe altına sahip minarenin korkuluğu taĢlarla 

- 252 -

çevrelenmiĢ, tuğla örgülü petek kısmının üzeri dıĢtan kurĢunla kaplı sivri bir külahla 

sonuçlandırılmıĢtır. 

Plan tertibi; mimari üslubu, süsleme elemanları ve ince uzun zarif minaresi ile Osmanlı 

dönemi camilerinin bütün güzelliklerine sahip bir eserdir. 

c) Meydan Camii: 1564'te Sivas'lı Koca Hasan PaĢa yaptırmıĢtır. Kesme taĢtan 

dikdörtgen planlı yapı, eğimli çatı ile örtülüdür. Minaresi tek Ģerefelidir. 

d) Aliağa Camii: 1589'da Behram PaĢa'nın oğlu Mustafa Bey tarafından yaptırılan 

cami, kubbeli ve yalın bir yapıdır. Üçlü yonca biçiminde kemerle çevrili mihrap niĢi, 

mukarnas bezemelidir. 

e) Alibaba Camii: 1792'de yapılan cami; dıĢtan ahĢap çatı, içten kubbe ile örtülüdür. 

DıĢtan minare tek Ģerefelidir. 

Medreseler 

a) Çifte Minareli Medrese: Ġlhanlı Veziri ġemseddin Mehmet Cüveyni tarafından 

1271 yılında yaptırılmıĢtır. Hadis ilmi okutulan medresenin sadece doğu yönündeki asıl 

cephesi ayakta kalmıĢtır. 

Ön yüz, ortada iki minareli taç kapı, iki yanda pencere ve köĢe kuleleri ile kompoze 

edilmiĢtir. Böyle bir uygulama ile daha canlı hareketli, ıĢık-gölge oyunlarını kuvvetlice 

hissettiren bir cephe elde edilmiĢtir. Kesin olmamakla birlikte eserin mimarının Kelük bin 

Abdullah olduğu sanılmaktadır. 

b) ġifaiye Medresesi: Ġl merkezinde Selçuklu Parkı içerisinde, Çifte Minareli 

Medrese‟nin tam karĢısındadır. 1217 yılında Selçuklu Sultanı I. Ġzzeddin Keykavus tarafından 

yaptırılmıĢtır. Anadolu Selçuklu tıp sitelerinin ve hastanelerinin en eski ve en büyük 

boyutlularındandır. 1220 yılında vefat eden I. Ġzzeddin Keykavus, vasiyeti üzerine çok sevdiği 

Sivas'taki ġifaiye Medresesi‟nin güney eyvanındaki türbede ailesi ile birlikte yatmaktadır. 

c) Gök Medrese: Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahreddin Ali tarafından 1271 yılında 

yaptırılmıĢtır. Mimarı Konyalı Kaluyan'dır. Taç kapı üzerinde yükselen tuğla örgülü iki 

minaresindeki mavi çinilerden dolayı Gök Medrese adını almıĢtır. Plastik sanatların 

- 253 -

Ģaheserlerinden olan taç kapıda mermer malzeme kullanılmıĢ olup, taç kapısının üst iki 

köĢesinde iç içe girmiĢ hayvan motifleri vardır. Medreseye giriĢte sağda mescit, solda ise Darül 

Hadis bölümü mevcuttur. 

Avlunun kuzey ve güneyinde altı sütun üzerine inĢaa edilmiĢ kemerli bir revak 

bulunmaktadır. Bu revakın giriĢinde küçük kapılardan hücrelere geçilir. Doğu yönündeki ana 

eyvanı yıkılmıĢ yerine mevcut taĢ ve kitabelerle bir duvar örülmüĢtür. Kuzey ve güneyindeki 

yan eyvanların içi çini tezyinatla süslüdür. 

d) Buruciye Medresesi: Anadolu Selçuklu Sultanı III. Gıyaseddin Keyhüsrev 

zamanında dönemin ileri gelenlerinden Hibetullah Burucerdi oğlu Muzaffer tarafından 1271 

yılında yaptırılmıĢtır. Taç kapıdaki taĢ iĢçiliği ile giriĢin solunda yer alan türbe çinileri 

önemlidir. Dört eyvanlı ve ortası açık avlulu güzel bir Selçuklu medresesidir. 

Hanlar 

a) Behram PaĢa Hanı: 1576 yılında Sağır Behram PaĢa tarafından yaptırılmıĢtır. 

Kesme taĢtan iki katlı ve ortası açık avlulu, etrafında odalar yerleĢtirilerek inĢa edilen 

hanın bir de ahır kısmı mevcuttur. 

Güney yönünde dıĢa taĢıntılı, sivri kemerli bir giriĢ cephesi, giriĢin üzerinde üç dilimli 

kemere sahip iki penceresi yer almaktadır. Pencerelerin sağ ve solunda aslan motifi 

iĢlenmiĢtir. Halk arasında TaĢ Han olarak da bilinmektedir. 

Ayrıca il merkezinde TaĢ Han, SubaĢı Hanı vardır. Eski Malatya-Sivas yolu üzerinde 

bulunan Selçuk Hanı, eski Sivas-Kayseri yolu üzerinde Tatlıcak Köyü giriĢinde Latif Han 

bulunmakta ve bu iki hanın sadece temel kalıntıları vardır. 

b) TaĢhan: Ġki katlı, ortası açık avlulu kesme taĢtan inĢa edilmiĢtir. Kitabesi 

bulunmayan TaĢhan'ın mimari üslubu bakımından 19. yy.da yapıldığı sanılmaktadır. Üzeri 

açık olan iç avlu ortasında çift baĢlı aslan baĢlarının ağzından su akan bir taĢ havuzu 

bulunmaktadır. Ġç avluya doğu, kuzey ve güney yönlerinde bulunan kapılardan girilmektedir. 

Ġç avlunun kuzey ve güney yönleri revaklı olup, revak gerilerinde dükkanlar sıralanmıĢtır. 

- 254 -

Şekil, G.2.2-1: Sivas İl merkezinde yer alan tarihi anıtlara ilişkin yer bulduru haritası (Denizli,1998). 

- 255 -

Hamamlar 

a) KurĢunlu Hamamı: Sivas'ın en büyük hamamıdır. 1576 yılında Behram PaĢa 

tarafından yaptırılmıĢtır. Kadın ve erkek bitiĢik çifte hamam olarak inĢa edilmiĢtir. Klasik 

Osmanlı hamamlarının tüm belirgin özellikleri görülür. 

b) Meydan Hamamı: Meydan Camisi karĢısındadır. 16. yüzyıl yapısı olup, oldukça 

yıkıktır. Dört eyvanlı ve kubbe örtülü olduğu anlaĢılmaktadır. 

Köprüler 

a) Yıldız Köprüsü: Sivas-Ankara karayolu 30. km‟sinde Yıldız Irmağı üzerindedir. 

Selçuklu dönemine ait bir köprü olup, döĢeme uzunluğu 70 m‟dir. Sivri kemerli ve 13 

gözlüdür. 

b) Eğri Köprü: Sivas'ın 3 km güneydoğusunda, Sivas - Malatya eski karayolu ve 

Kızılırmağın üzerinde 18 kemerli bir köprüdür. Uzunluğu 179.60 m ve eni 4.55 m‟dir. En 

büyük kemer açıklığı 7.70 m‟dir. Aynı doğrultuda olmadığı için eğri köprü denilmiĢtir. 

Köprünün kitabesi olmadığı için hangi tarihte ve kim tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. 

c) Kesik Köprü: Sivas'ın 10 km güneybatısındadır. 13. yüzyıl Selçuklu yapısıdır. Biri 

17, diğeri 2 gözlü iki bölüm bir yolla bağlanmıĢtır. 

d) Boğaz Köprü: Sivas'ın 10 km doğusundaki köprü, ortaçağa tarihlenmektedir. Sivri 

kemerli, altı gözlüdür. 

ÇeĢmeler 

a) ġeyh Çoban ÇeĢmesi: ÇeĢme kesme taĢtan yapılmıĢ dikdörtgen bir alan üzerine 

oturtulmuĢ, daire kesitli bir kemer içerisinde ayna taĢı bulunur. Ayna taĢının üç bölümünü 

çeviren yazı kuĢağı iki satırlıdır. 0.42x0.80 cm boyutlarındadır. Dikdörtgen prizma Ģeklindeki 

yalak taĢı sonradan toprakla dolmuĢ ve çukurda kalmıĢtır. ÇeĢmenin yapılıĢ tarihinin 

üzerindeki kitabeden 1323 (H.723) tarihi olduğu anlaĢılmaktadır. 

- 256 -

Müzeler 

1999 yılı sonu itibariyle Sivas Müzesi‟nde 5.408 adet sikke, 2.867 adet etnografik eser, 

2.024 adet arkeolojik eser, 52 adet tablet, 233 adet mühür ve mühür baskısı, 182 adet el 

yazması kitap olmak üzere toplam 10.767 adet envantere kayıtlı eser bulunmaktadır. 

Bunlardan sadece etnografik eserler ile el yazma kitapların bir bölümü Atatürk-Kongre ve 

Etnografya Müzesi‟nde sergilenmektedir. Diğer eserler depolarımızda muhafaza edilmektedir. 

a) Atatürk Kongre ve Etnoğrafya Müzesi: 4-11 Eylül 1919'da Sivas Kongresinin 

yapıldığı bina, Sivas Valisi Memduh PaĢa tarafından 1892 yılında o zamanki adıyla "Mülki 

Ġdadi" daha sonra "Sultani" olarak hizmete açılmıĢtır. 4 Eylül 1919'da Sivas Kongresi'nin 

toplandığı sırada "Sultani" olan mektep binası 1924 yılında "Sivas Lisesi" adını almıĢtır. 1981 

yılına kadar okul olarak kullanılmıĢtır. 

Mustafa Kemal Atatürk ve Heyet-i Temsiliye'nin üç buçuk ay süreyle karargah olarak 

kullandıkları ve o tarihlerde Sultani olan binanın müsamere salonunda 4-11 Eylül 1919 

tarihleri arasında Sivas Kongresi'nin oturumları yapılmıĢtır. Onarım ve teĢhir tanzimi 

gerçekleĢtirilerek, 1990 yılında müze olarak ziyarete açılmıĢtır. 

Tarihi kongre salonu ve Atatürk'e ait çalıĢma ve yatak odası, Kongrenin yapıldığı 

günlerdeki hali ile muhafaza edilmektedir. Üst katta Sivas Kongresi öncesindeki olayları, 

Mustafa Kemal Atatürk'ün kongre hazırlığı ile ilgili tamimlerinin ve bildirilerinin sergilendiği 

salon, merkezi Sivas'ta kurulmuĢ olan Anadolu Kadınları Müdafa-i Vatan Cemiyeti'ne ait 

bildirileri ve haberleri içeren belgeler ile Ġrade-i Milliye Gazetesi'nin basıldığı matbaa ve 

gazeteye ait nüshaların sergilendiği salonlar mevcuttur. 

Sivas Kongresi sırasında ve sonrasında Sivas'ta alınan tüm kararlara ait belgelerin; 

CumhurbaĢkanlığı KöĢkü-Atatürk Özel ArĢivi, Genelkurmay BaĢkanlığı Askeri Tarih 

Komisyonu ve AteĢe Özel ArĢivi, Atatürk AraĢtırma Merkezi BaĢkanlığı arĢivlerindeki 

asıllardan alınan örnekleri müzede sergilenmektedir. Ayrıca yöreye ait etnografik eserler de 

sergilenmektedir. 

- 257 -

) Ġnönü Müzesi: Türkiye'nin 2. CumhurbaĢkanı Ġsmet Ġnönü'nün 1891-1897 yılları 

arasında orta öğrenimini Sivas'ta yaptığı yıllarda ikamet ettiği tipik bir Sivas evidir. Ġki katlı 

ahĢap yapının bir de bodrumu bulunmaktadır. Yapı kırma çatılı, oluklu, kiremit kaplıdır. 

1945 yılında Sivas Belediyesi'nce satın alınarak müze haline getirilmiĢtir. Müzenin 

çocuk bahçesi olarak da kullanılan büyük bir bahçesi vardır. Müzede tarihi değer taĢıyan silah, 

bakır, küçük el sanatları, sikkeler, Gürün Ģalları, üç etek elbiseler, el iĢlemeli etnografik 

eserler ve Ġnönü'nün fotoğrafları ile evde kaldığı zaman kullandığı eĢyalar sergilenmektedir. 

c) Arkeoloji ve TaĢ Eserler Müzesi: Eski Sanat Okulu restore edilerek 2008 yılında 

Arkeoloji ve TaĢ Eserler Müzesi olarak hizmete girecektir. 

d) Akaylar Konağı: YaĢayan Sivas Evi olarak (Müze Ev) hazırlanmak üzere 

kamulaĢtırılan konakta onarım çalıĢmaları 1991 yılında baĢlamıĢ, onarım bittiğinde Müze Ev 

olarak hizmete girecektir. 

Sivil Mimari Eserler 

a) Sivas Kalesi: Yapıldığı tarih kesin olarak bilinmemektedir. Roma, Bizans, 

DaniĢmend, Selçuklu, Kadıburhaneddin Devleti ve Osmanlı dönemlerinde tamir edildiği 

kaynaklarda yazılıdır. AĢağı ve yukarı kale olarak iki kısımdan yaptırılmıĢtır. Bugün aĢağı 

kaleden herhangi bir kalıntı bulunmamakta olup, yukarı kale tabir edilen yerin kalıntıları 

üzerinde gazino ve çay bahçeleri bulunmaktadır. 

b) Hükümet Konağı: Vali Halil Rıfat PaĢa tarafından 1884 tarihinde yaptırılan 

yapının iki katı kesme taĢ örgülü, üçüncü katı ise ahĢap olarak inĢa edilmiĢtir. Geçirdiği bir 

yangın üzerine üçüncü katı tamamen yanmıĢ, bir ve ikinci katının sadece duvarları kalmıĢtı. 

Yapılan büyük çaplı onarımla eski görünüĢüne getirilmiĢ ve Hükümet Binası olarak hizmet 

vermektedir. 

c) Jandarma Binası: Hükümet meydanında yer alan Jandarma binası kitabesinden 

anlaĢıldığına göre Vali ReĢit Akif PaĢa zamanında 1908 yılında Jandarma Dairesi olarak 

yapılmıĢtır. Halen Jandarma Komutanlığınca kullanılmaktadır. 

d) Ziyabey Kütüphanesi: Sivas'ın ileri gelenlerinden Yusuf Ziya BaĢara tarafından 

1908 yılında Kütüphane olarak yaptırılmıĢtır. Yapı, 1981 yılında Kültür ve Turizm 

- 258 -

Bakanlığınca onarıma alınarak, 1983 yılında tamamlanmıĢ ve kütüphane olarak hizmete 

açılmıĢtır. 

e) Sivas Evleri (Konaklar): Sivil mimari eserlerimiz içinde Sivas evlerinin önemli bir 

yeri vardır. Sivas evlerinin geliĢimi özellikle 19. yy.ın ikinci yarısından sonra baĢlamıĢtır. 

Evler; bodrum, zemin kat ve birinci kat olarak yapılmıĢtır. Bazı evlerde köĢk bulunur. 

Bodrum; ambar ve depo olarak kullanılır. Haremlik-selamlık düzeni, avlunun fonksiyonuna 

uygun bir biçimde düzenleniĢi gibi evle beraber bütünü oluĢturan parçaların en ufak 

ayrıntısına kadar yerli yerine yerleĢtirildiğini görmekteyiz. 

Yaygın plan tipi, iki yüzlü iç sofalı ve üç tarafı odalı dıĢ sofalı tiptir. Cephe 

düzenlemelerinde çıkma vardır. Çıkmalar nedeniyle birinci kat odaları geniĢ ve bol 

pencerelidir. Evler genellikle güneye bakar. 

Tezyinat olarak ahĢap, alçı ve kalem iĢi görülür. Tavanlar çıta kari tekniği ile 

yapılmıĢtır. Ġnce bir ustalık sergilenir. Alçı süsleme her evde görülebilir. Kalem iĢi daha az 

yaygın bir süsleme tarzıdır. 

f) SusamıĢlar Konağı: Bugünkü konağın giriĢinin üstündeki köĢk kısmı ile konağın 

önündeki çeĢme 1815 yılında Benderli Ali Ağa tarafından yapılmıĢtır. Konağın diğer 

kısımlarının bu tarihe yakın bir tarihte yapılmıĢ olduğu söylenebilir. 

Bugün bina yedi ana bölümden teĢekkül etmiĢtir. 1) GiriĢ kısmının sağ tarafında 

yaĢlılar ve evlilerin oturduğu oda, 2) GiriĢin sol kısmında gençler ve bekarların kaldığı oda, 

3) Semahane, 4) Semahanenin sağ tarafında çilehane, 5) Mutfak, 6) Semahanenin 2. katında 

kadınlar kısmı, 7) 2. katta misafir köĢkü. 

Bu haliyle Sivas Belediyesi tarafından restore edilerek eski ihtiĢamına kavuĢturulan 

konak, Ali Baba ailesinin son sakinlerinden olan SusamıĢlar'ın (Mehmet Nuri SusamıĢ ve 

oğulları) adına izafeten SusamıĢlar Konağı olarak adlandırılmıĢtır. 

g) Abdiağa konağı Sivas Belediyesince restore edilerek hizmete açılmıĢtır. 

h) Osmanağa konağı Sivas Hizmet Vakfınca restorte edilerek hizmete açılmıĢtır. 

- 259 -

B) Ġlçelerde 

Divriği 

Camiler 

a) Divriği Ulu Camii ve DarüĢĢifası: Divriği Ulu Camii, Mengücek Oğullarından 

hükümdar Süleyman ġah oğlu Ahmed ġah tarafından 1228 yılında yaptırılmıĢtır. 1280 m2'lik 

bir alana oturan camiye kuzey, doğu ve batı yönünde yer alan taĢ süslemeleriyle hayret 

uyandıran üç güzel kapıdan girilmektedir. 

DarüĢĢifası ise, Behram ġah'ın kızı Melike Turan Melek tarafından 1228 tarihinde 

yaptırılmıĢtır. Bu eĢsiz anıt 768 m 2 'lik bir alana oturmaktadır. 18.yüzyılda medrese haline 

getirildiği için ġifaiye Medresesi de denilmektedir. 

Anadolu'da erken dönem mimarisinin en seçkin örneği olan Divriği Ulu Camii ve 

ġifahanesi; plan, mimari oranların elemanları, süsleme ve örtü biçimlerinin dengeli ve uyumlu 

bir Ģekilde ayarlanmasıyla baĢlı baĢına kendine özgü bir yapıdır. 

UNESCO'nun koruma çalıĢmaları kapsamında yürütülen "Dünya Kültür Mirası" 

listesine ülkemizden de Divriği Ulucamii ve DarüĢĢifası dahil edilmiĢtir. 

b) Kale Camii: 1180 yılında Süleymen ġah oğlu Emir Ġshak tarafından yaptırılmıĢtır. 

Mimarı Maragalı Firuz'un oğlu Hasan'dır. Kale Camii Türklerin en eski yapılarından biri 

olması sebebiyle çok büyük önem arzetmektedir. 

c) Cedit PaĢa Camii: 1799 yılında yapılan caminin minaresi siyah-beyaz kesme taĢ 

örgülüdür. 

Ayrıca; Abı Çimen Camii (1840), Gökçe Camii (1844), Zeliha Hatun Camii (1869), 

Hacı Osman Mescidi, KemenkeĢ Camii, ġemsi Bezirgan, Kültür Ahmet PaĢa Mescidi, 

Süleyman Ağa Mescidi, Turabaii Mescidi diğer tarihi yapıtlardır. 

Kiliseler 

a) Yukarı Kilise: Kalenin batısında yer almakta olup büyük bölümü yıkıktır. 

- 260 -

) AĢağı Kilise: Yukarı Kilisenin altındadır. Duvarlar ve üst örtüsü yıkıktır. 

Ayrıca; Kayaburun Köyü'ndeki Kilise, Kaya Yakup Kilisesi, ErĢün Kilisesi, Uzunkaya 

(Pargam) Kilisesi, Güresin Verk mevkiinde yer alan kiliseler vardır. 

Kümbetler 

a) Sitte Melik Kümbeti: 1195'te Mengücekliler'den Emir Süleyman bin Seyfettin 

ġahinĢah için yapılmıĢtır. Sekizgen gövde üstüne piramit külahlıdır. Taçkapı biçiminde 

düzenlenmiĢ giriĢ yüzü ve öbür yüzlerdeki bezemeli niĢler ilginçtir. 

b) Kemareddin Kümbeti: 1196 tarihli yapı, Mengücüklü hazinadarı Kemareddin'e 

aittir. Dilimli kemerli taçkapısıyla yalın bir kümbettir. Sekizgen gövdeli, pramit küllahlıdır. 

c) KemankeĢ Kümbeti: 1240 yılında yaptırılmıĢtır. Sekizgen planlı içten kubbe, 

dıĢtan piramidal külahla örtülüdür. 

d) Naip (Gazezler) Kümbeti: Kitabesine göre 1291 yılında Naip EĢref için 

yaptırılmıĢtır. Sekizgen planlıdır. 

Kervansaraylar-Hanlar 

a) Pamuk Han: Demirdağ Ġstasyonunun yanında yer alan eserin duvarlarının büyük 

bölümü ayaktadır. 

b) Burmahan Kervansarayı: Divriği-Kemah-Erzincan karayolu üzerindedir. 

Mengücekoğulları dönemine ait olup büyük bölümü haraptır. 

c) Mir Çinge Hanı: Handere Köyü'nde olup Mengücekoğulları dönemine aittir. 

d) Dipli Han: Günbahçe Köyü ile Dumluca Köyü arasındadır. Duvarları ve üst 

örtüsünün bir bölümü ayaktadır. 

Hamamlar 

AĢağı Hamam, Bekir ÇavuĢ Hamamı ve Ġmamoğlu Hamamı 

- 261 -

Köprüler 

Handere Köprüsü: Handere Köyü'nün 1 km güneyinde Morçinge Çayı üzerindedir. 

Ġki gözlü ve sivri kemerlidir. 

Ayrıca; Kız Köprüsü, Fazlıoğlu Köprüsü, Kesik Köprü, Lıh Çayı Köprüsü, Bereket 

Değirmeni Köprüsü, Köse PaĢa Köprüsü, Hüngür Köprüsü ilçedeki diğer köprülerdir. 

Gemerek 

ġahruh Bey Camii: Kitabesine göre Dulkadiroğullarından Alaüddevle'nin oğlu 

ġahruh Bey tarafından yaptırılmıĢtır. AhĢap tavanlı ve çatılıdır. 

Yıldızeli 

KemankeĢ Kara Mustafa PaĢa Camii: KemankeĢ Kara Mustafa PaĢa 1640'da cami, 

iki han ve bir hamamdan oluĢan bir külliye yaptırmıĢtır. Han yıkılarak yerine Yıldızeli 

Hükümet Konağı yaptırılmıĢtır. Cami kuzey-güney doğrultuda dikdörtgen planlı olup, sarı 

kesme taĢtan inĢaa edilmiĢtir. 

Türbe: ġeyh Halil Köyü'ndedir. DıĢtan kare planlı, üzeri kubbe ile örtülüdür. Mihrap 

niĢinin batısında kök resmi üzerinde 1858 tarihi yazılıdır. 

Akcakoca Köyü Türbesi: Türbe tamamen yenilenmiĢtir. Çevresinde devĢirme antik 

parçalara rastlanmaktadır. 

Banaz Köyü Türbesi: 15. yüzyıla ait olan türbe, kare planlı, dıĢtan sekizgen 

kasnaklıdır. Beden duvarları kesme taĢ, kasnak ve kubbe moloz taĢ örgülüdür. 

Kümbet Köyü Kalesi: Kümbet Köyü'nün güney-batı yönünde kayalık üzerindedir. 

Kaleye ait duvar ve temel kalmamıĢtır. Yüzey buluntularına göre, Roma döneminde yapıldığı 

tahmin edilmektedir. 

Ġlçede bir Roma köprüsünün kalıntıları üstüne kurulmuĢ Yıldızeli Köprüsü, tek tarihsel 

yapıttır. Köprünün üstündeki haç iĢaretlerinden Bizanslılar'ca da kullanıldığı anlaĢılmaktadır. 

ÇeĢitli onarımlarla günümüze gelmiĢ olan yapı, on üç gözlüdür. 

- 262 -

Hafik 

Hükümet Konağı: Son Osmanlı dönemi idari yapısıdır. Ġki katlı olup 1989 yılında 

restore edilmiĢtir. 

Kilise: Tuzhisar Köyü'ndedir. Üç sahınlı, bazikal planlıdır. Sütunları birbirine sivri 

kemerler bağlamaktadır. 

Kangal 

Alacahan Kervansarayı: 17. yüzyıl Osmanlı Dönemi'ne ait olduğu sanılmaktadır. 

Ġpek Yolu (Sivas-Malatya) üzerindedir. Siyah-beyaz kesme taĢlarla almaĢık olarak örülmüĢtür. 

Halil Rıfat PaĢa Köprüsü: Sivas Valisi Halil Rıfat PaĢa tarafından yaptırılan köprü, 

YeĢilkale Köyü'ne giderken Malatya yolu üzerindedir. 

Samud Baba Kümbeti: Tekke Köyü'ndedir. Kitabesine göre, 1573'de yapıldığı 

sanılmaktadır. DıĢtan altıgen planlı, içten daire kubbelidir. Tamamen kesme taĢtan yapılmıĢtır. 

Altınyayla 

Altınyayla Camii: 1895 yılında Tunuslu Ahmed Ağa tarafından yaptırılmıĢtır. 

Mükemmel ahĢap iĢçiliğine sahip olan cami, kare planlı olup, tavan ve direklerde kök boya ile 

kalem iĢleri yapılmıĢtır. 

ġarkıĢla 

AĢık Veysel Müzesi: Sivas Ġli, ġarkıĢla Ġlçesi, Sivrialan Köyü‟nde bulunan ünlü Halk 

Ozanımız AĢık Veysel‟in yaĢadığı ev Ozanın ölümünden sonra 1979 yılında Kültür 

Bakanlığı‟nca kamulaĢtırılarak “AĢık Veysel Müzesi” olarak düzenlenmiĢtir. Ozanın 

eĢyalarının sergilendiği müze halen halkımızın ziyaretine ücretsiz olarak açık tutulmaktadır. 

- 263 -

G.2.3. Termal Turizm 

Kaplıcalar 

a) Kangal Balıklı Kaplıca: Sivas'a 96 km Kangal Ġlçesine 13 km uzaklıkta ve 

Kangal'ın kuzeydoğusunda Kavak Deresi vadisindedir. Suyun sıcaklığı 36-37 derece, 

havuzların toplam debisi, 130 lt/sn dir. Kimyasal karakteristiği; PH 7.40, radyoaktivite 6 

eman, toplam mineralizasyon 590.9 mg/lt Fiziksel karakteristiği; kaplıca suyunda en büyüğü 

10 cm boyunda olan binlerce küçük balık yaĢar. Balıklar havuza girenlerin sivilce ve yara 

kabuklarını yemekte, deriye kaplıca suyunun temasını artırmaktadır. Kaplıca suyu her türlü 

romatizmal hastalığa, sinir hastalıklarına, kırık, çıkık, ezik vb. durumlara, deri ve böbrek 

hastalıklarına olumlu etki yapmaktadır. Yapılan araĢtırmanın sonuçlarına göre Balıklı Kaplıca 

sahası, gerek jeotermal enerji potansiyeli gerekse bu enerjinin kullanım imkanları yönünden 

önemli bir alan olarak ortaya çıkmaktadır. Kangal Balıklı Kaplıcası ülkemizin termal 

özelliğini daha da artırmaktadır. Çünkü modern tıpta Ģimdiye kadar fayda göremeyen cilt 

hastalığı olan insanlar (sedefli hastalar) için Kangal Balıklı Kaplıcası en son ümit kaynağı 

olmaktadır. 

TahriĢ olmuĢ durumdaki veya herhangi bir enfeksiyonla oluĢmuĢ cilt dokusundaki 

yaraları, egzama, cerahatli sivilceler ve sedef hastalığı oluĢumları; 2-10 cm büyüklüğündeki 

Cyprinide (Sazangiller familyasından), Cyprinion Macrostamus (Beni balığı) ve Garra rufa 

(Yağlı balık) türündeki balıklar tarafından iyileĢtirilmekte ve ciltteki izleri kaybolmaktadır. 

Kaplıcada havuza giren kiĢilerin etrafında ince kahverengi, gri ve bej rengindeki sazan 

ve kayabalığı türü balıklar dolaĢmaya ve ciltte hastalık belirtisi olan yerleri temizlemeye 

baĢlarlar. DiĢleri olmayan bu balıklar, 36 - 37 0 0 C sıcaklıktaki suyun yumuĢatmıĢ olduğu 

kabarık yara kabuklarını kopararak cilt pürüzsüz hale gelinceye kadar temizlerler. Tedaviden 

olumlu sonuç alınabilmesi için üç hafta (21 gün) süresince günde üç defa havuza girmek ve iki 

saat suda kalmak gerekmektedir. Ayrıca, sabahları aç karnına birkaç bardak Ģifalı sudan 

içmeyi ihmal etmemek gerekir. Diğer taraftan yerden kaynayan su içindeki kabarcıkla ve 

balıkların vücut üzerine yaptığı darbelerle vücutta bir gevĢeme ve dinlenme görülmektedir. 

Tedavi tamamen yan etkisiz olup, kesinlikle herhangi bir ilaç kullanılmamaktadır. 

- 264 -

) Sıcak Çermik: Sivas-Ankara karayolu üzerinde, il merkezine 31 km uzaklıktadır. 

46-49 santigrat derece sıcaklığa sahip olan kaplıca suyunun kimyasal karakteristiği; florür 

içeren kalsiyum, magnezyum-sodyum, sülfat, bikarbonat ve karbonatlı, klörürlü sudur. 

Fiziksel karakteristiği; romatizma, sinir sistemi, solunum yolu, sindirim sistemi, metabolizma 

bozuklukları, böbrek ve idrar yolları, kan dolaĢımı adale ağrıları, kadın hastalıklarına iyi 

gelmektedir. 

c) Soğuk Çermik: Ġl merkezine 20 km uzaklıkta olup, suyun sıcaklığı 28 0 C 

civarındadır. Kaplıca suyu içildiğinde mide, bağırsak ve safra kesesi hastalıklarına iyi 

gelmektedir. Ayrıca romatizma ve sinir hastalıkları tedavisinde de yararlı olmaktadır. Kaplıca 

suyu içilmektedir. 

Ayrıca SuĢehri ilçesinde Akçaağıl Çermiği, ġarkıĢla ilçesinde Ortaköy ve Alaman 

Çermiği, Yıldızeli ilçesinde Ilıca, HamzaĢeyh, Uyuz Çermik ve Gündoğan Çermiği ilimiz 

sınırları içerisinde yer alan jeotermal alanlardır. 

G.2.4. KıĢ Turizmi 

Sivas; baĢta Yıldızdağı olmak üzere Çaldağı, YoğunyokuĢ ve KardeĢler Tepesi gibi 

uzun süre kar alan bölgeleriyle kıĢ sporlarına merkez olabilecek potansiyele ve birikime 

sahiptir. 

G.2.5. Eko Turizmi 

Yayla Turizmi 

Eğriçimen Yaylası : Koyulhisar ilçesine 20 km uzaklıkta ve 1700 m Yükseklikte bir 

yayladır. Eğriçimen çam ormanları ile kaplı nefis manzaralarıyla tabiatın bütün güzelliklerini 

cömertçe gözler önüne serebilen güzellikler beldesidir. Yöre, yapısı itibariyle yayla turizmi 

için her türlü doğa imkanlarına sahiptir. Yörede olan derelerde alabalık tutma imkanı olduğu 

gibi avcılığa meraklı olanlar için av yapma imkanı da vardır. 

Ġlkbaharda yeĢilliğine doyum olmadığı gibi sonbaharda renk cümbüĢüne boğulan tabiat 

adeta insanı büyülemektedir. 

- 265 -

Son yıllarda oluĢan bir gelenekle Koyulhisar dıĢında yaĢayan özellikle de Ġstanbul'da 

oturan Koyulhisarlılar belli günlerde burada toplanarak yayla Ģenlikleri düzenlemektedirler. 

Ayrıca Dumanlıca Yaylası, Sarıçiçek Yaylası, Kalınpınar Yaylası, Arpacık Yaylası, 

Kengercik Yaylası, Topalan Yaylası ve BaĢyayla gibi yaylalar da bulunmaktadır. 

Koyulhisar arazisinin engebeli olması nedeniyle, halk daha çok hayvancılıkla 

uğraĢmaktadır. Yayla hayatının Koyulhisarlıların yaĢantısında önemli bir yeri olduğundan, 

ilçe halkı ve köylüler yazın yaylalara çıkmaktadır. 

G.2.6. Turizm Amaçlı Sportif Faaliyetler 

a) Av Turizmi: Sivas Ġli yabani hayvan bakımından çok zengindir. Ġlin Ġç Anadolu, 

Doğu Anadolu ve Karadeniz iklimleri arasında bir geçit yeri oluĢu, il topraklarının engebeli ve 

sarp olması yabani yaĢamı çeĢitlendirir. 

Divriği ilçesi ile bu ilçeye bağlı DaniĢment ve Sincan bucaklarında, Zara ilçesi ve bu 

ilçeye bağlı Bolucan ve Beypınar bucaklarında, Yıldızeli ilçesinde, SuĢehri ilçesi ve bu ilçeye 

bağlı Gökçekent bucağında bol miktarda keklik , dağ keçisi ve tavĢan bulunmaktadır. 

Merkez ilçe, UlaĢ, Kangal, Hafik ilçeleri ile Çukurbelen köyü çevresinde kanatlı av 

hayvanlarından Ģahin, bıldırcın bol miktarda bulunmaktadır. 

Hafik, Çukurbelen, Merkez Ġlçe, Seyfebeli yörelerindeki sazlık ve bataklıklarda yaban 

ördeği, tüm göllerimizde yaban kazları, Tödürge Gölündeki iki adacıkta turnalar 

yaĢamaktadır. 

Ġlin iğne yapraklı ormanlarının yayıldığı Koyulhisar, Yıldızeli, Akdağlar, Zara ve 

ġerefiye yörelerinde bol miktarda yaban domuzu, tilki ve ayı yaĢamaktadır. 

b) Sportif Amaçlı Olta Balıkçılığı: Kızılırmak ve Yıldız Irmağı, Çaltı Çayı ve diğer 

irili-ufaklı akarsular ile Tödürge, Hafik, Lota, Gürün Gökpınar gölleri bolca balık avlanan tatlı 

sulardır. 

c) Dağ Doğa YürüyüĢü: Koyulhisar, Eğriçimen Yaylası,Köse Dağı, Sızır ġelalesi, 

Eskiköy Ören Yeri, Sızır ve DoğanĢar yaylaları, Yıldız Dağı ve Çaldağı Treking (doğa 

yürüyüĢü) yapılabilecek uygun alanlardır. 

- 266 -

G.2.7. Kongre Turizmi 

Ġlimizdeki Cumhuriyet Üniversitesi her geçen gün geliĢmekte ve yeni fakülteler ilave 

olmaktadır. Cumhuriyet Üniversitesi bünyesinde, il merkezinde Atatürk Kültür Merkezi ve 

Büyük Otel Kongre Salonunda Cumhuriyet Üniversitesi tarafından yılda yaklaĢık on civarında 

kongre gerçekleĢtirilmektedir. 

Ayrıca Ġlimizdeki sanayi kuruluĢları ve diğer özel sektörce Büyük Otel Kongre 

Salonunda yılda yaklaĢık 20 civarında kongre gerçekleĢtirilmektedir. Ġlimizdeki kongre 

salonlarında similtüne imkanı yoktur. 

G.3. Turistik Altyapı 

G.3.1. Turistik Nitelikli Konaklama Yerleri 

Sivas'ta Turizm iĢletme belgeli 5 otel bulunmaktadır. Bunlardan biri 4 yıldızlı, biri 3 

yıldızlı diğer üçü ise 2 yıldızlıdır. Ġl Merkezi, Ġlçeler ve kaplıcalarda 39 Belediye belgeli 1. ve 

2. sınıf otel mevcuttur. Sivas Ġlinin turistik altyapısının sayısal özellikleri Tablo G.3-1‟de 

verilmiĢtir. 

Tablo G.3.1-1: Sivas İlinin turistik altyapısının sayısal özellikleri (Sivas Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü verileri, Ocak 2007) 

Toplam Tesis Toplam Oda Toplam Yatak 

Oteller 

Sayısı Sayısı 

Sayısı 

Turizm İşletme Belgeli Tesisler 6 281 559 

Belediye Belgeli Tesisler 33 713 1.511 

Kangal Balıklı Kaplıca Tesisleri 1 131 262 

Sıcak Çermik 5 152 361 

TOPLAM 44 1.277 2.333 

- 267 -

G.3.2. Turistik Nitelikli Eğlence Yerleri 

Turistik Nitelikli Eğlence Yerlerinin ayrı olduğu bir yöremiz olmamakla beraber 

Turizm ĠĢletme Belgeli yerlerden bar, kafeterya yerleri gibi eğlence yerleri mevcuttur.Turizm 

ĠĢletme Belgeli 1 adet lokanta 1 adet de kafeterya mevcuttur. 

G.3.3. Ġkinci Konut Alanlarının Turizme ve Çevreye Etkileri 

Ġkinci konut alanları genelde Sıcak Çermik 'de bulunmaktadır. Okulların tatil olmasıyla 

birlikte 2-3 ay kadar kullanılmaktadır. Yerli turizmin canlılığını artırmasına rağmen çevre 

yönünden olumsuzluklar yaratmaktadır. 

G.3.4. Turistik Tesislerin Yer Seçimi Kriterleri 

Turistik tesisler Ģehir merkezinde bulunmaktadır. Bu tesislerin yer seçiminde doğa ile 

uyum olayının göz ardı edildiği, daha çok maddi kazancın ön planda geldiği görülmektedir. 

Turizme yönelik tesislerin bulunduğu yerler Ģehir merkezinde veya Ģehre yakın 

bölgelerde planlandığından altyapısı yapılmıĢ, ulaĢım zorluğu olmayan içme ve kullanma su 

kaynağı mevcut olan yörelerdir. 

G.3.5. Yörenin UlaĢtırma, Ġçme-Kullanma Suyu, Kaynak ve Ġsale Sistemleri 

UlaĢım: Sivas Ġli Orta Anadolu ile Doğu Anadolu ve Karadeniz ile Güneydoğu 

Anadolu illeri arasında bir geçiĢ mekanı üzerinde bulunmaktadır. 

Karayolu UlaĢımı: Ġlin Türkiye genelinde tüm illerle karayolu bağlantısı vardır. Yolcu 

taĢımacılığını ildeki otobüs Ģirketleri ve çevre illere ait, ilimiz üzerinden geçiĢ yapan 

otobüslerle sağlanmaktadır. Ġlçelere ulaĢım genellikle eski otogardan yapılmaktadır. 

Demiryolu UlaĢımı: Doğu Ekspres; Erzincan, Erzurum, Kars, Kayseri, Ankara, 

Ġstanbul. Güney Ekspres; Malatya, Diyarbakır, Kurtalan, Kayseri, Ankara, Ġstanbul. Van Gölü 

Ekspresi; Malatya, Elazığ, Kayseri, Ankara, Ġstanbul. 4 Eylül Mavi Treni; Malatya, Kayseri, 

Ankara. Posta Yolcu Treni ile de Divriği, Samsun'a seferler yapılmaktadır. 

- 268 -

Havayolu UlaĢımı : Sivas'tan haftanın her günü Ġstanbul'a uçak seferleri vardır. 

Ġstanbul kalkıĢ saati 09.40 Sivas Havaalanına varıĢ 11.00‟dir. Sabiha GÖKÇEN havaalanından 

Salı-PerĢembe-Cuma günleri Ġstanbul kalkıĢ saati 11,25 Sivas havaalanı varıĢ 12.40‟tır. THY 

bilet satıĢları Sivas Turizm Seyahat Acentasınca yapılmaktadır. 

Sivas Ġlinde yerleĢim birimlerinin içme-kullanma suyu, kaynak ve isale sistemleri 

genelde mevcuttur. 

G.4. Turist Sayısı 

G.4.1. Konaklayan KiĢilerin Milliyetlerine Göre Dağılımı 

Konaklayan kiĢilerin milliyetlerine göre dağılımı Tablo G.4-1‟de verilmiĢtir. 

G.4.2. Konaklayan KiĢilerin Ġlçelere Göre Dağılımı 

Konaklayan kiĢilerin ilçelere göre dağılımı ve enformasyon bürosuna müracaat eden 

turist sayıları Tabloda G.4-1‟de verilmiĢtir. 

Tablo G.4.1-1: Sivas’ta 2007 yılında konaklayan kişilerin milliyetlerine göre ve ilçelere göre dağılımları ile enformasyon 

bürosuna müracaat eden turist sayıları (Sivas İl Turizm Müdürlüğü verileri, 2007). 

Ülke Adı 

Gelen Turist 

Sayısı 

Merkez İlçelerde Enfermasyon 

Bürosuna 

Geceleme 

Sayısı 

Gelen Turist 

Sayısı 

Geceleme 

Sayısı 

Gelen Turist 

Sayısı 

Avusturya 37 66 8 

Almanya 141 230 40 116 20 

Hollanda 37 55 13 

Danimarka 18 28 8 25 9 

İsveç 7 13 

Finlandiya 3 7 8 20 

Fransa 83 126 19 

İngiltere 165 218 19 67 23 

- 269 -

İspanya 37 59 5 

İsviçre 20 25 5 25 6 

İtalya 101 127 22 107 14 

Yunanistan 109 144 3 32 3 

ABD 521 935 41 51 

Avusturalya 10 14 12 88 

Japonya 264 336 12 31 27 

Kanada 8 11 

Macaristan 3 8 58 156 

Polanya 9 12 2 

Romanya 1 14 20 99 10 

D.Avrupa 130 577 23 

Irak 2 8 13 68 

Libya 2 6 9 96 

Suriye 3 8 

Suudi Arabistan 5 13 

İran 54 62 

Pakistan 17 24 

İsrail 20 24 

Azerbaycan 10 10 

Diğer 83 323 

TOPLAM 1.687 2.573 483 1.881 182 

TÜRKİYE 64.453 108.251 13.349 18.037 

- 270 -

G.4.3. Turizm Mevsimindeki Nüfus ArtıĢı 

Tablo G.4-1‟de belirtilen oranlarda nüfus artıĢından söz edilebilir. Ayrıca yaz aylarında 

büyük Ģehirlerden de sılaya dönüĢ yapanlar olmaktadır. 

G.5. Turizm Ekonomisi 

Ġlimize turistler daha çok sağlık ve kültür turizmi için gelmektedirler. 

Kültür Turizmi açısından; Ġl merkezindeki Selçuklu eserleri çekici konumdadır. Divriği 

Ulu Camii UNESCO tarafından dünya mirası olarak kabul edilmiĢ olup, en çok turist çeken 

eserlerdendir. Gelen turistler ortalama bir-iki gece kalmaktadır. 

Ġlimize gelen turistlerin birçoğu Kangal balıklı kaplıca‟sına tedavi olmak amacıyla 

gelmektedir. Buradaki tedavi süresinin 21 gün olması nedeniyle yaklaĢık 1.800 yabancı 

turistten 5.600.000 dolar döviz girdisi sağlanmaktadır. Ġle gelen diğer turistlerinde bir-iki gece 

kaldıkları için yaklaĢık 2800 yabancı turistten de 2.800.000 dolar döviz girdisi sağlanmaktadır. 

Ġlimize gelen yaklaĢık 4.600 yabancı turistten yaklaĢık olarak 8.400.000 dolar döviz girdisi 

sağlanmaktadır. 

Ġlimize turistlerin %50-60'ı Kangal Balıklı Kaplıcasına tedavi olma amacıyla 

gelmektedirler. Buradaki tedavi süresinin 21 gün olması nedeniyle yaklaĢık 2500 yabancı 

turistten 8.000.000 $ döviz girdisi sağlanmaktadır. Diğer gelen turistlerin % 40-50'si de 

ortalama bir-iki gece kaldıkları için yaklaĢık 2000-2500 yabancı turistten de 2.000.000- 

2.500.000 $ döviz girdisi sağlanmaktadır. Ġlimize gelen 5000 yabancı turistten toplam 

10.000.000 $ döviz girdisi sağlanmaktadır. 

G.6. Turizm - Çevre ĠliĢkisi 

Türkiye son yıllarda batı turizm pazarlarında yeni bir kitle turist çekim ülkesi olarak 

tanıtılmakta ve artan sayıda yabancı turist akımına sahip olmaktadır. 

Kitle turizminin baĢladığı 1950 yılında uluslararası turizm hareketlerine katılan insan 

sayısı 25.281.000 iken, günümüzde bu rakam 340.000.000 kiĢiye ulaĢmıĢtır. ġüphesizdir ki 

uluslararası turizmde gerek sayısal gerekse değer ölçüleri bakımından bu sürekli ve hızlı 

büyümeyi sağlayan temel öğe "doğa" dır. Çünkü turizmin en önemli kaynak kullanım alanı 

doğal varlıklardır. 

- 271 -

Nehirler, göller, denizler, üstün kaynak değerlerine sahip milli parklar, termal 

kaynaklar, ormanlar, savanlar ve vahalar, doğal peyzaj güzellikleri ve akarsular, Ģelaleler, 

doğal vadiler, yaylalar, volkanlar, mağaralar, yeraltı gölleri ile "doğal çevre" hiç Ģüphesiz ki 

turizmin sürekliliği açısından da korunması gerekli bir potansiyeldir. 

Bizim dünya ülkelerine bakarak onların geç de olsa fark ettikleri hatalarını ülkemiz 

açısından değerlendirme ve önlem alabilme Ģansımız vardır. 

Batıda 150 yıllık bir periyotta oluĢan geliĢme süreci, ülkemizde 30 yıllık bir dilime 

sığdırılmaya çalıĢılmıĢtır. %7 gibi büyük bir orana ulaĢan hızlı kentleĢmenin çevre üzerindeki 

etkileri verimli tarım topraklarının amaç dıĢı kullanılmasından kaynaklanan tarımsal alan 

kaybı, hava kirliliği, doğanın aĢırı kullanımı sonucu yeĢil alanların tahrip edilmesi (büyük 

Ģehirlerimizde olduğu gibi), evsel atıkların deniz, göl ve nehirlerdeki canlı organizmalar 

üzerinde yarattığı olumsuz etkiler, gürültü sorununun ortaya çıkması gibi sorunlar çevre 

açısından durumun iyiye gitmeyip, sorun yumağının büyüdüğünün iĢaretidir. 

EĢsiz tarihi ve kültürel mirası ile birlikte 50.000 höyüğü, 1.500'ü aĢkın termal ve hidro 

mineral kaynağı, milyonlarca hektar ormanı birçok ulusal parkı ve adalar ile birlikte 8.272 km 

kıyısı, 1.432 km doğal kumsalı ve 9.816 km 2 alanı kaplayan gölleri ile ülkemiz, doğal 

kaynaklarında azami Ģekilde korunması halinde, turizm cenneti olmak açısında çok Ģanslıdır. 

Ancak son yıllarda yer yer hatta yaygın olarak, kıyı Ģeridimizde her geçen gün 

betonlaĢan etrafımızda bitki örtüsü azalan, yaban hayvanları yok olmaya baĢlayan ya da 

yöreden uzaklaĢan, suları kirlenen, kargaĢalı gürültülü bir ortam oluĢmaktadır. 

Turizm ve çevrenin olumlu iliĢkisinin kurulması halinde turizm, ulusal parkların 

korunmasına, düzenlenmesine, tarihi sitlerin restorasyonuna, turizm amaçlı iĢlevsel 

kullanımlara yardımcı olabilir. BaĢarılı bir turizm planlaması doğal ve insan yapısı 

kaynakların, özellikle tarihi mirasın korunmasını gerektirir. Doğal çevrenin, tarihi ve 

arkeolojik sitlerin, anıtların korunması turizmin olumlu yan etkisidir. Sivas açısından da 

turizm ve çevre iliĢkisi olarak olaya bakıldığında; genel yaklaĢımlar ilimiz için de aynıdır. 

Fakat Ġlimizde turizm faaliyetleri geliĢmediğinden insan kaynakları ve bunların etkilendiği bir 

etkinlik söz konusu değildir. 

- 272 -

Tarihi dokunun ve yapıların etkileĢimleri ise; Türkiye genelinde olduğu gibi artan 

nüfusa paralel olarak artma eğilimi göstermektedir. 

Sivas Anadolu'nun en eski tarih ve kültür merkezlerinden biridir. Yazılı tarihi MÖ 

2000 yıllarında Hititlerle baĢlar. Tarihin çeĢitli dönemlerinde Frigyalılara, Lidyalılara, 

Romalılara, Selçuklulara ve Osmanlı Ġmparatorluğuna mekan olmuĢtur. 4 Eylül 1919 tarihinde 

Mustafa Kemal'in baĢkanlığında toplanan Sivas Kongresi ile yeni Türkiye Cumhuriyetinin 

temeli de Sivas'ta atılmıĢtır. 

4000 yıllık tarihi ile kültür turizmi açısından çok zengin olan ilimiz, bir açık hava 

müzesi görünümündedir. 

ġifalı sularıyla; Sıcak Çermik, Soğuk Çermik özellikle de Kangal Balıklı Kaplıcasıyla 

termal turizmde önemli bir merkezdir. Eğriçimen Yaylası, Gemerek-Sızır ġelalesi, Gürün 

Gökpınar Gölü, Hafik ve Zara Tödürge gölleri ile doğa turizmi açısından çok zengindir. Uzun 

geçen kıĢı nedeniyle kayak sporları açısından önemli bir potansiyel sunmaktadır. 

Sivas tarihi ve kültürel zenginlikleriyle birlikte, tarım, sanayi ve ticaret gibi ekonomik 

sektörler de geliĢmekte, bölgenin her geçen gün önemi artan bir merkezi haline gelmektedir. 

Ġl nüfusunun % 44.82'si köylerde yaĢamakta ve geçimini de tarım ve hayvancılıktan 

sağlamaktadır. Bunun dıĢında geçim kaynağı ticaret ve iĢçiliktir. 

Ġl tarımına "hububat tarımı" egemendir. 

Madencilik; demir (Divriği), krom, kurĢun-çinko, manganez, tuz, kireç taĢı, manyezit, 

florit, kömür, mermer, stronsiyum gibi madenler bulunmaktadır. 

Sanayi KuruluĢları; Kamuya ait; TÜDEMSAġ, Cer Atölyesi, Hekimhan, Divriği 

Maden ĠĢletmeleri, Askeri Dikimevi, Kangal Termik Santralı, Beton Travers Fabrikası ve özel 

Sektör ait; Sivas Demir Çelik Fabrikası, Çimento Fabrikası, Et Balık Kombinası ve ESTAġ 

önemli sanayi iĢletmeleridir. 

Eğitim; ilköğretim ve ortaöğretim okul sayısı 718'dir. Cumhuriyet Üniversitesinin 8 

fakültesi, 14 yüksekokulu ve 3 enstitüsü bulunmaktadır. 

- 273 -

Sağlık; Ġl merkezinde ve Ġlçelerde toplam 16 adet hastane il, ilçe ve köylerde 94 sağlık 

ocağı, Ġl genelinde toplam 165 sağlık evi vardır. 

Turizm-çevre iliĢkisinin geliĢtirilmesine yönelik olarak yapılan öneriler aĢağıda 

verilmiĢtir. 

- Verimli tarım toprakları ile doğal ve fiziksel çevreyi plan otoritesi ile mutlaka 

korumak ve geliĢtirmek lazımdır. Bu kapsamda inĢaat izni verilirken, inĢaatların doğal ve 

fiziksel çevre ile uyumlu olmasına da dikkat edilmeli ve çevreyi koruyan bir kentleĢme 

anlayıĢı benimsenmelidir. 

- Turizm potansiyeli olan yörelerimizin alt yapı sorunları en kısa zamanda 

çözülmelidir. 

- Koruma- kullanma dengesi tesis edilmelidir. 

- Turizmcilerimiz, ekonomik kaynaklı turizm olgusunun geliĢmesini sağlayabilmenin 

her Ģeyden önce tüm kullanımlarda kaynak görevi yapan "çevre değerlerinin" ya da "doğal 

çevrenin" korunmasını gerektirmekte olduğunu ve bozulmuĢ bir çevrenin eğer telafisi 

mümkün olabiliyor ise nedenli harcama gerektirebileceğinin tercihini bugün de yapmak 

durumundadırlar. 

- Düzen ve dengeleri bozulmuĢ bir çevrenin yararlı değil, ancak sorunlar yumağı 

olacağının bilinci ile turizm de dahil olmak üzere çevreyi koruyan bir kalkınma anlayıĢı, her 

kesimde insanımız tarafından benimsenmeli ve gereği yerine getirilmelidir. 

- Turizm ve çevre birlikte ele alınırken, kültürel, tarihi ve ekolojik çevreye önem 

verilmeli, betonlaĢma önlenmelidir. 

- 2634 sayılı turizmi teĢvik yasasına çevresel boyut kazandıracak düzenlemelere 

gidilmelidir. 


Çevre Bakanlığı, 1991, 2000'li yıllara doğru çevre, Ankara. 

Sivas Turizm Ġl Müdürlüğü, 2001, Sivas Turizm Ġl Müdürlüğü envanter verileri, Sivas. 

- 274 -

H. TARIM VE HAYVANCILIK 

H.1. Genel Tarımsal Yapı 

Sivas Ġli yüzölçümünün 1.216.707 hektarı tarıma elveriĢli arazi, 1.207.916 hektarı 

çayır ve mer‟a arazisi, 330.524 hektarı orman ve fundalık arazi, 93.620 hektarı kullanılmayan 

ve meskun sahalardan oluĢmaktadır. Tablo H.1-1‟de Sivas Ġlinin tarımsal arazi dağılımı 

verilmiĢtir. 

Ġlin değiĢik toprak yapısı, iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeĢitlilik 

değiĢik özelliklere sahip toprakların oluĢumuna sebep olmuĢtur. Tarım topraklarının % 3.04‟ü 

asit, % 25.78‟i nötr, % 71.8‟i ise alkali reaksiyona sahiptir. Büyük kısmı organik maddeler 

yönünden fakirdir. Toprakların % 13.05‟inde organik madde çok az, %57.22‟sinde az, % 

19.30‟unda orta, % 6.33‟ünde iyi, % 4.10‟unda yüksek düzeydedir. 

Saturasyon yüzdesine göre yapılan sınıflandırmada tarım topraklarının % 37.84‟ü tın, 

% 52.76‟sı killi-tın, % 8.47‟si kil, ve %0.93‟ü kum bünyeye sahiptir.Bu dağılım Sivas‟taki 

tarım için uygun toprak bünyesini göstermektedir. 

Tablo H.1-1: Sivas İlinin tarımsal arazi dağılımı (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2007). 

ARAZĠNĠN CĠNSĠ 

MĠKTARI 

(DA) 

ZĠR.YAPILAN ARAZĠYE ORANI% 

TAHILLAR 3.963.490 30,74 

NADAS ARAZĠSĠ 2.191.150 16,99 

YEM BĠTKĠLERĠ 863.754 6,70 

ENDÜSTRĠ BĠTKĠLERĠ 66.357 0,51 

YEMEKLĠK BAKLAGĠLLER 88.899 0,69 

YUMRU BĠTKĠLER 42.089 0,33 

YAĞLI TOHUMLAR 5.745 0,04 

MEYVELĠK 22.646 0,18 

SEBZELĠK 8.056 0,06 

ÇAYIR ARAZĠSĠ 105.330 0,82 

KULLANILMAYAN TARIM ARAZĠSĠ 5.537.374 42,94 

TOPLAM ZĠRAAT YAPILAN ARAZĠ 12.894.889 100,00 

- 275 -

Ġlde tipik karasal iklim hüküm sürmektedir. KıĢları soğuk ve kar yağıĢlı, yazları sıcak 

ve kurak geçmektedir. Ġlin son 50 yıllık yağıĢ ortalaması 415 mm.dir.1995 yılı yağıĢ 

ortalaması 440 mm. ile çok yıllık ortalamanın üzerinde gerçekleĢmiĢtir.Ancak yağıĢların 

büyük kısmı vejetasyon dıĢında genellikle kıĢ aylarında düĢmektedir. 

Son 10 yılın en düĢük sıcaklığı -29.6 o C olmuĢtur. Aynı dönem içindeki donlu günler 

sayısı 121 gün olarak tespit edilmiĢtir. Çok yıllık ortalamalara göre ilin ilk don tarihi 11 Eylül 

son don tarihi ise 7 Mayıs‟tır. Son 10 yıldaki en yüksek sıcaklık ise +38.2 o C olmuĢtur. 

H.2. Tarımsal Üretim 

H.2.1. Bitkisel Üretim 

Halen tarım yapılan 809.194 hektarlık arazilerin 310.000 hektarı sulanabilir arazi 

olmasına karĢılık, 53.373 hektarı devlet sulaması ve 87.835 hektarı halk sulaması olmak üzere 

toplam 141.208 hektarlık arazi sulanmaktadır. 

Ġlde sebze üretimi çok düĢük seviyededir. En çok üretilen sebzeler domates, taze 

fasulye, lahana ve salatalıktır. Bu üretim miktarları ihtiyacı karĢılamaktan uzak olup, daha çok 

çevre illerin ürünleri tüketilmektedir. 

Tarımsal arazinin 1980 hektarını kapsayan sebze alanlarının 312 hektarı taze fasulye, 

419 hektarı domates, 149 hektarı beyaz lahana, 148 hektarı hıyar, 72 hektarı kavun, 42 hektarı 

ıspanak ve 838 hektarı diğer ürünlerin ekimine ayrılmıĢtır. 

Tablo S.5.2-1‟de meyve ağaçlarının durumu Tablo S.5.2-2‟de ise meyve çeĢitlerine 

göre üretim miktarları verilmiĢtir. 

Meyve üretiminde en geniĢ alanı 1.794 hektar ile elma,1.365 hektarlık ekim alanı ile 

kayısı oluĢturmaktadır. 

Sebze üretimi ise çok düĢük seviyededir. En çok üretilen sebzeler domates, taze 

fasulye,lahana ve salatalıktır. Bu üretim miktarları ihtiyacı karĢılamaktan uzak olup, daha çok 

çevre illerin ürünleri tüketilmektedir. Tarımsal arazinin 1.698 hektarını kapsayan sebze 

alanlarının 294 hektarı taze fasulye, 412 hektarı domates, 90 hektarı beyaz lahana, 156 hektarı 

hıyar, 83 hektarı kavun, 52 hektarı ıspanak ve 611 hektarı diğer ürünlerin ekimine ayrılmıĢtır. 

Tablo H.2.1.1‟te bitkisel üretim alanları ve üretim miktarları, Tablo H.2.1.1.3-1‟de yem 

bitkileri ekim alanları ve üretim miktarları, Tablo H.2.1.1.4-1‟de bitkisel ürünlerin yıllara göre 

ekiliĢ alanları ve Tablo H.2.1.2-1‟de ise bitkisel ürünlerin yıllara göre üretim miktarları 

verilmiĢtir. 

- 276 -

Sebze üretiminde SuĢehri yöresi ön plandadır. Meyve üretiminde SuĢehri ve Gürün 

bölgesi ön sıraları almaktadır. Bu bölgelerin iklimi sebze ve meyve üreticiliğine elveriĢlidir. 

Üretilen meyve daha çok üretildiği dar bölgede tüketilmekte iç piyasaya dahi 

çıkmamaktadır. Meyve ağaçlarına bakıldığında mevcut meyve ağaç sayısının yarısına 

yakınının meyve vermeyen yaĢta olduğu görülür. Bunun en önemli sebebi, üreticilerin 

meyveciliği birinci dereceden tarımsal faaliyet olarak benimsememiĢ olmalarıdır. Meyvecilik 

daha çok tahıl üretimi ve hayvancılığın yanında ek gelir getirici bir uğraĢ olarak 

değerlendirilmektedir. 

H.2.1.1. Tarla Bitkileri 

Tablo H.2.1.1-1: Sivas İlinin bitkisel üretim alanları ve üretim miktarları (2007 Yılı) (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2007). 

Ürünün Cinsi Ekilen Alan (da) Üretim (Ton) 

Verim 

(Kg/da.) 

TAHILLAR 

BUĞDAY 3.275.250 520.615 159 

ARPA 534.150 88.118 165 

ÇAVDAR 84.610 13.173 156 

YULAF (DANE) 63.210 9.390 149 

TRĠTĠKALE (DANE) 6.270 1.049 167 

Toplam 3.963.490 632.345 

BAKLAGİLLER 

NOHUT 53.619 6.491 121 

K.FASULYE 6.010 755 126 

Y.MERCĠMEK 3.740 338 90 

K.MERCĠMEK 1.180 121 103 

FĠĞ (DANE) 24.350 3.530 145 

Toplam 88.899 11.235 

ENDÜSTRİYEL BİTKİLER 

ġ.PANCARI 66.357 259.970 3.918 

Toplam 66.357 259.970 

- 277 -

H.2.1.1.1. Buğdaygiller 

Sivas Ġlinde yetiĢtirilen buğdaygiller hakkında Tablo H.2.1.1-1‟de bilgi verilmiĢtir. 

H.2.1.1.2. Baklagiller 

Sivas Ġlinde yetiĢtirilen baklagiller hakkında Tablo H.2.1.1-1‟de bilgi verilmiĢtir. 

H.2.1.1.3. Yem Bitkileri 

Sivas Ġlinin yem bitkileri hakkında Tablo H.2.1.1.3-1‟de bilgi verilmiĢtir. 

Tablo H.2.1.1.3-1: Sivas İlinin yem bitkileri ekim alanları ve üretim miktarları (2007 Yılı) (Tarım İl 

Müdürlüğü verileri, 2007). 

Ürünün Cinsi Ekilen Alan (da) Üretim (Ton) Ortalama Verim 

FĠĞ( Y.OT,K.OT) 99.809 30.846 309 

YONCA(Y.K.OT) 470.655 207.600 441 

KORUNGA(Y.K.OT) 261.495 54.098 207 

TRĠTĠKALE (OT) 997 911 914 

MISIR(SLAJ) 6.698 27.292 4.075 

BURÇAK 100 10 100 

MÜRDÜMÜK 24.000 7.200 300 

TOPLAM 863.754 327.957 

TARLA TOPLAMI 4.982.500 1.231.507 

- 278 -

H.2.1.1.4. Endüstriyel Bitkiler 

Tablo H.2.1.1.4-1: Sivas İlinde bitkisel ürünlerin yıllara göre ekiliş alanları (hektar) (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2007). 

Ürünün Cinsi 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

HUBUBAT 

Buğday 321.850 331.070 326.650 332.550 341.270 358.050 376.034 362.575 327525 

Arpa 61.860 60.290 60.560 56.840 64.545 65.390 67.220 67.365 53415 

Yulaf 1.345 1.105 1.090 1.005 865 1.970 2.535 2.620 6321 

Çavdar 12.810 11.940 10.420 11.720 11.085 9.790 9.551 8.952 8461 

YEMEKLİK BAKLAGİLLER 

Fasulye 2.280 2.450 2.492 2.597 2.606 2.140 2.254 3.507 601 

Nohut 4.950 4.953 5.129 5.790 9.745 10.285 12.393 8.580 5362 

Mercimek (Y- 

K) 

968 1.016 1.009 641 523 744 480 

ENDÜSTRİ BİTKİLERİ 

406 492 

Ş.Pancarı 8.741 8.968 8.704 8.886 8.868 8.693 8.959 7.316 6636 

YEM BİTKİLERİ 

Yonca 13.134 13.045 15.699 15.905 16.961 17.818 18.696 26.710 47065 

Korunga 6.717 12.050 7.451 7.647 8.586 8.817 9.584 11.875 26149 

Fiğ 

(Ot-Dane) 

11.675 6.402 14.180 7.883 7.660 10.868 11.142 

7367 12416 

Mısır 

(Hasıl-Slaj) 

170 312 660 1.269 2.315 1.182 1.343 1.352 

DİĞER TARLA BİTKİLERİ 

670 

K.Soğan 334 339 355 211 190 193 196,8 10 40 

Sebzelikler 1.980 2.004 1.917 2.103 1.698 1.740 1.801,6 1.414 809 

Meyvelikler 6.583 6.237 5.935 5.911 6.150 5.796 6.260,7 5.251 2136 

Bağ 291 279 255 162 330 720 634 470 128 

- 279 -

H.2.1.2. Bahçe Bitkileri 

Tablo H.2.1.2-1: Sivas İinde bitkisel ürünlerin yıllara göre üretim miktarları (ton) (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2007). 

Ürünün 

Cinsi 

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

HUBUBAT 

Buğday 556.823 457.412 532.468 549.760 609.753 661.580 811.391 747.288 520615 

Arpa 112.469 104.842 119.191 117.636 124.112 143.165 161.765 161.084 88117 

Yulaf 1.893 1.609 1.616 1.603 1.320 2.884 3.755 4.221 9390 

Çavdar 21.919 16.578 14.722 14.560 17.410 16.249 16.473 8.561 13173 


Fasulye 2.232 4.386 2.522 2.833 2.880 2.432 2.589 4.141 755 

Nohut 4.866 4.752 5.010 5.642 10.743 11.296 13.871 9.303 6491 

Mercimek 815 926 923 616 528 688 461 402 4920 


Ş.Pancarı 399.557 363.002 353.298 372.476 368.191 373.035 410.098 

335.470 

259970 


Yonca 42.854 50.951 103.547 153.013 128.219 118.024 122.094 208.029 207600 

Korunga 25.695 24.410 37.529 73.360 53.731 36.339 34.875 45.124 54098 

Fiğ 14.018 14.422 12.042 17.288 45.505 33.331 32.729 25.106 30846 

Mısır (Hasıl- 

Slaj) 

7.300 10.423 24.741 43.553 90.127 35.407 52.181 

59.375 

27292 

- 280 -


K.Soğan 5.937 6.346 6.640 3.789 3.264 3.354 556,5 100 598 

Sebzelikler 24.208 22.661 21.112 27.128 24.450 29.061 22.641,6 23.694 13825 

Meyvelikler 28.910 22.766 18.430 26.712 28.547 29.610 29.230 27641 13207 

Bağ 659 540 535 8.646 1.715 5.722 2.007 737 1576 

H.2.1.2.1. Meyve Üretimi 

H.2.1.2.1-1: Sivas İlinin meyve ağaçlarının durumu (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2007) 

Meyve Cinsi 

Kapladığı Alan 

(da) 

Meyve Vermeyen Yaşta 

Ağaç Sayısı (Adet ) 

Meyve Veren Yaşta Ağaç 

Sayısı (Adet ) 

ARMUT 1364 34300 61480 

AYVA 45 2510 4050 

ELMA 5445 107200 162317 

ERİK (TÜM ÇEŞİTLER) 1142 23900 45690 

İĞDE 0 1250 950 

KAYISI (ZERDALİ HARİÇ) 11863 67030 164350 

ZERDALİ 26 475 2100 

KİRAZ 370 12720 14585 

KIZILCIK 0 900 1600 

ŞEFTALİ 57 3500 4810 

VİŞNE 110 51633 53950 

CEVİZ 793 17450 20885 

DUT 150 10420 5600 

BAĞ (ÜZÜM) 

1281 53120 212646 

TOPLAM 22646 386408 755013 

- 281 -

H.2.1.2.1-2: Sivas İlinin meyve çeşitlerine göre üretim miktarları (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2007) 

Meyveler Ekim Alanı ( da ) Üretim Miktarı (Ton ) 

YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİLER 

Armut 1364 1004 

Ayva 45 81 

Elma 5445 2980 

Toplam 6854 4065 

SERT ÇEKİRDEKLİLER 

Erik (tüm çeşitler) 1142 766 

İğde 0 14 

Kayısı (zerdali hariç) 11863 4609 

Zerdali 26 48 

Kiraz 370 247 

Kızılcık 0 30 

Şeftali 57 110 

Vişne 110 862 

Toplam 13568 6684 

SERT KABUKLULAR 

Ceviz 793 651 

Toplam 793 651 

ÜZÜMSÜ MEYVELER 

Dut 150 231 

Bağ (üzüm) 1281 1576 

Toplam 1431 1807 

İl Toplam 22646 13207 

- 282 -

H.2.1.2.2. Sebze Üretimi 

Konu ile ilgili mevcut bilgi bulunmamaktadır. 

H.2.1.2.3. Süs Bitkileri 


H.2.2. Hayvansal Üretim 

H.2.2.1. BüyükbaĢ Hayvancılık 

1999 yılı verilerine göre Ġl sığır varlığı açısından 2., koyun varlığı açısından ise 7. 

sırada yer almaktadır. 

1986-1995 yılları arasında uygulanan Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu 

çalıĢmalarıyla 172 besi ahırı, 125 koyun ağılı, 146 arıcılık iĢletmesi, 17 inek ahırı, 4 alabalık 

tesisi yapılmıĢtır. DıĢ kaynaklı hayvancılık projesi kapsamında 1987 yılından beri toplam 3153 

baĢ yurtiçi ve yurt dıĢı kaynaklı gebe düve Bakanlık ve özel sektör kanalıyla getirilerek 854 

iĢletme kurulmuĢtur. 2000 yılına kadar 5011 baĢ buzağı elde edilmiĢtir. 2350 adedine saf ırk 

sertifikası verilmiĢtir. Halen faal olarak devam eden 302 iĢletmede 2255 baĢ süt ineği ve 1802 

baĢ buzağı bulunmaktadır. 

Ulusal soy kütüğü ile ilgili çalıĢmalar devam etmekte olup, bugüne kadar istekli 

çiftçilerimize ait kondisyon ve kontitüsyon olarak saf ırka benzeyen her yaĢtaki hayvan kayıt 

altına alınmıĢtır. Bu kapsamda 250 adet süt sığırcılığı iĢletmesi oluĢturulmuĢtur. Bu 

iĢletmelerin toplam hayvan sayısı 935 baĢtır. 

Sivas Ġlinin 2004 yılı itibariyle hayvan varlığı ve hayvansal üretim durumu Tablo H.2.2.1-1‟de, 

özellikle Ġl kırsalında yaĢanan göç olayı ile küçük ölçekli iĢletmelerin yeterli seviyede gelir 

getirmemesidir. Büyük ölçekli iĢletmeler ise geliri düĢük çiftçilerle 1995-2003 yılları hayvan varlığı ise 

Tablo H.2.2.1-2‟de verilmiĢtir. 

Sivas‟ta son yıllarda büyük ve küçük baĢ hayvan varlığında bir azalma görülmektedir. 

Bunun en önemli sebebi kurulamamaktadır. 

Ġlde 8 adet yetiĢtirici belgeli alabalık tesisi bulunmaktadır. 3 adedi Gürün, 2 adedi UlaĢ 

diğerleri de Divriği, Zara, Gemerek ilçelerinde faaliyet göstermektedir. Gürün‟de 30 aile, 

- 283 -

DoğanĢar‟da 4 aile, Gemerek ve Merkez‟de ise birer aile küçük aile yetiĢtiriciliği Ģeklinde 

alabalık iĢletmeciliği yapmaktadır. 

Tablo H.2.2.1-1: Sivas İlinin hayvan varlığı (Tarım İl Müdürlüğü Verileri, 2007) 

HAYVAN TÜRLERİ 

MİKTARLRI(ADET) 

Kültür 32.058 

SIĞIR Melez 203.654 

BÜYÜKBAŞ Yerli 54.678 

Manda 2.153 

TOPLAM 

292.543 

At 1.422 

TEKTIRNAKLI Katır 146 

Eşek 3.577 

TOPLAM 5.145 

Tablo H.2.2.1-2: Hayvansal Üretim Miktarları (Tarım İl Müdürlüğü Verileri, 2007) 

HAYVANSAL ÜRÜNÜN ADI VERİMLİ HAYVAN (ADET) YILLIK ÜRETİM (TON) YILLIK FERDİ VERİM 

1- SÜT ÜRETİMİ 

a-' Ġnek Sütü 80.753 255.658 3.166 

b- Koyun sütü 160.818 7.505 47 

c- T.Keçi Sütü 0 0 0 

d- K.Keçi Sütü 9.557 441 46 

e- Manda 724 434 600 

TOPLAM 251.852 264.037 

2- ET ÜRETİMİ Kesilen Hayv.Adedi Yıllık Üretim (Kğ) 

a- B.BaĢ (Sığır-Manda) 9.072 1.589.600 175 

b- K.BaĢ (Koyun-Keçi) 16.043 269.190 17 

c-%10 Kaçak ve Kurbanlık 2.512 251.150 100 

TOPLAM 27.627 2.109.940 

- 284 -

3- YAPAĞI ÜRETİMİ Kırkılan Hayv.Adedi Yıllık Üretim (Kğ) 

a- Yün Üretimi 433.923 443.057 1,021 

b- Kıl Üretimi 33.744 16.872 0,500 

c- Tiftik Üretimi 0 0 0,000 

TOPLAM 467.667 459.929 

4- DERİ ÜRETİMİ Kesilen Hayv.Adeti Yıllık Üretim (Adet) 

27.627 27.627 1 Adet 

5- YUMURTA ÜRETİMİ 

Yumurtlayan Kanatlı 

Adedi 

Yıllık Üretim (Adet) 

305.993 61.225.840 200 

6- BAL ÜRETİMİ Kovan Adedi Yıllık Üretim (kğ) 

134.742 2.501.670 19 

7- BALMUMUMU ÜRETİMİ 137.239 

8- YOĞURT ÜRETİMİ 214.711 

- 285 -

Tablo H 2.2.1-3: Sivas İlinin 1985-2007 yılları arasındaki hayvan varlığı (adet) (Tarım İl Müdürlüğü 2007 yılı verileri) 

1985-2007 YILLARI HAYVAN VARLIĞI 

YILLAR KOYUN KIL KEÇİ SIĞIR MANDA AT KATIR EŞEK 

KOVAN 

SAYILARI 

(YERLİ- 

DİĞER) 

SAF KÜLTÜR 

KÜLTÜR 

MELEZİ 

YERLİ- 

DİĞER 

İLKEL KOVAN 

FENNİ 

KOVAN 

BAL ÜRETİM 

(TON) 

1985 1.417.446 91.032 0 0 367.714 20.353 9.571 2.075 28.119 22.900 45.900 821 

1986 1.471.258 86.612 0 0 385.656 20.405 9.834 1.994 28.474 14.561 54.745 1.413 

1987 1.514.790 89.264 0 0 389.708 20.897 9.554 2.075 28.241 8.348 59.581 1.111 

1988 1.498.155 73.329 0 0 384.093 21.545 9.640 1.437 27.656 6.854 77.527 1.709 

1989 1.488.291 81.121 0 0 389.268 22.141 9.207 1.481 27.518 5.350 85.446 1.550 

1990 1.148.272 62.210 13.795 109.148 232.883 14.181 6.862 978 21.155 5.160 89.260 2.266 

1991 1.134.200 64.794 13.390 108.509 230.195 14.219 6.495 1.016 20.535 5.045 97.320 2.657 

1992 1.099.367 61.514 14.153 112.610 225.313 13.449 5.950 949 18.817 5.140 108.960 1.831 

1993 1.164.393 74.213 15.695 121.252 244.679 14.423 6.492 1.189 20.095 4.552 113.240 1.979 

1994 1.065.868 48.908 18.717 136.161 223.850 12.751 6.128 476 16.765 3.820 118.861 991 

1995 1.034.360 40.745 24.984 144.700 219.105 11.776 5.163 451 15.354 2.855 124.340 2.635 

1996 1.017.556 41.462 28.700 194.220 204.470 10.798 4.882 423 14.785 2.430 134.716 2.948 

1997 909.959 48.814 23.524 128.569 198.313 10.528 4.399 635 11.085 2.355 121.324 2.435 

1998 814.459 44.726 25.418 131.436 180.314 8.843 4.089 616 11.511 2.135 125.120 1.970 

- 286 -

1999 545.760 38.212 33.467 168.600 164.069 7.421 3.248 413 10.304 1.463 138.724 2.337 

2000 545.760 38.212 33.467 168.600 164.069 7.421 3.448 413 10.304 1.463 138.724 2.277 

2001 487.994 33.561 35.892 186.081 137.515 7.411 2.615 352 4.579 1.247 141.903 2.386 

2002 937.636 28.191 35.991 185.725 96.932 5.848 2.296 583 7.661 1.063 134.035 2.374 

2003 365.031 26.509 34.980 168.733 76.874 5.054 2.395 522 7.248 927 130.256 2355 

2004 342.626 25.437 38.726 182.962 77.647 4.399 1.708 436 7.032 598 122.002 2.608 

2005 316.922 27.031 37.767 180.844 67.282 3.478 1.834 421 5.819 920 129.125 2.688 

2006 315.523 24.613 37.053 179.326 63.121 3.250 1.845 251 5.346 418 131.800 2006 

2007 433923 33744 32.058 203.654 54.678 2153 1422 146 3577 238 134504 2007 

- 287 -

H.2.2.2. KüçükbaĢ Hayvancılık 

Tablo H.2.2.2-1: Sivas İlinin hayvan varlığı (Tarım İl Müdürlüğü 2007 yılı verileri) 


MİKTARLARI (ADET) 

KOYUN 433.923 

KÜÇÜKBAŞ KEÇİ T.Keçisi 0 

K.Keçisi 33.744 

TOPLAM 467.667 

H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi) 



MİKTARLARI(ADET) 

TAVUK Broiler 18.241 

Yumurtacı 305.993 

Hindi 22.386 

KANATLI Kaz 9.960 

Ördek 3.771 


H.2.2.4. Su Ürünleri 


H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı 


- 288 -

H.2.2.6. Arıcılık ve Ġpekböcekçiliği 



MİKTARLARI(ADET) 

İlkel Kovan 920 

ARI (KOVAN) Fenni Kovan 129.125 


H.3. Organik Tarım 


H.4. Tarımsal ĠĢletmeler 

H.4.1. Kamu ĠĢletmeleri 


H.4.2.Özel ĠĢletmeler 


H.5. Tarımsal Faaliyetler 

H.5.1. Pestisitler Kullanımı 

Tarım ilaçlarının biyolojikman zararlılara karĢı etkili fakat memelilere, sıcak kanlı 

hayvanlara, özellikle insanlara karĢı az zehirli ya da zehirsiz olması istenir. ġimdiye kadar 

yapılan ve halihazırda kullanılan ilaçlardan çok azı bu nitelikleri taĢır. Büyük çoğunluğu hem 

kontrol ettikleri canlılara karĢı, hem de insan ve memelilere çok zehirlidir. Bunların bir kısmı 

uygulandıkları bitki, toprak ve su ortamında uzun süre bozulmadan kalabilen, tüm canlıların 

vücudunda birikebilen zehirlerdir. Zararlı etkilerini yavaĢ yavaĢ uzun süre içersinde belli 

etmeden yaparlar. 

- 289 -

Tarımsal amaçla bugün milyonlarca ton tarım ilacı milyonlarca dönüm araziye 

uygulanmaktadır. Bunların büyük kısmı uygulama yerlerinden baĢka yerlere gitmekte ya da 

taĢınmaktadır. Toprağın pestisitlerle kirlenmesi, kullanılan kimyasal maddeler kalıcı olduğu 

zaman önemli sakıncalar doğurur. Eğer bir pestisit bakteri, fungus, güneĢ ıĢığı ya da kimyasal 

yollarla yapısı bozulmamıĢsa zamanla toprakta birikerek bitkiler tarafından alınabilir. Tarım 

ilaçları doğrudan toprak yüzeyine ve içine, bitkiler üzerine veya tohum ilaçlaması Ģeklinde 

tohumluk üzerine uygulanırlar. Bitki yüzeyine atılan ilacın önemli bir kısmı toprağa düĢer. 

Toprağa düĢen ilaçlar toprak tipi, çözünebilirlik, kalıcılık ve iklim faktörlerine bağlı olarak 

toprak içinde zamanla hareket edebilirler. Tablo H.5.1-1‟de pestisitlerin topraktaki kalıcılık 

durumları, Tablo H.5.1-2‟de ise 1997-2000 yıllarında tarımla ilgili faaliyetlerde kullanılan 

pestisitler ve kullanım miktarları verilmiĢtir. 

Tablo H.5.1-1: Pestisitlerin topraktaki kalıcılık durumları (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2000). 

Kalıcılık Durumu Süre Pestisit Grubu 

Kalıcı değil 1-12 hafta Organik fosforlular ve karbonatlar 

Orta derecede kalıcı 1-18 ay Herbisitler 

Kalıcı 2-5 yıl Klorlandırılmış hidrokarbonlular 

Devamlı kalıcı 

Hiç bozulmadan 

devamlı 

Civa, arsenik, kurşun bileşikleri 

- 290 -

Tablo H.5.1-2: 2000-2007 yıllarında tarımla ilgili faaliyetlerde kullanılan pestisitler ve kullanım miktarları (Tarım İl Müdürlüğü 

2007 verileri) 

İLAÇLAR 

TÜKETİLEN MİKTAR 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

TOPLAM 184.991 184.463 180.552 191.345 190.618,8 

191700 

İNSEKTİSİTLER 9.422,03 8.909,43 8.164,65 8260,1 8585,7 8.832 7.755,0 8720 

FUNGUSİTLER 71.723,00 71.722,70 72.655,50 75483 77342,25 76.161 77.039 77040 

HERBİSİTLER 102.015 102.015 97.780 103170 103200 104.550 103.950 

104100 

RODENDİSİT VE 

MOLLUSİDLER 

118,50 105,00 105,00 114102 48,64 49 0 

20 

AKARİSİTLER 256,00 256,00 266,50 266,5 284 284 284,0 280 

NEMATOSİT VE 

FUMİGANTLAR 

26,40 24,40 0 0 0 0 0 

DİĞERLERİ 1.430 1.430 1.580 2000 fişek 3025 fişek 0 1591 1540 

- 291 -

H.5.2. Gübre Kullanımı 

Tarım arazilerinin halihazır verimlilik değerlerine göre kullanılması gereken saf bitki besin 

maddeleri ve ilin ticaret gübresi ihtiyacı Tablo H.5.2-1, H.5.2-2, H.5.2-3’te verilmiştir. 

Tablo H.5.2-1: Sivas İlinin ticari gübre ihtiyacı (ton) (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2000) 

Azotlu Gübre Fosforlu Gübre Potasyumlu Gübre 

Amonyum 

Sülfat 

(%21) 

Amonyum 

Nitrat 

(%20.5) 

Üre 

(%46) 

T.Süper 

Fosfat 

(%41-43) 

Diamonyum 

Fosfat 

(%46-48) 

Potasyum Sülfat 

(%48-52) 

1800.0 12000.0 6500.0 100.0 30000.0 300.0 

Not: Değerler gübre ihtiyacının tamamı tek çeşit ticaret gübresinden karşılandığı takdirde 

geçerlidir. 

Tablo H.5.2-2: Sivas İlinin ilin saf bitki besin maddeleri ihtiyacı (ton ) (Tarım İl 


Azot (N) 

Fosfor 

(P 2 O 5 ) 

Potasyum 

(K 2 O) 

Toplam 

72576.0 82070.0 540.0 155186.0 

- 292 -

Tablo H.5.2-3: Sivas İli yıllık kimyevi gübre tüketimi (Tarım İl Müdürlüğü 2007 verileri) 

KİMYEVİ GÜBRE ÇEŞİTLERİ (ton) 

YILLAR 

A.NİT. 

(%20.5) 

A.NİT. 

(%26) ve 

CAN 

A.NİT. 

%30 

A.NİT. 

(%33) 

A.SÜL. 

(%21) 

ÜRE 

%46 

DAP % 

18-46 

N.S.P.FOS. 

%43 

TRİPLE 

SÜP. FOS 

KOMPOZE 

(20-20-0 ve 

+zn) 

KOMPOZE 

(12-30-12) 

KOMPOZE 

(15-15-15 ve + 

zn ) 

Pot. 

SÜLFAT 

1995 34 6.484 1.526 279 1.587 17.695 0 385 3.026 0 

1996 80 12.339 2.651 1.553 4.464 22.756 5 349 5.342 386 

1997 0 1.340 5.926 1.936 6.409 28.017 25 95 5.464 4 

1998 0 11.164 5.294 63 6.885 26.757 0 195 7.017 0 

1999 0 12.346 6.895 112 6.943 28.875 0 60 11.894 0 

2000 0 7.353 7.486 1.766 6.202 25.178 0 90 11.155 203 

2001 0 5.442 5 5.014 117 4.877 14.347 0 6 7.808 1.136 116 0 

2002 0 2.398 0 6.416 143 4.158 17.072 0 0 3.096 1.806 218 2 

2003 0 3.041 0 8.752 489 5.165 21.943 0 10 3.643 1.943 382 0 

2004 0 4.561 0 11.341 1.934 5.799 22.860 0 43 5.191 2.207 488 0 

2005 0 2.854 0 15.045 3.616 4.605 21.578 0 116 5.800 2.272 0 0 

2006 0 3.651 0 18.374 501 4.010 19.855 0 15 8.174 1.037 0 0 

2007 0 5.632 0 17.576 2.965 3.639 14.635 0 100 10.884 2.878 0 215 

- 293 -

H.5.3. Toprak Kullanımı 



Sivas Tarım Ġl Müdürlüğü, 2007, Sivas Tarım Ġl Müdürlüğü envanter verileri, Sivas. 

- 294 -

I. MADENCĠLĠK 

I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi 

Olan Doğal Malzemeler 

Bölüm B.5.4’te bilgi verilmiştir. 

I.1.1. Sanayi Madenleri 

Bölüm B.5.1’de bilgi verilmiştir. 

I.1.2. Metalik Madenler 


I.1.3. Enerji Madenleri 


I.1.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 

Ġlimizde Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği çerçevesinde değerlendirilerek 

Çevresel Etkileri Önemsizdir veya ÇED Gerekli Değildir / ÇED Olumlu kararı verilen TaĢ 

Ocakları Nizamnamesine tabi projeler Kurumuzda yer almamaktadır. 

I.2.Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 

Sivas Ġli oldukça zengin bir maden varlığına sahiptir. Özellikle metalik madenlerden 

altın, bakır, kurĢun, çinko, krom, ve demir; endüstriyel hammaddelerden stronsiyum, çimento 

hammaddelerinden kil, kireçtaĢı, kaolen rezervleri; enerji hammaddelerinden linyit kömürü 

rezervleri ve jeotermal enerji kaynakları mevcuttur. Bu konuda ayrıntılı bilgi Bölüm B.5‟de 

verilmiĢtir. 

Ülkemizin en önemli ve en büyük demir ve stronsiyum yatakları Sivas‟ta 

bulunmaktadır. Divriği ve Gürün ilçelerinde önemli demir yatakları, büyük çoğunlukla UlaĢ 

olmak üzere Hafik ve Zara ilçelerinde stronsiyum, Hafik, Zara ve Divriği ilçelerinde asbest 

- 295 -

yatakları bulunmaktadır. Kangal Ġlçesindeki linyit yataklarından elde edilen linyit kömürü 

Kangal Termik Santralinde kullanılmaktadır. Seramik sanayinin hammaddesi olan kaolen 

geniĢ yayılımlar sunmaktadır. Ancak Sivas bölgesinden elde edilen kaolen yalnızca beyaz 

çimento yapımında kullanılmaktadır. Hafik ve Divriği ilçelerinde, baĢlıca kullanım alanı boya, 

kağıt, seramik, plastik, çatı kaplama ve kozmetik sanayi olan talk yatakları bulunmaktadır. 

I.3. Cevher ZenginleĢtirme 

Ġlde maden kanuna tabi malzemelerden demir madeni Divriği Ġlçesinde bulunan 

DĠVHAN A.ġ. tarafından demir cevheri üretimi, cevher zenginleĢtirilme iĢlemine tabi 

tutulmaktadır. Koyulhisar Ġlçesindeki yataklardan elde edilen bakır, kurĢun, çinko aynı ilçede 

bulunan MENKA A.ġ. tarafından zenginleĢtirme iĢlemine tabi tutulmaktadır. Ayrıca UlaĢ 

Ġlçesinde zengin yataklara sahip olan stronsiyum Barit Türk Maden A.ġ. ve DEMAR Ltd. 

ġti‟ye ait tesislerde zenginleĢtirme iĢlemine tabi tutulmaktadır. 

I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 

I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon 

ÇalıĢmaları 


1-2001 Sivas Ġl Çevre Durum Raporu 

2- 2005, Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü 

3- Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi AraĢtırma ve GeliĢtirme Genel Müdürlüğü, 2003 

Sivas Sanayi Potansiyeli ve Yatırım Alanları AraĢtırması 

- 296 -

J. ENERJĠ 

J.1. Birincil Enerji Kaynakları 

J.1.1. TaĢkömürü 

Ġl sınırları içerisinde taĢkömürü rezervi bulunmamaktadır 

J.1.2. Linyit 

Sivas Ġl sınırlarında, linyit cinsinde bulunan kömürlerin toplam 

görünür+muhtemel+mümkün rezervi 114.876.945 ton olup, bunların ısıl değerleri 1000 - 5000 

kcal/kg arasında, kükürt içerikleri ise % 1.5-3.5 arasında değiĢmektedir. 

Ġlde tüketilen kömürler linyit cinsinde olup, bunların yaklaĢık 150.000 tonu ithal 

(Ukrayna), 50.000 tonu ise yerli (çoğunlukla Tunçbilek ve Soma) kömürlerdir. Ġlde tüketilen 

kömürlerin ısıl değeri 4000 - 7000 kcal/kg arasında değiĢmektedir. 

J.1.3. Asfaltit 

Ġl sınırları içerisinde asfaltit rezervi bulunmamaktadır 

J.1.4. Bitümlü ġist 


J.1.5. Hampetrol 

Ġl sınırları içerisinde petrol rezervi bulunmamaktadır. 

J.1.6. Doğalgaz 

Ġl sınırları içerisinde, enerji üretiminde kullanılan herhangi bir doğal gaz rezervi 


J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 

Sivas il sınırları içerisinde 2 adet uranyum/toryum zuhuru tespit edilmiĢtir. Karaçayır 

(Merkez) toryum zuhurunda tespit edilen radyoaktivitenin 50-300 ton arasında olabileceği 

tahmin edilmektedir. Ortalama radyoaktivite 600 cps‟dir. Yıldızeli Kavik Köyü uranyum 

zuhurunda ise %0.04 U 3 O 8 tespit edilmiĢtir. Ancak zuhurların ekonomik bir değeri yoktur. 

- 297 -

J.1.8. Orman 

J.1.9. Hidrolik 

J.1.9. Hidrolik 

Kılıçkaya Barajı 

Kılıçkaya Barajı ve Hidroelektrik santrali tesisleri Sivas Ġlinin doğusunda, SuĢehri 

Ġlçesine 25 km ve GĠRESUN-ġebinkarahisar Ġlçesi karayoluna 7 km mesafede tesis edilmiĢtir. 

1981 yılında inĢaatına baĢlanmıĢ 16.03.1990 Mart ayında 1. Grup, 08.08.1990 Ağustos ayında 

2. Grup ĠĢletmeye açılmıĢtır. 

Kılıçkaya Barajı Kelkit Çayı üzerinde kayaların birleĢmesiyle kılıca benzeyen kayanın 

mevkiinde olan vadi üzerine inĢa edilmiĢtir. 

Santral YDM isteğine bağlı ve su durumuna göre üretim yapmaktadır. Santralın 

yaklaĢık olarak yıllık kapasitesi 332.000.000 kWh.dır. Santralın üretimi SuĢehri Trafo 

Merkezinden Erzincan, Niksar ve Zara bölgelerine aktarılmaktadır. Santralın ortalama özgül 

su sarfiyatı 5.50 m 3 /kWh.dır. 

Kılıçkaya Barajı kil çekirdekli kaya dolgu tipindedir.Temel tabanından yüksekliği 134 

m, nehir tabanından yüksekliği 103 m, taban geniĢliği 33 m, uzunluğu 405 m, üst seviye 

geniĢliği 12 m‟dir. Gövde hacmi 6.80 milyon m 3 tür. Maximum koddaki rezervuar hacmi 1.4 

milyar m 3 tür. Max. kodda göl alanı 64.6 km 2 ‟dir. Normal su kotu 850,00 m kret kotu 855, 

Drenaj alanı 8.202 km 2 ve yıllık ortalama akımı 1670.10 6 m 3 ‟tür. 

a) Dolu savak kapakları : 

Net kapak açıklığı 12 molup kapak kaldırma yüksekliği 11.50 m, Kapak kaldırma hızı 

0.30 m/dk olan 3 adet açık kanal ve sıçratma eĢikli kapaklardan oluĢmuĢtur. Kapasitesi 

3x1000m 3 /sn‟dir. Kumanda Ģekli; El ve elektrik ile tahrikli halat sarmalı sistem olup 

mahallinden kumandalıdır. 

b) Dip savak vanası : 

Barajda ayrıca 143 m 3 /sn kapasiteli Howel-Bunger tipi dip savak vanası bulunmaktadır. 

Bu vanaya yer altı tünelinde 307 m gitmekle ulaĢılır. Mahalliden kumandayla açılır ve kapanır. 

Bir adet de sürgülü vana bulunmaktadır. Barajın elektrik enerjisi dıĢında baĢka bir tesis edilme 

amacı bulunmamaktadır. Baraj gölü Karadeniz bölgesindeki Kelkit Ġlçesi kazasından doğan 

suyla beslenir. BaĢka önemli kaynağı bulunmamaktadır. Santral 52 m uzunluğunda 33 m 

- 298 -

geniĢliğinde ve 30 m yüksekliğinde bulunan bina 760 giriĢ kotundan aĢağıda 3 kat, yukarıda 3 

kat olmak üzere toplam 6 kattır. 760 kotunda 2 adet türbin Generatör ünitesi montaj kısmı, 

elektrik ve makine bakım atölyeleri, ikaz ve dizel odaları ve kablo odası bulunmaktadır. 

Santralda iki adet dikey eksenli françis tipi türbin bulunmaktadır. 

Tipi 

: FVM 62-84 UCM REġĠTA 

Net düĢü 

: 96.3-61.1 m 

Nominal gücü : 67.000 kvA 

Nominal akıĢ : 81.8 m 3 /sn 

Nominal devri : 214 d/dak. 

Bu türbinler ortalama 96-61 m düĢü ile baraj gölünde bulunan suyun enerjisini, elektrik 

enerjisine generatörler vasıtasıyla dönüĢtürürler. Santralda 24 saat hizmet verecek Ģekilde 

4 Mühendis, 4 mesul, 4 yardımcı olmak üzere 8 adet kumanda operatörü, 4 adet türbin 

operatörü görev yapmaktadır. 

Santralin çevreye etkileri konusunda bir çalıĢma yapılmamıĢtır. Buna karĢın baraj gölü, 

Kelkit Irmağı‟ndaki taĢkınları önlemektedir. 

Resim J.1.9-1: Kılıçkaya Barajı 

- 299 -

Çamlıgöze Hidroelektirik Santrali 

Çamlıgöze Barajı ve Hidroelektrik santrali Sivas Ġlinin doğusunda, SuĢehri Ġlçesine 13 

km ve SuĢehri-Tokat-ġebinkarahisar yol kavĢağına 3 km mesafede tesis edilmiĢtir. Santral 

tesisleri ve baraj inĢaatına DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından 01/08/1988 yılında baĢlanmıĢ 

04/09/2000 tarihinde 2.Grup, 12/11/2000 tarihinde ise 1.Grup ĠĢletmeye alınmıĢtır. 

Çamlıgöze Barajı Kelkit ırmağı üzerinde Kılıçkaya Barajının mansabında 12 km 

mesafede inĢa edilmiĢtir. 

Santralımızın YDM isteğine bağlı ve su durumuna göre üretim yapmaktadır. Santralın 

yaklaĢık olarak yıllık enerji üretim kapasitesi 88.000.000 kWh.dır. Santralın üretimi Kılıçkaya 

Ģalt sahasından SuĢehri Trafo Merkezi üzerinden Erzincan, Niksar ve Zara bölgelerine 

aktarılmaktadır. Santralın ortalama özgül su sarfiyatı 16.5 m 3 /kWh.tir 

Çamlıgöze Barajı kil çekirdekli kaya dolgu tipindedir. Temel tabanından yüksekliği 

35m Nehir tabanından yüksekliği 32 m olup taban geniĢliği 27 m, uzunluğu 360 m ve üst 

seviye geniĢliği 10 m dir. Gövde hacmi 2,085 milyon m 3 tür. Maxımum kotdaki rezervuar 

hacmi 59 hm 3 dır. Max. kotta göl alanı 5 km 2 dir. Normal su kotu 723, kret kotu 755, Drenaj 

alanı 8332 km 2 ve yıllık ortalama akımı 1.67x10 9 m 3 tür. 

a) Dolu savak kapakları : 

Radyal yapılı 10m GeniĢlik 12 m Yükseklikte 13,5 m yarı çapında 3 adet kapak 

bulunmaktadır Kapasitesi 3000 m 3 /h dır. Kaldırma yüksekliği 13,06 m Kumanda Ģekli; el ve 

elektrik ile tahrikli halat sarmalı sistem olup mahallinden kumandalıdır. 

b) Dip savak vanası : 

Barajda ayrıca 733 kotuna göre 200 m 3 /sn kapasiteli dikdörtgen kesitli çift gözlü beton 

kaplamalı 38,80 m uzunluğunda 1 adet dip savak vanası vardır.Barajın elektrik enerjisi dıĢında 

baĢka bir tesis edilme amacı bulunmamaktadır. Baraj gölü Kılıçkaya santralında çıkıĢ 

suyundan beslenir. BaĢka önemli kaynağı bulunmamaktadır. 

Santral 38,5 m uzunluğunda 21 m geniĢliğinde ve 30,9 m yüksekliğinde bulunan bina 

735,50 giriĢ kotundan aĢağıda 4 kat, yukarıda 2 kat olmak üzere toplam 6 kattır. 717,50 

kotunda 2 adet türbin 722,50 kotunda Generatör ünitesi 735,70 kotunda kumanda odası, depo 

- 300 -

dizel odası klima odası bulunmaktadır. 

Türbinler max. 24 m düĢü ile baraj gölünde bulunan suyun enerjisini, elektrik 

enerjisine generatörler vasıtasıyla dönüĢtürürler. Santralda 24 saat hizmet verecek Ģekilde 

1 Mühendis ,4 mesul, 4 yardımcı olmak üzere 8 adet kumanda operatörü görev yapmaktadır. 

Bu personeller santralın iĢletme görevinin aksatılmadan yerine getirilmesini sağlarlar. 

Türbin Teknik Özellikleri 

Tipi 

: DüĢey eksenli Kaplan 

Net düĢü 

: 24 m 

Nominal gücü : 17.200 kW 

Nominal akıĢ : 83 m 3 /sn 

Nominal devri : 187,5 d/dak. 

Santralin çevreye etkileri konusunda bir çalışma yapılmamıştır. Buna karşın baraj gölü, Kelkit 

Irmağı’ndaki taşkınları önlemektedir. 

Resim J.1.9-2: Çamlıgöze Hidrolik Santrali 

- 301 -

Koyulhisar Hidroelektrik Santralı 

Koyulhisar hidroelektrik santralı Sivas'ın Koyulhisar Ġlçesinde olup Santral kaynak 

suyu ile beslenmektedir. 

Koyulhisar hidroelektrik santralı 1957 yılında iĢletmeye alınmıĢ ve 1987 yılında çalıĢır 

durumda durdurulmuĢtur. Ġlçenin ulusal Ģebekeye bağlanmasıyla Koyulhisar santralı 1983‟te 

TEK devredilmiĢtir. 2003 yılında hizmet alım yolu ile tekrar üretime baĢlamıĢtır. 

Enerji üretmek amacı ile 1957 yılında kurulan santralı Ġller Bankası tarafından inĢa 

ettirilmiĢtir. 

Elektromekanik techizatı imalatcısı 

Kurulu Gücü 

Yıllık Üretim kapasitesi 

Ortalama DüĢü 

:1.Ünite Yugoslavya 

:2.Ünitenin ki ise Almanya dır. 

:2*125 kvA 

:575.000 kWh 

:168 m 

Resim J.1.9-3: Koyulhisar Hidrolik Santrali 

- 302 -

J.1.10. Jeotermal 

Sivas bölgesinde bulunan önemli kaplıca kaynakların sıcaklık ve debileri; Sıcak 

Çermik‟te 46-49 °C ve 200 lt/sn, Soğuk Çermik‟te 26-30 °C ve 15-20 lt/sn, Balıklı 

Çermik‟te 35-36 °C ve 215 lt/sn, Ortaköy‟de 36 °C ve 24 lt/sn, Akçaağıl‟da 37 °C ve 1 

lt/sn, Ilıca‟da 35 o C ve 3 lt/sn, Uyuz Çermik‟te 36.5 o C ve 0.8 lt/sn, Gündoğan 

Çermiği‟nde 29 o C ve 7.5 lt/sn, HamzaĢeyh‟te 25°C ve 0.5 lt/sn, Kalkım Çermiği‟nde ise 

28 o C ve 24 lt/sn olarak ölçülmüĢtür. 

J.1.11. GüneĢ 

J.1.12. Rüzgar 

J.1.13. Biyokütle 

J.2. Ġkincil Enerji Kaynakları 

J.2.1. Termik Enerji 

Sivas, Kangal-Kalburçayırı, Etyemez ve Hamal Köyleri civarında bulunan iĢletilebilir 

yaklaĢık 160 milyon ton civarında hesaplanan, alt ısıl değeri 1300-1500 kCal/kg olan 

linyitlerin değerlendirilmesi amacı ile Kangal yakınında 2 X 150 + 1 X 157 MW gücünde inĢa 

edilmiĢ olan Termik Santral Kangal-Gürün Karayoluna 9 km, Kangal Ġlçesine ise 25 km 

mesafededir. 

Kullanılan linyit içerisindeki % 21 oranındaki kül, statik olarak elektrofiltrelerde 

tutularak toplama bunkerinde toplatıldıktan sonra nemlendirilerek, bantlarla kül vadisine 

taĢınmaktadır. Kül vadisinin önü dolgu yapılarak baraj oluĢturulmuĢ olup, külün taĢınma 

yoluyla dereye akması önlenmiĢtir. 

I. ve II. Ünitelerde Elektrofiltre Rehabilitasyonu yapılmakta olup, Temmuz 2006 da 

tamamlanacaktır. III. Ünitede bulunan Baca Gazı Arıtma Tesisi ise SO 2 yi % 99 oranında 

tutabilme yeterliliğine sahiptir. Santralin III. Ünitesinde Endüstriyel Atık Su Arıtma Tesisi 

mevcut olup yıkama suları, çevre kirliliğine sebebiyet vermemesi için fiziksel ve kimyasal 

olarak arıtılmaktadır. Tesisin kapasitesi 50 m³/h dir. 

- 303 -

Santralde evsel atık su arıtma tesisi de mevcut olup evsel nitelikli atık sular fiziksel ve 

biyolojik arıtmadan sonra Kazıklı Deresine deĢarj edilmektedir. Arıtma tesisi ardıĢık kesitli iki 

Ģarjda 100 m³/gün atık su arıtacak Ģekilde düzenlenmiĢ paket arıtma tesisidir. 

Santralin çevreye ne gibi etkileri olabileceği tüm ünitelerin devreye girmesinden ve 

ÇED raporları çerçevesinde irdelendikten sonra anlaĢılacaktır. 

Tablo J.2-1: Elektrik tüketiminin sektörlere ve Merkez, Köylere dağılımı , tüketim değerleri 

(ÇAMLIBEL Elektrik Dağıtım A.Ş. Sivas İl Müdürlüğü verileri, 2007) 

Abone Grubu Abone Adedi Tüketim Miktarı (Kwh) 

Resmı Daire 1.738 38.517.864 

Beledıye 203 8.059.520 

Kıt’ler 491 12.337.943 

Sanayı 614 534.311.117 

Tıcarethane 27.724 70.414.267 

Mesken 237.690 222.113.153 

Hayır Kurumu 857 341.586 

Tarımsal Sulama + İçme Suyu 1.659 14.075.372 

Sokak Aydınlatma 3.519 55.420.320 

Kaçak ------- 1.163.566 

Şantıye 1.848 14.566.698 

İç Tüketim 25 1.261.993 

Toplam 276.368 972.583.399 

Ġl , Ġlçe, Belde Merkez 181.675 902.646.585 

Köy 94.693 69.936.814 

Toplam 276.368 972.583.399 

. 

- 304 -

J.2.2. Hidrolik Enerji 


J.2.3. Nükleer Enerji 

Ġl sınırları içerisinde nükleer enerji kaynağı bulunmamaktadır. 

J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 


J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 

Enerji tüketiminin sektörlere göre dağılımı, Tablo J.2-1‟de verilmiĢtir. 

J.4.Enerji Tasarrufu Ġle Ġlgili Yapılan ÇalıĢmalar 

Ġlimizde Enerji tasarrufuna önem verilmekte olup, yapılan çalıĢmalar Ģöyle 

sıralanabilir. 

Her yıl Enerji Tasarrufu Haftasında , enerji tasarrufu ile ilgili olarak broĢürler bastırılıp 

çoğaltılmakta, Halkla ĠliĢkiler Bölümümüzce Ġl Müdürlüğümüze gelen vatandaĢlarımıza bilgi 

verilmekte, ilköğretim okulları-orta dereceli okullarda Milli Eğitim Müdürlüğü ile ortaklaĢa 

olarak paneller düzenlenmekte, mahalli TV‟lerde açık oturumlarda enerji tasarrufunun önemi 

vurgulanmakta, abonelerimizin, öğrencilerimizin, vatandaĢlarımızın duyarlı olmaları 

konusunda bilgiler verilmektedir. 

Ayrıca, enerji alıĢ noktalarından enerjinin kullanım yerine gelene kadar olan hat 

kayıplarını önlemek amacıyla, Trafo merkezlerimizde Dağıtım merkezlerimizde, AG-AG 

enerji nakil hatlarımızda belli dönemlerde bakım onarım çalıĢmaları yapılmaktadır. Mevcut 

elektrik Ģebekelerinde gerilim düĢümünün azaltılması için çalıĢmaları devam etmektedir. 

Gereksiz aydınlatmanın yapılmaması konusunda ilgili kurum personelleri sürekli 

uyarılmakta, gerekli olmayan yerlerdeki armatür sökümü çalıĢmalarımız devam etmektedir. 




- 305 -

MTA, 2004, MTA Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlüğü envanter verileri, Sivas. 

Sivas Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü, 2004, Sivas Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü 




TEAġ, 2004-a, TEAġ Kangal Termik Santrali ĠĢletme Müdürlüğü, Kangal-Sivas. 

TEAġ, 2001-b, TEAġ Kılıçkaya HES ĠĢletme Müdürlüğü, SuĢehri-Sivas. 

TedaĢ Ġl Müdürlüğü, 2001, TedaĢ Sivas Ġli Müessese Müdürlüğü Verileri, Sivas. 

TEAġ, 2001-b, TEAġ Kılıçkaya HES ĠĢletme Müdürlüğü, SuĢehri-Sivas. 

TedaĢ Ġl Müdürlüğü, 2003, TedaĢ Sivas Ġli Müessese Müdürlüğü Verileri, Sivas. 

- 306 -

K. SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ 

K.1. Kentte Sanayinin GeliĢimi, Yer seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 

Sivas Ġlinde geliĢmiĢ bir sanayi sektörü bulunmamaktadır. Konuları itibari ile ayrı, ayrı 

sanayi yatırımları bulunmaktadır. Ġlde kamuya ait 4‟ü enerji sektöründe olmak üzere 9 adet 

sanayi kuruluĢu mevcut olup, bu iĢyerlerinde çalıĢan iĢçi memur sayısı 3875‟dir. Özel sektöre 

ait 324 tesis mevcut olup, bu iĢ yerlerinde çalıĢan iĢçi memur sayısı 3875‟dir. Özel sektöre ait 

324 tesis mevcut olup, bu iĢ yerlerinde 8500 kiĢi çalıĢmaktadır. Ayrıca; inĢaatı tamamlanan 5 

merkez 5 ilçede hizmet veren 10 adet küçük sanayi sitesinde 1608 iĢyerinde yaklaĢık 4353 

kiĢi çalıĢmaktadır. Ġlde 2005 yılı içerisinde 25 olmak üzere 189 sanayi kuruluĢu sanayi sicil 

belgesi almıĢtır. 

K.2. Genel Anlamda Sanayiinin Gruplandırılması 

Sivas Ġlindeki sanayii kuruluĢlarının sektörel dağılımı Tablo K.2-1‟de verilmiĢtir. 

Tablo K.2-1. Sanayi kuruluşlarının sektörel dağılımı (Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verileri, 2005). 

FAALİYET KOLU OSB’DE OSB DIŞINDA TOPLAM 

Et ve Et Mamülleri - 9 9 

Tekstil 5 5 10 

Pik döküm 1 1 2 

Helva Reçel Şeker 2 5 7 

Yangın Söndürücü 

Kalorifer Kazanı 

Defter Kağıt 

Demir-Sac ve Mamül. 

Alçı Kireç 

1 3 4 

1 5 6 

- 2 2 

4 7 11 

1 3 4 


Taş-Mermer-Karo 

Torba-Pres Kömür 

Makine 

Mobilya 

Kanepe 

Çelik Kapı 

Plastik Kapı Pencere 

Halı (Eldokuma) 

Plastik Posş._Bidon 

Sıc.Soğ.Demir Haddane 

Un-Kepek 

Süt ve Mamülleri 

5 9 14 

- 5 5 

2 8 10 

2 9 11 

4 6 10 

1 3 3 

2 4 6 

- 1 1 

2 7 9 

1 2 3 

- 30 30 

- 3 3 

Tavuk-Yumurta Ürt. - 3 3 

İplik 

Konfeksiyon 

2 2 4 

2 5 7 

Yem Üretimi 

- 5 

5 

Matbaacılık Gazete 

Ambalaj Malz. Kutu İml. 

Strafor Ürt. 

Çivi veTel 

Ayakkabı Tabanı 

- 4 4 

1 1 2 

1 - 1 

1 - 1 

1 - 1 

- 308 -

Sentetik Çuval 

Mutfak Dolabı 

Beton Travers 

Asansör İml. 

Temizlik Maddeleri 

Çorap İml. 

Madencilik 

Oyuncak İml 

Isı Cam-Cam mozaik 

Boya İml. 

Beton Boru 

Çimento Klınker 

Aliminyum Profil 

Yemekçilik 

Hazır Beton 

Triko 

Elektrik Enerjisi 

Akü İml. 

Tuğla-Kiremit 

Kemik Unu Ürt. 

Zirai El Aletleri 

1 - 1 

2 1 4 

- 1 1 

- 6 6 

1 2 3 

3 6 9 

- 8 8 

1 - 1 

2 1 3 

1 - 1 

- 15 15 

- 1 1 

2 - 2 

- 3 3 

- 6 6 

- 1 1 

- 4 4 

- 1 1 

- 2 2 

- 1 1 

- 1 1 

- 309 -

Musluk Vana 

LPG ve Gaz Dolum Tesisi 

Kereste 

Tamir Bakım 

Lastik Kaplama 

Asfalt 

Kum Çakıl 

Ekmek 

Hayvansal Aşı-İlaç 

Plastik Boru 

Diğerleri 

TOPLAM 

1 1 2 

- 4 4 

5 5 

3 3 

1 1 

1 1 

1 1 

1 24 25 

1 - 1 

2 - 2 

5 22 27 

62 262 324 

Sivas-Merkez 1.Organize Sanayi Bölgesi 

Sivas 1. Organize Sanayi Bölgesi Bakanlar Kurulunun 15.07.1977 tarih ve 7/12207 

sayılı kararıyla kurulmuĢtur. 1. Organize Sanayi Bölgesi Ģehir merkezine 6 km mesafede 

Erzincan Karayolu üzerinde 180 hektarlık bir alanda kurulmuĢtur. Toplam 189 adet sanayi 

parselinin tamamı 114 müteĢebbise tahsis edilmiĢ olup, 62 firma yatırımlarını tamamlayarak 

üretime geçmiĢtir, 49 firma inĢaat aĢamasındadır. Diğer 3 firma ise projelerini tamamlayarak 

temel atma safhasına gelmiĢlerdir. 

1.Organize Sanayi Bölgesinde yol, su elektrik ve kanalizasyon gibi çalıĢmalar 

tamamlanmıĢ olup alt yapısı hazır bir Ģekilde yatırımcılara hizmet vermektedir. Doğal gazında 

kullanılabilir olduğu Organize Sanayi Bölgesinde haberleĢme alt yapısı tamamlanmıĢ ve 

bölgeye özel ADSL santrali kurulmuĢtur. Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü binası 2003 

yılında hizmete girmiĢ olup, bünyesinde sağlık ocağı, Gümrük Müdürlüğü ve Ġhracatçılar 

Birliği hizmet vermektedir. 

- 310 -

29.01.2004 tarih ve 5084 sayılı TeĢvik Yasasından dolayı artan talepleri karĢılamak 

amacıyla 1. Organize Sanayi Bölgesinin 125 hektar daha geniĢletilmesine karar verilerek 

kamulaĢtırma çalıĢmalarına baĢlanmıĢtır. Kısa bir süre içerisinde arsa tahsislerine 

baĢlanacaktır. 

Sivas-Merkez 2. Organize Sanayi Bölgesi 

2. Organize Sanayi Bölgesi olarak belirlenen ve l997 yılında yatırım 

programına alınan Sivas-Kayseri karayolu üzerinde mülkiyeti T. Demir Çelik ĠĢletmeleri 

Genel Müdürlüğü‟ne ait 850 hektarlık alanın kamulaĢtırma çalıĢmalarına baĢlanmıĢtır. 

Gemerek Organize Sanayi Bölgesi 

KuruluĢ ÇalıĢmaları 2000 yılında baĢlatılmıĢ olup, yer seçimi yapılarak MüteĢebbis 

TeĢekkülü oluĢturulmuĢ ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca onaylanmıĢtır. KamulaĢtırma 

iĢlemleri devam etmektedir. 

Tablo K.2-2: Sivas-Merkez 1. Organize Sanayi Bölgesi’nin kullanım alanları ve parsel durumu (Sanayi ve Ticaret İl 


Özellikler I. Kısım II. Kısım Toplam 

Toplam Alanı 73 Hektar 107 Hektar 180 Hektar 

Sanayi Parsel Alanı 60 Hektar 80 Hektar 140 Hektar 

Yollar 9 Hektar 10 Hektar 19 Hektar 

Park,Yeşil Alan 4 Hektar 12 Hektar 16 Hektar 

Sosyal Tesisler 1 Hektar 5 Hektar 6 Hektar 

Toplam Parsel Sayısı 85 Adet 116 Adet 201 Adet 

Sanayi Parsel Sayısı 80 Adet 109 Adet 189 Adet 

- 311 -

Sosyal Tesis Parsel Sayısı 2 Adet 3 Adet 5 Adet 

Tahsis Edilen Parsel Sayısı 80 Adet 109 Adet 189 Adet 

Yatırımcı Firma Sayısı 43 Adet 71 Adet 114 Adet 

Üretime Geçen Sanayi Tesisi 32 Adet 30 Adet 62 Adet 

İnşaatı Bitip Üretime Geçmeyen Firmalar 6 Adet 2 Adet 8 Adet 

İnşaat Halindeki Sanayi Tesisi 5 Adet 36 Adet 41 Adet 

Proje Safhasında Olan Firma Sayısı 1 Adet 2 Adet 3 Adet 

Tahsis Edilmeyen Boş Parsel -- -- -- 

Tablo K.2-3: Sivas - Merkez 1.O.S.B.'ndeki parsel dağılımı (Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verileri, 2005). 

1. OSB 

Toplam 

Sanayi 

Parseli 

Sayısı 

Üretime 

Geçen 

Tahsisi 

Yapılan Parsel Sayısı 

İnşaat 

Safhasında 

Proje 

Safhasında 

Tahsisi 

Yapılamayan 

Parsel 

Sayısı 

Üretime 

Geçen 

Tesis Sayısı 

İnşaat 

Safhasında 

Proje 

Safhasında 

I.Kısım 80 63 16 1 0 32 11 1 

II.Kısım 109 34 73 2 0 30 38 2 

Toplam 189 97 89 3 0 62 49 3 

K.3. Sanayinin Ġlçelere Göre Dağılımı 

Sivas Ġlindeki sanayii tesisleri; madencilik sektöründe 8, tekstil ve konfeksiyon 

sektöründe 17, plastik ve PVC sektöründe 17, gıda sektöründe 71, mermercilik sektöründe 14, 

yem sektöründe 5, mobilya-kanepe-yatak sektöründe 21, demir-çelik-alüminyum profil 

sektöründe 3, inĢaat sektöründe 5, ısı-cam sektöründe 2, kalorifer kazanı imalatı sektöründe 5 

ve diğer sektörlerde ise 156 adet olmak üzere toplam 324 adet sanayii kuruluĢu bulunmaktadır. 

- 312 -

K.4. Sanayi Gruplarına Göre ĠĢyeri Sayıları ve Ġstihdam Durumu 

K.4.1. Sanayi Gruplarına Göre ĠĢyeri Sayıları 

Organize Sanayi Bölgesi‟nde üretime geçen firmalar Tablo K.4-1'de, inĢaatı 

tamamlanan küçük sanayi siteleri ise Tablo K.4-3‟de verilmiĢtir. 

Tablo K.4-1: Organize Sanayi Bölgesi’nde üretime geçen firmalar (Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verileri, 2005). 

Sıra Müteşebbis Adı Üretim Konusu Yüzölçüm İstihdam 

1 Bak Çivi ve Tel A.Ş. Çivi ve tel 11.200 20 

2 Aktes Isı Ltd.Şti. Kalorifer kazanı 12.012 50 

3 Akgül Kardeşler Ltd.Şti. Küp şeker 6.006 10 

4 Mert Medikal Ltd.Şti. Naylon poşet 11.200 10 

5 Estaş A.Ş. 

Eksantrik mili + 

Döküm 

70.084 350 

6 Seri Cam Ltd.Şti. Cam mozaik 11.629 30 

7 Haksan Isıcam A.Ş. Cam 9.710 5 

8 Bay-Tem A.Ş. Sentetik çuval 5.466 40 

9 Uba Tekstil Ltd.Şti. Tekstil 5.512 30 

10 Sipen A.Ş. PVC plastik 5.468 10 

11 M.Cemalettin Akbaş Mobilya 5.600 30 

12 Tramertaş A.Ş. Mermer 14.940 30 

13 Ak Mermer A.Ş. Mermer 8.449 25 

14 Ön Yıldız Ltd.Şti. İplik 44.783 60 

15 Emmioğlu Mermer AŞ. Mermer 22.626 30 

16 Dekolıne Mobilya Mobilya 15.156 40 

17 Gencer Polyester A.Ş.. Su Deposu 5.490 5 

18 Gencer Ltd.Şti. Strapor 4.810 10 

- 313 -

19 Sivas Alüminyum A.Ş. Alüminyum profil 21.929 20 

20 Yalçın Ticaret Ltd.Şti. Yan.Sön.Gaz dolumu 5.170 10 

21 Ocaklar Ltd.Şti. Elektrik mlz.+pano 5.153 20 

22 Yunus Kanepe Ltd.Şti. Mobilya 18.638 35 

23 Yıldırım Çorap A.Ş. Çorap+iç çamaşırı 35.741 70 

24 Yılmaz Teknik Demir Doğ. Demir doğrama 10.500 10 

25 Özde Kanepe Ltd.Şti. Mobilya 33.700 45 

26 Tuğra Kanepe Ltd.Şti. Mobilya 33.972 40 

27 Budaklı Plastik Ltd.Şti. Plastik Boru 5.000 10 

28 Alpan Profil Ltd.Şti. Alüminyum Profil 5.000 10 

29 Özkaya Gıda Ltd.Şti. Gıda (Kuruyemiş) 10.488 20 

30 Mollaoğlu Ltd.(Hesaş Gıda) Gıda (Helva-Reçel) 18.201 15 

31 Korkmaz Plastik Ltd.Şti. Ahşap Doğrama 8.500 5 

32 İkbal Kanepe Ltd.Şti. Mobilya 26.396 100 

33 Yay-Ka A.Ş. Mobilya 13.201 10 

34 Yılka Tekstil A.Ş. Mobilya 29.728 20 

35 Ballı Sarı Kavuçuk AŞ.(Öykü) Mobilya 16.045 40 

36 Aslı Mobilya A.Ş. Mobilya 23.698 50 

37 Bio-Vet Ltd.Şti. Veteriner İlaç 5.437 10 

38 Genç Bilgi A.Ş.(Laçin Boya) Boya 9.831 5 

39 Ümit Şarküteri Ltd.Şti. Gıda (Bal Paketleme) 5.475 10 

40 Koza Büro Mlz.Ltd.Şti. Mobilya 10.000 30 

41 Atakan Grup Makine Ltd.Şti. Demir doğrama 5.000 30 

42 Net Bor San.Ltd.Şti. Plastik boru 16.500 30 

43 Ümit Gıda Ltd.Şti. Gıda (Unlu mamüller) 7.885 10 

- 314 -

44 Lefaks Tekstil Ltd.Şti. Tekstil 33.002 250 

45 Anadolu Tıp A.Ş. Tıbbi Malzeme 9.986 50 

46 Dendi Mobilya Ltd.Şti. Mobilya 6.600 20 

47 Bilim Kimya Ltd.Şti. Deterjan 6.600 50 

48 Be-Ta Yapı Kim. Ltd. Şti. Yapı Kimyasalları 10.000 15 

49 Çevik Çelik Kapı Ltd.Şti. Çelik Kapı 7.500 25 

50 Sivas Yalçınlar Metal Ltd. Oto Remork 6.600 25 

51 Sıvasan Ltd.Şti. Cam Mozaik 10.000 10 

52 Işıkoğlu Ltd.Şti. Modüler Mobilya 10.000 100 

53 Mehmet Pehlivan Cıvata 5.000 10 

54 Newland Gübre Ltd.Şti. Gübre 5.600 10 

55 Dörtgen Tekstil Ltd.Şti. Tekstil 10.000 500 

56 E.Sıddık Solar Tekstil 25.996 50 

57 Gökçeler Makine Ltd.Şti. Plastik Enjeksiyon 5.000 50 

58 Yuvacı Tekstil A.Ş. Tekstil 24.998 120 

59 Özyıldızlar Petrol Ltd.Şti. Sünger 20.987 80 

60 Asal Day.Tük.Mlz.Ltd.Şti. Plastik 10.000 35 

61 Sivas Ticaret Merkezi Bisiklet 15.000 25 

62 Fimar Mermer A.Ş. Mermer 21883 50 

Toplam 876.698 3.000 

K.4.2. Ġstihdam 

İlde kamuya ait 9 sanayi kuruluşu mevcut olup, bu işyerlerinde çalışan işçi ve memur 

sayısı 3875’dir. Özel sektöre ait ise 324 tesis mevcut olup, bu işyerlerinde 8500 kişi 

çalışmaktadır. Ayrıca; inşaatı tamamlanan 5 merkez, 5 ilçede hizmet veren 10 adet küçük 

sanayi sitesinde 1.608 işyerinde yaklaşık 4.353 kişi çalışmaktadır. 

- 315 -

Tablo K.4-2 İnşaatı Devam Eden Küçük Sanayi Siteleri (Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verileri, 2005). 

KSS Adı 

İşyeri 

Fiziki 

2005 Yılı Sonu 

2006Yılı 

Sayısı 

Gerçekleşme 

Harcama 

Ödeneği 

(%) 

Tutarı YTL 

YTL 

Gürün 73 95 992.440.00 800.000.00 

Kangal 70 100 1.132.000.00 600.000.00 

Yıldızeli 70 40 750.000.00 800.000.00 

Tablo K.4-3: İnşaatı tamamlanan küçük sanayi siteleri (Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü verileri, 2005). 

Adı Yeri İşyeri Sayısı 

Merkez I Sivas 127 

Merkez II Sivas 310 

100.Yıl Sivas 88 

Ahşap İşleri Sivas 58 

4 Eylül Sivas 500 

Şarkışla Şarkışla 172 

Gemerek Gemerek 50 

Suşehri Suşehri 103 

Divriği Divriği 100 

Zara Zara 100 

Toplam 1608 

- 316 -

Tablo K.4-4: Ticari Meslek Kuruluşları (Sanayi ve 

Tablo K.4-5: Kooperatifler (Sanayi ve Ticaret 

Ticaret İl Müdürlüğü verileri, 2005). İl Müdürlüğü verileri, 2005). 

Unvanı Sayısı Nevi Sayısı 

Ticaret ve Sanayi Odası 1 Yapı Kooperatifi 152 

Ziraat Odası 1 Motorlu Taşıyıcılar 40 

Ticaret Borsası 1 Esnaf ve San. Kef. Krd. 12 

Esnaf ve sanatkarlar Odalar 

Birliği 

Esnaf ve Sanatkarlar 

Odası(Merkez-İlçe) 

1 Tüketim 07 

37 Toplu İşyeri Yapı 12 

K.S.S. Yapı 15 

Temin Tevzii 2 

Es. San. Kef. Krd. Koop. Birliği 1 

K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 

Bu konuda herhangi bir çalıĢma yapılamamıĢtır. 

K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları 

K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 

Sivas kent merkezinin batı kesiminde bulunan çimento fabrikasına takılan filtreyle 

duman ve SO 2 gibi zararlı gazların havaya olan olumsuz etkileri bertaraf edilmiĢtir. 

K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 


K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 


- 317 -

K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 

Sivas‟ta faaliyette bulunan 1. Organize Sanayi Bölgesi ve faaliyete geçmek üzere olan 

2. Organize Sanayi Bölgesi Kent Merkezi dıĢında bulunmakta olup, Ġlde sanayi tesislerinden 

kaynaklanan gürültü kirliliği sorunu bulunmaktadır. Bu konudaki açıklayıcı bilgiler, Bölüm 

O‟da verilmiĢtir. 

K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 

Bu konuda Sivas özelinde herhangi bir çalıĢma yapılamamıĢtır. 

K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 

Bu konuda Hakkında herhangi bir çalıĢma yapılamamıĢtır. 


Sivas Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü, 2004, Sivas Sanayi ve Ticaret Ġl Müdürlüğü 


- 318 -

L. ULAġIM, ALTYAPI VE HABERLEġME 

L.1. Altyapı 

L.1.1. Temiz Su Sistemi 

Sivas ili, içme suyu ihtiyacını Tavra Vadisi‟nde bulunan kuyulardan karĢılamaktadır. 

22 kuyunun (Toplam debi 1060.45 lt/sn) aktif olarak çalıĢtığı bölgede 3 adet toplama odası 

mevcut olup, kuyulardan gelen sular pompalarla toplama odalarına gönderilmektedir. Toplama 

odalarında toplanan sular, son olarak “Son Toplama Odası” olarak isimlendirdiğimiz toplama 

odasında toplanmaktadır. Burada toplanan sular cazibeyle klorlama binasına gelmekte ve 

klorlanması yapılmaktadır. Klorlamadan geçen sular 4 farklı depoya iletilmektedir. Bu mevcut 

4 depodan TürkiĢ Depo Sivas Ģehrinin daha yüksek kottaki bölgelerini, Fabrika Depo orta 

kottaki bölgelerini ve Kolej Depo da daha düĢük kottaki bölgelerini beslemek üzere 3 kat 

olacak Ģekilde projelendirilmiĢtir. KarĢıyaka Depo ise KarĢıyaka ve Esenyurt mahallelerini 

beslemektedir. Bu depolarda toplanan sular herhangi bir terfi hattına gerek duyulmadan 

cazibeyle Ģehir Ģebekesine verilmektedir. Sivas 4 Eylül Barajı ve Ġçme Suyu Arıtma Tesisi‟nin 

08.03.2007 tarihinde faaliyete geçmesiyle birlikte daha düĢük kottaki mahalleleri (Nüfusun % 

51‟i) besleyen Kolej Depo içme suyu arıtma tesisinden arıtılan suyla beslenmektedir. Ve Tavra 

Vadisi‟nde çalıĢan 22 kuyunun bir kısmı durdurulmuĢ ve 4 kuyu halihazırda çalıĢtırılmaktadır. 

ÇalıĢan 4 kuyunun debisi 330 lt/sn‟dir. Ġçme Suyu Arıtma Tesisi‟nden Ģehir Ģebekesine verilen 

suyun debisi ise 450 lt/sn‟dir. Toplam debi ise 780 lt/sn olmaktadır. 

ġehir Ģebekesinde kullanılan borular değiĢik çaplarda PVC, PE ve asbest olup derinliği 

1m olacak Ģekilde döĢenmiĢtir. Sivas ilinde su dağıtımı için çapı 100 mm‟den çapı 1200 

mm‟ye kadar değiĢen değiĢik cinslerde borular kullanılmaktadır. Bu boru hatlarına isale hatları 

denir. Tavra Deresinde kuyulardan pompalarla elde edilen su depolara, oradan da geniĢ çaplı 

borularla Ģehir Ģebekesine aktarılır. Belli merkezlerde su depolarında biriktirilen sular, tekrar 

tıpkı kılcal damarlardaki gibi ana Ģebeke borularından sokaklardaki borulara, onlardan da 

kullanım yerlerindeki daha ince borulara ulaĢır. Buradan evlerimizdeki musluklara kadar gelir. 

Müdürlüğümüzce 2007 yılında toplam 1750 metre olmak üzere AÇB boruların PE 

borularla değiĢtirilmesi iĢi gerçekleĢtirilmiĢtir. Ayrıca müdürlüğümüz 2007 yılında 24 km 

PVC borulu yeni içme suyu hattı yapmıĢtır. 

- 319 -

L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 

Kentin Alt Yapı Kanalizasyonu %95 oranında tamamlanmıĢ olup atık sular ana 

kolektörle toplanarak Çimento Fabrikası‟nın karĢısında, Ģimdilik herhangi bir arıtma 

yapılmaksızın Kızılırmak‟a deĢarj edilmektedir. ġehir kanalizasyon Ģebekesi uzunluğu 800 

km‟dir. I. kademede olan bölgelerin % 99‟unun kanalizasyon problemi yoktur. II. kademede 

yeni imara açılan bölgeler ve imarı olup ta yapılaĢması olmayan bölgeler hariç Ģehrin 

kanalizasyonu tamamlanmıĢtır. II. kademede yer alıp ta yapılaĢma olmayan bölgelerde 

kanalizasyon yapılmamıĢtır. YapılaĢma oldukça kanalizasyon sorunları çözülecektir. 

Kanalizasyon çalıĢmalarının yanı sıra Atıksu Arıtma Tesisi‟nin yapım çalıĢmaları da devam 

etmektedir. Atıksu Arıtma Tesisi‟nin yeri Ankara yolu Beton Travers Fabrikası‟nın yanıdır. 

Ayrıca aĢırı yağıĢlardan kaynaklanacak taĢkın ve su baskınlarını önlemek için de Ģehrimizin 

çeĢitli kesimlerinde yaklaĢık 17 km yağmur suyu hatları döĢenmiĢtir. 

L.1.3. YeĢil Alanlar 

Ġl merkezinde Sivas Belediyesi Park ve Bahçeler Müdürlüğü, park ve çocuk oyun 

alanı, yeĢil alan ve çevre düzenlemeleri, cadde ve bulvarların orta refujlerinde yeĢillendirme 

ve ağaçlandırma çalıĢmalarını yürütmektedir. Benzer çalıĢmalar, ilçe ve belde belediyelerince 

de sürdürülmektedir. 

Merkezdeki tüm park, yeĢil alan ve refüjlerin toplam alanı 543.200 m 2 ‟dir. 2000 yılı 

sayımına göre Sivas kentinin nüfusu 251.776„dır. Buna göre kiĢi baĢına düĢen yeĢil alan 

miktarı 2,16 m 2 ‟dir. 

Sivas kent merkezinde, ağaçlandırma çalıĢmalarında kullanılan ağaç türleri; at 

kestanesi, karaçam, gümüĢi ıhlamur, doğu ladini, aylanthuz, yalancı akasya, top akasya, huĢ, 

süs eriği, süs elması, akça ağaç, iğde, söğüt ve benzeri ağaçlardır. Çalı türleri ise leylak, ters 

dut, kızılcık, mazı, mahonya, ılgın, kartopu, japon ayvası, ateĢ dikeni, gül ve benzeri çalılardır. 

L.1.4. Elektrik Ġletim Hatları 


L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları 


- 320 -

L.2. UlaĢım 

L.2.1. Karayolları 

L.2.1.1. Karayolları (Genel Durum) 

Sivas Ġl sınırları içinden geçen devlet yollarının toplamı 973 km olup, kaplama oranı % 

96‟dır. 2006 yılı sonu itibariyle Sivas Ġlinin devlet ve il yollarındaki taĢıt-km, yolcu-km ve 

ton-km değerleri Tablo L.2.1.1-1‟de verilmiĢtir. 

Tablo L.2.1.1-1: 2006 yılı sonu itibariyle Sivas İlinin devlet ve il yollarında taşıt- km, yolcu - km ve ton-km değerleri 

(Karayolları 16. Bölge Müdürlüğü verileri, 2006). 

( x 1000 ) 

Taşıt - Km Yolcu - Km Ton - Km 

Devlet Yolu İl Yolu Devlet Yolu İl Yolu Devlet Yolu İl Yolu 

587.846 56.380 1.973.193 104.624 1.938.164 95.170 

NOT: Yukarıdaki tablada, 2007 değerleri henüz kesinleşmediğinden 2006 değerleri verilmiştir. 

L.2.1.2. UlaĢım Planlaması 

Sivas Ġç Anadolu Bölgesinde kuzey, doğu, batı ve güney bölgelerinin bağlantısını 

sağlayan yolların kavĢağında bulunan bir ildir. 

Sivas Ġli Anadolu‟nun merkezi yerinde olması nedeniyle oldukça önemli bir konuma 

sahiptir. Bu nedenle ulaĢım yönünden avantajlı bir durumdadır. Sivas Ġlinden diğer illere ve 

ilçelere ulaĢım karayolu, demiryolu ve havayolu ile sağlanmaktadır. Sivas için demiryolu 

taĢımacılığının önemi büyüktür. 

L.2.1.3. Toplu TaĢım Sistemleri 

Sivas kent merkezindeki ulaĢım, Sivas Belediyesi‟ne ait otobüsler, Belediye 

denetiminde çalıĢan özel halk otobüsleri, ticari taksi ve dolmuĢ1ar tarafından sağlanmaktadır. 

- 321 -

L.2.1.4. Kent Ġçi Yollar 

ġehrin 625.300 metre stabilize ve asfaltlı yolu mevcuttur. Kent içi yolların tamamı 

asfaltlanmıĢ durumdadır. 

L.2.1.5. Araç Sayıları 

Sivas Ġli genelindeki kayıtlı araç sayısı, 2007 yılı sonu itibariyle türlerine göre Tablo 

L.2.1.5-1‟de verilmiĢtir. 

Tablo L.2.1.5-1: Sivas İli genelinde 2007 tarihi itibariyle kayıtlı araç sayısı 

Taşıt Cinsi Resmi Araç Ticari Araç Hususi Araç Toplam 

Otomobil 

Otobüs 

Kamyon 

Minübüs 

Kamyonet 

Traktör 

Motosiklet 

Jeep(Arazi Taşıtı) 

352 810 36277 37439 

200 626 94 920 

598 2100 1746 4444 

150 1952 1115 3217 

348 475 8575 9398 

82 10 22435 22527 

80 4 4769 4853 

89 13 228 330 

Tanker 34 80 23 137 

Özel Amaçlı Taşıt 137 19 155 311 

Çekici 24 138 16 178 

Genel Toplam 2094 6227 81660 83754 

- 322 -

L.2.2. Demiryolları 

L.2.2.1. Kullanılan Raylı Sistemler 

Sivas‟ta, kent içinde kullanılan hafif-ağır metro, banliyö ve tramvay gibi raylı sistemler 


L.2.2.2. TaĢımacılıkta Demiryolları 

Kent içerisinde raylı sistem bulunmadığından, demiryolları ile yolcu taĢımacılığı 


L.2.3. Deniz-Göl ve Nehir TaĢımacılığı 

Sivas ilinde, coğrafik özelliklerin bir sonucu olarak deniz, göl ve nehir taĢımacılığı 


L.2.4. Havayolları 

Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi Sivas Hava Alanı, Sivas ilinin kuzey batısında Ģehre 

25 km mesafede askeri amaçlı proje ve inĢa edilerek 1957 yılında hizmete açılmıĢ, 7.470.284 

m² yüz ölçümlü araziye sahip ikili anlaĢma ile sivil hava trafiğene açılmıĢ. UlaĢtırma 

Bakanlığı DLH ĠnĢaatı Genel Müdürlüğü tarfından “ Sivas Hava Alanı Pistinin 

GeniĢletilmesi” iĢi kapsamında 2006 Yılında Pist geniĢletilerek sıcak asfalt ile kaplama 

yapılmıĢtır. 3811 x 45 m ebadında bir adet pist, 12x130 m ebadında bağlantı Taksiyolu ve 

42x142 m ebadında bir adet Aprona sahiptir, pist banket aydınlatma sistemleri ile yeni taksirut 

ve apron inĢaat çalıĢmaları devam etmektedir. 

Yıllık 8760 Uçak, 620.000 yolcu kapasitesine sahip yaz dönemi tarifeli iç hat seferleri , 

Ġstanbul – Sivas – Ġstanbul programında THY A.O. haftada 7 gün, Ġzmir-Sivas-Ġzmir programı 

Sun ExpressHavacılık A.ġ.‟nin ise haftada 2 gün (PerĢembe-Pazar) tarifeli seferleri 

mevcuttur.Gözen Air Havayolu 24 Haziran-04 Kasım 2007 tarihleri arasında haftada bir gün 

(Cumartesi/Pazar) Almanya(ġtutgart) – Sivas- Almanya(ġtutgart) programı kapsamında, 

16.05.2007 Tarihi itibarı ile Geçici Hava Hudut Kapısı ile Gümrük GiriĢ-ÇıkıĢ Kapısı olarak 

ilan edilmiĢtir. 2005 yılı gerçekleĢen inen-kalkan uçak 672, gelen-giden yolcu sayısı 39.413 

kiĢi, yük (bagaj) miktarı 217 tondur. 

- 323 -

Terminal binasında sağlık, meteoroloji, cafe hizmet vermekte olup, gelen giden yolcu 

salonları, idari kısımlar ve VIP salonu mevcuttur. Sivil havacılık kuralları gereği; Hava 

Meydanı çevresinde Terminal Hizmet Binası diğer tesis ve müĢtemilatlar ile hava, kara tarafı 

güvenlik tedbirleri Jandarma Güçleri, Emniyet Güçleri, Özel Güvenlik TeĢkilatı güçleri ile 


Yeteri kadar acil güç kaynakları mevcut olup, sıfır saniyede hizmete girebilecek 

Ģekilde faal durumdadır. 

Uçaklara akaryakıt ikmal hizmetleri Petrol Ofisi A.ġ. tarafından verilmektedir. 

Meydanımızda hizmetin ifası için yangınla mücadele can ve mal emniyetinin 

sağlanması, hava alanının hava trafiğine hazır hale getirilmesi meydan hizmetlerinin 

yürütülmesi amacıyla yangın söndürme kurtarma araçları, iĢ makineleri ve özel maksatlı 

araçlar hizmet vermektedir. 

Seyrüsefer hizmet kolaylıklarını sağlayan transit uçuĢlarda kullanılan UHF-VHF 

cihazları 24 saat faal tutulup hizmet vermektedir. 

Meydanımız ve Meydanımıza bağlı Gemerek Seyrüsefer Yardımcı Cihaz Ġstasyonları 

komple tadil edilerek yeniden yapılmıĢ, elektronik cihazlar (VOR,DME,NDB) demontaj ve 

montajı yapılarak hizmete verilmiĢtir. Aletli ĠniĢ Sistemi (ILS) sistemlerinin ihalesi yapılarak 

cihazlar temin edilmiĢ, alt yapı ve kurulum çalıĢmaları devam etmektedir. Seyrüsefer 

Yardımcı Cihazları tüm hava araçları için önemli bir kavĢak noktası olarak 24 saat kesintisiz 

hizmet vermektedir. 

2006 yılında Meydanımızda yapılan çalıĢmalar; çevre güvenlik yolunda deforme olmuĢ 

dikenli teller onarıldı, onarılamayan tel örgüler yenisi ile değiĢtirildi. Meydanımız terminal 

binası önüne çimlendirme ve açık mekan bitkileri dikilmiĢtir. Meydanımıza bağlı Gemerek 

seyrüsefer yardımcı istasyonu çevre tel örgüleri tamir edilmiĢtir. Çevre güvenlik fiziki engel 

güvenlik yolu, nöbetçi kulübeleri, aydınlatma sistemleri yatırım programına alınarak ihalesi 

DLH Genel Müdürlüğünce yapılmıĢtır. 

Hava Alanının Hava Hudut Kapısı ilanı kapsamında mevcut terminal binası 

hizmetlerinin yürütülmesi için terminal binası dıĢ cephe, çalıĢma ofislerinin boyanması 

- 324 -

yapılmıĢ, ihtiyaç duyulan yerlere tamir, bakım ve onarımları yapılmıĢtır. Gelen-giden yolcu 

salonlarında pasaport, gümrük, silah teslim, bilet satıĢ, oto kiralama vb. hizmet yerleri için 

alüminyum doğramadan ofisler yaptırılmıĢtır. Yeni Terminal Hizmet Binası ve mütemmimleri 

yatırım programına alınmıĢ, proje ve keĢiflendirme çalıĢmaları devam etmektedir. 

Sivas Hava Alanı konuĢlandırıldığı bölge (yer) özelliği itibariyle hem hava alanı 

çevresinde, hem de uçakların iniĢ kalkıĢ istikametinin yakın yerlerinde yerleĢim yerlerinin 

olmaması bakımından insanların hava araçlarının olumsuz etkilerinden fazla 

etkilenmediklerini. 

Uçak ve hava alanı gürültüsü; yalnızca yolcuları değil hava alanında çalıĢanları, hava 

alanı ve çevresindeki yerleĢim bölge sakinleri, uçuĢ hattı üzerindeki alanları ve yerleĢim 

bölgelerini de etkilemektedir. Özellikle alçaktan uçuĢun çok büyük etkilerinin olduğu 

bilinmektedir. 

L.3. HaberleĢme 

Sivas Ģehir içi ve ilçe merkezlerinde telefon hatlarının % 44,50‟si yeraltından, % 

55,50‟si ise havai hat olarak giderken. Kırsalda ki yerleĢim yerlerinin % 75‟iYARSER olarak 

yeraltına alınmıĢ, % 25‟i hala havai hat kullanılmaktadır. ÇalıĢmalarımız Ģehir merkezinde ve 

kırsalda % 100‟nü de yeraltına almaya yöneliktir. 

Ġlçe merkezlerinde telefon hatlarının %40‟ı yer altı, %60‟ı havai olup hatların yer altına 

alınmasına yönelik çalıĢmalar sürdürülmektedir. Köy ve Mezraların telefon hatları ise 

son yılda yapılan yar-ser ve kaz-ser çalıĢması ile 3.785.057mt kırsal telefon hatları yer altına 

alınmıĢtır. Yapılan bu yar-ser çalıĢmaları neticesinde boĢalan 20.000 adet telefon direği 

sökülerek toplanmıĢ olup bir miktarda olsa görüntü kirliliğinin önüne geçilmiĢtir. 

L.4. Ġlin Plan Durumu 

L.5. Ġldeki Baz Ġstasyonları Sayısı 

Telekomünikasyon Kurumu Ankara Bölge Müdürlüğü tarafından 05.11.2003 

tarihiitibariyla Telekomünikasyon Kurumu Ankara Bölge Müdürlüğünce kesin onay 

verilen GAS Baz istasyon sayısı 88‟dir. 

- 325 -


Sivas Belediye BaĢkanlığı, Sivas Belediye BaĢkanlığı envanter verileri, 2005 

Karayolları 16. Bölge Müdürlüğü, TCK 16. Bölge Müdürlüğü envanter verileri, 2005 

Türk Telekomünikasyon A.ġ., Türk Telekom 5.Bölge Müdürlüğü Sivas Ġl Telekom 

Müdürlüğü, 2005. 

Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi Genel Müdürlüğü, Sivas Meydan Müdürlüğü, 2005. 

- 326 -

M. YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS 

M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 

M.1.1. Kentsel Alanlar 

M.1.1.1. Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 

Sivas, Ġç Anadolu Bölgesi‟nin yukarı Kızılırmak havzasında, Kızılırmak‟a birkaç 

kilometre uzaklıkta kurulmuĢ bir kenttir. 2 848 800 hektarlık yüzölçümüne sahiptir. Ġmar plan 

alanı 7200 hektar, belediye sınırı 8300 hektar, mücavir alan ise 86400 hektardır. 

Sivas nazım imar planı hazırlanırken, Sivas çevresinin topoğrafik, toprak kabiliyeti, 

jeolojisi, bitki örtüsü, akarsular gibi doğal eĢikler ile demiryolu, karayolu, havayolu gibi 

ulaĢım eĢikleri ve mevcut arazi kullanımına iliĢkin Sivas Çimento Fabrikası, Sidemas gibi 

yapay eĢikler Sivas kent formunu belirlemiĢtir. 

M.1.1.2. Kentsel Büyüme Deseni 

Sivas kenti, 250 bine varan nüfusuyla 40.6 km 2 ‟lik bir alana yerleĢmiĢtir. Kentin 

geleceğinde artan nüfusu ve geliĢmesine bağlı olarak, mevcut karıĢık kent yerleĢim alanıyla 

birlikte baĢka kullanım alanlarına da ihtiyaç duyulacağı açıktır. Bunların baĢında toplu konut, 

organize sanayi, çöp depolama, ağaçlandırma ve dinlenme alanları gelir. 

MTA Genel Müdürlüğü‟nce gerçekleĢtirilen ve Sivas kentinin arazi kullanımına 

yönelik yapılan araĢtırmaların bir bölümünü oluĢturan “Sivas Belediyesi Mücavir Alanı Arazi 

Kullanım Potansiyeli” (ġekil M.1.1.2-1) çalıĢmalarıyla yukarda sözü edilen ihtiyaçlar üzerinde 

değerlendirmeler yapılmıĢtır. Bu çalıĢmayla toplu konut alanları, organize sanayi, çöp 

depolama alanları, dinlenme yerleri, ağaçlandırma sahaları ile Sivas kentinin önemli su 

havzaları için koruma alanları tayin edilmiĢ ve tedbirler önerilmiĢtir. 

Ġklim ve zemin niteliği bakımından, özellikle konut alanlarının batı ve doğu 

yön1erinde geliĢmesi olumludur. Güneye Kızılırmak'a doğru bir ge1iĢme, kuzey rüzgarlarına 

açık olmakla beraber, az dayanımlı alüvyonal zeminde ve tarıma elveriĢli bir alanda yer 

alacaktır. Doğuda kurulan Organize Sanayi Bölgesi bu yöndeki geliĢmeyi teĢvik etmektedir. 

Batıda Çimento Fabrikası ve daha sonrasındaki arazi topoğrafyası, bu noktadan sonra 

kentleĢme açısından geliĢmeyi engellemektedir. Ancak Ģehrin 20-30 km. batısında bulunan 

Sıcak Çermik mevkii, hem dinlenme alanı hem de uydu kent yapımına uygun alanlar 

durumundadır. 

- 327 -

Şekil M.1.1.2-1: Sivas Belediyesi Mücavir Alanı Arazi Kullanım Potansiyel Haritası (Avcı ve diğerleri, 1997) 

- 328 -

M.1.1.3. Planlı Kentsel GeliĢme Alanları 

Sivas‟ta düzenli ve planlı ĢehirleĢmenin sağlanması için; yerbilimleri açısından 

irdelenen ve önerilen toplu konut, sanayi, katı atık depolama, rekreasyon ve ağaçlandırma 

alanlarının özellikleri özet olarak aĢağıda sunulmuĢtur. 

Mevcut KarıĢık Kent YerleĢim Alanının Durumu 

Kentin kuruluĢundan bu güne kadarki büyüme deseni; kamu yatırımları kentin 

fiziki yapısını ve makro formunu ve geliĢme yönlerini belirlemiĢtir. Cer Atölyesi ve M.S.B 

ana tamir fabrikaları kentin güney batısında demir yolunun çizdiği geniĢ kavis içinde yer 

almaktadır. Bu yatırımlar kentin bu kısmını geliĢme alanlarına kapatırken batı yönünde 

geliĢmeyi teĢvik etmiĢtir. 1967 imar planında kentin batı ve doğusunda önerilen geliĢme 

alanları 1970‟lerden sonra dolmaya baĢlamıĢtır. 

Kent merkezindeki konut yapıları, kamuya ve özel sektöre ait hizmet binaları, 

fabrikalar v.b. yapılar genelde belli bir plan gözetilmeksizin, karıĢık bir Ģekilde iç çe 

yerleĢmiĢtir. YeniĢehir, Kümbet, Mimar Sinan ve Alibaba mahalleleri ĠĢhan, Çayboyu toplu 

konut alanları, Esenyurt bahçeli konut alanları ve yeni imara açılan Ġmaret bahçeli konut alanı 

gibi yeni konut yapım alanlarının dıĢındaki eski yerleĢim alanları, kent merkezi içinde geniĢ 

alanları kaplamaktadır. Ġstasyon Caddesi ve Atatürk Caddesi boyunca binalar daha çok bitiĢik 

düzende olmakla beraber, eski yerleĢim alanlarında ise bir iki katlı bahçeli konut Ģeklindedir. 

YaklaĢık 69 000 konutluk (Sivas Belediyesi, 2002) ve 40 km 2 ‟lik bir alana yayılan kent 

yerleĢim alanında, zaman içinde eski yapıların yenilenmesi ve boĢ arsaların değerlendirilmesi 

gerekmektedir. Dolayısıyla Sivas‟ın yakın gelecekteki konut ihtiyacının karĢılanması 

bakımından, mevcut karıĢık kent yerleĢim alanından da yararlanılmıĢ olacaktır. 

Çayboyu Toplu Konut Alanı 

Kentin hemen kuzeydoğusunda bulunan bu alan, güneye eğimli ve güneĢe açık bir 

konumdadır. Topoğrafyası az eğimli olup, zemin özellikleri ve alt yapı hizmetlerinin Ģehirle 

bütünlüğü bakımından uygun bir konuma sahiptir. Yüzey alanı yaklaĢık 7 km 2 olup, 14 000 

civarında konutun yapılabileceği bir kapasiteye sahiptir. 

- 329 -

Bu bölgede belediye tarafından TOKĠ‟ye dar gelirli vatandaĢlar için toplu konutlar 

yaptırılmakta olup, I.Etapta 384 konut tamamlanmıĢ, II. Etapta 464 konutun yapımına 

baĢlanmıĢtır. 

ĠĢhanı Toplu Konut Alanı 

KarıĢık kent yerleĢim alanının 1 km kadar güneydoğusunda bulunan toplu konut öneri 

sahası, Kızılırmak ve Fadlım Çayı‟nın kuzeyden ve batıdan sınırladığı bir alandır. ġehir 

merkezine Kızılırmak üzerindeki tarihi Eğriköprü ve son yıllarda inĢa edilen yeni bir köprü ile 

bağlanır. Fadlım Çayı üzerindeki bir köprüyle de Cumhuriyet Üniversitesi kampüs alanına 

geçilir. Bu köprünün yenilenmesi durumunda, üniversitenin Ģehir merkeziyle olan ulaĢım 

güzergahının bu alandan geçmesi önerilir. Bu durumda ĠĢhanı toplu konut öneri alanı, gerek 

kent merkezine ve gerekse üniversiteye olan yakınlığı nedeniyle, tercihli bir konut alanı 

olacaktır. Yüzey alanı yaklaĢık 6 km 2 olup, 10 000 konut kapasitelidir. 

ĠĢhan bölgesinde 20.000 m 2 alanda 288 konut yapılarak iskana açılmıĢ, 54.000 m 2 

alanda 576 konut ve sosyal donatı alanlarının inĢaatı devam etmektedir. Ayrıca bu bölgede 

bahçeli ev ihtiyacını karĢılayacak bir plan çalıĢması da yapılmaktadır. 

Esenyurt Toplu Konut Alanı 

KarĢıyaka Mahallesi ile Esenyurt Sitesi arasında 3 km 2 ‟lik bir alandır. Kent merkezine 

KarĢıyaka Mahallesi tarafından Kızılırmak üzerindeki tarihi bir köprüden ve tren yolu 

hemzemin geçidinin bulunduğu bir güzergahtan sağlanmaktadır. Dolayısıyla mevcut 

konumunda önerilen Esenyurt toplu konut alanından kent merkezine rahat bir ulaĢım 

bulunmamaktadır. Bu nedenle ulaĢımın rahat bir Ģekilde sağlanması için, 4 Eylül Sanayi Sitesi 

mevkiinden bağlantı sağlanacak Ģekilde Kızılırmak üzerine yeni bir köprünün yapılması 

önerilir. Esenyurt bahçeli konut alanı, Esenyurt Sitesi‟nde baĢlatıldığı gibi yoğunluğun düĢük 

tutulduğu villa tipi bahçeli konutların yapılabileceği bir alan olarak değerlendirilmektedir. 

ġehir merkezine 5-6 km mesafedeki bu alan yaklaĢık 3 000 konut kapasitelidir. 

Atakent Toplu Konut Alanı 

Mevcut karıĢık kent yerleĢim alanının hemen batı devamında toplam yüzölçümü 5.5 

km 2 olan bir alandır. Alanın batısında çimento fabrikası ve fabrikaya ait taĢocağı iĢletme 

- 330 -

sahaları bulunur. Saha, kuzeyden konut yapımı için elveriĢsiz zemin özelliğindeki jipslerle 

sınırlıdır. Güneye eğimli ve güneĢe açık bir konumdadır. Önerilen alan, hakim rüzgar yönünün 

kuzeyden güneye olması nedeniyle çimento fabrikasının baca dumanından oldukça az 

etkilenmektedir. Mimar Sinan ve Atakent mahallelerinin devamında 10 000 konut kapasiteli 

bir alandır. 

Çayboyu Bahçeli Konut Alanı 

Çayboyu mahallesi ile 4 Eylül Barajı arasındaki dere vadisi boyunca yeĢilliğin bol 

olduğu bir alandır. Daha çok alüvyon birikintisinin bulunduğu vadinin sağ ve sol 

yamaçlarında, konut için zemin özellikleri elveriĢli olmayan jips yayılımları görülür. Alüvyon 

düzlüğündeki alanın yüzölçümü yaklaĢık 1.5 km 2 olup, bu alana parsel m 2 leri büyük tutularak 

sayfiye evleri, hafta sonu evleri yapılabilir. 

Sivas Kentinin yakın gelecekte geliĢebileceği ve yerbilimleri açısından yerleĢime 

uygun görülen alternatif alanların yüzölçümü kent merkezi ile birlikte 63 km 2 olup, bu alanda 

yaklaĢık 450 000 kiĢinin barınabileceği 90 000 konut yerleĢmiĢ olacaktır. 

Sanayi Yerleri 

Sanayi yerleri olarak N.1.1.6‟da mevcut organize sanayi bölgelerinin özellikleri 

açıklanmıĢ olmakla beraber Sivas için alternatif organize sanayi bölgesi yerleri de MTA 

çalıĢmalarıyla belirlenmiĢtir. Ancak alternatif saha belirlemelerinde, Sivas‟taki zeminlerin 

daha çok yapılaĢmaya uygun olmayan jipsli zeminlerden oluĢması, sınırlayıcı bir faktör olarak 

görülür. Bu nedenle, Sivas halkının tercihi de göz önünde tutularak, sanayi bölgesi seçimleri 

merkeze yakın bir alanda yapılmıĢtır. 

Önerilen yerlerden birinci alan, 2. Organize Sanayi Bölgesi olarak kurulmuĢ ve özel 

sektör yatırımları baĢlamıĢtır. ġekil M.1.1.2-1‟de görüldüğü gibi önerilen ikinci alan 1. ve 2. 

Organize Sanayi Bölgelerinin yakınında olup, yaklaĢık 2.2 km 2 dir. Güney cepheli ve güneĢe 

açık konumdadır. Ancak bu alanda oluĢacak sanayi artıklarının Kızılırmak‟a karıĢmasını 

önlemek amacıyla arıtma tesisi kurulmalı ve bunun, yakın olması nedeniyle çöp depolama 

sahası sızıntı sularını da arıtacak Ģekilde gerçekleĢtirilmesi önerilir. 

- 331 -

Bunların dıĢında alternatif sanayi bölgesi olarak, Sivas Demir Çelik Fabrikası sahası ile 

Sivas‟ın 20 km batısındaki ĠĢhanı civarında bulunan alanların da kullanımı önerilmektedir. 

Katı Atık Sahaları 

Katı atık konusu , “N. Atıklar” bölümünde ayrıntılı olarak açıklanmıĢ olmakla beraber, 

düzenli bir depolama yapılabilmesi ve çevre sağlığı açısından sorunsuz bir alanın kullanımı 

önerilmektedir. Dolayısıyla Ģehir merkezinin 10 km doğusunda bulunan bir alanın kullanımı 

uygun görülmektedir. ÇakıltaĢı, kumtaĢı ve çamurtaĢı ardalanmalarının görüldüğü bu alanda 

çamurtaĢı ara düzeyleri geçirimsiz düzeyler olmakla beraber, depolama yapılacak alanın 

kesinlikle sızdırmazlığının sağlanması gerekmektedir. Çukur alan dolgusu Ģeklinde 

kullanılması gereken bu alanda, mevcut durumda depolamaya geçilmiĢ olması ve 

sızdırmazlığa yönelik herhangi bir tedbirin alınmamıĢ olması, önemli bir eksiklik olarak 

görülmektedir. Sivas Belediyesi‟nin Kızılırmak‟ın kirletilmemesi için gerekli tedbiri 

almasında fayda görülmektedir. 

Rekreasyon Alanları 

ġehir Merkezinde Kale Parkı, Selçuk Parkı, Ethembey Parkı, fuar, sportif tesisler, 

çeĢitli parklar ve Mısmılırmak etrafı yeĢil alanlardır. Bunların dıĢında Sıcak Çermik, Soğuk 

Çermik, Fidanlık, PaĢa Fabrikası, GardaĢlar, Kızılkavraz, PaĢapınarı, Serpincik Göleti ve 

Kayakevi Sivas Kent Merkezine yakın önemli dinlenme alanlarıdır. Ayrıca Gürün-Gökpınar 

ve ġuğul Vadisi, Gemerek-Sızır ġelalesi, Kangal-Balıklı Çermik, ġarkıĢla-Ortaköy Çermiği, 

Yıldızeli-Ilıca Çermiği, Koyulhisar-Eğriçimen Yaylası, Hafik-Lota Gölü ve Tödürge Gölleri 

ile DoğanĢar Yaylası önemli turizm ve dinlenme yerleri konumundadır. Diğer taraftan Yıldız 

Dağı kıĢ turizmi açısından oldukça önemli bir potansiyele sahip olup, bu alanda 

değerlendirilmesi önerilir. 

Ağaçlandırma Alanları 

Oldukça az oranda ağaçlandırılmıĢ durumda bulunan Sivas kenti ve çevresinin 

ağaçlandırılmasına, önem ve hız verilmelidir. Erozyonun önlenmesi yanında ağaç ve yeĢilin 

bolluğu, özellikle çevrenin temizliği ve kent insanına bolca oksijen sağlanması yönünden de 

baĢka bir değer taĢımaktadır. Bu noktadan hareketle, Kızılırmak‟ın güneyinde topoğrafyanın 

- 332 -

kuzeye eğimli ve Sivas kentine bakan ĠĢhanı Köyü ile Akören Köyü arasındaki alanların 

ağaçlandırılması önerilir. Bu öneri alanındaki zeminler, genellikle gevĢek yapılı, erozyona 

uğrayan ve daha çok çam yetiĢtirilmesi için uygun özelliklere sahiptir. Ayrıca Tavra Vadisi ile 

4 Eylül Barajı koruma alanlarının, Çelebiler yöresi heyelanlı alanlarının, Kızılkavraz ve 

PaĢapınarı dolaylarının da ağaçlandırılması önerilir. 

M.1.1.4. Kentsel Alanlarda Yoğunluk 

Sivas kent merkezi nüfusu, D.Ġ.E.‟nin 2000 yılı resmi olmayan nüfus sayım 

sonuçlarına göre 250.307 kiĢi olup, nüfus yoğunluğu 42 kiĢi/hektardır. 

M.1.1.5. Kentsel Yenileme Alanları 

ġehrin muhtelif mahallelerinde 18. Madde Ġmar Uygulamasıyla kentin yapısı 

değiĢmekte ve daha modern Ģehir görünümüne kavuĢmaktadır. Ġmar adaları birleĢtirilerek aynı 

yoğunlukta bitiĢik nizam yerine ayrık nizam yüksek katlı imar verilmektedir. (EMSAL 

uygulamaları) 

M.1.1.6. Endüstri Alanları Yer Seçimi 

Ġl merkezinde endüstri alanı olarak 1. Organize Sanayi Bölgesi kurulmuĢ ve çalıĢmaları 

devam etmektedir. Bunun yanında programlanan 2. Organize Sanayi Bölgesi ise kurulma 

aĢamasındadır. 

1. Organize Sanayi Bölgesi, Sivas Kent Merkezine 6 km mesafede olup, Erzincan 

karayolu üzerinde ve 180 hektarlık bir alan üzerinde bulunmaktadır. 1989 yılında, 40 hektarlık 

bir alan Sivas Belediyesi tarafından hafif endüstri sahası olarak kamulaĢtırılmıĢ ve halen 

faaliyetlerine devam etmektedir. 

M.1.1.7. Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 

Tarihi, kültürel, arkeolojik ve turistik özellikli alanlarla ilgili bilgiler, ayrıntılı olarak 

“G. Turizm” bölümünde anlatılmıĢtır. 

- 333 -

M.1.2. Kırsal Alanlar 

Konu hakkında bilgi elde edilememiĢtir. 

M.1.2.1. Kırsal YerleĢme Deseni 

Sivas kırsal yapısı üç ayrı değiĢkenin etkisi altında ĢekillenmiĢtir. Bunlardan birisi 

köylerin konumu ve iklimidir. Sivas köylerinin % 3.16‟sı nehir kenarı, % 6.88‟i ova köyü, % 

27.98‟i sırt köyü, % 18.26‟sı vadi köyü, % 52.41‟i etek köyü ve % 21.34‟ü dağ köyü 

niteliğindedir. 

Köylerin konumları nedeniyle kırsal ekonomiye küçük aile iĢletmeleri biçiminde 

yapılan tahıl üretimi ve hayvancılık egemendir. Arazinin topoğrafik yapısı nedeniyle topraklar 

çok parçalıdır. Tablo M.1.2.1-1‟de kırsal yerleĢme deseni ile ilgili sayısal veriler, Tablo 

M.1.2.1-2‟de ise içme suyu yeterlilik durumu verilmiĢtir. 

Kırsal yapıyı belirleyen diğer iki temel faktörden biri nüfus artıĢı, diğeri ise miras 

nedeniyle toprakların parçalanarak küçük iĢletmeler (0-25 dekar) haline dönüĢmesidir. Bu iki 

faktör birlikte kırsal nüfusun ekonomik darboğazda olmalarına ve modern tarım teknolojisini 

kullanma olanaklarından yoksun kalmalarına neden olmaktadır. Bu süreç, Sivas kırsal 

nüfusunu tarım dıĢı alanlarda (kentler,ilçeler) iĢ bulmaya yöneltmiĢtir. Kırsal nüfusun, 

kentlerle olan iliĢkilerini sıklaĢtırmaları, köy içi dayanıĢmayı zayıflatmıĢtır. 

- 334 -

Tablo M.1.2.1-1: Merkez ve kırsal yerleşme deseni sayısal verileri (Sivas İl Özel İdaresi Bilgi İşlem Şube Müdürlüğü verileri, 

2007 yılı sonu itibariyle ) 

Sıra 

No 

İlçe Sayısı 

Köy 

Sayısı 

Mezra 

Sayısı 

Hizmet Dışı 

(Yol Hizmetinde) 

Köy 

Mez. 

Tesviye Stabilize 

Asfalt 

Yol 

Ham 

Yol 

Toplam 

(Yol) 

1 Merkez 145 34 11 4 82 362 429 - 873 

2 Akıncılar 30 6 1 - 11 62 60 - 133 

3 Altınyayla 14 3 3 2 2 17 86 - 105 

4 Divriği 107 84 10 8 192 435 74 10 711 

5 Doğanşar 25 15 - - 40 84 25 - 149 

6 Gemerek 32 11 9 - 19 113 102 - 234 

7 Gölova 29 9 7 - 7 60 36 - 103 

8 Gürün 61 42 4 4 24 377 124 - 525 

9 Hafik 82 56 7 2 63 490 77 - 630 

10 İmranlı 104 56 4 6 81 386 103 - 570 

11 Kangal 109 58 12 4 45 536 163 - 744 

12 Koyulhisar 44 82 2 2 45 300 94 - 439 

13 Suşehri 70 31 11 2 11 218 91 5 325 

14 Şarkışla 93 11 8 - 48 367 179 4 598 

15 Ulaş 37 18 4 1 39 209 92 6 346 

16 Yıldızeli 117 14 6 3 51 491 254 - 796 

17 Zara 129 175 5 9 201 606 96 10 913 

Toplam 1228 705 99 46 961 5113 2085 35 8194 

Not: Ulaşımda hizmet dışındaki köy ve mezralarımız T.C.K ‘dan faydalanmaktadır. 

- 335 -

Köylerin kentlerle olan iliĢki sıklıklarındaki artıĢlara dayalı olarak tüketim 

kalıplarındaki modernleĢmeler, kırsal ailelerin harcamalarını daha da artırmıĢtır. Kırsal nüfus, 

artan harcamaları karĢılamak için ortakçılık, kiracılık yoluyla aile gelirlerini artırmak yerine 

kent ve ilçe merkezlerinde marjinal iĢlerde çalıĢmayı tercih etmektedirler. Bu ise genç nüfusun 

tarım dıĢı alanlara kaymasına ve baĢta hayvancılık olmak üzere tarım üretiminin gerilemesine 

yol açmaktadır. 

M.1.2.2. Arazi Mülkiyeti 

Sivas Ġli 28.619 km 2 yüzölçümü ile ikinci, 1.260 köy sayısı ve 729 mezra sayısı 

bakımından Türkiye‟nin birinci büyüklükteki ilidir. Yüzölçümü itibarıyla Türkiye genel 

ortalamasından 3 misli büyüklükte olan Sivas Ġli birçok ilden 4-5 misli daha büyüktür. Sadece 

yüzölçümü yönünden değil, toplam yerleĢim ünitesinin çokluğu (1989) ve köy yolları ağının 

8.030 km‟lik uzunluğu bakımından da diğer illerden 3-4 kat daha büyüktür. 

Hizmet alanımızda bulunan 1234 adet köyden 2005 yılı sonu itibariyle 304 adet köy 

kanalizasyon hizmetine kavuĢturulabilmiĢtir. 8030 km köy yolu ağının 1174 km (% 14,6)‟sı 

asfalt, 5878 km (% 73,2)‟si stabilize kaplamadır. Geri kalan 943 (% 11,7)‟si km yol ağı alt 

yapısı olmayan tesviyeli yol, 35 (% 0,5) km‟si de henüz hiç girilmeyen ham yol niteliğindedir. 

Köy ve mahalle olarak 1.943 yerleĢim biriminin halen 1.562‟si Ģebekeli, 334‟u çeĢmeli 

47‟ı ise susuz durumdadır. Yine 1943 yerleĢim biriminden 1884‟ü sulu, 12‟si yetersiz, 47‟si 

ise susuz durumdadır.Susuz durumdaki ünitelerin bir çoğunda nufus bulunmamaktadır. 

M.2. Altyapı 

Merkez ilçede Ģehir içindeki yolların % 95'i asfalt olup, geliĢen ihtiyaçlar doğrultusunda 

asfalt çalıĢmaları sürekli devam etmektedir. Özellikle yeni oluĢan mahallelerde ve yeni açılan 

yollardaki asfalt çalıĢmaları belli bir program dahilinde yürütülmekte iken, doğalgaz 

çalıĢmalarının baĢlamasıyla birlikte çalıĢmalar doğalgaz Ģirketiyle koordineli bir Ģekilde 

yürütülecektir. 

Su ve kanalizasyon Ģebekeleri % 100 oranında tamamlanmıĢ olup, yeni oluĢturulan 

mahallelerin Ģebeke çalıĢmaları da devam etmektedir. 2005 yıl sonu itibariyle Ģehir içme suyu 

Ģebeke uzunluğu 530 km‟dir. ġebekenin 70 km‟si ana hat olmak üzere 460 km‟si 100 mm ve 150 

mm çaplı borulardan oluĢan sokak hatlarıdır. 70 km‟lik ana hattın % 49‟u asbest, % 51‟i çelik ve 

PVC borudur. 2005 yılında yapılan çalıĢmayla 11 km‟lik ana hat asbest borusu polietilen 

borularla değiĢtirilerek asbest oranı % 33‟e düĢürülmüĢtür. Geriye kalan miktar ise 3 yıl 

içerisinde değiĢtirilecek ve 5 milyon YTL‟ye mal olacaktır. 

- 336 -

Tablo M.1.2.1-2: Sivas İli içme suyu yeterlilik durumu (Sivas İl Özel İdaresi Genel Sekreterliği ( Bilği İşlem Şube Müdürlüğü verileri 

2007 Yılı sonu itibariyle) 

Topla 

Yetersi 

Yetersi 

Susuz 

Susuz 

Sır 

a 

İlçe 

Toplam 

Köy 

m 

Ünite 

Sulu 

Köy 

Sulu 

Ünite 

Şebekeli 

Köy 

Şebekeli 

Ünite 

z 

Köy 

z 

Ünite 

Köy 

Aded 

Ünite 

Aded 

No 

Adı 

Adedi 

Adedi 

Adedi 

Adedi 

Adedi 

Adedi 

Adedi 

Adedi 

i 

i 

Nüfus Nüfus Nüfus Nüfus Nüfus Nüfus Nüfus Nüfus 

Nüfu 

s 

Nüfu 

s 

1 Merkez 145 34 145 34 144 28 - - - - 

36243 1366 36243 1366 36152 1261 - - - - 

2 Akıncılar 30 6 30 5 30 4 - - - 1 

3154 217 3154 187 3154 120 - - - 30 

3 Altınyayla 14 3 14 3 14 3 - - - - 

5398 235 5398 235 5398 235 - - - - 

4 Divriği 107 84 107 71 103 43 - 1 - 12 

7204 1603 7204 1490 7137 1121 - 15 - 98 

5 Doğanşar 25 15 25 15 24 14 - - - - 

1786 524 1786 524 1568 494 - - - - 

6 Gemerek 32 11 32 10 30 5 - - - 1 

9306 700 9306 664 9195 353 - - - 36 

7 Gölova 29 9 29 9 29 6 - - - - 

1889 263 1889 263 1889 171 - - - - 

8 Gürün 61 42 61 40 61 29 - - - 2 

10627 2379 10627 2353 10627 1965 - - - 26 

9 Hafik 82 56 82 48 80 36 - - - 8 

- 337 -

12017 2130 12017 1949 11887 1209 - - - 181 

10 İmranlı 104 56 104 55 93 39 - - - 1 

5388 1256 5388 1251 5303 1051 - - - 5 

11 Kangal 109 58 108 58 107 39 1 - - - 

12279 2898 12245 2898 12212 2266 34 - - - 

12 

Koyulhisa 

r 

44 82 44 82 44 73 - - - - 

13496 5264 13496 5264 13496 4843 - - - 

13 Suşehri 70 31 70 31 70 26 - - - - 

15853 1666 15853 1666 15853 1396 - - - - 

14 Şarkışla 93 11 93 11 93 10 - - - - 

18620 541 18620 541 18620 531 - - - - 

15 Ulaş 37 18 37 18 37 16 - - - - 

6066 921 6066 921 6066 817 - - - - 

16 Yıldızeli 117 14 117 14 117 9 - - - - 

44141 843 44141 843 44141 693 - - - - 

17 Zara 129 175 129 158 127 119 - - - 17 

10004 3566 10004 3456 9935 3003 - - - 110 

Toplam 

1228 705 1227 661 1203 499 1 1 0 42 

213471 26372 213437 25871 212633 21529 34 15 0 486 

- 338 -

M.3. Binalar ve Yapı ÇeĢitleri 

M.3.1. Kamu Binaları 

ġehir merkezinde belediye sınırları içinde 63 adet mahalle mevcuttur. 2000 yılı Genel 

Nüfus Sayımı kapsamında yapılan bina sayımı çalıĢmasında 28.07.2000 tarihinde toplam 

olarak 27.144 adet bina mevcut olduğu saptanmıĢtır. 

Eski yerleĢim yeri olan Ģehir merkezinin bazı yer1eĢim bö1ge1erinde halen kerpiç 

dolgu ahĢap binalar, kerpiç ve briket binalar mevcut olup, korunacak yapı olarak tescilli 

bulunanların dıĢındakiler her gün azalmaya devam etmektedir. Sayıları hakkında yeterli bilgi 

bulunmamaktadır. Yeni yerleĢim bölgelerinin yüksek katlı (3 kattan fazla yüksekliği olan 

yerler) yerlerinde yapılar betonarme kargas olarak inĢa edilmekte, kat sayısı üç kata kadar olan 

yerlerde ise yapılar yığma yapı tarzında inĢa edilmektedir. 

Kamu binaları olarak; Hükümet Konağı ve Belediye Binası Ģehrin merkezinde yer 

almaktadır. Büyük alan kullanımı gerektiren kamu kurumları kentin batı kesiminde yer 

almaktadır. 

M.3.2. Okullar 

Sivas Ġlinde 6 bağımsız ana okulu, 647 Ġlköğretim okulu, 70 lise ve dengi okul, 2 

çıraklık okulu, 17 halkeğitim, 46 özel öğretim kurumu olmak üzere toplam 788 okul 


M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 

Hükümet Meydanı‟ndan kuzeye açılan koridorda sağlık tesisleri (Numune Hastanesi, 

Askeri Hastane) yer almaktadır. Kale Parkı yanında Sigorta Hastanesi ve daha batısında 

Demiryolları Hastanesi bulunur. Üniversite Hastanesi ise kentin güneyinde, Kızılırmak‟ı 

geçtikten sonra kampüs alanı içinde yer almaktadır. Ayrıca, Kızılırmak Mahallesi Fethi Akyüz 

Caddesi üzerinde Emniyet Müdürlüğü civarında 1 adet özel hastane yapılmakta olup Ģehir 

merkezinde muhtelif yerlerde 4 adet özel poliklinik bulunmaktadır. 

- 339 -

Tablo M.3.2-1 Sivas İli Okul ve Kurumları (İl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2007) 

İ LÇ E S İ 

BAĞIMSIZ 

ANA OKULU 

ANA 

SINIFI 

İLK 

ÖĞRETİM 

BSİO YİBO PİO 

ÖZEL 

İLK 

ÖĞRE- 

TİM 

ÖZEL 

EĞİTİM 

GENEL 

LİSE 

ÖZEL 

LİSE 

MESLEK 

TEKNİK 

LİSE 

ÇIRAKLIK 

HALK 

EĞİTİM 

DERSHA- 

NELER 

MUHTE -LİF 

KURS LAR 

MTS. 

KURS 

TOPLAM 

MERKEZ 4 67 96 57 2 - 3 3 17 3 8 1 1 17 16 9 304 

AKINCILAR - 2 2 3 - - - - 1 - - - 1 - - - 9 

ALTINYAYLA - 7 13 6 - - - - 1 - - - 1 - - - 28 

DİVRİĞİ 1 2 7 4 1 - - - 1 - 3 - 1 2 - 1 23 

DOĞANŞAR - 1 1 - 1 - - - 1 - - - 1 - - - 5 

GEMEREK - 11 15 22 1 - - - 4 - 3 - 1 2 - 1 60 

GÖLOVA - 1 - - 1 - - - - - 1 - 1 - - - 4 

GÜRÜN - 3 12 29 1 - - - - - 2 - 1 1 - 1 50 

HAFİK - 3 2 14 1 - - - 1 - 1 - 1 - - - 23 

İMRANLI - 2 2 5 1 - - - - - 1 - 1 2 - - 14 

KANGAL 1 6 13 30 1 - - - 3 - 1 - 1 - - 1 57 

KOYULHİSAR - 2 5 21 1 - - - - - 2 - 1 1 - - 33 

SUŞEHRİ 1 9 8 37 1 - - - 3 - 5 - 1 1 1 2 69 

ŞARKIŞLA 1 13 18 34 1 - - - 2 - 5 1 1 4 1 2 83 

ULAŞ - 9 7 16 1 - - - 1 - - - 1 - - - 35 

YILDIZELİ 1 16 33 60 1 - - - - - 3 - 1 1 - 2 118 

ZARA 1 4 8 13 1 - - - 1 - 2 - 1 1 - 1 33 

TOPLAM 10 158 242 351 16 - 3 3 36 3 37 2 17 32 18 20 948 

- 340 -

M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 

Kültür Merkezi Ģehrin merkezine yakın Kale Parkı yanındadır. Ayrıca kent 

merkezindeki Selçuklu eseri medreseler ve Selçuk Parkı sosyal ve kültürel amaçlı olarak 

kullanılmaktadır. 

M.3.5. Endüstriye1 Yapılar 

Organize Sanayi Bölgesi, Ģehrin doğusunda yer almaktadır. Çevre yolunun güneyinde 

4 Eylül Küçük Sanayi Sitesi bulunmaktadır. Batı kesimde bulunan Çimento Fabrikası ise 

Ģehrin batıya doğru geliĢmesini engellemektedir. 

M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 

Göçer ve hareketli barınaklarla ilgili herhangi bir veri elde edilememiĢtir. 

M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 

Ġl Merkezinde 23 otel ve 5 adet turizm amaçlı motel bulunmaktadır. 

M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 

Sivas Kent Merkezindeki büro ve dükkan sayısı (2005 yıl sonu itibariyle) 11527 

adettir. 

M.3.9. Kırsal Alanda YapılaĢma 

Planı bulunmayan belediye mücavir alan sınırları içerisinde kalan yerlerde bir ve iki 

katlı bağ evi niteliğinde yapılar yapılmaktadır. 

M.3.10. Yerel Mimari Özellikler 

Sivas, Selçuklular dönemine ait çok sayıda tarihi eseri bulundurması bakımından tarihi 

ve estetik bir görünüme sahiptir (I. Turizm bölümünde sunulmuĢtur). Bu eserler, güncel 

binalarla yan yanadır. Son yıllarda yapılan binaların dıĢ cepheleri genellikle çeĢitli renk ve 

desenlerle süslenmekte ve estetik görünümler sunmaktadırlar. 

M.3.11. Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 


- 341 -

M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 

M.4.1. ĠĢ Alanları ve ĠĢsizlik 

Sivas, nüfus bakımından ülkemizin dengesiz büyüyen illerinden olup, 1927 yılında 

329.741 olan nüfus, takip eden 8 yıl içinde yıllık % 34.05 artarak 1935 yılında 432.986‟ya 

ulaĢmıĢtır. Cumhuriyetin ilk yıllarında nüfus hareketliliğini sağlayan önemli faktör savaĢlar 

sonucu ortaya çıkan göçlerdir. 1935 yılına kadar Kafkasya‟dan Sivas‟a gelenlerin sayısı 

11.000, Balkanlardan gelenlerin sayısı 6.600‟e ulaĢmıĢtır. Ġldeki nüfus artıĢında göçmenlerin 

payı % 5.1 olmuĢtur. 

Ancak sanayileĢme süreci ile birlikte kırsal kesimden kentsel kesime büyük bir nüfus 

hareketliliği yaĢanmaktadır. Bu süreci sanayileĢmiĢ ülkeler geçtiğimiz yüzyılda yaĢamıĢken 

ülkemizde 1950 yılından sonra göçler hızlanmıĢtır. 1960 yılından sonra Batı Avrupa ülkelerine 

iĢgücü göçü olmuĢtur. Ġç ve dıĢ göçlerden en büyük pay alan illerimizin baĢında Sivas 

gelmektedir. Geri kalmıĢ yörelerden sanayileĢme sürecinde daha ileri olan yörelere iç göçler 

hala sürmektedir. 

Türkiye genelinde 1965-1985 dönemine ait beĢer yıllık dönemler halinde göç 

istatistikleri incelendiğinde 3 milyon kiĢi ikametgahını değiĢtirmiĢtir. 

1965-1985 döneminde 67 Ġlin 20‟sinin aldığı göç, verdiği göçten fazla olmuĢtur. Net 

göç alan illerin tamamı, sosyo ekonomik bakımdan geliĢmiĢ batı bölgelerinde, göç veren iller 

ise Doğu, Ġç Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde bulunmaktadır. Ülkemizde nüfus 

hareketlerinin büyük çoğunluğunu kırdan kente göçler teĢkil etmektedir. Sivas da göç veren 

illerin baĢında gelmektedir. Sivas; 1965-1970 döneminde 31.768 (%0 44,21), 1970-1975 

döneminde 33.389 (%0 46,00), 1975-1980 döneminde 50.250, 1980-1985 döneminde 37.671 

göç vermiĢtir. Özellikle son dönemlerde en fazla göç veren birkaç ilimizden birisi Sivas‟tır. 

Sivas özellikle savaĢ dönemlerinde göç almıĢ bir bölgemizdir. 1854 Kırım SavaĢı ve 

1877-1878 Rus SavaĢından sonra Sivas Vilayetine Kafkasya, Kars, Erzurum‟dan muhacirler 

gelmiĢlerdir. 

- 342 -

1975-1980 döneminde kırdan kente göç Sivas‟ta Türkiye genelinin % 1.09‟unu 

oluĢtururken 1980-1985 döneminde ise % 2.72‟e yükselmiĢtir. Kırdan kente göç edenlerin Ġl 

nüfusuna oranı da Türkiye ortalamasının iki katından fazladır. 

Ġç göç, 33.463 kiĢi, dıĢ göç 109.914 kiĢi ve net göç 76.451 kiĢidir. Sivas‟tan en fazla 

göç sanayileĢmiĢ illere doğru olmaktadır. Bu dönemde Ġstanbul‟a büyük bir göç yaĢanmıĢ, 

bunu Ankara, Ġzmir ve Kocaeli takip etmiĢtir. 

Göç edenlerin büyük çoğunluğunu 15-64 yaĢ grubunda yoğunlaĢmaktadır. Sivas‟tan 

göç edenlerin % 19.88‟i 15-14 yaĢ grubu, % 20.07‟si 64+ yaĢ grubunu, geri kalan ise çalıĢma 

çağı nüfusunu oluĢturmaktadır. Aynı dönemde kırdan kente göç eden nüfusta 5-14 yaĢ grubu 

% 31.35, 15-24 yaĢ grubu % 29.71 ve 25-44 yaĢ grubu ise 27.28‟dir. Diğer yaĢ grupları 

itibariyle incelendiğinde Sivas ortalamasının Türkiye ortalamasından özellikle 25-44 yaĢ 

grubunda yüksek olduğu ortaya çıkmaktadır. 

Göç istatistiklerinde 0-4 yaĢ grubu dikkate alınmaktadır. 1985-1990 döneminde 

Sivas‟taki iç göçlerde okuma yazma bilmeyenler % 12‟yi, çoğunluğu % 45.35 ile ilkokulu 

bitirenler oluĢturmaktadır. Yüksekokulu bitirenlerin oranı ise % 12.12‟dir. DıĢ göçlerde 

yüksekokul bitirenlerin payı % 5.56‟dır. Ġktisadi faaliyet kollarına göre ise tarım kesiminde bir 

çözülme yaĢanmaktadır (% 17.49). Toplam hizmetler ve kiĢisel hizmetler kesimindeki oran % 

38.48‟dir. Göçlerde en büyük pay ücretli kesimindir (iç göçlerde % 67, dıĢ göçlerde % 82). Bu 

oran iĢverenlerde % 1‟den düĢüktür. 

M.4.2.Göçler 


M.4.3. Göçebe ĠĢçiler (Mevsimlik) 

Ġlin 12 yaĢ ve üstü çalıĢan nüfusu (320.956) toplam nüfusun % 41.8‟ini 

oluĢturmaktadır. ÇalıĢan nüfusun tarımdaki payı % 69.2, sanayi iĢ kolundaki payı ise 

(madencilik + imalat sanayi + elektrik + gaz ve su) % 6.01‟dir. Ekonomik açıdan faal 

nüfusunun büyük bir çoğunluğu (% 69.2) tarım sektöründe çalıĢmaktadır (bu oran bölge için 

% 50.48, Türkiye için % 53.66‟dır). Tarım sektöründe çalıĢanların sayısı 222.069 kiĢi olup, 

göçebe mevsimlik iĢçi çalıĢtıran özel müteĢebbis tarafından yürütülen iĢ yerleri bulunmamakta 

ve tarım alanında ise iĢgücü itibariyle herkes kendi iĢini yapmaktadır. 

- 343 -

Ancak kamu kuruluĢlarında mevsimlik iĢçi çalıĢtırılmaktadır. Bu kamu kuruluĢlarında 

toplam 1.513 kiĢi mevsimlik iĢçi olarak çalıĢmaktadır. 

Ġl, ekonomik açıdan faal nüfusunun 185.983‟ünü (% 57.9) erkek, 134.973‟ünü (% 

42.1) ise kadın nüfusu oluĢturmaktadır. Aktif nüfusun iĢteki durumuna göre dağılımına 

bakıldığında ise 80.539‟unun (% 25) ücretli, 1.603‟ünün ( 0.5) iĢveren, 76.149‟unun (% 23.7) 

kendi hesabına çalıĢan, 162.643‟ünün (% 50.6) ücretsiz aile iĢçisi olduğu görülmektedir. 

Ġl ekonomik açıdan faal nüfusunun 185.983‟ünü (% 57.9) erkek, 134.973‟ünü (% 

42.1) ise kadın nüfusu oluĢturmaktadır. Aktif nüfusun iĢteki durumuna göre dağılımına 

bakıldığında ise 80.539‟unun (% 25) ücretli, 1.603‟ünün (% 0.5) iĢveren, 76.149‟unun (% 

23.7) kendi hesabına çalıĢan, 162.643‟ünün (% 50.6) ücretsiz aile iĢçisi olduğu görülmektedir 

Sivas Ġli ĠĢ ve ĠĢçi Bulma Kurumu ġube Müdürlüğü verilerine göre 1997 yılı itibariyle, 

8.207‟si genel, 112‟si sakat ve 36‟sı eski hükümlü olmak üzere toplam 8.355 kiĢinin 

baĢvuruda bulunduğu ve bunlardan 2.894‟ü genel, 251‟i sakat ve 8‟i eski hükümlü olmak 

üzere toplam 2.927 kiĢinin iĢe yerleĢtirildiği görülmektedir. 

M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 

Sivas Kenti bir merkez ve merkezin çevresinde giderek geliĢen bir yapıya sahiptir. 

Mevcut kent makro formu batıda çizgisel olmakla birlikte genel olarak oval ve sıkıĢık bir 

yapıdadır. Merkezdeki meydandan kuzeye açılan koridorda idare, sağlık ve eğitim tesisleri yer 

almakta ve askeri alanla sınırlanmaktadır. Batı koridorunda karayolu boyunca ticaret, sosyal 

donatı alanları bulunmakta ve daha batıda büyük alan gerektiren kamuya ait idari tesisler ve 

kooperatiflere ait küçük sanayi tesisleri yer almaktadır. 

Merkeze yakın eski mahallelerde, genelde mal sahibi bulunan yerli aileler vardır. 

Buralarda eski doku parsel ve yol özellikleri çok katlı yapılaĢmaya uygun olmamasına rağmen 

arazi fiyatları ve merkeze yakınlık gibi etkenler, bu alanlarda çok katlı yapılaĢma talebini 

zorlamaktadır. Kırsal alandan gelen, gelir ve yaĢam düzeyleri kısıtlı aileler kentin kenar 

semtlerinde tek katlı bahçeli evleri tercih eden ve mal sahibi olma arzusundaki kesimdir. 

Belediye tarafından ihdas edilen gecekondu önleme bölgelerinde ucuz, iki katlı ve beĢ 

katlı parseller üretilmiĢtir. 

- 344 -

Merkezde 18. Madde Uygulaması yapılarak, imara uygun olmayan parseller imara 

uygun hale getirilmekte ve mülkiyet sorunu çözümü sağlanmaktadır. Ancak küçük parsel 

sahiplerinin yüksek rant talepleri nedeniyle yapılaĢma gecikmektedir. ġehrin batı ve doğu 

yönündeki büyük tarlalarda, parsel sahiplerince parselasyon planları yaptırılarak, yol ve yeĢil 

alanlar Belediye mülkiyetine geçmek kaydıyla imara uygun parseller üretilmektedir. 

Maliye Hazinesine ait parseller ise, resmi kurum tesisleri ve ağaçlandırılacak alanlar 

olarak kullanılmaktadır. 

M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 

Kentin nüfus artıĢına bağlı olarak, çeĢitli bölgelerde yeni konutlar yapılmaktadır. Bu 

konutlar, çoğunlukla kooperatif ve yap-sat usulüyle inĢa edilmektedir. Bunlara ilave olarak 

2004 yılından itibaren BaĢbakanlık Toplu Konut Ġdaresi de Ģehrimizde konut üretmektedir. 

M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 

Kenar mahallelerde yapılaĢmanın planlı bir sürece bağlanması için 3 mahallede 4 ayrı 

gecekondu önleme bö1gesi oluĢturulmuĢtur: 

Aydoğan I ve II nolu G.Ö.B. 

Kılavuz 

III nolu G.Ö.B. 

Aydoğan IV nolu G.Ö.B. 

Kılavuz V nolu G.Ö.B. : Bu alanda 1. etap kısmında toplu konut alanı olarak düĢük 

gelir grubuna yönelik konut inĢaatları baĢlamıĢtır. 

M.5. YerleĢim Yerlerinin Çevresel Etkileri 

M.5.1. Görüntü Kirliliği 

ġehrin muhtelif mahallelerinde metruk binalar ve rasgele yapılan garaj v.s. ler mevcut 

olup bunlar program dahilinde yıkılmaktadır. 

M.5.2. Binalarda Ses Ġzolasyonu 

Belediye imar yönetmeliğinde ses izolasyonu ile ilgili özel bir hüküm yoktur. Yalnızca 

kültür merkezi, düğün salonu gibi öze1likli binalarda gerekli önlemler alınmaktadır. 

- 345 -

M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde OluĢturulan Gürültü Zonları 

Sivas Havaalanı, kente 23 km mesafede ve kente göre daha yüksek kotta 

bulunduğundan, gürültü sorunu oluĢturmamaktadır. 

M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 

Sivas‟ta ticari ve endüstriyel kullanımlardan kaynaklanan gürültü, sorun oluĢturacak 

boyutta değildir. Bu tür gürültülerin önlenmesi için herhangi bir tampon bölge 

oluĢturulmamıĢtır. 

M.5.5. Kentsel Atıklar 

Kentsel atıklar, Belediye Temizlik Müdürlüğü bünyesinde yapılan çalıĢmalarla 

toplanmaktadır. Toplanan bu atıklar kent merkezine 15 km uzaklıktaki Erzincan çevre yolu 

üzerinde bulunan Haçın Deresi mevkiinde bulunan 106.3 hektarlık katı atık depolama alanında 

depolanmaktadır. Yaz aylarında ortalama 350 ton/gün, kıĢ aylarında ise 550 ton/gün'lük evsel 

atık toplanıp taĢınmaktadır. Hastane ve sağlık ocaklarından toplanan öze1 atıklar çöp depolama 

sahasının ayrı bir bö1gesinde depo1anmakta olup, üzeri toprak dolgu ile örtü1mesi 


M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 

Belediye imar kanununun ilgili yönetmelik1erinde çeĢitli hükümler yer almaktadır. Bu 

hükümlere göre gerek inĢat ruhsatı verilirken, gerekse kullanma ruhsatı verilirken gerekli 

inceleme ve denetimler yapılmakta, özellikle çatı ve dıĢ duvarlarda yapılması gerekli 

çalıĢmalar yapılmadan ruhsat verilmemektedir. 

M.6. Nüfus 

M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre DeğiĢimi 

Sivas Ġli, Osmanlı Devletinde Amasya, Çorum, Yozgat, Divriği, Samsun ve Arapgir 

yerleĢim yerlerini kapsayan “Eyaleti Rum”un merkezi olmuĢtur. 1831 yılında yapılan 

sayımlara göre Sivas livasının nüfusu 97.253 Müslüman ve 18.537 gayrimüslim olmak üzere 

115.790 kiĢidir. 1919 yılı nüfus rakamlarına göre Sivas vilayeti nüfusu 1.169.443‟tür. Bu 

sayımda merkez ilçenin nüfusu 43.000 olarak verilmiĢtir. SavaĢlarda serhat bölgelerimizdeki 

nüfusun sığınma yeri olan Sivas, Anadolu‟nun kurtuluĢunda bir kongreye mekan olmuĢ 

- 346 -

Cumhuriyetle birlikte önemini korumuĢtur. Cumhuriyet dönemine 1927 yılından itibaren 

baĢlayarak nüfus sayımlarında Sivas Ġlinin nüfusu ve dağılımı aĢağıda değerlendirilmektedir. 

Sivas, nüfusu bakımından ülkemizin dengesiz büyüyen illerinden birisidir. Tablo 

M.6.1-1‟de 1927-1997 yılları arasında nüfus miktarı, yıllık nüfus artıĢ hızları ile köy ve Ģehir 

nüfusundaki artıĢlar ele alınmıĢtır. 

Tablo M.6.1-1: Sivas’ın 1927-2000 Yılları Arasındaki Nüfusunda Meydana Gelen Değişmeler (Sivas Nüfus İl Müdürlüğü, 1998) 

Yıllar 

Sivas’ın 

Nüfusu 

Yıllık Nüfus Artışı 

(%) 

Cinsiyet Dağılımı 

(%) 

Nüfus Payları 

(%) 

Nüfusta Artışlar 

(%) 

Türkiye Sivas Erkek Kadın Şehir Köy Şehir Köy 

1927 329.741 - - 46.98 53.02 17.30 82.70 - - 

1935 432.996 21.10 34.05 48.95 51.05 15.04 84.96 16.53 37.43 

1940 468.243 19.59 15.65 49.38 50.62 16.81 83.19 37.89 11.44 

1945 490.443 10.59 9.28 49.66 50.84 16.31 83.69 3.32 10.47 

1950 542.004 21.73 19.97 49.38 50.62 17.04 82.96 28.67 18.23 

1955 590.869 27.75 17.26 49.16 50.84 19.57 80.43 44.97 11.07 

1960 669.992 28.53 25.11 50.17 49.83 22.31 77.69 51.32 18.16 

1965 705.186 24.63 10.26 46.69 50.31 23.92 76.08 24.16 6.08 

1970 731.921 25.19 7.44 48.97 51.03 28.88 71.12 45.12 -6.04 

1975 741.713 25.01 2.66 50.63 49.37 32.13 67.87 24.00 -6.70 

1980 750.144 20.65 2.26 49.69 50.31 36.42 63.58 27.33 -10.80 

1985 772.209 24.88 5.80 49.57 50.43 40.84 59.16 28.68 -8.59 

1990 767.481 21.17 -1.23 49.92 50.08 49.77 50.23 38.33 -33.96 

1997 707.645 15.49 -11.54 - - 55.18 44.82 22.44 -17.74 

2000 755.091 18.28 -1.54 50.756 49.244 55.86 44.14 8.72 -13.64 

2007 638.464 

- 347 -

1927 yılında 329.741 olan Sivas ili nüfusu, takip eden 8 yıllık süreçte %0 34.05 

artarak 1935 yılında 432.996‟ya ulaĢmıĢtır. Cumhuriyetin ilk yıllarında, nüfus hareketliliği 

sağlayan önemli faktör savaĢlar sonucu ortaya çıkan göçlerdir. 1935 yılına kadar 

Kafkasya‟dan Sivas‟a gelenlerin sayısı 11.000, Balkanlardan gelenlerin sayısı 6.600‟e 

ulaĢmıĢtır. Ġldeki nüfus artıĢında göçmenlerin payı % 5.1 olmuĢtur. 

Tablo M.6.1-2: Sivas İlinin 2000 yılı itibariyle resmi olmayan nüfus sayım sonuçları (Devlet İstatistik Enstitüsü, 2000). 

Sıra No İlçeler Şehir Merkezi Belde ve Köyler Toplam 

1 Merkez 294.402 40.600 355.002 

2 Akıncılar 3.565 2.280 5.845 

3 Altınyayla 3.088 7.460 10.548 

4 Divriği 11.980 5.196 17.176 

5 Doğanşar 2,129 1,217 3,346 

6 Gemerek 5,353 22,482 27,835 

7 Gölova 1,784 1,483 3,267 

8 Gürün 10,231 11,557 21,788 

9 Hafik 3,005 6,514 9,519 

10 İmranlı 4,015 3,517 7,532 

11 Kangal 10,989 16,898 27,887 

12 Koyulhisar 5,529 7,661 13,190 

13 Suşehri 13,941 13,474 27,415 

14 Şarkışla 20,851 21,099 49.318 

- 348 -

15 Ulaş 2,895 8,342 11,237 

16 Yıldızeli 9,867 42,843 52,710 

17 Zara 12,337 9,880 22,217 

Genel Toplam 415,961 222,503 638,464 

Sivas‟taki nüfus artıĢ hızını Türkiye ortalaması ile karĢılaĢtırıldığında; 1935 sayımına 

göre ilde yıllık nüfus artıĢ hızı %0 34.05 iken Türkiye ortalaması %0 21.10 olmuĢtur. Daha 

sonraki dönemlerde nüfus artıĢ hızı hep Türkiye ortalamasına göre azalma gösterirken 1950 

yılından sonra daha da hızlanmıĢtır. 1950 nüfus sayımına göre Sivas‟ta nüfus artıĢ hızı %0 

19.97, Türkiye ortalaması %0 21.73‟dür. Bunun sebebi iç ve dıĢ göçlerdir. 1990 nüfus 

sayımında nüfus artıĢ hızı %0-1.23‟e düĢmüĢtür. Bu sayım yılında Türkiye‟de ortalama nüfus 

artıĢ hızı %0 21.71‟dir. Ġlin nüfusu, 1990 nüfus sayımına göre 767.481 kiĢi 1997 nüfus 

tespitine göre ise 707.645‟tir. 

Sivas Ġlinin 2000 yılı itibariyle resmi olmayan nüfus sayım sonuçları Tablo M.6.1-2‟de 

verilmiĢtir. 

M.6.2. Nüfusun YaĢ, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 

Sivas Ġlinde gözlenen doğurganlık ve cinsiyet dağılımı Tablo M.6.2-1‟de verilmiĢtir. 

Bu tabloda görüldüğü gibi Sivas ilinde doğum yapan kadın baĢına canlı doğan çocuk sayısı 

1980 sayım yılında 5.21, 1985‟de 5.11 ve 1990 yılında 5.05‟tir. Dolayısıyla doğumlarda bir 

azalmanın olduğu görülmektedir. Ancak 1990 sayımında Türkiye geneli itibariyle bu sayı 

4.06‟dır. Aradaki fark ise 0.992‟dir. Demek ki ildeki her kadın Türkiye ortalamasına göre 0.99 

fazla çocuk doğurmaktadır. Ölümlerde, sağlık koĢullarının da iyileĢmesine paralel olarak bir 

azalma olduğu söylenebilir. 

Ġlde yaĢayan çocuk sayısının canlı doğum yapan kadın sayısına oranı ise; 1980‟de 3.67, 

1985‟de 3.69 ve 1990 yılında ise 4.02‟dir. Son sayımda Türkiye ortalaması 3.44 olmuĢtur. 

- 349 -

YaĢayan çocuk/canlı doğan çocuk oranı Türkiye ortalaması % 84.6 iken, son sayımda bu oran 

Sivas‟ta daha düĢüktür. Bu da kırsal kesimde çocuk ölümlerinin fazlalığını göstermektedir. 

SavaĢ sonrasının tabii göstergesi olarak 1927 sayımında Sivas nüfusunun % 46.98‟ini 

erkek % 53.02‟sini kadın oluĢtururken, bu oranlar 1935 yılında sırasıyla % 48.95 ve % 51.05 

olmuĢtur. 1990 sayımında ise sırayla % 49.92 ve % 50.08‟dir. 

Bir ülkedeki nüfusun yaĢ itibariyle dağılımı iĢgücünün belirlenmesinde önemli bir yer 

tutar. ĠĢ gücüne katılma oranını belirleyen faktörler; toplumun sosyal ve ekonomik yapısı 

yanında nüfusun cinsiyet ve yaĢ itibariyle bileĢimidir (ÇalıĢma çağı nüfusu olarak aĢağıda 14- 

65 yaĢ grubu olarak benimsenmiĢtir). 

Tablo M.6.2-1: Sivas İlindeki doğurganlık ve cinsiyet dağılımı (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2000). 

Yıllar 

Sivas İlindeki 

Toplam Kadın 

Sayısı 

Evli ve 

Boşanmış 

Kadın Sayısı 

Doğum Yapan 

Kadın BaĢına 

Canlı Doğan 

Çocuk Sayısı 

Canlı Doğum 

Yapan Kadın 

Yaşayan Çocuk 

Sayısı 

Yaşayan Çocuk 

Sayısının Canlı 

Doğan Çocuk 

Sayısına Oranı 

1980 242.306 172.968 5.21 3.67 70.48 

1985 265.809 180.864 5.11 3.69 72.21 

1990 274.601 184.855 5.055 4.02 79.52 

2000 282.772 194.986 4.44 3.768 84.8 

2007 317,907 

Sivas Ġlindeki nüfusun yaĢ gruplarına göre dağılımı Tablo M.6.2-2‟de, cinsiyet 

itibariyle ekonomik olarak faal olan/olmayan oranı Tablo M.6.2-3‟te, faal nüfus ise Tablo 

M.6.2-4‟te verilmiĢtir. 

15-65 yaĢ grubunu oluĢturan nüfus içerisindeki payı 1990 yılında % 51.40 iken bu 

oran, 1980 yılında % 58.31 olmuĢtur. 10 yılı kapsayan dönem içerisinde çalıĢma çağındaki 

nüfusun toplam nüfus içerisindeki payı % 8 azalmıĢtır. 65 ve fazlasını oluĢturan nüfusun 1980- 

- 350 -

1990 yılları arasını kapsayan dönemde toplam nüfus içerisindeki payında ise %1‟lik bir artma 

olmuĢtur. 1985 yılında Türkiye genelinde 15-64 çağ nüfusu % 59, 1990 yılında % 60 

olmuĢtur. 0-14 yaĢ grubu % 37‟den % 36‟ya düĢmüĢtür. 

Bağımlılık oranı 1980 yılında % 71.48 iken, bu oran 1990‟da % 94.52‟ye 

yükseltilmiĢtir. Yani 1980 yılında 100 kiĢi yaklaĢık 72 kiĢiye katkıda bulunurken bu sayı 

1990‟da 95‟e ulaĢmıĢtır. ÇalıĢma çağındaki nüfus azaldığından bağımlı nüfus da artmıĢtır. 

Türkiye genelinde bağımlılık oranı 1985-1990 yıllarında % 72 olmuĢtur. 

ĠĢ gücüne katılma oranı 1990 yılında % 44‟tür (ĠĢ gücüne katılma oranı = iĢgücü / 

genel nüfus x 100). 1990 yılında Türkiye genelinde iĢgücüne katılma oranı kırsal nüfusa bağlı 

olarak Türkiye ortalamasından yüksek çıkmaktadır. 

Ekonomik açıdan faal durumda bulunan nüfusun içerisinde kadın nüfusun payı 

erkeklerden azdır. Ekonomik açıdan faal olmayanlar içinde ise kadınlar erkeklerin iki katıdır. 

Bunun sebebi köyden kente göç sonucu kadınların iĢ hayatından çekilmesidir. Sivas‟ta çalıĢma 

çağındaki nüfus içerisinde kadın sayısının erkek sayısından fazla olmasına karĢılık, çalıĢan 

nüfus içerisinde kadın nüfusunun payına nazaran daha düĢük oranlarda kalmaktadır. Bu 

durumun sebepleri kültürel olmakla beraber köyden kente göçte kadınların pasif hayatı tercih 

etmeleri veya tercih etmeye zorlanmalarının büyük payı vardır. 

Ġstihdam 

Ġlin 12 yaĢ ve üstü faal nüfusu (320.956) toplam nüfusun % 41.8‟ini oluĢturmaktadır. 

Ġktisaden faal nüfusun tarımdaki payı % 69.2, sanayi iĢ kolundaki payı ise (madencilik + 

imalat sanayi + elektrik gaz ve su) % 6.01‟dir. Ġktisaden faal nüfusun büyük bir çoğunluğu (% 

69.2) tarım sektöründe çalıĢmaktadır. (Bu oran bölge için % 50.48, Türkiye için % 53.66‟dır.) 

- 351 -

Tablo M.6.2-2: Sivas İli nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2000). 

Nüfus Grupları 

1990 

Nüfusu 

(%) 1985 Nüfusu (%) 1980 Nüfusu (%) 

0-14 Yaş 327.196 43.60 317.395 41.10 285.785 37.61 

15-64 Yaş 385.619 51.40 420.999 54.52 447.542 58.31 

65-+ Yaş 37.329 5.00 33.815 4.38 34.154 4.08 

Toplam 750.144 100 772.209 100 767.481 100 

Tablo M.6.2-3: Cinsiyet itibariyle iktisaden faal olan/olmayan nüfus oranı (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2000). 

İktisaden Faal Olan 

İktisaden Faal Olmayan 

Yıllar 

Toplam 

Erkek Kadın Erkek Kadın 

1980 37.94 28.06 10.56 22.75 100 

1985 37.80 27.32 10.94 23.82 100 

1990 37.33 25.53 12.07 25.00 100 

2000 34.28 21.39 16.24 28.09 100 

Yıl 

Tablo M.6.2-4: Sivas İlindeki faal olan/olmayan nüfusun cinsiyete ve yıllara göre dağılımı (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü 


Faal Olan 

İşsiz 

Faal Olmayan 

Öğrenci Emekli Ev k. 

Genel Toplam 

E K E K E K E K K E K Toplam 

1985 184.142 139.642 12.178 2.290 33.359 18.422 9.472 616 130.015 239.151 264.185 503.336 

1990 185.938 134.973 16.830 3.731 40.968 24.731 14.346 970 108.559 258.127 272.964 531.091 

2000 177.942 117.101 17.989 5.148 52.176 40.771 24.354 3.381 112.284 272.461 278.685 551.146 

- 352 -

Tarım sektöründe çalıĢanların sayısı 222.069 kiĢi olup, bunun % 43.8‟ini (97383) kiĢi) 

kadınlar oluĢturmaktadır. Ġmalat sanayiinde çalıĢan 162.643‟ünün (% 50.6) ücretsiz aile iĢçisi 

olduğu görülmektedir. 

Sivas Ġli ĠĢ ve ĠĢçi Bulma Kurumu ġube Müdürlüğü verilerine göre 1997 yılı itibariyle, 

8.0207‟si genel, 112‟si sakat ve 36‟sı eski hükümlü olmak üzere toplam 8.355 kiĢinin 

baĢvuruda bulunduğu ve bunlardan 2.894‟ü genel 25‟i sakat ve 8‟i hükümlü olmak üzere 

toplam 2.927 kiĢinin iĢe yerleĢtirildiği görülmektedir. 

ĠĢgücü 

Nüfus sayımlarında iĢgücü (iktisaden faal nüfus), nüfus sayımında son hafta içinde bir 

gelir elde etmek amacıyla bir iĢle ilgisi olanlar veya iĢi olmayan nüfus olarak belirlenmektedir. 

Ġktisaden faal olmayan nüfus (çalıĢma arzu ve iktidarında olmayanlar) ise, gelir elde etmek 

amacıyla çalıĢmayan, bir iĢle ilgisi olmayan veya iĢ aramayan nüfustur. 

ÇalıĢma çağındaki erkek nüfusun yaklaĢık olarak % 73‟ü faal olmakla beraber bu oran 

kadın nüfus için % 55 civarında kalmaktadır. Faal durumdaki nüfus içerisinde erkek nüfusun 

payı % 52‟dir. 1990 verileri göz önüne alındığı zaman erkek nüfusun % 69‟unun faal 

olduğunu görmekteyiz. Kadın nüfusun 1990 yılı itibariyle faal olanının oranı ise % 49‟dur. 

Sivas‟ta her geçen yıl iĢsizlik oranının artmıĢ olduğu görülmektedir. DĠE rakamlarına 

göre Sivas‟ta 1980 yılı iĢsiz sayısı toplam olarak 12.369 kiĢi olup, bunların 10.419‟u erkektir. 

Erkek nüfusun payı % 84‟tür. 1990 yılı verileri dikkate alındığında ise iĢsiz sayısının 20.560 

olduğunu görmekteyiz. Bu yıl içindeki erkek nüfusun iĢsizlikteki payı % 82‟dir. Son 10 yıl 

içerisinde ildeki iĢsizlik sayısının 12.369‟dan 20.561‟e çıkmıĢ olduğunu görmekteyiz. Bu 

rakamlardan iĢsizliğin il genelinde son 10 yılda % 65 oranında artmıĢ olduğunu görüyoruz. 

Gerçek rakamların bunların olduğu söylenebilir. 

Ġldeki emekli sayısı 1997 yılı rakamlarına göre 28.261 kiĢidir. Son 10 yıl içerisinde 

ildeki emekli sayısı % 125 oranında artmıĢtır. Ev kadınlarının sayısında da 10 yılda bir artma 

görülmektedir .Ev kadınlarının sayısı 1980 yılında 91.790 iken bu sayı 1990 yılında 108.559 

olmuĢtur. Aradaki fark 16.769 kiĢidir. Bu artıĢın en önemli sebebi olarak son 10 yıl içerisinde 

- 353 -

ildeki kent nüfusunun artmasıdır. Öğrenci sayısında da yine son 10 yıl göz önüne alındığında 

sürekli olarak bir artıĢın olduğu görülmektedir. Son 10 yıl içerisinde öğrenci sayısı 47.839‟dan 

65.639‟a çıkmıĢtır. Sivas‟ta son 10 yıl da nüfusun azalmasına karĢılık öğrenci sayısı artmıĢtır. 

Bu da büyük ölçüde Cumhuriyet Üniversitesi' nde kontenjanların giderek artmasıyla ilgilidir. 

ĠĢgücünün Sektörel Dağılımı 

1980-1985 yılında ildeki nüfusun yaklaĢık olarak % 71‟i tarım sektöründe kalan kısmı 

ise tarım dıĢı sektörlerdedir. Tarım sektöründeki nüfus 1990 yılında azalmıĢtır (% 65). Sanayi 

ve hizmet sektörünün payı % 35‟tir. Ancak bu rakamlar, Türkiye ortalamasından çok farklıdır. 

Çünkü Türkiye‟de 1985 yılında tarım kesiminde olanlar % 59, tarım dıĢındakiler % 41, 1990 

yılında tarım % 48.5, tarım dıĢı % 51.5 (sanayinin payı % 15.3, hizmetlerin payı % 36.2 

olmuĢtur). 1980 yılı verileri dikkate alındığında tarım kesiminde çalıĢan kadınların toplum 

içindeki payının % 94‟ler civarında olduğu görülür. Erkeklerde bu oran 1980 yılı rakamları ile 

% 55‟ler civarındadır. 1990 yılında kadınların tarım kesiminde istihdam edilenlerin payında 

bir azalma görülmektedir. 1980 yılında % 94‟ler civarında olan oran 1990 yılında % 90‟lar 

seviyesine düĢmüĢtür. Yine ĢehirleĢmenin tarım kesimindeki kadın nüfusun payını azaltmıĢ 

olduğu söylenebilir. Sivas ilinde iĢgücünün tarım ve tarım dıĢı sektörlere göre dağılımı Tablo 

M.6.2-5‟te verilmiĢtir. 

Sivas ilinde istihdam açısından hakim olan sektör tarım sektörüdür. Bu sektörün payı 

1980 yılında % 74 iken 1999 yılında % 69 olarak gerçekleĢmiĢtir. Sivas ili madencilik 

bakımından önemli bir yere sahiptir. Buna rağmen istihdam içindeki payı düĢüktür (%0.60). Ġl 

genelinde imalat sanayiinde istihdam edilen nüfus oranı % 5‟ler civarında kalmaktadır. Bu 

rakam Sivas‟ta sanayi yatırımlarının yeterli düzeye eriĢmediğini göstermektedir. 

Diğer iĢ kollarının payı da son 10 yıllık süre içerisinde önemli bir değiĢiklik 

göstermemiĢtir. Sivas ili açısından hızlı kalkınmada sürükleyici rolü madencilik ve imalat 

sanayii almaya adaydır. Bu nedenle bu iĢ kollarında yeni yatırımların yapılması kalkınma 

açısından zorunlu hale gelmiĢtir. Sivas‟ın geniĢ yüzölçümü ve nüfusu ile tarım sektörünün bu 

kalkınmayı destekleyeceği açıkça görülmektedir. 

- 354 -

Tablo M.6.2-5: Sivas İlinde işgücünün tarım ve tarım dışı sektörlere göre % olarak dağılımı (Nüfus ve Vatandaşlık İl 


Yıllar 1985 1990 2000 

Sektör E K T E K T E K T 

Tarım 55.02 93.48 71.16 47.97 90.0 65.0 50.03 91.55 66.51 

T .Dışı 4498 6.52 28.87 52.03 10.0 35.0 49.97 8.45 33.49 

Toplam 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 

Meslek Erbabının Nitelik ve ĠĢkollarına Göre Dağılımı 

Meslek erbabına göre sınıflandırmada çalıĢanlar yaptıkları iĢe göre değerlendirilir. 

ĠĢgücünün meslekler itibariyle dağılımı hangi alanlarda yetersiz eleman olduğu ve ileriye 

yönelik planlarda her meslekten olan insanlarla olan ihtiyaçların belirlenmesinde önem taĢır. 

1980 yılında tarımda çalıĢanların oranı % 71 iken, 1997 de bu oran % 69.2‟ye 

düĢmüĢtür. ĠĢsizlerin oranı ise iki kata yakın artmıĢtır. Tarım dıĢı üretim faaliyetinde 

çalıĢanların oranı ise % 14.32 dolayındadır. Bilimsel ve teknik eleman, serbest meslek 

sahipleri ve bunlarla ilgili diğer mesleklerde çalıĢanlar ise 1990‟da % 4.24‟tür. Bunlarda 

önemli yeri erkekler almaktadır. MüteĢebbis, direktör ve üst kademe yöneticileri içinde en 

önemli yer imalat, inĢaat, ulaĢtırma ve haberleĢme mali kuruluĢlar ve toplum hizmetindeki 

yöneticilerindir. Tüm yöneticilerin yaklaĢık üçte birini toplum hizmeti yapan kamu 

yöneticileri oluĢturmaktadır. Bu kesimde kadınların payı çok düĢüktür. 

Ġdari personel ve benzeri çalıĢanların on yılda % 2.25‟ten % 3.02‟ye çıkmıĢtır. Bu 

kesimde kamu idare memurları yarıya yakın çoğunluğu oluĢturmaktadır. Ticaret ve satıĢ 

personeli içinde de toptan ve perakende mal satıĢı yapanlar % 70‟i oluĢturmaktadır. Bunları 

% 22 ile seyyar tüccarlar takip etmektedir. SatıĢ personeli içinde kadınlar çok küçük bir 

ağırlığa sahiptir (% 3.37). Hizmet iĢlerinde çalıĢanların % 43.75‟ini mülk bekçileri ve temizlik 

iĢçileri oluĢturmaktadır. Bunları koruyucu hizmet personeli, aĢçı vb. çalıĢanlar ve pastane, 

- 355 -

kahvehane çalıĢanları oluĢturmaktadır. Hizmet kesiminde kadınların oranı % 5.37‟dir. Tarım 

dıĢı üretim faaliyetlerinde çalıĢanların % 20.57'‟ini inĢaat iĢinde çalıĢanlar % 20.44'‟nü 

ulaĢtırma makineleri kullanıcıları, % 4.95‟ini dokuma iĢçileri, % 4.60‟ını terziler ve 

döĢemeciler, % 4.70‟ini el emeği ile çalıĢan metal iĢçileri teĢkil etmektedir. Kadınların 

dokuma iĢlerinde erkeklerden daha fazla oldukları, diğer iĢlerde ise az oldukları söylenebilir. 

Ġldeki teknik elemanların büyük kısmı hizmet sektöründe istihdam edilmektedir. 

Yöneticiler hizmet sektöründe artmaktadır. Tarımda çalıĢanlar azalırken, sanayide iĢçi ve 

sanatkarın sayısı son 10 yılda 2000 kadar artmıĢtır. Ancak en hızlı artan sektör hizmet 

kesimidir. 

M.6.3. Ġl ve Ġlçelerin Nüfus Yoğunlukları 

Sivas Ġlinin toplam nüfusu içinde köy ve Ģehir oranları; 1927‟de köy kesimi % 82.70 

iken, bunu izleyen yıllarda göçmenlerle birlikte birkaç puan artmıĢtır. 1930 yılında Sivas‟a 

demiryolunun gelmesi, Cer Atölyesinin yapımı ve Çimento Fabrikasının kurulmasıyla birlikte 

köylerden kente göç hızlanmıĢtır. Bu dönemlerde kırsal kesimdeki erkek nüfusunun bir kısmı 

Ģehre çalıĢmaya gittiğinden kentsel kesimde erkek nüfus oranı artmıĢtır. 1950 yılından sonra 

kırsal nüfus hızla düĢmeye baĢlamıĢtır ve 1990 nüfus sayımında % 50.23 seviyesine gelmiĢtir. 

1997 nüfus tespitine göre ise; nüfusun % 55.18‟i Ģehirlerde, % 44.82‟si ise kırsalda 

yaĢamaktadır. Kentsel kesim tespitinde nüfus ölçüsü yanında il ve ilçe taksimatı esas 

alınmaktadır. Türkiye‟de resmi nitelikli çalıĢmalarda genellikle son kriter benimsenmektedir. 

Tablo M.6.3-1‟de Sivas‟a bağlı ilçelerin nüfusları ve bu ilçedeki kent/köy oranları 

verilmiĢtir. 1990 yılında Türkiye genelinde km 2 ‟ye 73 kiĢi düĢtüğü halde, bu rakam Sivas 

genelinde 27‟dir. Ancak Ģehir merkezinin yoğunluğu 95‟tir. Ġlçelerdeki yoğunluk ise Türkiye 

genelinin çok altındadır. Gemerek, SuĢehri, UlaĢ dıĢındaki ilçelerde bu sayı 20‟ler hatta 10‟lar 

seviyesindedir. 

Tablo M.6.3-2‟de kentsel kesimi meydana getiren il ve ilçe merkezlerinin nüfus 

açısından büyüklüğü, Tablo M.6.3-3‟te yıllar itibariyle nüfus gruplarına göre Ģehir sayıları ve 

Tablo M.6.3-4‟te ise yıllar itibariyle nüfus gruplarına göre bucak ve köy sayıları verilmiĢtir. 

Sivas Ġlinde en yoğun kentleĢme il merkezindedir. 1990 nüfus sayımına göre 270.329 

olan merkez ilçe nüfusunun % 81.94‟ü il merkezinde yaĢamaktadır. Ġl merkezine olan göç, 

- 356 -

halen devam etmektedir. Sivas‟ta son on yılda ĢehirleĢen nüfus miktarı % 10 oranında 

artmıĢtır. 

Tablo M.6.3-1: Sivas nüfusunun ilçelere göre dağılımı (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2000). 

İlçenin Adı 

Nüfus Sayımı 

Şehir-Köy Oranları (%) 

1985 1990 2000 

Yüzölç. 

Nüfus 

Yoğ. 

Yıllar 1985 1990 2000 Şehir Köy Şehir Köy Şehir Köy Km 2 Km 2 

Merkez 265.768 270.329 299.935 74.71 25.29 81.94 18.06 12.08 -10.08 2.768 108 

Akıncılar - 11.085 8.353 - - 47.99 52.01 -6.56 -40.37 503 17 

A.Yayla - 15.739 15.713 - - 19.16 80.84 47.81 4.37 549 29 

Divriği 38.382 33.105 23.313 41.62 53.38 53.36 46.64 -20.22 -52.73 2.716 9 

Doğanşar - 8.324 6.314 - - 53.11 46.89 -9.90 -49.47 198 32 

Gemerek 41.915 48.453 54.692 14.59 85.41 17.84 82.16 37.56 6.30 1.111 49 

Gölova - 6.699 6.272 - - 38.13 61.87 35.17 -56.87 332 19 

Gürün 35.485 31.038 26.742 28.39 71.61 31.85 68.15 13.31 -29.33 2.717 10 

Hafik 41.099 28.280 19.213 21.46 78.54 35.36 64.64 -59.32 -23.53 2.402 8 

İmranlı 27.595 21.530 13.883 24.66 75.34 34.44 65.56 -1.33 -77.34 1.217 11 

Kangal 54.183 48.068 37.049 18.11 81.89 25.54 74.46 -1.45 -27.58 3.691 10 

K.Hisar 24.218 21.894 24.934 18.82 81.18 27.60 72.40 -5.72 20.89 1.042 24 

Suşehri 61.314 46.843 44.731 24.40 75.60 49.53 50.47 8.01 -21.76 832 54 

Şarkışla 67.235 49.116 49.318 23.67 76.33 32.94 67.06 20.42 -19.26 2.097 24 

Ulaş - 13.801 14.972 - - 18.03 81.97 30.93 -16.30 754 20 

Yıldızeli 72.664 74.902 76.232 16.57 83.43 20.36 79.64 5.24 7.70 3.044 25 

Zara 43.351 38.275 33.425 27.64 72.36 41.99 58.01 8.73 -34.14 2.576 13 

Toplam 772.209 767.275 755.091 40.84 59.16 49.76 50.24 9.17 -13.64 28.549 26 

- 357 -

Tablo M.6.3-2: Kentsel kesimi meydana getiren İl ve İlçe merkezlerinin nüfus açısından büyüklüğü (Nüfus 

ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2000). 

İlçe Merkezlerinin Nüfusu 

Sayısı 

1.000-2.500 7 

2.501-5.000 3 

5.001-7.500 5 

7.501-10.000 1 

10.001-15.000 1 

15.001-20.000 0 

20.000+ 1 

Tablo M.6.3-3: Yıllar itibariyle nüfus gruplarına göre şehir sayıları (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü 


Yıllar 1980 1985 1990 

Nüfus Grubu 

Şehir 

Sayısı 

Nüfus 

Şehir 

Sayısı 

Nüfus 

Şehir 

Sayısı 

Nüfus 

3.000-4.000 1 3.486 - - 1 3.017 

4.001-5.000 - - 1 4.558 1 4.421 

5.001-6.000 1 5.469 - - 1 5.320 

6.001-7.000 2 12.998 2 12.920 1 6.042 

7.001-8.000 - - - - 1 7.414 

8.001-9.000 1 8.615 1 8.820 1 8.646 

9.001-10.000 1 9.492 1 9.812 1 9.886 

10.001-15.000 5 60.291 4 48.782 2 22.278 

15.001-20.000 - - 2 31.891 4 65.167 

20.001-25.000 - - - - 1 23.202 

25.000 + 1 172.864 1 198.553 1 221.512 

- 358 -

Tablo M.6.3-4: Yıllar itibariyle nüfus gruplarına göre bucak ve köy sayıları (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2000). 

Yıllar 1980 1985 1990 

Nüfus Grubu 

Köy 

Sayısı 

Nüfus 

Köy 

Sayısı 

Nüfus 

Köy 

Sayısı 

Nüfus 

250 ve Aş. 608 89 031 664 91 004 808 95 863 

251-500 389 138 131 358 127 435 288 102 338 

501-750 163 99 862 135 81 739 93 56 295 

751-1000 64 53 991 66 55 958 43 36 858 

1001-1250 23 25 358 18 20 060 6 6 484 

1251-1500 11 15 160 9 12 591 9 12 285 

1501-1750 6 9 461 7 11 069 4 6 496 

1751-2000 2 3673 4 7 445 3 5 620 

2001-2500 10 21211 7 15 485 13 28 127 

2501-3000 2 5172 4 11 051 1 2 582 

3001-3500 2 6377 - - 3 9 626 

3501+ 2 9472 5 23 131 4 22 980 

M.6.4. Nüfus DeğiĢim Oranı 

Sivas Ġlinde; dönemler itibariyle iller arası göç edenlerin toplam ve göç oranları Tablo 

M.6.4-1‟de, kırdan kente göç edenlerin yıllara göre dağılımı Tablo M.6.4-2‟de, iller arası 

göçlerde Sivas‟ın durumu Tablo M.6.4-3‟te ve 1980-1985 döneminde Sivas ilinin aldığı ve 

verdiği göçler ise Tablo M.6.4-4‟te verilmiĢtir. 

- 359 -

Tablo M.6.4-1: Dönemler itibariyle iller arası göç edenlerin toplam ve göç oranları (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü 


Yıllar 

5+ Yaş 

Toplam Nüfus 

Dönemler 

5+Yaş 

İller Arası 

Göç Edenler 

1970 32.350.040 1965-1970 3.244.724 106.9 

1975 34.646.470 1970-1975 3.421.025 98.7 

1980 38.776.334 1975-1980 2.711.249 69.9 

1985 44.587.257 1980-1985 2.885.884 64.8 

Tablo M.6.4-2: Kırdan kente göç edenlerin yıllara göre dağılımı (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2000). 

Kent Nüfusu Göç Eden Yüzde (%) 

Yer 

1975 1980 1985 

1975 

1980 

1980 

1985 

1975 

1980 

1980 

1985 

1980 1985 

Sivas 238.318 273.215 315.336 6.652 23.401 1.09 2.72 2.43 7.42 

Türkiye 

Geneli 

16.869.068 19.64507 26.865.757 610.210 860.445 100 100 3.11 3.20 

Tablo M.6.4-3: İllerarası göçlerde Sivas’ın durumu (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2000). 

1965 Nüfusu 1970 Nüfusu İç Göç Dış Göç Net Göç Net Göç Oranı (%) 

705 186 731 921 57 704 89 472 -31 768 -44.21 


731 921 741 713 36 759 70 650 -33 891 -46.00 


741 713 750 144 24 542 74 792 -50 250 -67.37 


750 144 722 209 31 351 69 022 -37 671 -49.49 

- 360 -

Tablo M.6.4-4: 1980-1985 döneminde Sivas İlinin aldığı ve verdiği göçler (Nüfus ve Vatandaşlık İl Müdürlüğü verileri, 2000). 

İller Ankara İstanbul Antalya Bursa İçel İzmir Kocaeli Ağrı Amasya Artvin 

Verdiği 

Göç 

Aldığı 

Göç 

Net 

Göç 

3394 7204 254 355 492 1201 283 260 336 218 

7417 28535 1090 1319 1553 3890 1369 145 316 106 

4023 21331 836 964 1041 2689 1086 -115 -20 -112 


Avcı,N., Cadoğlu, Ġ. F. ve Ayaz, M. E., 1997, Sivas Belediyesi Mücavir Alanı Arazi 

Kullanım Potansiyeli ve Su Havzalarının Korunması Ġçin Öngörülen Tedbirler: Su ve Çevre 

Sempozyumu 97, TMMOB Jeol. Müh. Odası ve Bakırköy Belediyesi, Ġstanbul, 309-319. 

Avcı, N., Kılıçdağı, R., Ayaz, M. E., Cadoğlu, Ġ. F., Kesgin, Ö., Koçak, A., Keçer, M., 

Polat, N. ve NiĢan, E., 1997, Sivas kentinin çevre jeolojisi ve doğal kaynakları, MTA 

Derleme No: 10042, 169s., Ankara. 

Devlet Ġstatistik Enstitüsü, 2000, Devlet Ġstatistik Enstitüsü 2000 yılı resmi olmayan seçim 

sonuçları, Ankara. 

MTA Genel Müdürlüğü, 1997, Sivas Kenti' nin Çevre Jeolojisi ve Doğal Kaynakları, 

Ankara, 169 s. 

Nüfus ve VatandaĢlık Ġl Müdürlüğü, 2000, Sivas Nüfus ve VatandaĢlık Ġl Müdürlüğü 



Sivas Turizm Ġl Müdürlüğü, 2001, Sivas Turizm Ġl Müdürlüğü envanter verileri, Sivas. 

- 361 -

N. ATIKLAR 

N.1. Evsel Katı Atıklar 

ġehrin evsel katı atıkların toplama ve nakil iĢi özel Ģirkete ihale edilmiĢ olup kontrolü 

Sivas Belediyesi tarafından yapılmaktadır. 

N.2. Tehlikeli Atıklar 

Konu ile ilgili veri bulunmamaktadır. 

N.3. Öze1 Atıklar 

N.3.1.Tıbbi Atıklar 

Sivas Belediyesi sınırları içerisinde bulunan hastane, sağlık ocağı ve muayenehanelerin 

tıbbi atıkları Tıbbi Atık Yönetim Planına göre toplanmaktadır. Tıbbi atıklar „Tıbbi Atık 

TaĢıma Aracı Lisans Belgesi‟ ne sahip araçla toplanmaktadır. Ayrıca bu araçta çalıĢan 

personelin „Tehlikeli Madde TaĢıma Sertifikası‟ bulunmaktadır. Bu araçta çalıĢan personelin 

kıyafetleri, sadece bu iĢ için kullanılan çamaĢır makinesinde özel dezenfektanla günlük olarak 

yıkanarak kayıt altına alınmaktadır. Ayrıca aracın dezenfektesi de günlük olarak 

yapılmaktadır. Toplanan tıbbi atıklar mevcut çöp deponi sahasının yan tarafında sadece tıbbi 

atıklar için ayrılmıĢ olan kısma dökülmektedir. Önümüzdeki dönem geçilmesi için 

sterilizasyon çalıĢmaları devam etmektedir. 

Atık Toplama Ġstasyonları: 

1) Kızılırmak Sağlık Ocağı 

2) Sigorta Hastanesi 

3) D.D.Y. Hastanesi 

4) Numune ve Doğumevi Hastanesi 

5) Mimarsinan Sağlık Ocağı 

6) Emek sağlık ocağı 

7) Esentepe Sağlık Ocağı 

8) Aydoğan Sağlık Ocağı 

9) Askeri Hastane 

10) Çayyurt Sağlık Ocağı 

- 362 -

11) Alibaba Sağlık Ocağı 

12) Kılavuz Sağlık Ocağı 

13) C. Ü. Uygulama ve AraĢtırma Hastanesi 

14) YimpaĢ Tıp Merkezi 

15) Uzmanlar Tıp Merkezi 

16) Sivas Diyaliz Merkezi 

N.3.2. Atık Yağlar 

Ġlimizde atık yağlarla ilgili çalıĢmalar yapılmıĢ olup, herhangi bir geri kazanım veya 

bertaraf tesisi bulunmamaktadır. ġu an bu atık yağlar evsel atıklara karıĢmakta olup, evsel 

atıklarla birlikte toplanmaktadır. Ayrıca bu konuda lisanslandırılmıĢ kuruluĢlarla görüĢmelere 

devam edilmektedir. 

N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 

Bu konuda lisanslandırılmıĢ kuruluĢlarla görüĢmelere devam edilmektedir. 

N.3.4. Pil ve Aküler 

Sivas Belediyesi mücavir alanı içerisinde bulunan bütün ilköğretim okulları ve liselerle 

birlikte üniversite içerisinde bulunan fakülte ve yurtlara, muhtarlıklara, özel okullara, özel 

yurtlara, bazı hastanelere ve bazı büyük iĢ merkezlerine atık pil kutuları özel Ģirket tarafından 

yerleĢtirilmiĢtir. Atık piller ayda bir kez boĢaltılarak Temizlik ĠĢleri Müdürlüğü ġantiyesinde 

bulunan atık pil deposunda biriktirilmektedir. Aküler için depo mevcut olup lisanslandırılmıĢ 

kuruluĢlarla görüĢmelere devam edilmektedir. 

N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 


N.3.6.Tarama Çamurları 


N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 


- 363 -

N.3.8. Kullanım Ömrü BitmiĢ Araçlar 

Kullanım ömrü bitmiĢ araçlar Sivas Belediyesine ait hurdalıkta toplanarak belirli 

sürelerde satılmaktadır. 

N.4. Diğer Atıklar 

N.4.1. Ambalaj Atıkları 

Ġl merkezinde pilot bölge seçilen 49 noktaya geri dönüĢüm kumbarası konularak cam, 

plastik ve kağıtların ayrı toplanarak geri kazanımı için uygulama baĢlatılmıĢ olup, 2006 yılı 

içerisinde geri kazanım uygulaması il geneline yayılacaktır. Konuyla ilgili okullarda eğitim 

çalıĢmalarına baĢlanacaktır. 

N.4.2. Hayvan Kadavraları 


N.4.3. Mezbaha Atıkları 

Mezbahane atıkları sadece bu iĢ için ayrılmıĢ olan sızdırmazlığı sağlanmıĢ araçla 

günlük olarak toplanarak mevcut çöp deponi sahasına götürülmektedir. 

N.5. Atık Yönetimi 

Konu ile bilgi Toprak ve Arazi kullanımı kısmında “Atıklar” baĢlığı adı altında bilgi 

verilmiĢtir. 

N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 

Katı atık miktarı yaz aylarında ortalama 350 ton/gün, kıĢ aylarında ise ortalama 550 

ton/gün dür. KıĢ aylarında kömür kullanımından dolayı katı atıkların %‟20 sini curuf atıkları 

oluĢturmaktadır. 

N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, TaĢınması ve Aktarma Merkezleri 

Sivas ilinin katı atıkları 63 mahallenin 8‟inde varillerde geri kalan tüm mahalle ve ana 

caddelerde galveniz saclı sızdırmaz 400 lt ve 800 lt hacimli konteynerlerde biriktirilmektedir. 

Bu konteyner ve variller yaz aylarında haftada bir kez ilaçlanmaktadır. Biriktirilen katı atıklar 

gündüz ve gece 2 vardiya olmak üzere hidrolik sıkıĢtırmalı çöp kamyonlarıyla toplanmaktadır. 

Araçların günlük dezenfektesi yapılmaktadır. Toplama iĢini yapan personelin iĢ kıyafeti, 

- 364 -

eldiven ve maske kullanımı sağlanmaktadır. Toplanan katı atıklar aktarma istasyonundan 

semitreyler ile çöp döküm sahasına nakledilmektedir. 

N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 

Toplanan katı atıklar Ģehir merkezine 15 km uzaklıkta, Erzincan çevreyolu 

güzergahında, Haçin deresi mevkiinde bulunan vahĢi döküm sahasında depolanmaktadır. 

Tıbbi atıklar ise bu mevkide bulunan ayrılmıĢ alana dökülüp, kireçlenerek, üzeri toprakla 

örtülmektedir. 

N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 

ġu an itibariyle katı atık düzenli deponi sahası olmadığından vahĢi döküm 

yapılmaktadır. Ancak Döküm sahasının ÇED Raporu yapılmıĢ olup olumlu raporu alınmıĢtır. 

Düzenli Depolama için Proje Ġhalesi yapılmıĢtır ve ĠnĢaat Ġhalesi aĢamasına gelinmiĢtir ve bu 

yıl itibari ile ilk LOD yapılacaktır. 

N.8.2. Atıkların Yakılması 

ġuan atıkların yakılması gibi bir tesisimiz mevcut değildir. 

N.8.3. Kompost 

ġuan Kompost tesisi bulunmamaktadır. 

N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirilmesi 

Çöplerden tekrar kullanılabilecek nitelikteki maddelerin ayıklanması iĢlemi özel Ģirket 

ve Ģahıslar tarafından yapılmaktadır. Ġlimiz Belediyesine ait ayıklama tesisi olmadığı için 

ayıklama iĢi özel Ģirket veya Ģahıslara ihale ile verilmektedir. Düzenli depolamaya geçince 

ayıklama iĢi iptal edilecektir. Düzenli depolamaya geçildikten sonra lisanslandırılmıĢ 

kuruluĢlarla çalıĢılacaktır. 

N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 

Atıkların yerleĢim birimlerine, havaya, toprağa ve doğal kaynaklara dolayısıyla insan 

sağlığına zararlı etkileri vardır. Bunun içindir ki her yerde döküm sahalarının düzenli 

depolama haline getirilerek çevre ve insan sağlığına verilecek zararın önüne geçilmesi gerekir. 

Günümüzde nüfus artıĢına, teknolojik geliĢmeye, sanayileĢme ve kentleĢmeye paralel olarak 

gerek miktar, gerekse içerik açısından hızla artan katı atıkların doğaya olumsuz etkileri önemli 

- 365 -

ir çevre problemi haline gelmiĢtir. Kentsel katı atıkların uygun biçimde biriktirilmesi, 

toplanması ve uygun değerlendirme tesislerine veya noktalarına taĢınması, bu noktalardaki 

alıcı ortamda çevresel etki yönünden sakınca yaratmayacak biçimde bertaraf edilmesi yerleĢim 

biriminde yaĢayan halkın ve çevrenin sağlığı için en önemli unsurlardan birisidir. Katı atık 

yönetimi, katı atıkların üretildikleri noktada biriktirilmesi, toplanması, nakledilmesi, 

iĢlenmesi, geri kazanımı ve uzaklaĢtırılmasıdır. 

Özellikle son iki yüzyılda korkunç boyutlara ulaĢan ve 90‟lı yıllarda tüketici toplumu 

diye bir kavramın ortaya çıkmasına neden olan aĢırı kaynak tüketimi ve malzeme kullanımı 

çevrenin kirliliğinden baĢka, aynı zamanda yaĢam kalitesini de azaltmaktadır. Her Ģeyden önce 

insanoğlu kendisinin ve torunlarının nasıl bir dünya istediğine karar vermek zorundadır. Her 

isteyenin, her istediğini üretmesi ve bunları üretirken çevreyi ve atmosferi kirletmesine izin 

verilmemeli, bunu sağlayacak ulusal ve uluslararası düzenlemelerin ve özendirmelerin 

uygulamaya konulabilmesi gereklidir. Bu gerekçe ile, Avrupa Topluluğu, atıklar ile ilgili 

olarak beĢ konuda stratejik planlar yapılması gerektiğine dikkat çekmiĢtir. 

Bunlar aĢağıdaki baĢlıklarla özetlenebilir; 

• Atıklardan korunma ve kurtulma 

• Yeniden kazanım ve kullanım 

• Son biriktirmede optimizasyon 

• Çöp biriktirme istasyonlarının daha iyi yönetimi 

• KirletilmiĢ alanların temizlenmesi 

Buna göre yapılması gereken ilk Ģey, Ģu an mevcut bulunan tüm yararlı atıkların 

yeniden kazanılmasıdır. Böylelikle “kirlenmeye” bir ölçüde dur denilebilecektir. 

Doğal kaynakların hızla tüketimi ve hızla artan atıkların miktarı, çevre konusunda ciddi 

olarak çözümler üretilmesini gerektirmiĢtir. Çözümlerin baĢarıya ulaĢabilmesi için aslında iki 

temel kuralın daima uygulanması ve yerine getirilmesi gerekmektedir. Bunlar; 

• Çevre dostu (yeĢil) ürünler üretmek, 

• Yeniden kazanım ve atık yönetimi için etkili teknikler geliĢtirmektir. 

- 366 -

Bu arada Ģunu da belirtmekte fayda var ki, atık miktarının azaltılabilmesi atıklar ile 

mücadelenin birinci Ģartıdır. Bu da ancak tasarruf ile ve israfın önüne geçilebilmesi ile 

mümkün olacaktır. İsraf ya da bir baĢka deyiĢle kaynakların verimsiz kullanımı bir sistemin, 

Ģirketin toplumun ya da insanın hedeflerine ulaĢmasına engel olur. Tasarruf ise ekonomilerin 

düzlüğe çıkmasını sağlayabilir büyüklükte bir kaynak meydana getirebilecek güce sahiptir. Bu 

yüzden gerek toplumsal olarak, gerek kiĢisel ve Ģirketler bazında topyekün bir tasarruf 

kampanyasına gidilmesi ya da politikalarının oluĢturulması gereklidir. Tasarrufları arttırmak 

için israfın önlenmesi, israfı meydana getiren tüm iĢlerin (aĢamaların) israflardan arındırılması 

ve tüm aĢamalarda kesintisiz ve sürekli olarak mükemmellik sağlanması gereklidir. Üzerinde 

“Bu ürün hiçbir saf kaynak hammadde kullanılmadan, tamamen yeniden kazanılmış maddeler 

ile üretilmiştir ve sağlığa zararsızdır” yazan ürünlere dokunmak ve kullanmak umuduyla, ve; 

plastik ĢiĢelere kalite ödülü verilmediği günlerin gelmesi ümidiyle... 


Altın, S., 1997, Sivas kentindeki hastane katı atıklarının incelenmesi ve uygun bertaraf 

sisteminin belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bil. Ens., Çevre 

Mühendisliği Anabilimdalı, Sivas, 80 s. 

CoĢkuner, G., 1996, Sivas kenti için alternatif katı atık deponi alanının seçilmesi ve 

projelendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bil. Ens., Çevre 

Mühendisliği Anabilimdalı, Sivas. 

Sivas Bld. BĢk., 2001, Sivas Belediye BaĢkanlığı Alt Yapı ġefliği envanter verileri, Sivas. 

Tunçsiper, B., 1997, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi katı 

atıklarının incelenmesi ve uygun bertaraf yönteminin belirlenmesi, C.Ü. Fen Bilimleri Enst., 

Yüksek Lisans Tezi, Sivas (yayınlanmamıĢ), 71 s. 

Türkiye Çevre Vakfı, 1999, Türk Çevre Mevzuatı,Cilt 2,ÇED Yönetmeliği,Ank, 1038- 

1059. 

- 367 -

O. GÜRÜLTÜ VE TĠTREġĠM 

O.1. Gürültü 

Gürültü, insan ve çevre sağlığını olumsuz olarak etkileyen en yaygın bir çevre kirliliği 

türüdür. Bu nedenle gürültü kirliliği deyimi kullanılmaktadır. 

Ses, Gürültü Kontrol Yönetmeliği‟nde “titreĢim yapan bir kaynağın hava basıncında 

yaptığı dalgalanmalar ile oluĢan ve insanda iĢitme duyusunu uyaran fiziksel bir olay” olarak 

tanımlanmaktadır. Ses dalgalarının birim zamandaki titreĢim sayısına ise frekans denir. Ġnsan 

kulağı frekansı 16-20.000 arasındaki sesleri duyabilmektedir (Üner ve Tör, 1989). 

Gürültü ile ilgili olarak pek çok tanım yapılmıĢtır. Bu tanımların hepsinde gürültünün 

düzensiz ve istenmeyen ses olduğu belirtilmiĢtir. Gürültünün tanımı; Türkiye Çevre Sorunları 

Vakfı (TÇSV) tarafından yayınlanmıĢ olan Türkiye‟nin Çevre Sorunları adlı kitapta, 

“insanların iĢitme sağlığını ve algılamasını olumsuz etkileyen, fizyolojik ve psikolojik 

dengeleri bozabilen, iĢ performansını azaltan, çevrenin hoĢluğunu ve sakinliğini yok ederek 

niteliğini değiĢtiren, önemli bir çevre kirliliğidir” Ģeklindedir. Bu tanımlama, TÇSV (1986) 

tarafından yayınlanan Gürültü Kontrol Yönetmeliği‟nde ise “geliĢigüzel bir yapısı olan ses 

spektrumudur ki; subjektif olarak, istenmeyen ses biçiminde tanımlamak demektir” ifadeleri 

ile açıklanmıĢtır. 

Sonuç olarak, gürültünün insan sağlığını olumsuz yönde etkileyen, istenmeyen ve 

düzensiz sesler olduğu söylenebilir. 

O.1.1. Gürültü Kaynakları 

Gürültü kaynakları değiĢik Ģekillerde gruplandırılabilir. Seslerin doğuĢ biçimine göre 

havada veya katı ortamlarda yayılan gürültüler, akustik yönden noktasal ve çizgisel gürültüler 

yaygındır. Kirlilik oluĢturan çevre gürültüleri, genel anlamda iki ana baĢlık altında 

incelenebilir. 

- 368 -

Yapı Ġçi Gürültüler 

a) Mekanik ve Elektronik Gürültüler 

Elektrikli ev aletleri, radyo, televizyon, asansör, hidrofor ve diğer cihazların gereksiz 

kullanılması ve seslerinin gereğinden fazla açılması sonucu ortaya çıkan gürültülerdir. 

Nitekim Gürültü Kontrol Yönetmeliğinde de bu aletlerden yayılan seslerin yalıtılması, belli 

saatlerde çalıĢtırılmaması ve belirli saatlerde seslerinin fazla açılmamasının gerektiği 

belirtilmiĢtir. Ev aletlerinden bazılarının çıkarmıĢ oldukları gürültü düzeylerinin ölçümünde 

aĢağıdaki sonuçlar elde edilmiĢtir. 

Radyo 

Televizyon 

ÇamaĢır makinesi 

Elektrik süpürgesi 

54 dBA 

62 dBA 

67 dBA 

78 dBA 

b) YaĢam Etkinlikleri 

Yüksek sesle konuĢmalar, ayak sesleri ve eĢya sürtünmelerinden kaynaklanan 

gürültülerdir. Bu tür gürültüler uzun süreli olmadıkları için insanlar üzerinde sadece psikolojik 

etki gösterir. Kapalı eğlence yerlerinden yayılan gürültülerin insan sağlığını olumsuz yönde 

etkilediği bilinmektedir. Günümüzde gençler pop müziği dinlerken teybin sesini çok açarak, 

adeta gürültüden sersemleyerek tatmin olmaya çalıĢmaktadırlar. 

Yapı DıĢı Gürültüler 

Yapı dıĢındaki tüm gürültüler dıĢ çevre gürültüsünü oluĢturur. Günümüzde, özellikle 

kentlerde, bu çevre gürültüsü giderek artmaktadır. Ġstenmeyen, hoĢa gitmeyen ses olarak 

nitelendirilen gürültünün yapı dıĢında her geçen gün artmasında genel olarak aĢağıdaki 

faktörler etkili olmaktadır (ÖzkarataĢ ve KurtuluĢ, 1994). 

- 369 -

- Kentlerin büyümesi ve kent nüfusunun artması, 

- Plansız ve düzensiz kentleĢme, 

- Endüstrinin geliĢmesi, 

- Ticaret ve alıĢveriĢ merkezlerinin artması, 

- Açık hava çalıĢmalarının artması ( spor, toplantı, açık pazarlar vb.), 

- Yol ve değiĢik inĢaat yapım ve onarımlarında kullanılan araç ve 

gereçlerin sayılarının ve kullanılmalarının artması, 

- Ekonomik koĢullar, 

- Eğitimin yetersizliği. 

Yapı dıĢı gürültüleri, yayıldığı kaynağa bağlı olarak beĢ ana baĢlık altında toplamak 

mümkündür. 

a) UlaĢım gürültüleri (karayolları, demiryolu, hava alanı vb.) 

b) Endüstri gürültüleri (fabrika, atölye vb.) 

c) ġantiye gürültüleri (yol ,bina inĢaatı yapım onarım vb.) 

d) Rekreasyon alanlarının gürültüler (çocuk bahçeleri, spor ve piknik alanları vb.) 

e) Ticari amaçlı gürültüler (eğlence yerleri, gazino, yüksek seslerle satıĢ, reklam vb.) 

O.1.1.1. Trafik Gürültüsü 

UlaĢım gürültüleri insanların büyük bir çoğunluğunu gerek iĢ yerinde gerekse evinde 

rahatsız eder. UlaĢım gürültülerinin etkileri ve kaynakları yaĢanılan bölgenin konumuna ve 

özelliklerine bağlı olarak değiĢmektedir. Deniz kenarında oturan kiĢiler daha çok deniz 

trafiğinden, demiryolu civarında oturan kiĢiler demiryolu trafiğinden ve insanlarımızın büyük 

bir çoğunluğu ise karayolu trafiğinden olumsuz olarak etkilenmektedir. 

- 370 -

Trafik gürültüsü toplumun büyük bir çoğunluğunu etkilemesi bakımından, gürültü 

kaynaklarının en önemlilerinden biridir. ÇeĢitli tipteki gürültü kaynaklarının sebep olduğu 

çevre sorunun göreli olarak sınırlanması için yapılan araĢtırmalar trafik gürültüsünün, hava 

alanlarının neden olduğu gürültülerden çok daha büyük olduğunu göstermiĢtir 

(Karpuzcu,1988). Karayolu taĢımacılığının günden güne artması, çeĢitli kara ulaĢım 

vasıtalarının büyük ölçüde kullanılması, karayollarındaki trafik gürültüsünün Ģiddetini 

artırmıĢtır. 

Sivas‟ta trafik gürültüsü ile ilgili çalıĢmalar; Polat (1994) ve Atmaca ve Peker (1997) 

tarafından yapılmıĢtır. Atmaca ve Peker 1997 yılında Ocak-Haziran ayları arasında Sivas 

Ġlinde 24 istasyonda (cadde ve kavĢaklarda) gürültü ölçümleri yapmıĢ ve bu ölçüm sonuçları 

Tablo O.1.1.1-1‟de verilmiĢtir. Atmaca ve Peker‟in ölçüm sonuçlarına göre; Rahmi Günay 

Caddesi haricinde hiçbir caddedeki gürültü düzeyi, Gürültü Kontrol Yönetmeliğinde verilen 

standart değerlerin içerisinde yer almamıĢtır. Rahmi Günay Caddesi‟nde ise standartları 

sağlayan değerler sadece Nisan ve Haziran ayı içerisindeki gece ölçümlerinde elde edilmiĢtir. 

Aylık ölçüm sonuçlarına göre; seçilen istasyonlar içerisinde trafik gürültüsünün en az 

olduğu caddeler, Rahmi Günay, Mevlana ve Halil Rıfat PaĢa Caddesi‟dir. Trafik yoğunluğuna 

bağlı olarak Hükümet Meydanı, 50. Yıl Sitesi önü kavĢağı, PaĢa Camii önü, Sivas Lisesi önü, 

Hikmet IĢık Caddesi, Atatürk Caddesi-Celal Bayar Caddesi kavĢağı, Ticaret Lisesi önü, 

Mevlana Caddesi-Hikmet IĢık Caddesi kavĢağında en yüksek gürültü ölçümleri elde 

edilmiĢtir. 

Sivas‟ta benzer çalıĢma Polat (1994) tarafından sadece Mayıs ayı için yapılmıĢtır. 

Polat‟ın (1994) yapmıĢ olduğu çalıĢma ile Atmaca ve Peker‟in (1997) çalıĢması gürültü 

düzeylerinin az veya çok olduğu istasyonlar açısından benzer sonuçlar göstermesine rağmen, 

aynı istasyonlarda gürültü düzeylerinin arttığı görülmüĢtür. Bu durum, 1994 yılından 1997 

yılına kadar Sivas‟ta trafik yoğunluğunun arttığını göstermektedir. 

- 371 -

Tablo O.1.1.1-1: Sivas İl merkezi 1997 yılı Ocak-Haziran ayları arasında leg cinsinden gürültü ölçüm sonuçları (dBA) (Atmaca ve Peker, 1999). 

İstasyonlar 

Sabah (8.00-9.00) Öğle (12.00-13.30) Akşam (17.00-18.30) Gece (22.30-24.00) 

O Ş M N M H O Ş M N M H O Ş M N M H O Ş M N M H 

Hükümet Meydanı 72 73 73 75 80 82 74 75 77 79 81 83 81 78 81 82 72 83 73 69 68 68 68 69 

Kongre Binası Önü 71 74 74 75 76 77 76 77 75 75 75 76 78 74 73 74 75 78 72 72 64 64 65 68 

50.Yıl.Sitesi Önü 75 76 77 77 77 78 77 78 76 75 77 80 81 74 76 75 75 76 71 72 70 70 71 74 

SSK Hst. Önü 74 75 78 73 73 74 76 76 76 77 75 79 79 75 76 75 75 77 72 70 70 69 71 70 

Tren Garı Önündeki Kav. 71 72 74 74 75 75 74 73 74 75 74 76 77 71 72 76 75 76 71 69 68 69 70 71 

Stadyumun Önü 70 72 73 72 74 73 73 74 75 76 75 76 77 71 72 74 77 77 72 69 69 70 71 70 

Karayolları Önü 71 72 74 73 73 74 72 70 71 74 76 77 78 70 73 75 77 76 69 69 71 69 72 71 

Paşa Cami Önü 73 74 78 77 78 82 75 75 80 79 80 82 79 77 80 80 82 83 71 68 66 68 69 70 

Celal Bayar Cd. 72 69 71 71 72 73 68 69 72 72 73 74 72 71 74 75 76 77 60 61 63 65 68 71 

At.Cd.-Celal Bayar Cad. Kav. 73 73 74 73 76 77 76 72 74 75 76 75 76 74 76 76 77 76 67 65 64 65 74 73 

At. Cd. Ziraat Bank. Önü 72 73 73 75 76 79 72 72 73 74 75 76 75 70 76 74 75 74 70 63 64 63 75 67 

Numune Hast. Önü 68 69 71 69 70 70 72 71 71 71 73 72 71 69 70 70 70 71 68 63 62 60 59 60 

Rahmi Günay Cad. 67 69 71 70 70 71 70 70 72 70 72 73 73 69 72 71 72 72 66 59 60 55 56 55 

Saray Bosna Cad. 70 70 71 71 73 73 74 73 72 74 75 77 78 73 74 76 75 77 70 66 67 68 68 70 

S.B.Cd – Halil R.P.Cd. Kav. 71 72 77 75 75 76 71 73 73 73 77 78 77 74 76 75 76 77 71 65 66 68 68 70 

- 372 -

Sivas Lisesi Önü 73 74 76 75 76 78 70 71 74 74 75 76 76 72 75 77 77 78 70 66 67 70 72 73 

Ticaret Lisesi Önü 73 74 74 74 77 80 70 71 75 73 75 75 74 73 74 75 75 76 69 66 69 68 69 69 

Halil Rıfat Paşa Cd. 71 73 77 74 76 75 69 69 72 71 75 74 73 70 73 74 75 75 68 66 67 68 70 69 

Mevlana Cd. 67 69 71 71 72 72 70 70 71 72 73 73 72 69 71 73 72 74 63 61 63 65 67 66 

Hikmet Işık Cd. 70 70 72 75 76 78 75 71 72 74 75 75 78 70 75 75 75 77 68 67 70 70 68 70 

Mevl.Cd – H.Işık Cd. Kavş. 71 71 74 76 77 78 71 70 73 75 75 76 79 70 75 76 77 78 71 69 69 70 73 72 

Dikilitaş Kav. 72 72 75 75 75 75 71 73 75 74 75 76 79 73 75 75 75 76 67 67 68 69 66 69 

Kepenek Cd. 70 71 73 74 73 74 72 70 73 72 73 75 76 71 73 73 72 72 75 67 66 69 72 71 

Fevzi Çakmak Cd. 69 70 73 73 75 75 70 71 72 72 73 73 73 70 70 72 74 73 68 66 70 68 69 69 

O:Ocak, Ş:Şubat, M: Mart, N:Nisan, M:Mayıs, H:Haziran 

- 373 -

O.1.1.2. Endüstri Gürültüsü 

GeliĢmekte olan ülkelerde, endüstride yeni tekniklerin uygulanmasındaki eksiklikler, 

plansız ve düzensiz kentleĢme, yeni endüstri bölgelerinin planlanmasında çevresel etki 

değerlendirilmesinin yapılması, eğitim eksikliği, gürültü kontrolü ile ilgili yasal çerçevenin 

yetersizliği yetersizliği, teknik güçlüklerden kaçınma, ilgili devlet kuruluĢları arasındaki 

koordinasyonun kurulmamıĢ olması ve ekonomik sebepler nedeniyle, çeĢitli endüstrilerde 

gürültü sorunu yaĢanmaktadır (Atmaca ve Peker, 1995). 

Endüstrilerin büyük çoğunluğunda gürültü, yeni inĢa edilen fabrikalarda gürültü 

sorunun göz önüne alınmaması, fabrikalarda koridorların geniĢ ve yüksek olmaması, 

yüzeylerin gürültüyü yansıtmayacak malzemelerden yapılmamıĢ olması, makinelerin 

bölümlere yanlıĢ yerleĢtirilmesi, titreĢim izolatörünün kullanılamaması, makinelerin ayarının 

ve bakımının yapılmaması gibi birçok nedenlerden kaynaklanmaktadır. 

ĠĢçi Sağlığı ve ĠĢ Güvenliği Yasası'nın 22. Maddesi endüstriyel gürültü ile ilgilidir. 

Sözü edilen maddede, iĢçilerin koruyucu (baĢlık, kulaklık, kulak tıkaçları) kullanarak etkisinde 

kalabilecekleri sürekli gürültü düzeyinin en yüksek değerinin 95 dBA olması gerektiği yer 

almaktadır. Ayrıca ağır ve tehlikeli iĢlerin yapılmadığı yerlerde, gürültü düzeyinin 80 dBA‟i 

geçmemesi gerekmektedir. 

Sivas'taki endüstrilerde gürültü sorunu ile ilgili olarak Atmaca ve Peker‟in (1997) 

yapmıĢ olduğu çalıĢmada, Tablo G.1.1.2-1‟deki ölçüm sonuçları elde edilmiĢtir. Tablodan da 

görüldüğü üzere, ölçüm yapılan bütün endüstrilerdeki gürültü düzeyleri, Gürültü Kontrol 

Yönetmeliğinde belirtilen standartların çok üzerindedir (bir iĢçinin 7.5 saatlik bir iĢ günü 

içinde maruz kalacağı maksimum gürültü düzeyi 80 dBA). 

Tablo.O.1.1.2-1: Sivas’ta çeşitli endüstrilerdeki gürültü düzeyleri (dBA) (Atmaca, 1997). 

Endüstriler 

Gürültü Düzeyleri (dBA) 

Max. 

Min. 

Beton Travers Fabrikası 107 70 

Çimento Fabrikası 106 75 

Demir Çelik Fabrikası 100 75 

Tekstil Fabrikası 99 75 

- 374 -

O.1.1.3. ĠnĢaat Gürültüsü 

Çevre gürültülerine en çok katkıda bulunan bina ve yol inĢaatlarında kullanılan 

makineler yüksek düzeyde gürültü yaymaktadır. Yol matkabının 120 dBA gürültü yaydığını 

düĢünürsek, bu makineler uzun süreli çalıĢması durumunda iĢçilerin ve çevredeki insanların 

duyabileceği rahatsızlığı anlamamız daha kolay olacaktır. Kısa ve uzun süreli olabilen bu 

iĢlemler, ani ve sürekli, ancak yüksek düzeyli gürültüler ile yakın çevrede özellikle yaz 

aylarında rahatsızlık oluĢturmaktadır. Yaptığımız çalıĢmalarda, bilim adamlarımız tarafından 

bu konuda gürültü ile ilgili fazla bir çalıĢmanın yapılmadığı ancak sadece gürültü kontrol 

yönetmeliğinde kullanılan makinelerin çıkardıkları gürültü düzeylerinin sınırlandırıldığı 

görülmüĢtür. 

Sivas'ta inĢaat gürültüsü ile ilgili olarak çalıĢma yapılmadığından, Sivas için mevcut 

veri bulunmamaktadır. 

O.1.1.4. YerleĢim Alanlarında OluĢan Gürültüler 

Parklar, bahçeler, ormanlar ve hatta mezarlıklar, uluslararası standartlarda ve geliĢmiĢ 

ülkelerin standartlarında kentlerin en sessiz alanları olarak ayrılmıĢtır. Bu alanların sakinliği, 

ulaĢım ve endüstri gürültülerinden uzak bulunmalarına veya bu tür gürültülere karĢı teknik 

önlemler alınmasına da bağlıdır (T.Ç.S.V.1989). Ġnsanların dinlenme ihtiyacı duyduğu bu tür 

sakin bölgelerde, yerel yönetimler tarafından teknik önlemlerin alınmaması, çevreye duyarsız 

ve diğer insanlara saygı duymayan kimi eğlence meraklıları tarafından gürültüye 

boğulmaktadır. 

Son yıllarda artan açık hava eğlence yerleri, bütün gece boyunca sabahın erken 

saatlerine kadar Gürültü Kontrol Yönetmeliğindeki standartlara aykırı olarak çalıĢmakta ve 

elektronik olarak yükseltilmiĢ müzik sesleri ile yakın çevredeki konutlar ve dinlenme tesisleri 

için büyük bir rahatsızlık oluĢturmaktadır. Elektronik olarak yükseltilmiĢ sesler, ulaĢım 

gürültülerinin ve diğer arka plan gürültülerinin en aza indiği gece saatlerinde çok daha uzun 

mesafelere yayılabilmektedir. 

- 375 -

O.1.1.5. Hava Alanları Yakınında OluĢan Gürültü 

Hava alanı çevresinde yaĢamakta olan bireyleri etkileyen uçak gürültüsü son yıllarda 

teknolojik olanakların geliĢimi, uçuĢ sayılarındaki artıĢ ve büyüyen nüfus yoğunluğu nedeniyle 

çok önemlidir. 

Hava alanı gürültüsü; uçakların aerodinamik yapısından ve motorlarından kaynaklanan 

gürültüdür. Aerodinamik gürültü kaynakları; havanın uçak yüzeyini yalaması, uçak 

yüzeylerindeki boĢluklara havanın değiĢik etkileri, kanat, burun ve kuyruk gibi uçak kontrol 

bölgelerine çarpan hava, iniĢ sistemleri içine sızan hava hareketlerinden oluĢmaktadır. 

Hava alanları ve çevresindeki bölgelerde , akustik olumsuzluklara, çok sayıda uçağın 

pek çok doğrultuda iniĢ ve kalkıĢ yapmasının yanı sıra hava alanlarındaki değiĢik iĢlevlerden 

kaynaklanan gürültüler de etkili olmaktadır (Yılmaz, 1989). 

Uçak ve hava alanı gürültüsü ; yalnızca yolcuları değil hava alanında çalıĢanları , hava 

alanı ve çevresindeki yerleĢim bölgelerinde oturanları, uçuĢ hattı üzerindeki alanları ve 

yerleĢim bölgelerini de etkilemektedir. Özellikle alçaktan uçuĢun çok büyük etkilerinin olduğu 

bilinmektedir (Ürün,1994). 

Sivas'taki hava alanında oluĢan gürültü ve çevre üzerindeki etkileri ile ilgili olarak 

herhangi bir çalıĢma yapılmamıĢtır. 

O.1.2. Gürültü Ġle Mücadele 

O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 

O.1.3.1. Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 

Yapılar üzerinde süpersonik uçakların, nükleer patlamaların kimyasal patlamaların Ģok 

dalgaları sonucu yapmıĢ olduğu etkiler üzerine yapılan çalıĢma sayısı sınırlıdır. YapılmıĢ olan 

çalıĢmaların büyük çoğunluğu da Ģok dalgaların binalarda bulunan pencere camları üzerindeki 

etkileri ile ilgilidir (Down ve Stocks, 1978). Bu etkiler Tablo O.1.3.1-1‟ de gösterildiği gibidir. 

- 376 -

Tablo O.1.3.1-1: Patlamalar sonucu oluşan gürültünün etkileri (Down ve Stocks,1978). 

181 dBA Ahşap binalar için tehlikeli 

171 dBA Çoğu camlar kırılır 

151 dBA Bazı camlar kırılır 

141 Dba Büyük camlar kırılır 

TaĢ ocağı, havayolları, inĢaat ve madencilik endüstrisinde patlayıcı maddelerin 

kullanılması; atmosferde Ģok dalgalar oluĢturmakta ve çok yüksek gürültü düzeyine sebep 

olabilmektedir. Bu Ģok patlamalar hem yerkabuğunda hem de atmosferde titremiĢlere 

(sarsıntılara) neden olmaktadır. Bu Ģok dalgaların yayılması sonucunda yerkabuğunun 

sarsıldığı ve yeraltındaki maden ocaklarının çökebildiği, hatta yakın çevrede bulunan hassas 

binaların hasar gördüğü, camların kırıldığı yapılmıĢ olan çalıĢmalarda belirtilmektedir. 

O.1.3.2. Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 

ÇalıĢanların iĢ verimliliğini düĢürmesi, dikkatlerini dağıtması ve iĢ kazalarına neden 

olması açısından gürültü, yöneticileri ve iĢ verenleri yakından ilgilendirmekte, sosyal çevreyi 

olumsuz etkilemektedir. 

O.1.4. Gürültünün Ġnsanlar Üzerine Olan Etkileri 

Gürültü, Dünya Sağlık TeĢkilatının “KiĢinin fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden tam bir 

iyilik durumu” Ģeklinde tanımladığı insan sağlığı için bir risk olması yanı sıra, insan 

hareketlerini engellemesi, ciddi bir stres ve rahatsızlık oluĢturması sebepleriyle, kısaca 

“istenmeyen ve sakıncalı ses” olarak tanımlanmaktadır (T.Ç.S.V). 

Gürültünün istenmeme özelliği; gürültünün akustik özelliklerinin yanı sıra kiĢilerin 

sağlık durumu sosyo-ekonomik durumu, yaĢam tarzı, kültür ve eğitim düzeyi, yapmakta 

olduğu iĢ, gürültüye alıĢkanlığı, gürültü kaynaklarına ekonomik bağımlılığı gibi çeĢitli yan 

faktörlere göre değiĢmektedir. 

Gürültü düzeyine bağlı olarak gürültünün insanlar üzerindeki etkileri aĢağıdaki gibi 

derecelendirilebilir (Sabuncu, 1988). 

- 377 -

1.Derece: Gürültü düzeyi 30-65 dBA ise rahatsızlık, öfke, kızgınlık, düĢünme ya da 

uyku bozukluğu. 

2.Derece: Gürültü düzeyi 65-90 dBA ise kalp atıĢlarının hızlanması, kan basıncında 

artıĢ. 

3.Derece: Gürültü düzeyi 90-120 dBA ise baĢ ağrıları ve kalp atıĢlarının ve kan basıncı 

artıĢının daha fazla olması. 

4.Derece: Gürültü düzeyi 120 dBA'dan fazla ise iç kulakta sürekli gerilme ve dengenin 

bozulması. 

5.Derece: Gürültü düzeyi 140 dBA'dan fazla ise ciddi beyin yıkımı. 

Sinirlilik, baĢ ağrısı, ders çalıĢamama (dikkatsizlik), huzursuzluk, uykusuzluk ilk 

sıralarda yer alan rahatsızlık türleridir. Sivas'ta gürültünün insanlar üzerindeki etkileri ise 

Tablo O.1.4-1‟deki gibidir. Tablo'dan da görüldüğü gibi gürültünün en büyük etkisi 

sinirliliktir. 

Tablo O.1.4-1: Sivas'ta gürültünün insanlara vermiş olduğu rahatsızlıklar (Atmaca, 1997). 

Rahatsızlık Sayı % 

Sinirlilik 132 44.30 

Baş ağrısı 55 18.46 

Ders çalışamama 43 14.43 

Uykusuzluk 20 6.71 

Huzursuzluk 29 9.73 

Zihin ve beden yorgunluğu 9 3.02 

Kulak çınlaması ve uğultu 5 1.68 

İletişim bozukluğu 5 1.68 

İşitme kaybı 0 0 

Toplam 298 100 

- 378 -

O.1.4.1. Fiziksel Etkileri 

Gürültünün iĢitme duyusunda oluĢturduğu olumsuz etkilerdir. Geçici ve kalıcı olarak 

iki bölümde incelenebilir. Geçici etkilerin en çok karĢılaĢılanı geçici iĢitme (duyma) eĢiği 

kayması veya duyma yorulması olarak bilinen iĢitme duyarlılığındaki geçici kayıptır 

(Karabiber,1991). Etkilenmenin çok fazla olduğu ve iĢitme sisteminin eski özelliklerine 

kavuĢmada tekrar gürültüden etkilendiği durumlarda iĢitme kaybı kalıcı olmaktadır (Melnick, 

1979). 

O.1.4.2. Fizyolojik Etkileri 

Bunlar vücutta oluĢan değiĢikliklerdir. Fizyolojik etkilerin baĢlıcaları ; kas gerilmeleri, 

stres, kan basıncında artıĢ, kalp atıĢlarının ve kan dolaĢımının değiĢmesi, gözbebeği 

büyümesi, solunum hızlanması, dolaĢım bozuklukları ve ani reflekslerdir (Ürün, 1994). 

O.1.4.3. Psikolojik Etkiler 

Gürültünün psikolojik etkilerinin baĢında ise; sinir bozukluğu, korku, rahatsızlık, 

tedirginlik, yorgunluk ve zihinsel etkilerde de yavaĢlama gelir. Ani olarak yükselen gürültü 

düzeyleri insanlarda korku oluĢturabilmektedir. 

O.1.4.4. Performans Üzerine Etkileri 

Gürültünün iĢ veriminin azalması ve iĢitilen seslerin anlaĢılmaması gibi görülen 

etkileridir. KonuĢmanın algılanabilmesi ve anlaĢılabilmesi türünden fonksiyonların 

engellenmesi, büyük ölçüde arka plan gürültüsünün düzeyi ile ilgilidir (Güler, 1994). 

Gürültünün iĢ verimliliği ve üretkenlik ile ilgili etkileri konusunda yapılan çalıĢmalar karmaĢık 

iĢlerin yapıldığı ortamların sessiz, basit iĢlerin yapıldığı ortamların ise biraz gürültülü olması 

gerektirdiğini göstermiĢtir. Özetle, ortamda belli bir iĢ ya da fonksiyon için belirlenen arka 

plan gürültüsünün fazla olması durumunda iĢ verimliliği düĢmektedir. 

O.2. TitreĢim 

Hava ve diğer gazlar içerisinde sadece boyuna olan titreĢimler yayılırlar. Katılarda ise 

hem enine hem de boyuna olan titreĢimler yayılabilmektedir. Sıvıların içerisinde sadece 

boyuna titreĢimler yayılabildiği halde, sıvıların yüzeyinde enine titreĢimler yayılabilmektedir. 

Bunun nedeni sıvıların yüzeyinde bulunan yüzey gerilimidir. 

- 379 -

Bir cisim titreĢtiği veya bir ses çıkardığı zaman bu titreĢimler hava içerisinde boyuna 

dalgalar halinde yayılarak kulağa kadar gelir ve kulak zarını titreĢtirerek iĢitilmesini sağlar 

(Deisinger,1989). 

Yapılan araĢtırmalar insan kulağının 20 ile 20.000 titreĢim /sn arasında olan sesleri 

iĢitebildiğini ortaya koymuĢtur (Köknel, 1991). Bu frekans aralığı, insanların yaĢlarına, 

cinsiyetlerine ve çalıĢma ortamlarına veya sağlık durumlarına bağlı olarak değiĢiklik 

gösterebilmektedir. 

Cisimlerin titreĢimlerinin kulağa ses olarak ulaĢabilmesi için, esnek katı, sıvı veya gaz 

bir ortamda dalgalar halinde yayılması ve kulak zarına kadar gelerek zarı titreĢtirmesi 

gerekmektedir. Eğer titreĢen cisim ile kulak arasında esnek bir ortam yok ise sesin iĢitilmesi 

mümkün değildir. 


Atmaca, E. ve Peker, Ġ., 1995, Endüstride gürültü, Çevre Sempozyumu, T.C. Atatürk Ü. 

Müh. Fak. Çevre Müh. Bölümü, Erzurum, 460-471 s. 

Atmaca, E., 1997, Sivas'ta trafik ve endüstriden kaynaklanan gürültü kirliliğinin 

araĢtırılması, Cumhuriyet Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 93s. 

(yayınlanmamıĢ), Sivas. 

Atmaca, E. ve Peker, Ġ., 1999, Sivas'ta trafik gürültüsü, Ekoloji Çevre Dergisi, Sayı 30 s., 

3-8. Deisinger, E., 1989, Gürültü, Ġnsan ve Kainat Dergisi, Kasım, S.68-72. 

Down, C. G. and Stocks, J., 1978, Enviromental impact of mining, Applical science 

publishers Ltd., Lond., 142-163 s. 

Güler, C., 1994, Gürültü ve toplum sağlığı açısından önemi, TC. Ankara Valiliği Çevre 

Koruma Vakfı, Kent ve Gürültü Sempozyumu, 47-58 s. 

Karabiber, Z., 1991, Gürültü-insan etkileĢimi, Türkiye‟de Çevre Kirlenmesi Öncelikleri 

Sempozyumu I. Bildiriler, C.I, Ġstanbul, 457-469 s. 

Karpuzcu, M., 1988, Çevre mühendisliğine giriĢ, ĠTÜ Yayını, Ġstanbul, 344 s. 

- 380 -

Köknel, Ö., 1991, Gürültü iĢ verimini düĢürüyor, Ġnsan ve Kainat Dergisi, S.43. 

Melnick, W., 1979, Hearing loss from noise exposure, Handbook of Noise Control, Harris, 

C.M. (Ed). Mc Grow Hill, Newyork, 1-9 s. 

ÖzkarataĢ, H. ve KurtuluĢ, C., 1994, Ġzmit ve Çevresindeki Gürültü Kirliliği, Ulusal I. 

Gürültü Kongresi Bildiriler Kitabı, Uludağ Üniv. Konferans ve Kongre Merk., Kirazlıyayla- 

Uludağ, 16-29 s. 

Polat, H. ve Demirkok, H., 1994, Sivas‟ta trafik gürültüsü, Ekoloji Dergisi, Sayı:12, 8-11 s. 

Resmi Gazete, 1986, Gürültü Kontrol Yönetmeliği, 11 Aralık 1986, Sayı: 19308, Ankara. 

Sabuncu, H., 1988, ĠĢ yeri ortamında fiziksel etkenler-gürültü, 2. Ulusal ĠĢçi Sağlığı 

Kongresi, Ankara, 355-363 s. 

Türkiye Çevre Sorunları Vakfı, 1989, Türkiye‟nin Çevre Sorunları, Türkiye Çevre 

Sorunları Vakfı Yayını, Ankara, 464 s. 

Tör., F., 1989, Çukurova Bölgesi‟nde tekstil fabrikalarında gürültü problemleri, M.P.M. 

Yayınları, No: 379, 2. Ulusal Ergonomi Kongresi, 401-404 s. 

Üner, Y. ve Tör, F., 1989, Adana‟da gürültü sorunu, M.P.M. Yayınları, No: 379, 2, Ulusal 

Ergonomi Kongresi, 302-307 s. 

Ürün, H., 1994, Gürültü kirliliği, Ġ.M.O. Konya ġubesi Haber Bülteni, 6-9 s. 

Yılmaz, S., 1989, ĠĢitsel konfor amacıyla uçak gürültüsünün değerlendirilmesinde 

kullanılan ölçütler, M.P.M. Yayınları, 379, Çukurova Üniv., 2. Ulusal Ergonomi Kongresi, 

S.391-400. 

- 381 -

P. AFETLER 

P.1. Doğal Afetler 

P.1.1. Depremler 

Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı'nın 1996 yılında yayınladığı Türkiye Deprem Bölgeleri 

Haritası'na göre, ayırtlanmıĢ deprem bölgelerinin ilk dördünün Sivas il sınırları içinde yer 

aldığı görülür (ġekil P.1.1-1). Diğer bir ifade ile Sivas Ġli I., II., III. ve IV. derecede tehlike 

sunan deprem kuĢağında bulunmaktadır. Deprem bölgesine Sivas ili özelinde ayrıntılı 

bakıldığında, Ġlin kuzeyindeki kesimin I. derecede olan deprem bölgesinde, UlaĢ ve Kangal 

yöresinin ise IV. bölgede yer aldığı görülür (ġekil, P.1.1-2). Bölgenin diri fayları ve oluĢan 

depremler ise ġekil, P.1.1-3‟te görülmektedir. Yukarıdaki iki harita karĢılaĢtırılarak 

değerlendirildiğinde, Sivas Ġl sınırları içindeki bölgenin deprem açısından oldukça riskli 

olduğu görülür. 

Sivas Ġli ve dolayında 1901-1986 yıları arasında meydana gelen depremler 

incelendiğinde (Tablo P.1.1-1 ve ġekil P.1.1-2); magnitüd değeri 7.1 Ģiddetinde olan en büyük 

depremin, Tokat civarında meydana geldiği görülür. Magnitüdü 6.3 olan Ġmranlı depremi, 6.1 

Ģiddetli SuĢehri depremi, 6.2 Ģiddetindeki Yozgat-Sarıkaya depremi ile 6.8 Ģiddetli Akçapınar 

depremleri bölgede görülen önemli depremlerdir. 1901-1986 tarihleri arasında magnitüdü 

4.2‟nin üzerinde toplam 90 adet deprem meydana gelmiĢ olup, bunların Ģiddetleri; biri 7‟nin 

üzerinde, dördü 6-7 arasında, otuz üçü 5-6 arasında ve elli ikisi de 4,2-5 arasında 

değiĢmektedir. 

Sivas ve çevresinde görülen en Ģiddetli depremler, Kuzey Anadolu Fayı ile bu fayın 

eĢleniği olan Ovacık Fayı ve diğer fayların hareketleri ile olmalıdır. 85 yıllık zaman 

periyodunda, Sivas kent merkezi ve yakınında meydana gelen 3 adet depremden en Ģiddetlisi 

5.1 Ģiddetinde olup, her üçü de yüzey koĢullarında gerçekleĢmiĢtir (Tablo P.1.1-1). Burada 

özellikle kent merkezinde meydana gelen depremlerin kaynağı ise yerel zemin koĢullarıyla 

ilgili ve jips karstından ileri gelen çökme hareketlerine bağlı olmalıdır. Diğer taraftan var olan 

verilere göre Sivas kent merkezinin, magnitüdü 5,1 Ģiddetinde olan bir depremi görebileceği 

ortaya çıktığından mühendislik uygulamalarında bunun dikkate alınması gerekir. 

- 382 -

1901-1986 yılları arasında, Sivas ve dolayında meydana gelen ve magnitüdü 4.2‟nin 

üzerinde olan 90 adet depremin istatistik verilerinde bölgenin depremselliği ve riski 

(tehlikesi) aĢağıda sunulmuĢtur. 

Şekil P.1.1-1: Sivas İli deprem haritası (Deprem Araştırma Dairesi, 1996). 

- 383 -

Şekil P.1.1-2: Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası (Afet İşleri Genel Müdürlüğü Deprem Araştırmaları Dairesi). 

- 384 -

Şekil, P.1.1-3: Sivas İli sınırları içinde yer alan diri faylar ve bu fayların depremlerle ilişkileri. Diri faylar kırmızı renkte olup 

üzerindeki oklar göreli yanal hareketin yönünü, siyah üçgenler ise bindirme bileşeninin olduğu durumlarda üstteki bloku 

göstermektedir (Yılmaz ve diğerleri, 1989; Gençoğlu ve diğerleri, 1990; Şaroğlu ve diğerleri, 1992). 

- 385 -

Tablo P.1.1-1: 1901-2000 yılları ile (38.68-40.84)N - (35.00-39.04)E arasındaki Sivas ve yakın çevresi depremleri (MS=4.0) 

(Deprem Araştırma Dairesi verileri). 

Kayıt No No Tarih Zaman 

Enlem 

Boylam 

Der. 

Ref 

Mag. 

(N) 

(E) 

(km) 

No 

Açıklama 

30 1 03.1901 40.70 36.60 0 4.9 2 

89 2 16.02.1904 03:45 40.30 38.40 0 5.1 1 

149 3 04.12.1905 07:04 39.00 39.00 0 6.8 1 Akçapınar 

150 4 04.12.1905 07:50 39.00 39.00 0 5.0 2 

151 5 04.12.1905 09:40 39.00 39.00 0 5.8 1 

152 6 04.12.1905 12:20 39.00 39.00 0 5.6 1 

168 7 1906 40.40 37.65 0 5.1 2 

193 8 21.06.1908 03:55 40.60 35.90 2 5.2 1 

205 9 1908 40.33 38.80 0 5.1 2 

210 10 09.02.1909 11:24:06 40.00 38.00 60 6.3 1 İmranlı 

211 11 09.02.1909 14:38 40.00 38.00 0 5.8 1 

212 12 10.02.1909 19:49 40.00 38.00 0 5.7 1 

218 13 22.02.1909 14:14 39.00 37.00 0 5.7 1 

262 14 1911 40.47 37.80 0 5.1 2 

294 15 1913 40.60 36.90 0 4.9 2 

299 16 28.05.1914 11:27:30 39.84 35.80 10 5.4 1 

325 17 1914 40.60 36.90 0 5.1 2 

346 18 24.01.1916 06:55:16 40.27 36.83 10 7.1 1 Tokat 

- 386 -

362 19 1916 40.10 36.60 0 5.1 2 

381 20 1917 39.75 37.00 0 5.1 2 Sivas 

403 21 29.08.1918 06:39:41 40.58 35.16 10 5.3 1 

477 22 1919 40.40 36.90 0 5.1 2 

509 23 29.04.1923 09:34:41 40.07 36.43 10 5.9 1 Çamlıbel 

541 24 31.07.1924 40.00 37.00 0 4.3 2 

760 25 25.08.1928 00:18:05 40.80 35.80 0 5.0 2 

783 26 18.05.1929 06:37:54 40.20 37.90 10 6.1 1 Suşehri 

784 27 19.05.1929 06:33:18 40.20 37.90 0 4.5 1 

785 28 25.05.1929 06:46 40.20 37.90 0 5.5 2 

786 29 28.06.1929 22:18:44 40.20 37.90 0 4.5 1 

793 30 15.09.1929 13:10:15 40.25 38.76 50 5.0 1 

968 31 25.02.1934 16:26:29 40.31 36.56 40 4.5 1 

998 32 04.07.1935 40.31 35.90 0 5.2 2 

1082 33 25.11.1938 04:10 39.00 38.00 0 4.8 1 

Tablo P.1.1-2: Devamıdır 

1108 34 27.12.1939 02:48:34 39.99 38.14 50 5.5 1 

1109 35 27.12.1939 20:00:49 40.80 36.80 0 4.5 1 

1110 36 27.12.1939 22:34:13 40.83 36.80 10 4.9 1 

1112 37 28.12.1939 03:25:28 40.47 37.00 40 4.7 1 

1118 38 02.01.1940 00:07 40.60 35.90 0 5.2 2 

1119 39 04.01.1940 20:44:57 40.80 36.80 0 4.3 2 

1121 40 12.01.1940 40.60 35.60 0 4.3 2 

- 387 -

1122 41 26.01.1940 20:56:05 40.45 38.48 10 4.8 1 

1124 42 02.02.1940 15:46:21 39.60 38.10 0 4.5 1 

1135 43 04.04.1940 40.60 35.90 0 4.3 2 

1136 44 13.04.1940 06:29:15 38.80 35.20 0 5.7 2 

1148 45 07.06.1940 19:49:28 40.06 37.82 10 4.6 1 

1158 46 30.07.1940 00:12:15 39.64 35.25 50 6.2 1 Sarıkaya 

1159 47 31.07.1940 10:36:34 39.72 35.53 10 4.9 1 

1160 48 03.08.1940 39.50 35.20 0 4.3 2 

1165 49 11.09.1940 00:00 39.50 38.80 0 5.2 2 

1181 50 25.03.1941 39.91 37.75 0 5.2 2 

1182 51 08.04.1941 02:55:00 40.60 35.90 0 4.3 2 

1185 52 27.04.1941 13:01:32 39.68 35.31 60 5.7 1 

1207 53 12.10.1941 39.61 39.00 0 5.2 2 

1214 54 08.12.1941 16:20:00 39.90 37.80 0 4.6 2 

1229 55 20.07.1942 11:30:00 40.06 35.50 0 4.6 2 

1262 56 21.10.1943 11:33:00 40.60 37.70 0 4.3 2 

1272 57 14.12.1943 03:10:00 40.30 36.60 0 4.3 2 

1274 58 15.12.1943 40.30 36.60 0 4.6 2 

1314 59 19.10.1944 23:30:00 40.60 35.90 0 4.3 2 

1335 60 25.08.1945 19:00:00 40.70 36.60 0 4.3 2 

1440 61 21.08.1948 08:33:00 39.70 37.00 0 4.3 2 Sivas 

1453 62 08.12.1948 07:59:22 40.39 38.28 100 5.0 2 

1480 63 07.07.1949 08:30:00 40.60 35.90 8 4.3 2 

- 388 -

1553 64 08.05.1951 13:28 39.80 38.20 0 4.3 1 

1593 65 03.10.1952 10:55:00 38.80 35.90 0 4.3 2 

1667 66 08.10.1953 10:27:00 40.02 38.37 10 4.9 1 

1961 67 13.12.1959 02:07:54 39.75 38.75 0 4.5 1 

1966 68 26.01.1960 09:52:15 40.19 38.75 20 5.9 1 Şebinkarahis. 

1975 69 12.13.1960 21:25:00 39.40 36.40 0 4.5 2 

Tablo P.1.1-2: Devamıdır 

1994 70 19.06.1960 02:29:41 38.87 37.75 70 4.5 1 

1997 71 26.07.1960 12:36:23 40.56 37.25 40 4.6 1 

2005 72 31.08.1960 22:12:00 39.09 35.98 70 4.7 1 

2058 73 22.10.1961 08:50:00 40.60 35.90 0 4.3 2 

2072 74 01.04.1962 01:39:22 40.80 36.10 10 4.7 1 

2101 75 09.01.1963 04:45:00 39.10 38.90 0 4.6 2 

2126 76 25.08.1963 06:11:48 38.99 38.30 50 4.8 1 

2300 77 08.03.1966 02:51:36 40.20 38.30 22 4.2 2 

2404 78 07.12.1966 11:01:20 40.10 35.40 78 4.7 1 

2872 79 02.07.1970 02:24:35 38.87 36.81 19 4.9 1 

2875 80 03.09.1970 05:32:10 39.60 38.78 22 5.2 1 

2894 81 01.12.1970 11:57:30 39.90 38.93 26 4.7 1 

3371 82 26.10.1975 07:05:03 40.08 35.02 24 4.6 1 

3719 83 23.06.1981 17:03:55 40.00 38.00 33 4.5 3 

3730 84 04.09.1981 23:52:19 38.90 37.00 84 4.3 3 

3748 85 07.12.1981 21:17:04 40.66 36.00 10 4.5 3 

- 389 -

3840 86 29.07.1982 06:05:57 39.10 38.03 10 4.2 3 

3917 87 20.04.1983 10.00:52 39.93 38.68 10 4.6 3 

4031 88 07.10.1983 15:30:00 40.60 37.00 27 4.9 2 

4120 89 20.08.1984 20:44:00 40.70 36.60 0 4.3 2 

4140 90 10.06.1985 11:41:54 40.60 35.80 10 4.5 3 

- 91 03.05.1990 21:05:18 38.40 39.61 24 4.6 - 

- 92 31.07.1995 03:26:31 36.48 39.51 0 4.5 - 

- 93 06.06.1996 15:33:23 39.99 39.50 0 4.3 - 

- 94 01.12.1996 16:33:49 37.24 40.44 10 4 - 

- 95 11.06.1999 05:25:17 36.66 39.49 9.79 4.7 - 

- 96 28.12.1999 11:22:30 38.23 39.86 1.0 4 - 

- 97 28.12.1999 11:25:07 38.28 39.88 32 4 - 

Magnitüt-frekans bağıntısından yararlanarak «olasılık yöntemi» olarak bilinen Log 

N=a-bM bağıntısı, bölge için Log N=3,51-0,48 M şeklinde belirlenmiştir (Gençoğlu ve diğ., 

1990). Burada, M=magnitüdü ve N=frekansı belirtir. 

Sivas‟ın içinde bulunduğu bölgenin deprem tehlikesi (riski), yüzde olarak Tablo, 

P.1.1-2‟de sunulmuĢtur. 

- 390 -

Tablo P.1.1-2: Sivas ve çevresinin deprem tehlikesi (%) (Gençoğlu ve diğ., 1990). 

Magnitüd Periyod Dön. Per. 

1 25 49 73 97 

5.0 9.9 92.6 99.4 99.9 100.0 9.6 

5.5 5.8 77.5 94.6 98.7 99.7 16.8 

6.0 3.4 57.4 81.2 91.7 96.3 29.3 

6.5 1.9 38.6 61.6 76.0 85.0 51.2 

7.0 1.1 24.4 42.2 55.8 66.2 89.4 

7.5 0.6 14.8 26.9 37.4 46.3 156.1 

P.1.2. Heyelan ve Çığlar 

Sivas Ġl sınırları içerisinde, son yıllarda meydana gelen heyelanlar, oluĢ sebepleri ve 

alınan önlemler Tablo P.1.2-1‟de verilmiĢtir. Son yıllarda önemli bir çığ felaketine 

rastlanılmamıĢtır. 

SIRA 

NO: 

Tablo P.1.2-1: Sivas İl sınırları içerisinde, son yıllarda meydana gelen heyelanlar, oluş sebepleri ve alınan önlemler (Türkiye 

Cumhuriyeti Karayolları, 2007). 

RAPOR 

TARİHİ 

2007 YILI SİVAS İLİNDE MEYDANA GELEN HEYELANLAR 

HEYELANIN YERİ VE KM:’Sİ 

HEYELANIN OLUŞ 

SEBEBİ 

ALINAN ÖNLEMLER 

1 

02.02.2007 

Yıldızeli-Sivas-Zara Ve Sivas-Ulaş (BSK I) 

YOLU KM: 64+200-64+420 Arası Heyelan ı 

Yeraltı Suyu, 

Geçirimli ve 

Gevşek yapıdaki 

Zemin 

Şev iyileştirme 

2 


(Suşehri-İmranlı) Ayr-Refahiye Yolu Zayıf 

Zemin ve Şev Stabilitesi Sorunları 

Eski Heyelan 

Alanları olması, 

Zayıf Zemin, 

Yeraltı Suyu 

Şev iyileştirme, Drenaj 

3 


Suşehri (Sivas-Erzincan) İl Sınırı Altköy 

Kavşağı Yolu Km: 16+560-20+660 Arası 

Zayıf Zemin Problemleri 

Zayıf Zemin, 

Yeraltı Suyu 

Zayıf zemin kazısı, 

Nitelikli malzeme ile 

zemin iyileştirme, Drenaj 

- 391 -

4 


Gölova Ayr.-(Sivas-Erzincan) İl Sınırı Yolu 

Km. 12+700-19+620 Arası Yarma 

Malzemesi Ve Yeraltısuyu Sorunları 

Zayıf Zemin, 

Yeraltı Suyu 

Zayıf zemin kazısı, Kaya 

dolgu ile zemin 

iyileştirme, Drenaj 

5 


Keban-Arapkir-Divriği-8. Bölge Hududu Yolu 

(Divriği Şehir Geçişi) Km: 0+000-0+450 Arası 

Zemin Sorunları 

Zayıf Zemin, 

Yeraltı Suyu 

Zayıf zemin kazısı, Zemin 

iyileştirme, Drenaj 

6 


Suşehri-Erzincan Devlet Yolu Km: 14+000- 

14+500 Arası Heyelanı 

DSİ sulama 

kanalından suyun 

şev içerisine 

sızması 

Kafa hendeği ile drenaj, 

Şev yüzeyine istifli taş 

tahkimat 

7 


Yıldızeli-Sivas-Zara Ve Sivas-Ulaş (BSK I) 

Yolu Km: 5+415-20+361 Arası Zayıf Zemin 

Ve Km:10+605-18+500 Arası Şev Stabilitesi 

Zayıf zemin, 

Aşınma, 

Parçalanma, 

Gravite etkisi 

Zayıf zemin kazısı, Kaya 

dolgu, Şev iyileştirme, 

Drenaj 

8 


Yıldızeli ayr.-7. Bölge Hududu Yolu 

(Çamlıbel) Km: 56+267-56+317 Arası 

Heyalanı 

Şev kazısı, 

Zemin suyu 

Şev iyileştirme, Drenaj 

9 


(Suşehri-İmranlı) Ayr-Refahiye Ayr. Yolu 

Km: 27+040-27+110 ve Km: 27+380-27+560 

Arası Zemin Sorunları 

Faylanma, 

Gravite etkisi, 

Şev kazısı, Yeraltı 

suyu 

Şev iyileştirme, Drenaj, 

Kaya dolgu ve Kaya 

tahkimat 

10 


Zara-Geminbeli-Suşehri Yolu Km: 8+640- 

9+000 Arası Zayıf Zemin 

Zayıf Zemin, 

Yeraltı Suyu 

Zayıf zemin kazısı, Drenaj 

11 

09.07.2007 

(Yıldızeli-Sivas) Ayr.-Havaalanı Yolu Km: 

3+400-3+500 Arası Heyalanı 

Eski heyelan 

alanı, 

Şev kazısı 

Şev iyileştirme, 

Taş tahkimat 

- 392 -

12 


Yıldızeli-Sivas-Zara ve Sivas-Ulaş (BSK I) Yolu 

Km:18+360 -18+560 Arası Zemin Sorunları 

Zayıf Zemin, 

Yeraltı Suyu 

Zayıf zemin kazısı, Seçme 

malzeme ile zemin 

iyileştirme, drenaj 

13 

29.08-2007 



(Sivas-Yıldızeli) Ayr.-Direkli-Bedirli-Hanlı 

Yolu Km: 27+340-31+150 VE 32+800- 

33+400 Arası Zemin Sorunları ve Heyelanı 

Zayıf Zemin, 

Yeraltı Suyu, 

Gravite, Şev 

Kazısı 

Şev İyileştirme, Zayıf 

zemin kazısı, Seçme 

malzeme ile zemin 

iyileştirme, drenaj 

14 


Keban-Arapkir-Divriği Yolu (Divriği-Arapkir 

Yolu Kavşağı) Km. 0+035’ deki Zemin 

Sorunları 

Zayıf Zemin, 

Yeraltı Suyu 

Zemin iyileştirme, Drenaj 

P.1.3. Seller 

Sivas Ġlinde son yıllarda önemli bir sel felaketi gözlenmemiĢtir. Ancak, Kızılırmak 

boyunca dizili olan büyük yerleĢim birimleri, yağıĢların yüksek oranda olması durumunda, sel 

ve taĢkınların tehdidi altındadır. Bu konuda henüz ayrıntılı bir çalıĢma yapılmamıĢtır. 

P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 

Sivas ormanlarında son 50 yılda önemli bir orman yangını söz konusu olmayıp, orman 

yangınları açısından 4. derece öneme sahiptir. Ġl, bu konumuyla yangına hassas bölgelerden 

değildir. Son 4 yılda Sivas ĠĢletme Müdürlüğü sınırları içersinde toplam 16 adet orman 

yangını çıkmıĢ ve toplam 23,5 ha ormanlık alan yanmıĢtır. 

Orman yangınları; bağıl neme, sıcaklığa, ağacın türüne ve rakım gibi ölçütler yangın 

zerinde etkili olmaktadır. 

Orman Yangınları örtü yangını, gövde yangını ve tepe yangını olmak üzere üçe 

ayrılmaktadır. Bu yangın çeĢitlerinin en zararlı olanları gövde ve tepe yangını Ģeklinde 

olanlarıdır. 

Yangının çıkıĢ nedenleri genellikle çoban ateĢi, anız yakma, sigara izmariti ve 

dikkatsizlik gibi insan faktörlerinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca doğal sebeplere bağlı olarak 

(Yıldırım ve Yüksek Gerilim Hatları) oluĢturmaktadır. 

- 393 -

Ġlde orman yangınlarına karĢı, Koyulhisar Orman ĠĢletme Müdürlüğü‟nde 1 adet orman 

koruma ve gözetleme kulesi ve 8 kiĢilik yangın söndürme ekibi bulunmaktadır. Sivas Orman 

ĠĢletme Müdürlüğü‟nde ise 1 adet orman koruma ve gözetleme kulesi ve 8 kiĢilik yangın 

söndürme ekibi bulunmaktadır. Yangın anında haberleĢme ve koordinasyonu sağlamak için 

Sivas Orman ĠĢletme Müdürlüğü ve Koyulhisar Orman ĠĢletme Müdürlüğü‟nde araç ve el 

telsizleri mevcuttur. 

Orman yangınları hususunda mahalli olarak Kaymakamlık, Belediye teĢkilatları ve 

jandarma tarafından, Orman ĠĢletme Müdürlüğü organizasyonları ile birlikte müdahale 

edilmektedir. 

Orman köylerinde yaĢayan yangının meydana geldiği civar köy ve beldelerde oturan 

18 yaĢını bitirip 50 yaĢını doldurmamıĢ bütün erkekler yangın söndürmekle mükelleftir. Köy 

muhtarları tarafından Orman ĠĢletme ġefliklerine gönderilen yangın mükellef listelerine göre 

yangına anında müdahale edilmektedir. 

P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 

P.1.6. Fırtınalar 

Sivas Ġlinde, zaman zaman etkili olan en hızlı rüzgar güneydoğu (SE) yönünden, 

ortalama 22.0 m/sn Ģiddetinde esmektedir. Bu Ģiddet kimi zaman çatılardaki kaplamaları ve 

kiremitleri söküp atacak kadar büyük boyutlara ulaĢmaktadır Bununla birlikte, son yıllarda 

büyük boyutlarda hasar verici bir fırtına kaydedilmemiĢtir. 

P.2. Diğer Afetler 

P.2.1. Radyoaktif Maddeler 

Sivas‟ta radyoaktif madde kullanımından oluĢan zararlar üzerine herhangi bir çalıĢma 

yapılmamıĢtır. 

P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 

Sivas‟ın denize kıyısı bulunmamaktadır. 

- 394 -

P.2.3. Tehlikeli Maddeler 

Tehlikeli ve zehirli maddelerin depolanması ve taĢınması sırasında gerekli önlemler 

alınmaktadır. Son yıllarda bu tür maddelerden kaynaklanan bir olay olmamıĢtır. 

P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 

Afetlerin Etkileri 

Doğal afetlerin etkilerini açıklamadan önce hangi tür olayların doğal afet sayılabileceğinin 

tesbit edilmesinde yarar vardır. Doğal afetler; 

1) Deprem 

2) Çığ 

3) Toprak Kayması 

4) Tayfun 

5) Kasırga 

6) Yıldırım DüĢmesi 

7) Baraj Patlaması 

8) Grizu Patlamaları 

9) Volkan Patlamaları 

10) Kuraklık v.s. 

Doğal Aletleri, kısaca insanların etkisi ve iradesi dıĢında, tamamen tabiat olaylarına 

bağlı olarak meydana gelen olaylardır. Afetler için 5 N kuralı mevcuttur. Yani Doğal 

Afetlerin nerede ne zaman nasıl, ne Ģekilde ve ne surette meydana geleceği önceden 

bilinememektedir. Bu nedenledir ki, bunca teknolojik geliĢmeye rağmen insanoğlu doğal 

afetler karĢısında aciz kalmaktadır. 

Ülkemizde en sık yaĢanan doğal afet türü depremlerdir.1999 yılında yaĢadığımız 17 Ağustos 

Marmara ve 12 Kasım Bolu-Düzce depremleri buna en canlı örnektir. Depremler açısından Sivas il 

merkezi 3. bölge deprem kuĢağı üzerindedir. Ancak; Akıncılar, Gölova, SuĢehri, Koyulhisar, Ġmranlı, 

DoğanĢar ve Zara ilçeleri ise, 1. bölge deprem kuĢağı üzerindedir. Bu verilere göre Sivas ili ve 

- 395 -

ilçelerinin her an deprem tehdidi altında olduğu söylenebilir. Ġlde afet çeĢidine göre hasara uğraması 

muhtemel yerler, Tablo P.3-1‟de verilmiĢtir. 

Afetler ani olarak beklenmedik bir zamanda meydana gelmesi ve büyük çapta can ve mal 

kaybına neden olmasından dolayı, insanların psiko-sosyal yapılarını bozmaktadır. Afetzedelerde çok 

yaygın olarak görülmemekle birlikte “Travma Sonrası Stres Bozukluğu” olarak adlandırılan veya 

kiĢinin toplumsal, mesleki veya diğer önemli alanlarda iĢlevselliğin bozulmasına neden olan ciddi bir 

rahatsızlık olabileceği gibi, bu derece Ģiddetli olmayan ancak kiĢiye rahatsızlık veren ve sosyal 

uyumunda sorunlar yaratan yoğun duygular ortaya çıkmaktadır. Travma sonucu stres bozukluğunun 

en belirgin özellikleri afet ile ilgili tekrar eden düĢünce, hayaller veya rüyalar, kiĢinin afeti 

hatırlatabilecek durum ve düĢüncelerden kaçması, ilgi kayıbı, yalnızlık duyguları, uyku sorunları, 

sinirlilik, öfke patlamaları ve dikkati toplayamamaktır. Travma sonrası stres bozukluğu en Ģiddetli 

psikolojik belirti tablosudur. 

Afet sonrası afetzedelerde gözlenebilecek tablolar Ģunlardır. 

- Sinirlilik, Suçluluk ve utanma duyguları. 

- Tekrar afet olabileceği kaygısı ve güvensizlik. 

- ġüphe ve olanlar karĢısında birilerini suçlama. 

- Değer verilen Ģeylerin yitirilmiĢ olmasının acısı ve üzüntüsü. 

- Böyle bir olayın baĢlarına gelmiĢ olması ile ilgili kızgınlık duyguları. 

- Yeterli yardım alamadıkları için öfke. 

- Olanlar üzerinde kontrolleri olmadığını hissetmenin getirdiği güçsüzlük ve çaresizlik 

duyguları. 

- 396 -

Tablo P.3-1 Afet türüne göre hasara uğraması muhtemel yerler (Sivil Savunma İl Müdürlüğü verileri, 2005). 

AFET RİSKİ TAŞIYAN YERLEŞİM BİRİMİ 

OLMASI MUHTEMEL AFET TÜRÜ 

HAFİK İLÇESİNDE: 

İlçe Merkezi 

Aşağı Asarcık Köyü 

Bakımlı Köyü 

Busat Köyü 

Sofular 

Bayramtepe Köyü 

2.Derece Deprem riski 

Su Baskını 

Su Baskını 

Su Baskını 

Heyelan ve Su Baskını 

Heyelan 

İMRANLI İLÇESİNDE: 

İlçe Merkezi ve Köyleri 

Eskidere Köyü 

Karacahisar Köyü 

Ortaköy-Değirmendere 

Kasaplar Köyü 

Celaldamı Köyü 

Kevenli Köyü 

1.Derece Deprem 

Deprem-Heyelan 


Deprem-Çığ 




KANGAL İLÇESİNDE: 

İlçe Merkezi ve Köyleri 


- 397 -

Yellice Köyü 

Akçakale Köyü 

Çığ 

Heyelan 

KOYULHİSAR İLÇESİNDE: 


Sugözü Köyü 

Yağcılar Köyü 

Yolüstü Köyü 

Gökdere Köyü 

Gölcük Köyü 

1.Derece Deprem-Heyelan 






YILDIZELİ İLÇESİNDE: 

İlçe Merkezinde 

Subaşı İstasyonu Mevkii 

Kerimmümin Köyü 

Yukarı Çakmak Köyü 

3.Derece Deprem 

Çığ 

Su Baskını 

Su Baskını 

SUŞEHRİ İLÇESİNDE: 

İlçe Merkezi ve Köylerinde 

Sökün Köyü 

Camili Köyü 

Kurugöl Köyü 

Taklak Köyü 





Deprem-Su Taşkını 

- 398 -

Yelkesen Köyü 

Subaşı Köyü 

Cevizli Köyü 




ZARA İLÇESİNDE: 


Söğütözü Köyü 

Sorhun Köyü 

Aşağı Çamurcu Köyü 

Ahmet Hacı Köyü 

Büyükkaya Köyü 

Eymir Köyü 

Aşağı Çamözü Köyü 

Demiryurt Köyü 

Yeşimli Köyü 


Heyelan 

Heyelan 

Su Baskını 

Su Baskını-Heyelan 

Heyelan 

Su Baskını 

Su Baskını 

Kaya Düşmesi 

Heyelan 

Afetlerin en büyük etkilerinden birisi de, trilyonlarca lira maddi hasarın yanı sıra 

üretici durumundaki insanların sakat kalarak tüketici durumuna düĢmeleri ve buna bağlı 

iĢsizlik sorunlarıdır. 

Yardım Tedbirleri 

Afetlere iliĢkin yardım tedbirlerini almak üzere her ne kadar Sivil Savunma, 

Bayındırlık, Kızılay gibi kurum ve kuruluĢlar yasalarla görevlendirilmiĢ olsalar da afetlerin 

çok geniĢ boyutlarda meydana gelmesinden dolayı etkin müdahale açısından tüm kurum ve 

- 399 -

kuruluĢlar ile kitle örgütlerinin daha mobil hale getirilme zarureti vardır. Sivil Savunma ve 

Bayındırlık bünyesinde kurulan acil yardım ekiplerinin dıĢında son zamanlarda tüm yurtta kriz 

merkezleri kurulmuĢtur. Yardım ekiplerinden Sivil Savunma Birimleri bölümünde detaylı 

olarak bahsedilecektir. Ġl Kriz Merkezinin muhaberesi her Ģartta görüĢme yapabilen iridyumlu 

telefon ile sağlanmaktadır. 

Ayrıca Sivas Valiliğince “Afetler ÇalıĢma Rehberi” (EK-A) ile ildeki Kullanılabilir 

Kaynaklar Rehberi (EK-B) hazırlanmıĢtır. Ġlde Kılavuz Mahallesi Doğukent Mevkii ile 

KarĢıyaka Mahallesinde çadır kent kurulabilecek alanlar tesbit edilmiĢ olup, altyapı 

çalıĢmaları devam etmektedir. Kamu kurum ve kuruluĢlarınca kıĢlık çadır temini çalıĢmaları 

devam etmektedir. Afetlere hazırlık açısından önemli köprü, yol, bina, tesis, baraj ve 

demiryollarının dayanıklılık testi, okullara ve halka bu konularda eğitim verilmesi, afet 

sırasında kullanılacak yolların belirlenmesi ve sivil trafiğin ana yollar dıĢına kaydırılması, 

sanayi tesislerinin afetten zarar görmesi durumunda alınacak tedbirlerin belirlenmesi, afet 

hallerinde meydana gelebilecek tehlikelerden korunmak ve paniğin önlenmesi ve gerektiğinde 

tahliyenin emniyetli bir Ģekilde yapılması için gerekli tedbirlerin alınması konularında Sivas 

Valiliğince çalıĢmalar baĢlatılmıĢ olup, bu çalıĢmalar devam etmektedir. Ayrıca afet 

durumunda helikopter sahası olarak kullanılabilecek yerler belirlenmiĢtir (EK- C). 

P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 

a) Sivil Savunma Servisleri 

7126 Sayılı Sivil Savunma Kanunu, Sivil Savunma Ġle Ġlgili ġahsi Mükellefiyet 

Tahliye ve SeyrekleĢtirme Planlama ve Diğer Hizmetler Tüzüğü ile Sivil Savunma Ġle Ġlgili 

TeĢkil ve Tedbirler Tüzüğü gereğince ilin nüfusu baz alınarak 9 adet sivil savunma servisi 

kurulmuĢtur. Sivil savunma servisleri ve görevli mükellef mevcutları Tablo P.3-2‟de 

verilmiĢtir. Sivil Savunma Servisleri ve servislerinin görevleri aĢağıda verilmiĢtir. 

7126 Sayılı Sivil Savunma Kanunu gereğince mükellefiyet esasına göre vatandaĢlarımızdan 

oluĢturulan Sivil Savunma Servisleri mevcuttur. Bu servisler Ģunlardır; 

1) Karargah Servisi 

2) Kurtarma Servisi 

- 400 -

3) Ġlkyardım ve Ambulans Servisi 

4) Sosyal Yardım Servisi 

5) Emniyet Trafik Servisi 

6) Ġtfaiye Servisi 

7) Hastaneler Servisi 

8) Teknik Onarım Servisi 

9) Korunma Kılavuzları Servisi‟dir. 

Tablo P.3-2: Sivil Savunma Servisleri ve görevli mükellef mevcutları (Sivil Savunma İl Müd. verileri, 2001). 

Servisin Adı 

Asil Yükümlü 

Mevcudu 

Yedek Yükümlü 

Mevcudu 

Toplam 

Karargah Servisi 42 10 52 

Kurtarma Servisi 124 30 154 

Ġlkyardım ve Ambulans Ser. 111 27 138 

Sosyal Yardım Servisi 39 10 49 

Emniyet Trafik Servisi 46 10 56 

Hastaneler Servisi 46 10 56 

Ġtfaiye Servisi 46 10 56 

Korunma Kılavuzları Ser. 179 - 179 

Teknik 

Onarım 

Servisi 

Elk Onr. Grubu 12 3 15 

Tlf Onr. Grubu 12 3 15 

Kanal Onr. Grubu 11 2 13 

Su Onr. Grubu 11 2 13 

Genel Toplam 796 

Bu servislerden karargah servisinin görevleri; doğal afetlerde, seferberlik ve savaĢ 

hallerinde hasar durumları ile ilgili gelen raporları değerlendirmek ve kuvvet sevkiyatı 

yaparak sivil savunma harekatını sevk ve idare etmektir. 

Kurtarma servisinin görevleri; enkaz altında kalan yaralıların kurtarılması, hasarlı 

binaların geçici desteklenmesi ve ölülerin kimlik tesbitine yardım etmektir. 

Ġlkyardım ve ambulans servisinin görevleri; yaralılara ilkyardım yapmak, durumu acil 

olanları tesbit ederek öncelik sırasına göre hastaneye sevk edilmesini sağlamaktır. 

- 401 -

Sosyal yardım servisinin görevleri; evsiz kalanların barındırılması, acil iaĢe, 

giyindirme ve parçalanmıĢ ailelerin birleĢtirilmesi ile ölülerin kimlik tespitlerinin yapılarak 

Ģahsi eĢyalarının yakınlarına teslim edilmesidir. 

Emniyet trafik servisinin görevleri; trafiğe kapanan yolların yeniden ulaĢıma açılması, 

hasar bölgesindeki yağma ve talan olaylarının önlenmesidir. 

Ġtfaiye servisinin görevi; çıkan yangınların kontrol altına alınmasıdır. 

Hastaneler servisinin görevi; mevcut hastanelere ek olarak hasar bölgesine en yakın ve 

en uygun yerlere seyyar hastaneler kurarak yaralıların tedavisini yapmak ve ölülerin defin 

iĢlemlerini yürütmektir. 

Teknik onarım servisinin görevleri; önemli tesislerin zarar görmesi durumunda bu 

tesislerin tekrar onarılarak faaliyete geçirilmesidir. Bu servis elektrik onarım grubu, telefon 

onarım grubu, su onarım grubu ve kanalizasyon onarım grubu olmak üzere 4 gruba ayrılır. 

Korunma kılavuzları servisinin görevleri; sorumluluk bölgelerindeki hasar durumlarını 

kılavuzluk kademeleri vasıtasıyla (kılavuzlar baĢ kılavuzluğa, baĢ kılavuzlar Ģef kılavuzluğa 

ve Ģef kılavuzlar da karargah servisi idare merkezine) bildirmektir. 

Ġlde sivil savunma mükelleflerinden oluĢturulan servislerde toplam 794 adet mükellef 

görevli olup; 

SĠVĠL SAVUNMA SERVĠSLERĠ VE KORUNMA KILAVUZLUKLARI: 489 

SĠVĠL SAVUNMAYA YARDIMCI DĠĞER SERVĠSLER: 264 

HALK EĞĠTĠMĠ: 168 

20-24 Ekim 1999 tarihlerinde eğitim verilmiĢtir. 

- 402 -

) Ġl Acil Kurtarma ve Yardım Ekipleri 

Afetlere ĠliĢkin Acil Yardım TeĢkilatı ve Planlama Esaslarına Dair Yönetmelik 

esaslarına göre kamu kurum ve kuruluĢlarının kadrolu personelinden 8 servis kurulur. Ġl acil 

kurtarma ve yardım ekiplerinde 10 kurtarma ekibi, 4 ilkyardım ve sağlık hizmetleri ekibi, 1 

sosyal yardım ekibi, 2 yangın söndürme ekibi, 1 ön hasar tesbit ekibi, 1 elektrik tesisleri 

onarım ekibi, 1 haberleĢme ekibi, 1 su onarım ekibi ve 1 kanalizasyon ekibi olmak üzere 

toplam 22 ekip mevcuttur. 

Sivil Savunma Ġl Müdürlüğü bünyesinde oluĢturulan ekiplerin yanı sıra, Ġl Afet Planına 

göre Bayındırlık ve Ġskan Müdürlüğü bünyesinde kamu kurum ve kuruluĢlarının kadrolu 

personelinden oluĢturulan “Ġl Afet Acil Yardım Hizmet Grupları” mevcuttur. Bu hizmet 

grupları; 

1) Ġlkyardım ve Sağlık Hizmetleri Grubu 

2) HaberleĢme Hizmetleri Grubu 

3) Ön Hasar Tesbit ve Geçici Ġskan Hizmetleri Grubu 

4) Satın Alma Kiralama El Koyma ve Dağıtım Hizmetleri Grubu 

5) Güvenlik Hizmetleri Grubu 

6) Kurtarma ve Yıkıntıları Kaldırma Hizmetleri Grubu 

7) UlaĢım Hizmetleri Grubu 

8) Tarım Hizmetleri Grubu 

9) Su ve Kanalizasyon Hizmetleri Grubu 

10) Ölüleri Tespit ve Gömme Hizmetleri Grubu 

11) Elektrik Hizmetleri Grubudur. 

Bu hizmet gruplarında toplam 681 personel görevlidir. 

- 403 -

P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 

95/7477 Sayılı Kamu Binalarının Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik 

gereğince kamu kurum ve kuruluĢları ile önemli fabrika ve tesislerde yangınlara karĢı 

mücadele için Ģu ekipler kurulur. 

1-SÖNDÜRME EKĠBĠ: Görevi; binada çıkabilecek yangınları baĢlangıç aĢamasında 

söndürmek,yangının büyümesini önlemektir. 

2-KURTARMA EKĠBĠ : Görevi; önce mahsur kalan canlılardan baĢlamak üzere daha 

sonra öncelik sırasına göre evrak,araç ve gereçleri tahliye etmektir. 

3-KORUMA EKĠBĠ: Görevi; bina dıĢına çıkarılan evrak ve eĢyaları koruma altına 

almaktır. 

4-ĠLKYARDIM EKĠBĠ: Görevi; yangın nedeniyle yaralananlara ilk müdahalede 

bulunmak ve durumu acil olanları hastaneye sevk etmektir. 

Kamu Binalarının Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik gereğince binalarda 

bulundurulması zorunlu yangın malzemeleri de standarda bağlanmıĢtır. Yangın önleme 

tedbirleri olarak; Ģehir içerisinde her semtte yeterince boĢ alanlar bırakılarak yangının kolay 

sıçramasını önlemek hedeflenmiĢtir. Ayrıca bitiĢik nizam yapılan binalarda çatıların aynı 

seviyede değil, her bloğun çatısının farklı yükseklikte yapılması da yangının kolay sıçramasını 

önlemektedir. 

Ġlde mevcut itfaiye teĢkilatı; Ġtfaiye TeĢkillerinin KuruluĢ, Görev, Eğitim ve Denetim 

Esaslarına Dair Yönetmelik esaslarına göre Mülki Ġdare Amiri adına Ġl Sivil Savunma 

Müdürlüğünce yılda bir kez denetlenmektedir. 

P.3.3. Ġlkyardım Servisleri 

Sivil savunma servisleri ve görevleri, daha önce ayrıntılı olarak açıklanmıĢtır. Sivil 

savunma teĢkilleri bünyesinde; sivil savunma servislerinde 1 ilkyardım ve ambulans servisi, 

acil kurtarma ve yardım ekiplerinde 3 ilkyardım ve sağlık hizmetleri ve her kurumun yangın 

ekiplerinde de 1 ilkyardım ekibi mevcuttur. 

P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden Ġskanı 

a) Afetzedelerin Yeniden Ġskanı 

Afete maruz kalındığında kullanılmak üzere Sivas Valiliği Kriz Merkezince “Afetler 

- 404 -

ÇalıĢma Rehberi” hazırlanmıĢtır. Bu rehberde afete maruz kalanların yerleĢtirilebileceği 

oteller, pansiyonlar ve misafirhaneler belirtilmiĢtir. Ayrıca Sivas Valiliğince Doğukent ve 

KarĢıyaka mevkiinde 2 adet çadırkent alanı tesbit edilmiĢ olup, bunların altyapı çalıĢmaları 

devam etmektedir. ĠçiĢleri Bakanlığı‟nın 17 No.lu Genelge emirleri doğrultusunda ildeki kamu 

kurum ve kuruluĢları ile özel bankalara toplam 2.620 adet kıĢlık çadır yaptırma talimatı 

verilmiĢtir. Ayrıca bir afet durumunda ildeki mevcut kullanılabilir kaynaklar; kurtarma 

potansiyeli, sosyal yardım potansiyeli, sağlık potansiyeli ve itfaiye potansiyeli Ġl Sivil 

Savunma Müdürlüğünce tesbit edilerek bilgi kılavuzu haline getirilmiĢtir. Bu bilgiler EK-B 

dedir. 

b) Mültecilerin Yeniden Ġskanı 

Mültecilerin iskanı ve diğer hizmetler, Ġl Emniyet Müdürlüğünce hazırlanan “Mülteci 

ve Sığınanların Nakil, Kontrol ve Barındırma Planı”na göre yerine getirilecektir. 

P.3.5. Tehlikeli ve Zehirli Maddelerin Sınırlar Arası TaĢınımı Ġçin Alınan Tedbirler 

Bu konu ile ilgili olarak 85/9727 Sayılı Radyasyon Güvenliği Tüzüğü ve Tehlikeli 

EĢyanın Ticaret Gemileriyle TaĢınması Hakkında Tüzük mevcuttur. 

Radyasyon güvenliği ile ilgili hizmetler, Radyasyon Güvenliği Daire BaĢkanlığı‟nca 

yürütülmektedir. Radyoaktif kaynakların ülkeye giriĢ, çıkıĢ, transit geçiĢ ve taĢınmalarına izin 

vermek Radyasyon Güvenliği Daire BaĢkanlığı‟nın görevidir. 

Radyoaktif kaynakları bulunduran, kullanan, imal, ithal ve ihraç eden, alan, satan, 

taĢıyan ve depolayan resmi, gerçek kiĢilere, özel kurum ve kuruluĢlara lisans verilir. 

Bu kaynakları sınırlar arası taĢıyacak kiĢilerin lisansı olsa da, ayrıca izin alınması 

gerekir. Bunun için Radyasyon Güvenliği Daire BaĢkanlığı‟nın yazılı izni gereklidir. 

Radyasyonu taĢıyacak olanlar, bunlara iliĢkin proforma faturaları ekledikleri bir dilekçeyle bu 

kuruma baĢvurmak zorundadırlar. GiriĢ-çıkıĢ izni Radyasyon Güvenliği Daire BaĢkanlığı‟nca 

yapılacak inceleme sonucu verilir. Bu kaynakları transit geçirmek isteyenler, kuruma 

bildirmekle yükümlüdür. Kurumca inceleme ya taĢımanın baĢlayacağı yerde, ya da giriĢ 

gümrüğünde yapılır. Bu durumda taĢıma, kurum uzmanlarınca belirlenecek yol güzergahları 

kullanılarak yapılır. 

- 405 -

Diğer zehirli maddelerin taĢınmasında uyulacak esaslar, ambalajlama Ģekli ve diğer 

hususlar, Tehlikeli EĢyanın Ticaret Gemileriyle TaĢınması Hakkında Tüzükte etraflıca 

anlatılmıĢtır. 

P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 



Avcı, N., Kılıçdağı R., Ayaz. M.E., Cadoğlu, Ġ.F., Kesgin, Ö., Koçak, A., Keçer, M., 

Polat, N. ve NiĢan, E., 1997, Sivas Kentinin Çevre Jeolojisi ve Doğal Kaynakları, MTA Genel 

Müdürlüğü Orta Anadolu I. Bölge Müdürlüğü Jeoloji Dairesi BaĢkanlığı,169 s. 

Deprem AraĢtırma Dairesi, 1996, TC Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığı, Türkiye Deprem 

Bölgeleri Haritası, Ankara. 

DSĠ, 2001, DSĠ 19. Bölge Müdürlüğü envanter verileri, Sivas. 

Gençoğlu, S., Ġnan, E. ve Güler, H.,1990, Türkiye'nin Deprem Tehlikesi, TMMOB 

Jeofizik Mühendisleri Odası, 701 s. 

MTA, 2001, MTA Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlüğü envanter verileri, Sivas. 

Sivas Sivil Savunma Ġl Müdürlüğü, 2001, Sivas Sivil Savunma Ġl Müdürlüğü verileri. 

Sivas Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü, 2001, Sivas Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü 




ġaroğlu, F., Emre, Ö., KuĢçu, Ġ., Boray, A., Barka, A., Özer, S., ġirin, S., 1992, Türkiye 

Diri Fay Haritası, MTA Genel Müdürlüğü, Ankara. 

TCK, 2000, Karayolları 16. Bölge Müdürlüğü envanter verileri, Sivas. 

- 406 -

R. SAĞLIK VE ÇEVRE 

R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 

R.1.1. Sağlık Kurumları Dağılımı 

Ġlde tedavi edici ve koruyucu sağlık hizmetlerini yürüten sağlık kurumları; merkezle 

birlikte 13 tane Devlet Hastanesi bulunmakta olup bunlardan Doğumevi ve Çocuk 

Hastahanesi, Göğüs Hastalıkları Hastahanesi ve Numune Hastahanesi Sultan 1.Ġzzettin 

Keykavus Devlet Hastahanesi adı altında birleĢtirilmiĢtir. ÇalıĢma ve Sosyal Güvenlik 

Bakanlığı‟na bağlı bir SSK Hastanesi, Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi ve 

Askeri Hastane olmak üzere il ve ilçeler bazında 16 adet yataklı tedavi kurumu mevcuttur. 

Yine Ġl Merkezi, ilçe ve köylerde olmak üzere toplam 91 Sağlık Ocağı bulunmaktadır (Tablo 

R.1.1-1). 

Sağlık Bakanlığı‟na bağlı sağlık kurumlarında 102 uzman doktor, 189 pratisyen hekim, 

422 hemĢire, 355 ebe, 214 sağlık memuru çalıĢmaktadır. 

Ġl merkezinde 1, ilçe merkezinde 2 olmak üzere 3 adet Verem SavaĢ Dispanseri 

mevcuttur. Yine Ġl merkezinde, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi ile Halk 

Sağlığı Laboratuvarı sağlık hizmetlerini yürüten merkezler bulunmaktadır. 

Ġlde 112 Hızır Acil Yardım ve Kurtarma Ġstasyonu faaliyette olup; trafik kazası, doğal 

afetler dıĢında da halkımızın diğer sağlık ihtiyaçlarını karĢılamaktadır. 

Sağlık Bakanlığı‟nın sağlık personeli ihtiyacını karĢılamak üzere Ġl Merkezi, ġarkıĢla 

ve SuĢehri ilçelerinde birer tane Sağlık Meslek Lisesi mevcuttur. 

Resmi kurumların dıĢında, 8 adet özel poliklinik ve tıp merkezi de faaliyet 

göstermektedir. 


Tablo R.1.1-1: Sivas İlinde 2004 yılı itibariyle; sağlık ocakları ve sağlık evlerinin ilçelere göre dağılımı ve bina durumları (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

Sağlık Ocakları Sağlık Evleri Köy Sağlık Evleri Bina Durumu 

ĠLÇE 

Binalı 

Binasız 

Geçici 

Binada 

Kira 

Toplam 

Sağlık 

Ocağı 

Ebeliği 

Mahalle 

Sağlık Evi 

Ebeliği 

Binalı Binasız Kira 

Geçici 

Binada 

Toplam 

Sivas 

Merkez 

Mrk. İlçe 

Köyleri 

8 12 20 20 107 10 7 144 

9 9 9 1 18 9 37 

Akıncılar 1 1 1 1 4 1 7 

Altınyayla 2 2 2 1 7 1 11 

Divriği 2 2 2 9 3 18 32 

Doğanşar 1 1 1 2 2 5 

Gemerek 8 8 8 6 11 5 30 

Gölova 1 1 1 3 4 8 

Gürün 4 1 5 5 5 8 6 24 

Hafik 4 4 4 2 8 7 21 

- 408 -

İmranli 2 2 2 2 7 9 20 

Kangal 5 1 6 6 6 15 11 38 

Koyulhisar 3 1 4 4 1 11 4 20 

Suşehri 3 3 3 6 7 8 24 

Şarkişla 7 1 8 8 8 9 8 33 

Ulaş 3 3 3 1 5 7 16 

Yıldızelı 9 9 9 2 29 18 58 

Zara 4 4 4 7 9 15 35 

Toplam 76 2 14 92 92 165 166 140 563 

- 409 -

YILLAR 

Binalı 

PLANLANAN SAĞLIK EVİ 

PLANLANAN SAĞLIK OCAĞI 

Sağlık 

Ocağı 

Mahalle 

Sağlık 

KÖY SAĞLIK EVLERİ 

Geçici 

Ebeliği Evi 

Binasız 

Kira Toplam Binalı Binasız Toplam 

Bina 

2001 76 2 4 2 84 84 165 166 141 556 

2002 74 2 4 4 84 84 165 167 140 556 

2003 75 0 4 8 87 87 165 167 140 559 

2004 78 1 2 12 93 93 - 166 - 259 

NOT : 

YILLARA GÖRE PLANLANAN SAĞLIK OCAĞI VE SAĞLIK EVĠ 

 

 

 

 

 

 

UlaĢ Ġlçesi Baharözü Sağlık Evi Sağlık Ocağına dönüĢtürülmüĢtür. 

ġarkıĢla Ġlçesi 2 Nolu Mustafa ÖZBUDAK Sağlık Ocağı AçılmıĢtır. 

Merkezde Fatih, Demircilerardı, M.Akif Ersoy Sağlık Ocakları 2004 yılında kiralık 

binalarda hizmete açılmıĢtır. 

2004 Yılında planlanan Tuzlugöl Sağlık Ocağı Uygun bina bulunamadığı için henüz 

hizmete açılamamıĢtır. 

Sağlık Bakanlığının 19.10.2004 Tarih ve 016043 Sayılı Genelgeleri gereği binasız köy 

sağlık evleri ve mahalle sağlık evleri kaldırılarak Ocak ebeliklerine bağlanmıĢ olup 

sadece binalı sağlık evleri ile ocak ebelikleri sağlık evi kapsamında değerlendirilmiĢtir. 

Merkez 8 Nolu Çayyurt Sağlık Ocağı kendi binasına taĢınarak Çayyurt Muhittin 

ALTINOK Sağlık Ocağı adını almıĢtır. 

- 410 -

R.1.2. BulaĢıcı Hastalıklar 

R.1.2.1. Ġçme, Kullanma ve Sulama Suları 

Ġl Sağlık Müdürlüğü bünyesinde yer alan BulaĢıcı Hastalıklar ġube Müdürlüğü; 

bulaĢıcı hastalıkların tüm istatistik ve dokümantasyonu yanında aĢılama çalıĢmalarının 

yapılmasını ve takibini yapmakta olup; Sağlık Bakanlığı‟ndan soğuk zincir yolu ile gelen 

aĢıların depolanmasını ve dağıtımını yapmaktadır. 

Bildirimi zorunlu olan hastalıkların takibini yapmaktadır. Bu hastalıkların 

yaygınlaĢmaması için il düzeyinde çalıĢmalar yapmaktadır. Bu Ģubenin tıbbi malzeme, araçgereç 

yönünden herhangi bir sorunu yoktur. 

Bildirimi zorunlu hastalıklar 2004 yılında aylara göre Tablo R.1.2.1-1‟de, yıllara göre 

ise Tablo R.1.2.1-2‟de verilmiĢtir. 

Yıllara göre; serum hepatit (B), tüberküloz (verem) ve brusella hastalıklarında son 

yıllarda artıĢ olduğu görülmektedir. Nedeni ise tüberküloz yönünden ilde sosyo-ekonomik 

düzeyin düĢük olması, yeterli ve dengeli beslenmenin olmaması, çevre Ģartlarının gittikçe 

kirlenmesi; hepatit (B) için, virüslerin çevre Ģartlarına dayanıklı olması, insanların gerekli 

önlemleri almaması; brusellada ise yörede hayvancılığın yaygın olması ve yeterli bakımın 

yapılmaması olarak açıklanabilir. Her üç hastalığın da ortak özelliği, insanlarda hücre içi 

enfeksiyonu yapması, tedavilerinin zor ve uzun zaman alması, kronikleĢme oranının yüksek 

olması ve insanların ekonomik düzeyinin düĢük olması bu hastalıkların artıĢ sebebi olarak 

açıklanabilir. 

2004 yılı aylarına göre tabloda; kızamık ve enfluenza (grip) ve bulaĢıcı sarılık (hepatit 

A) kıĢ aylarında artıĢ göstermektedir. Bunun nedeni; güneĢ ıĢınlarının yeterli olmaması, kapalı 

ve kalabalık mekanlarda insanların bir arada çok bulunmaları ve vücut direncinin çok düĢmesi 

olarak açıklanabilir. 

ġehir Ģebeke suyunun bakteriyolojik ve kimyasal tahlilleri, her gün, Belediye‟ye ait 

Çevre-Gıda ve Tıbbi Tahlil Laboratuarı‟nda yapılmaktadır. Bunun yanında her gün birkaç kez 

Ģehir Ģebeke suyunun klor ölçümü yapılarak klorun normal seviyede tutulması sağlanmaktadır. 

- 411 -

Tablo R.1.2.1-1: Bildirimi zorunlu hastalıkların 2004 yılı itibariyle aylara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

A Y L A R 

HASTALIKLAR 

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temz Ağust Eylül Ekim Kasım Aralık TOPLAM 

Boğmaca V 2 2 

Ö 

Kızamık V 1 5 5 9 25 15 5 1 1 2 2 2 73 

Ö 

Tifo V 2 2 

Ö 

Dizanteri V 3 2 8 6 12 12 16 42 16 26 16 12 171 

Ö 

Bulaşıcı Sarılık V 4 6 4 3 2 1 1 4 11 8 44 

Hepatit A 

Ö 

Serum Hepatit V 1 1 6 7 4 3 9 4 9 4 6 2 56 

Hepatit B 

Ö 

Kuduz Şüpheli V 63 50 67 88 77 91 116 149 83 65 48 78 975 

Isırık 

Ö 

- 412 -

Menenjit V 1 1 1 2 5 

Ö 

Kızıl V 2 5 5 12 11 10 3 2 2 9 5 7 73 

Ö 

Streptekok 

Anjini 

V 

Ö 

Tüberküloz V 15 22 21 24 31 19 15 14 10 13 8 18 210 

Ö 1 1 1 1 1 1 6 

Brusella V 11 9 27 17 42 34 58 23 26 30 27 24 328 

Ö 

Şarbon V 1 4 6 2 13 

Ö 

AIDS V 1 1 2 

Ö 

- 413 -

Tablo R.1.2.1-2: Bildirimi zorunlu hastalıkların yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

Y I L L A R 

HASTALIKLAR 

1999 2000 2001 2002 2003 2004 

Boğmaca V 2 

Ö 

Difteri 

V 

Ö 

Tetanoz 

V 

Ö 

Nenonatal V 1 2 1 

Tetanoz Ö 1 2 1 

Kızamık V 111 39 91 23 16 73 

Ö 1 

Poliomiyelit 

V 

Ö 

Tifo V 15 2 

Ö 

Paratifo 

V 

Ö 

Dizanteri V 15 2 4 12 24 171 

Ö 

Bulaşıcı Sarılık V 204 89 85 26 32 44 

Hepatit A 

Ö 

Serum Hepatit B V 71 70 19 18 49 56 

Ö 1 1 

- 414 -

Kuduz Şüpheli V 623 916 913 956 916 975 

Isırık 

Ö 

Menenjit V 3 2 1 3 3 5 

Ö 1 1 

Kızıl V 44 61 85 81 73 

Ö 

Streptekok V 559 506 134 16 

Anjini 

Ö 

Tüberküloz V 181 170 146 194 198 210 

Ö 7 6 2 6 1 6 

Sıtma V 4 2 1 

Ö 

Brusella V 66 251 316 211 225 320 

Ö 

Şarbon V 4 2 2 5 6 13 

Ö 

Lepra V 2 

Ö 

Enfluenza V 877 1529 1205 623 

(Grip) 

Ö 

Sifiliz V 2 3 1 

Ö 

Aids V 2 3 2 

Ö 

- 415 -

Ayrıca, haftada iki gün 10 değiĢik noktadan alınan su numunelerinin bakteriyolojik ve 

kimyasal tahlilleri yapılmaktadır. Su numuneleri evlerden alınmayıp, umuma açık cami, okul 

ve resmi daire gibi yerlerden sağlanmaktadır. Bunlarla ilgili tahlil sonuçları Ġl Sağlık 

Müdürlüğü‟ne bildirilmektedir. 

Tablo R.1.2.1-3‟te içme ve kullanma sularının kimyasal ve bakteriyolojik analiz 

sonuçları verilmiĢtir. 

Tablo R.1.2.1-3: İçme ve kullanma sularının kimyasal ve bakteriyolojik analizleri (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2007). 

Yılı 

Toplam 

Analiz 

Sayısı 

Kimyasal Analizler 

Sağlığa 

Uygun 

Sağlığa 

Uygun 

Değil 

Sağlığa 

Uygun 

% 

Toplam 

Analiz 

Sayısı 

Bakteriyolojik Analizler 

Sağlığa 

Uygun 

Sağlığa 

Uygun 

Değil 

Sağlığa 

Uygun 

% 

B+K 

Numune 

Sayısı 

1999 316 255 61 81 2801 2248 553 80 3117 

2000 196 172 23 88 2039 1789 250 88 2235 

2001 271 219 52 88 2215 1870 345 88 2486 

2002 256 216 40 84 1919 1440 479 75 2175 

2003 323 273 50 84 2351 1797 554 76 2674 

2004 405 223 61 55 2328 1952 376 84 2733 

2005 793 697 96 88 3225 2795 430 87 4018 

2006 2621 2594 27 99 5101 4259 668 83 7722 


2431 2367 64 97 8592 6086 2524 71 

1102 

3 

- 416 -

İçme ve Kullanma Sularında Klor Kontrol Çalışmaları (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2007) 

YILLAR 

KONTROL 

SAYISI 

YETERLİ 

YETERSİZ 

1997 18749 2767 15982 

1998 14290 3308 10982 

1999 10401 2839 7562 

2001 8390 2914 5476 

2002 5633 1032 4601 

2003 5166 1891 3275 

2004 6507 1500 5007 

2005 4968 1676 3292 

2006 6923 2190 4733 

2007 13250 8754 4496 

R.1.2.2. Denizler 

Sivas Ġli, konumu gereği bu tür çalıĢmaların dıĢındadır. 

R.1.2.3. Zoonnoz Hastalıklar 

Ġlde hayvanlardan insanlara geçen hastalıkların 2004 yılı sayısal durumu Ģöyledir. 

Brusella : 225 

ġarbon : 6 

- 417 -

R.1.3. Gıda Hijyeni 

Ġlimizde serbest ticaretle uğraĢan gıda maddesi imal eden ve satan iĢyerleri, bu gibi 

yerlerde çalıĢanların portör kontrolleri ile gıda maddelerinin kontrollerinin takibi Sağlık 

Müdürlüğü Gıda ve Çevre Kontrol ġube Müdürlüğü elemanları ve Sağlık Ocaklarınca 

yapılmaktadır. 

Kontrollerde, sağlık personeli, vatandaĢ veya üretici tarafından getirilen gıda ve su 

numuneleri Ġl Halk Sağlığı Laboratuvarında analiz edilerek sonuçları, Gıda Maddeleri 

Tüzüğüne göre değerlendirilmekte ve raporlar bu doğrultuda tanzim edilmektedir. 

Gıda kontrol ve çevre sağlığı çalıĢmalarının yıllara göre dağılımı Tablo R.1.3-1‟de, 

bakteriyolojik ve kimyasal analiz çalıĢmaları ise Tablo R.1.3-2‟de verilmiĢtir. 

Tablo R.1.3-1: Bakteriyolojik ve kimyasal analiz çalışmaları (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

Bakteriyolojik ve Kimyasal Analiz 

Yıllar 

Muayene 

Sayısı 

Numune 

Sayısı 

Uygun 

Uygun 

Değil 

Sağ.Uygun 

(%) 

1999 16442 1428 1406 22 98 

2000 16123 1419 1390 29 98 

2001 16507 1371 1297 74 94 

2002 16892 1066 992 74 93 

2003 17500 1399 1275 124 91 

2004 15681 682 676 6 99 

- 418 -

Sayısı 

Numune Sayısı 

Uygun Değil 

Sayısı 

Edilen 

Değil 

Sayısı 


Uygun Değil 

Klor 


Uygun Değil 

Muayene Sayısı 

Uygun Değil 

Edilen 

Toplam 

Kontrol Edilen 

Uygun Değil 

Toplam 


Uygun Değil 

Toplam 


Uygun Değil 

Sayısı 


Uygun Değil 

Yıllar 

Muayene 

Bak.Kim.Tahlil 

Kontro 

Uygun 

Bakteriyolojik 

Kimyasal 

Fiziksel 

Islah 

I. SINIF 

II. SINIF 

III. SINIF 

Tablo R.1.3-2: Gıda kontrol ve çevre sağlığı çalışmalarının yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

Gıda Maddeleri 

Kontrolü 

Gıda İmal 

Yerleri 

Sular Gayri Sıhhi Kurumlar Gıda Satış 

Yerleri 

1999 

16442 1428 22 196 1381 38 2793 2608 221 668 349 33 4034 148 19 39 114 1 1170 2774 7 859 1720 18 2757 10731 304 

2000 

16123 1419 29 214 1097 40 2250 2039 250 487 196 23 7040 176 5 38 47 - 1201 1788 12 885 897 24 2621 10559 311 

2001 16507 1371 74 217 1083 60 2699 2215 345 397 271 52 5933 144 10 39 65 3 2414 2414 25 884 1370 71 2604 11381 319 

2002 16892 1066 74 210 868 95 2684 1919 479 304 256 40 4432 174 ---- 39 47 --- 1180 1934 16 906 1075 52 2624 9611 221 

2003 17500 1399 124 221 802 58 5421 2351 554 287 323 50 3655 204 …. 39 43 5 1162 1834 7 897 1130 55 2980 13383 632 

2004 15681 682 6 174 668 31 5213 2062 368 340 347 52 2804 155 --- 39 24 1 1103 1056 35 954 760 32 2649 557 17 

- 419 -

R.1.4. AĢılama ÇalıĢmaları 

Ġlde aĢı çalıĢmaları Sağlık Müdürlüğü bünyesinde yer alan BulaĢıcı Hastalıklar ġube 

Müdürlüğü‟nün; sağlık ocakları ve sağlık evlerinin koordineli çalıĢmaları neticesinde 

yapılmaktadır. Sağlık ocakları ve sağlık evlerinde görevli hemĢire, ebe ve sağlık memuru aĢı 

çalıĢmalarında aktif olarak görev almaktadır. 

Rutin aĢı çalıĢmaları vatandaĢın sağlık kurumlarına gelmesi ile yapılmaktadır. Ulusal 

aĢı günlerinde ise sağlık ekipleri yöre halkının evine kadar giderek ya da insanlarımızın 

merkezi yerlerde kurulan aĢılama istasyonlarına gelmesi ile aĢılamalar yapılır. 

AĢılamada amaç, olası bir bulaĢıcı hastalığı önlemektir. Her doğan çocuk için 

uygulanan aĢı takvimi ve hamile annelere yapılan aĢılar yetiĢecek nesillere sağlıklı, dinç 

yaĢam ve hayat sürelerinin iyileĢtirilmesi içindir. 

Sağlık ocakları sayısal olarak aĢılamada yetersizdir. Ancak sağlık personelinin özverili 

çalıĢması ile ilimizde yapılan aĢılamalar istatistiki yönden üst (% 95) düzeydedir. AĢı 

çalıĢmalarıyla ilgili çeĢitli karakteristikler Tablo R.1.4-1, R.1.4-2, R.1.4-3, R.1.4-4, R.1.4-5, 

R.1.4-6, R.1.4-7, R.1.4-8 ve R.1.4-9‟da verilmiĢtir. 

Tablo R.1.4-1: Aşılanacak hedef nüfusun yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

AŞILANACAK HEDEF NÜFUS 

Yıllar 

Nüfus 

0-11 Ay Bebek 

Nüfusu 

K.D.H 

%0 

Bakanlık Hedefi Yıllık 

Beklenen Bebek Sayısı 

2000 618536 11583 18,72 12272 

2001 620977 11206 18,05 14637 

2002 622211 10737 17,25 14637 

2003 617030 10147 16,44 14637 

2004 617327 9880 16 13980 

- 420 -

Tablo R.1.4-2: D.B.T. aşı çalışmalarının yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

D.B.T. AŞISI 

Yıllar 

I. Aşı II. Aşı III. Aşı 

0-11 12-59 % 0-11 12-59 % 0-11 12-59 % 

Rapel 

2000 12162 27 99 12186 54 99 12179 109 99 10226 

2001 12561 25 86 12745 44 87 12489 44 85 11486 

2002 11243 9 77 11526 11 79 11440 20 78 11288 

2003 10444 7 71 10249 7 70 10022 26 68 10009 

2004 10921 28 78 11119 58 80 11351 74 81 9645 

Tablo R.1.4-3: Polio aşı çalışmalarının yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

POLİO AŞISI 

Yıllar 

I. Aşı II. Aşı III. Aşı 1. 2. 

0-11 12-59 % 0-11 12-59 % 0-11 12-59 % Rapel Rappel 

2000 12162 27 99 12186 54 99 12179 109 99 10226 8721 

2001 12561 25 86 12745 44 87 12489 44 85 11486 4410 

2002 11243 9 77 11526 11 79 11440 20 78 11288 19959 

2003 10444 7 71 10249 7 70 10022 26 68 10009 14146 

2004 10921 28 78 11119 58 80 11351 74 81 9645 9559 

- 421 -

Tablo R.1.4-4: Kızamık ve B.C.G. aşı çalışmalarının yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

KIZAMIK AŞISI 

B.C.G. AŞISI 

Yıllar 0-11 12-59 % 5yaş + 0-11 12-59 5 yaş + 

2000 11754 232 96 12229 

Yıllar 

Ġlk 

R % İlk R İlk R 

2001 12278 169 84 8966 2000 11507 - 94 233 - 347 14209 

2002 12059 229 82 14177 2001 11040 - 75 122 - 118 11147 

2003 10468 77 72 99484 2002 9836 - 67 59 - 47 1635 

2004 10625 230 76 255 2003 10025 - 68 76 - 206 17244 

2004 9231 - 66 250 - 80 5533 

Tablo R.1.4-5: Gebe tetanos aşı çalışmalarının yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004) 

Gebe Tetanos Aşısı 

Yıllar I. Aşı % 2+3+4+5 % 

2000 6715 55 5979 49 

2001 7196 49 7018 48 

2002 6665 46 6980 48 

2003 6194 42 6682 46 

2004 5547 40 6925 50 

- 422 -

Tablo R.1.4-6: Rapel, D.B.T. ve Polio aşılarının yıllara göre değerlendirilmesi (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

Yıllara göre 1-4 yaş Rapel ve 0 yaş D.B.T. III, Polio III Aşıların Doz Sayılarına Göre 

Değerlendirilmesi 

Yıllar 0 yaş D.B.T.-Polio III D.B.T. -Polio I Rapel 

2000 12179 10226 

2001 12489 11486 

2002 11440 11288 

2003 10022 10009 

2004 11351 9645 

Tablo R.1.4-7: Yıllara göre aşıya devamsızlık oranları (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

AŞIYA DEVAMSIZLIK ORANLARI 

Yıllar 

DBT-POL I 

DBT-POL II 

DBT-POL I 

DBT-POL III 

DBT-POL I 

KIZAMIK 

DBT-POL I 

BCG 

HEPATİT B I 

HEPATİT B II 

HEPATİT B I 

HEPATİT B II 

2000 -0,2 -0,1 3,4 5,4 -3 0,4 

2001 -1 0,6 2,3 12,1 0,4 4,1 

2002 -2,5 -1,8 -7,3 12,5 0,3 2,3 

2003 1,9 4,0 -0,2 4,0 3,3 7,6 

2004 -2 -4 3 15,4 -2 6 

- 423 -

HEPATİT B aşı çalışmalarının yıllara göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri 2004). 

Yıllar 

HEPATĠT B AġISI 

I Aşı II AŞI III AŞI 

0-11 I2-59 % O-11 I2-59 % 0-11 I2-59 % 

2000 11953 17 97 11910 47 97 10967 109 89 

2001 12478 23 85 12428 29 85 11971 144 82 

2002 11468 12 78 11439 11 78 11206 115 77 

2003 11204 32 77 10835 18 74 10351 62 71 

2004 12835 54 62 13128 155 94 12119 252 87 

Tablo R.1.4-8: Yıllara göre aşı ile korunulabilir hastalık morbiditeleri (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

Okul Aşılamaları 

Yıllar T. D. Tetanoz 

2000 24405 8986 

2001 20064 8191 

2002 25346 8232 

2003 29135 1798 

2004 22321 - 

- 424 -

Tablo R.1.4-9: Yıllara göre aşı ile korunulabilir hastalık morbiditeleri (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

Yıllara Göre Aşı ile Korunulabilir Hastalık Morbiditeleri 

Yıllar 

Boğmaca Difteri Tetanoz Polio Kızamık 

Neonetal 

Tet. 

T.B.C. 

Hepatit 

B 

V Ö V Ö V Ö V Ö V Ö V Ö V Ö V Ö 

2000 - - - - - - - - - - 39 - 170 6 70 

2001 - - - - - - - - 2 2 91 - 146 2 19 1 

2002 - - - - - - - - 1 1 23 - 194 6 18 - 

2003 - - - - - - - - - - 16 - 198 1 49 - 

2004 2 - - - - - - - - - 73 - 210 6 56 - 

R.1.5. Bebek Ölümleri 

Ölü doğum hızı; bazı ilçelerde düĢük olmasına karĢı, DoğanĢar, Gürün, Ġmranlı, Zara, 

Altınyayla ve Koyulhisar ilçelerinde yüksek olduğu görülmektedir. Ölü doğum hızı toplumun 

genel sağlık düzeyinin en iyi ölçütüdür. Toplum sağlığını etkileyen tüm etmenler intrauterin 

ortamdaki fötüsü olumsuz etkilemekte ve bu hız yükselmektedir. Perinatal bebek ölüm hızı 

toplumda ana sağlığı düzeyini, doğum öncesi bakımın yeterli ve doğumların sağlıklı 

koĢullarda olup olmadığını gösteren önemli bir ölçüttür. 

Doğum öncesi dönemdeki riskli durumlar bebeğin sağlığını hem intrauterin dönemde, 

hem de hayatın ilk günlerinde olumsuz yönde etkiler. 

Bazı ilçelerde bebek ölüm hızları yüksektir (Tablo R.1.5-1). 

Neonatal bebek ölüm hızı; yeni doğan ölüm hızıdır. Bir yılda canlı doğanla ilk 30 gün 

içinde ölen bebeklerin o yıl içinde toplam canlı doğum sayısına oranıdır. Neonatal bebek ölüm 

hızı, ana sağlığı düzeyi hakkında fikir veren ölçütlerdendir. Bir bölge veya ülkede gebelik 

hijyeninin durumunu, gebelik ve doğum hizmetlerinin yeterli olup olmadığı gösterir. 

Postneonatal bebek ölümü hızı; bir yılda canlı doğarak 30 gün ile 365 gün içinde ölen 

bebek sayısıdır. Tablo R.1.5-1‟de postneonatal bebek ölüm hızının neonatal bebek ölüm 

- 425 -

hızından düĢük olduğu görülmektedir. Bunun nedeni aĢılama, ishalli hastalıkların denetimi, 

anne sütünün desteklenmesi gibi programların sonucu olduğu kabul edilmektedir. 

Tablo R.1.5-1: Sivas İlinde 2004 yılı itibariyle bebek ölümleri (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

İLÇE 

Ölü 

Doğum 

Hızı 

(1000'de) 

Perinatal 

Ölüm Hızı 

(1000'de) 

Erken 

Neonatal 

Ölüm Hızı 

(1000'de) 

Geç 

Neonatal 

Ölüm Hızı 

(1000'de) 

Neonatal 

Ölüm Hızı 

(1000'de) 

Post 

Neonatal 

Ölüm Hızı 

(1000'de) 

Bebek 

Ölüm 

Hızı 

(1000'de) 

SİVAS MERKEZ 17,73 28,27 10,54 1,92 12,46 7,43 19,89 

AKINCILAR 18,52 18,52 0 18,52 18,52 18,52 37,04 

ALTINYAYLA 6,25 12,50 6,25 6,25 12,50 0 12,50 

DIVRIĞI 10,81 16,22 5,41 0 5,41 10,81 16,22 

DOĞANŞAR 0 31,25 31,25 0 31,25 0 31,25 

GEMEREK 13,70 17,12 3,42 3,42 6,85 0 6,85 

GÖLOVA 0 0 0 0 0 0 0 

GÜRÜN 10,71 17,86 7,14 3,57 10,71 14,29 25 

HAFİK 18,87 18,87 0 0 0 9,43 9,43 

IMRANLI 18,87 28,30 9,43 0 9,43 0 9,43 

KANGAL 31,25 36,46 5,21 2,60 7,81 13,02 20,83 

KOYULHİSAR 56,18 78,65 22,47 0 22,47 0 22,47 

SUŞEHRİ 11,46 20,06 8,60 0 8,60 2,87 11,46 

ŞARKIŞLA 10,84 27,10 16,26 0 16,26 2,71 18,97 

ULAŞ 9,57 38,28 28,71 0 28,71 9,57 38,28 

YILDIZELİ 15,59 25,18 9,59 3,60 13,19 8,39 21,58 

ZARA 9,76 34,15 24,39 0 24,39 34,15 58,54 

İL TOPLAMI 16,69 27,27 10,58 2,04 12,61 7,90 20,51 

- 426 -

Bebek ölüm hızı, bir yılda canlı doğarak bir yıl içinde ölen bebeklerin sayısının o 

yıldaki toplam canlı doğan sayısına oranıdır. 

Bebek ölüm hızının ilde Türkiye geneline göre düĢük olduğu gözlenmektedir. Türkiye 

geneli %0 38 , Sivas ilinde ise %0 26,92 dir. 

Çocuk ölümleri Tablo R.1.5-2‟de verilmiĢtir. Buna göre 4 yaĢ altı çocuk ölüm 

nedenleri doğum travmaları, perinatal ölümler, pnömoni ve ishaldir. Ancak bunlar önlenebilir 

ölümlerdir. Sivas Ġlindeki yıllara göre yaĢamsal istatistikler, Tablo R.1.5-3‟te verilmiĢtir. 

Tablo R.1.5-2: Sivas ilinde 2004 yılı itibariyle gözlenen çocuk ölümleri (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

YAŞ GRUPLARI 

0 - 4 Yaş 1 - 4 Yaş 

İLÇE 

Ölüm Hızı 

Ölüm Ölüm Hızı 

Nüfus Ölüm Sayısı 

Nüfus 

(1000'de) 

Sayısı (1000'de) 

SİVAS MERKEZ 28208 95 3,37 22843 12 0,53 

AKINCILAR 360 3 8,33 297 1 3,37 

ALTINYAYLA 1287 2 1,55 1015 0 0 

DIVRIĞI 962 3 3,12 780 0 0 

DOĞANŞAR 185 1 5,41 144 0 0 

GEMEREK 2087 2 0,96 1721 0 0 

GÖLOVA 190 0 0 153 0 0 

GÜRÜN 1954 8 4,09 1619 1 0,62 

HAFİK 572 1 1,75 460 0 0 

IMRANLI 570 1 1,75 465 0 0 

KANGAL 2635 8 3,04 2157 0 0 

- 427 -

KOYULHİSAR 814 4 4,91 661 2 3,03 

SUŞEHRİ 2232 5 2,24 1788 1 0,56 

ŞARKIŞLA 3190 11 3,45 2657 4 1,51 

ULAŞ 1240 8 6,45 1028 0 0 

YILDIZELİ 5290 21 3,97 4361 3 0,69 

ZARA 1565 12 7,67 1312 0 0 

İL TOPLAMI 53341 185 3,47 43461 24 0,55 

- 428 -

Tablo R.1.5-3: Yıllara göre hayati istatistikler (E.T.F. sonuçlarına göre) (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

Y I L L A R 2000 2001 2002 2003 2004 

HIZLAR SAYI ORAN SAYI ORAN SAYI ORAN SAYI ORAN SAYI ORAN 

Kaba Doğum Hızı %0 

0-11 Ay Bebek Sayısı (ETF’ye gore) 

Perinetal Ölüm Hızı %0 

Ölü doğan bebek +0-7 Gün Ölen Bebek 

Erken Neonetal Ölüm Hızı %0 

0-7 Gün Ölen Bebek 

Geç Neonetal Ölüm Hızı %0 


Neonetal Ölüm Hızı %0 


Post Neonetal Ölüm Hızı %0 


Bebek Ölüm Hızı %0 


11583 18.7 11206 18,04 10737 17,2 10147 16,44 10008 12,71 

325 44,11 298 33,57 274 27,09 228 29,5 214 27,27 

144 11,66 127 14,31 100 11,58 84 10,87 83 10,58 

48 6,22 32 3,6 46 5,33 29 3,75 16 2,04 

192 24,88 159 17,9 146 16,9 113 14,62 99 12,61 

94 12,18 130 14,6 111 12,85 95 12,29 62 7,90 

286 37,06 289 32,56 257 29,75 208 26,92 161 20,51 

15-49 Yaş Kadın Sayısı % 158159 25.5 157764 25.40 159253 25,5 158883 25,7 159253 25,7 

- 429 -

Ölü Doğum Oranı %0 181 23,45 171 19,2 134 15,51 144 18,63 131 16,69 

Düşük Oranı %0 308 39,01 361 40,6 328 37,97 299 38,47 303 38,61 

Anne Ölüm Hızı %000 (Yüzbin) 2 25,91 2 22,53 1 11,58 3 38,82 4 50,97 

Kaba Ölüm Hızı %0 2189 3.54 2288 3.68 2360 3,79 2291 3,71 2123 3,44 

Doğal Nüfus Artış Hızı %0 11583 

*2189 

15.1 

11206 

*2288 

14.3 

10737 

*2360 

13,4 

10147 

*2291 

12,7 

10008 

*2123 

23,77 

Genel Doğurganlık Hızı %0 (ETF’yegöre) 11583 73.2 11206 71.03 10737 67,4 10147 48,64 10008 49,28 

Bağımlı Nüfusun Oranı 

0-14 ve 65+Yaş 

236010 0,62 235842 0.61 233574 0,6 229444 0,59 227762 0,58 

* Toplam Ölüm Sayısı 

- 430 -

R.1.6. Ölümlerin Hastalık, YaĢ ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 

Tablo R.1.6-1: Ölümlerin yaş ve cins gruplarına göre dağılımı (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

YAŞ 

GRUPLARI 

2000 % 2001 % 2002 % 2003 % 2004 % 

E 152 168 141 105 75 

0 K 134 121 116 103 86 

T 286 13 289 12,6 257 10,8 208 9,07 161 7,5 

E 11 9 14 20 14 

1-4 K 11 20 16 17 10 

T 22 1 29 1,26 30 1,27 37 1,61 24 1,1 

E 4 6 4 7 8 

5-9 K 3 4 5 3 4 

T 7 0,3 10 0,43 9 0,38 10 0,43 12 0,5 

E 2 4 6 6 4 

10-14 K 4 7 4 2 5 

T 6 0,2 11 0,48 10 0,42 8 0,34 9 0,4 

E 20 20 22 19 14 

15-24 K 13 8 11 15 8 

T 33 1,50 28 1,22 33 1,39 34 1,48 22 1 

E 63 50 58 46 47 

25-44 K 35 43 31 34 40 

T 98 4,47 93 4,06 89 3,77 80 3,49 87 4 

E 328 306 325 321 319 

45-64 K 188 189 204 192 159 

T 516 23,5 495 21,63 529 22,41 513 22,3 478 22,5 

E 630 751 709 765 684 

65 + K 591 582 694 636 646 

T 1221 55,7 1233 53.88 1403 59,44 1041 61,1 1330 62,6 

E 1210 1314 1279 1289 1165 

TOPLAM K 979 974 1081 1002 958 

T 2189 100 2288 100 2360 100 2291 100 2123 100 

- 431 -

Tablo P.1.6-1‟de, ölümlerin yaĢ ve cins gruplarına göre dağılımı verilmiĢtir. Çocuk 

döneminde, ölümlerde cinsiyetler arasında pek farklılık yoktur. 0-1 yaĢ grubunda ölüm hızının 

yüksek olduğu, bunun 45-64 yaĢ grubunda yükseldiği görülmektedir. 

25-44 yaĢ grubunda ve 45-64 yaĢ grubunda ise erkek ölümlerinin yüksek olduğu 

görülmektedir. Bunun nedeni erkeklerin aktif sosyal yaĢantıları, iĢ ve trafik kazalarıdır. 

65 + yaĢ grubunda her iki cinsiyette ölümlerde belirgin bir artıĢ gözlenmektedir. Bu da 

ülkemizde olduğu gibi ilinde de ortalama yaĢ grubunun bu grupta yer aldığını göstermektedir. 

Ayrıca, baĢta akut ÜSYE olmak üzere, akut tonsillit, ishal ve bronĢit genel olarak her iki cinste 

de yüksektir. 

R.1.7. Aile Planlaması ÇalıĢmaları 

Aile planlaması; ailelerin istedikleri sayıda ve istedikleri zaman çocuk sahibi olmaları 

veya evli çiftlerin ekonomik olanaklarına ve kiĢisel isteklerine göre çocuk sayısını tayin 

etmeleri ve doğumlar arasında istedikleri aralığı sağlamalarıdır. 

Aile planlamasının temel amacı; çok ve sık gebelik ile doğuma bağlı anne ve 

çocukların sağlığına olabilecek olumsuz etkileri önlemek, oluĢan olumsuz etkilerin 

giderilmesine yardım etmek ve çocuğu olmayan ailelerin çocuk sahibi olmalarını sağlamaktır. 

Ġlde aile planlaması hizmeti veren merkezler Ģunlardır. 

1- Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi 

2- Sultan 1.Ġzzetttin Keykavus Devlet Hastanesi Aile Planlaması Polikliniği 

3- Sağlık Ocakları Bünyesinde Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Polikliniği 

4- Sağlık Evleri 

5- Cumhuriyet Üniversitesi Aile Planlaması Kliniği 

6- SSK Hastanesi Aile Planlaması Polikliniği 

- 432 -

Ġlde yaklaĢık 143.189 evli kadın üzerinde yapılan çalıĢmada Hap, RĠA- Kondom gibi 

etkili yöntemler kullananların sayısı 53.198 civarında olup; oranı yaklaĢık % 37 dir. Etkisi 

sınırlı geleneksel yöntem kullanan ve yöntemi bilinmeyen veya kullanmayan ise % 63 dür. 

Ġlimizde etkili yöntem kullanma oranı Türkiye ortalaması civarındadır. 

Halka yönelik Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Eğitimi ve hizmeti altı maddede 

belirtilen kurumlarda yürütülmektedir. Sağlık Bakanlığı sağlık personelinin bu konuda bilgi ve 

becerisini artırmak amacıyla sürekli projeler geliĢtirerek hizmet içi eğitimlere kesintisiz devam 

etmektedir. 

Tablo R.1.7-1 ve Tablo R.1.7-2‟de aile planlaması hizmetleri verilmiĢtir. 

Tablo R.1.7-1: Yıllara ve dağıtılan malzemelere göre aile planlaması hizmetleri (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

Yıllar 

15-49 

Yaş 

Kadın 

Sayısı 

HAP 

Kullanıcı 

Sayısı 

CONDOM 

Kullanıcı 

Sayısı 

RİA 

Kullanıcı 

Sayısı 

TÜP 

Ligasyonu Vazektomi 

MR 

Etkin AP 

Hizmeti 

Verilen Kişi 

Sayısı 

2000 158169 9484 29622 4170 202 0 0 43478 

2001 157764 11281 37882 4303 208 0 0 53674 

2002 159253 11210 29195 3945 305 0 0 44655 

2003 158883 12178 35768 3662 132 0 0 51740 

2004 159253 6800 41345 3761 27 0 0 51933 

Sivas Merkez ve Ġlçelerinde Bulunan Devlet Hastaneleri 

Sultan 1. Ġzzettin Keykavus Hastanesi 

900 kadro yatağa sahip olup, fiili yatak sayısı 654‟dir. 87 uzman doktor, 9 diĢ hekimi, 43 

pratisyen doktor, 222 hemĢire, 120 ebe, 57 laboratuar teknisyeni, 48 röntgen teknisyeni, 22 

anestezi teknisyeni mevcuttur. 

Gürün Devlet Hastanesi 

50 kadro yataklı olup, fiili yatak sayısı 50‟dir. 5 pratisyen doktor mevcuttur. 

- 433 -

Gemerek Devlet Hastanesi 

50 kadro yataklı olup, fiili yatak sayısı 14‟dür. 1 Çocuk Hastalıkları uzmanı, 7 

pratisyen doktoru mevcuttur. 

Zara Devlet Hastanesi 

50 kadro yataklı olup, fiili yatak sayısı 30‟dur.1 Genel Cerrahi Uzmanı, 8 Pratisyen hekim 

mevcuttur. 

SuĢehri Devlet Hastanesi 

50 kadro yataklı olup, fiili yatak sayısı 62‟dir. 8 uzman doktor, 4 pratisyen doktor 

vardır. 

Yıldızeli Devlet Hastanesi 

50 kadro yataklı olup, fiili yatak sayısı 40‟dır. 2 uzman ve 6 pratisyen doktor 

mevcuttur. 

Gölova Devlet Hastanesi 

ihtiyaç vardır. 

30 kadro ve fiili yataklı olup, 2 pratisyen hekimi bulunup 4 ana branĢta uzman hekime 

Kangal Devlet Hastanesi 

25 kadro yataklı ve 10 fiili yatağı mevcuttur. 9 Pratisyen doktoru mevcuttur. 

Ġmranlı Devlet Hastanesi 

20 kadro ve fiili yatağa sahiptir. 3 Pratisyen ve 1 DiĢ Tabibi mevcuttur. 

ġarkıĢla Devlet Hastanesi 

50 kadro yatağı olup, fiili yatak sayısı 41‟dir.3 Uzman,6 Pratisyen,2 DiĢ tabibi görev 

yapmaktadır. 

Divriği Devlet Hastanesi 

50 kadro yataklı fiili yatak sayısı 24‟dür.1 Uzman, 6 Pratisyen,2 DiĢ tabibi görev 

yapmaktadır. 

- 434 -

Tablo R.1.7-2: 2004 yılı itibariyle ilçelere ve dağıtılan malzemelere göre aile planlaması hizmetleri (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

İLÇE 

15-49Yaş 

Kadın 

Sayısı 

RİA HAP CONDOM ENJEKSİYON 

Kullanıcı 

Kullanıcı 

Kullanıcı 

Kullanıcı 

Sarfedilen 

Sarfedilen 

Sarfedilen 

Sarfedilen 

Sayısı 

Sayısı 

Sayısı 

Sayısı 

% 

MERKEZ 86322 2466 2466 3741 3802 29382 352548 1592 1592 43 

AKINCILAR 983 2 2 83 83 176 2110 1 1 27 

ALTINYAYLA 2470 37 37 250 250 539 6472 29 29 35 

DİVRİĞİ 4553 20 20 172 172 626 7512 69 69 19 

DOĞANŞAR 660 4 4 11 11 220 2646 11 11 37 

GEMEREK 7320 190 190 558 572 1441 17288 377 377 35 

GÜRÜN 5437 106 106 80 104 983 11801 129 129 24 

GÖLOVA 528 20 20 47 47 115 1380 22 22 39 

HAFİK 1803 19 19 63 63 455 5464 112 112 36 

İMRANLI 1944 25 25 45 45 372 4462 23 23 24 

KANGAL 6819 125 125 248 251 816 9834 92 92 19 

- 435 -

KOYULHİSAR 2557 63 63 282 282 246 2948 58 58 25 

SUŞEHRİ 6724 189 189 103 103 749 8986 47 47 16 

ŞARKIŞLA 10428 235 235 292 292 2363 28363 121 121 29 

ULAŞ 2964 52 52 79 79 569 6740 5 5 24 

YILDIZELİ 12378 103 103 560 569 1635 19815 515 515 23 

ZARA 5363 105 105 186 186 658 7898 105 105 20 

İL TOPLAMI 159253 3761 3761 6800 6911 41345 496267 3308 3308 35 

- 436 -

Tablo R.1.7-3: Yataklı tedavi kurumları (Sağlık İl Müdürlüğü verileri, 2004). 

Kurumun Adı 

Kadro Yatak 

Yatak Sayısı 

Fiili Yatak 

Sultan l. İzzettin Keykavus Hastanesi 900 725 

Sivas Devlet Hastanesi 376 339 

Divriği Devlet Hastanesi 50 25 

Gemerek Devlet Hastanesi 50 17 

Gölova Devlet Hastanesi 30 30 

Gürün Devlet Hastanesi 50 50 

Hafik Devlet Hastanesi 25 25 

İmranlı Devlet Hastanesi 20 20 

Şarkışla Devlet Hastanesi 50 41 

Suşehri Devlet Hastanesi 75 62 

Kangal Devlet Hastanesi 25 25 

Koyulhisar Devlet Hastanesi 25 25 

Yıldızeli Devlet Hastanesi 50 43 

Zara Devlet Hastanesi 50 30 

TOPLAM 1776 1457 

Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi 720 715 

Askeri Hastane 100 100 

İL TOPLAMI 2596 2272 

437

Hafik Devlet Hastanesi 

25 kadro ve fiili yataklıdır.4 pratisyen hekimi mevcuttur. 

Koyulhisar Devlet Hastanesi 

25 kadro ve fiili yatağa sahiptir. 4 pratisyen hekim mevcuttur. Diğer ana branĢlarda 

uzman doktorlara ve pratisyen hekimlere ihtiyaç vardır. 

Sağlık Bakanlığına Bağlı Olmayan Hastaneler 

Sosyal Sigortalar Hastanesi 

170 fiili yatağı mevcuttur. 29 uzman hekim vardır. 15 pratisyen hekimi mevcuttur. ġu 

anda komple genel onarımda olup, 30 uzman doktora ihtiyaç vardır. 

Diyaliz merkezi için yer mevcut olup, 11 diyaliz cihazına ihtiyaç vardır. Bilgisayarlı 

tomografi cihazına ihtiyaç bulunmaktadır. Ultrason, emar gibi cihazlara ihtiyaç olup, müstakil 

poliklinik binası istenmektedir. 

Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi 

Fiili yatağı 688 olup, 720 öğretim üyesi 137 asistan vardır. 193 öğretim üyesi ve 

asistana ihtiyaç bulunmaktadır. 

Askeri Hastane 

Kadro yatak sayısı 100 olup, 12 uzman hekim görev yapmaktadır. 

Özel Poliklinik ve Tıp Merkezleri 

1- YimpaĢ Sağlık Poliliniği 

2- Kızılay Tıp Merkezi 

3- Özel Heyet Sağlık Polikliniği 

4- Çağrı Sağlık Polikliniği 

5- Uzmanlar ġifa Tıp Merkezi 

6- Özel Sivas Diyaliz Merkezi 

438

Yataklı tedavi kurumlarının adı ve yatak sayıları Tablo R.1.7-3‟te verilmiĢtir. 

R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından OluĢan Sağlık Riskleri 

R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 

Hava kirliliği ölçümleri, SO 2 ve duman olarak; Tablo R.2.1-1‟de ve ġekil R.2.1-1‟de 

verilmiĢtir. 

Tablo R.2.1-1: Hava kirliliği ölçüm sonuçları (SO 2 ve duman olarak) (Halk Sağlığı Laboratuvarı verileri 2005). 

Yıllar 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

Kirlilik 

Derecesi Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 

SO 2 142 112 89 61 39 23 21 15 15 36 106 97 

Duman 163 119 94 63 39 26 20 16 16 39 117 130 

SO 2 135 138 75 54 42 18 12 12 13 38 100 130 

Duman 190 176 95 56 41 17 11 11 26 72 138 119 

SO 2 104 85 84 56 33 22 16 14 15 29 110 111 

Duman 96 73 78 56 31 20 17 14 14 37 107 97 

SO2 111 93 80 61 25 15 14 13 14 31 79 116 

Duman 81 83 75 54 28 15 14 12 14 31 78 113 

SO2 103 74 57 45 25 15 14 14 14 39 50 66 

Duman 

104 70 54 42 24 14 13 13 13 48 42 48 

439

Şekil R.2.1-1: Hava kirliliği ölçüm sonuçlarının (SO 2 ve duman olarak) grafik görünümü (Halk Sağlığı Laboratuvarı 


R.2.2. Su Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 

Ġlimiz içme suları Ġl Sağlık Müdürlüğü ve Belediye tarafından düzenli Ģekilde 

tahlillerle kontrol edilmektedir. 

R.2.3. Atıkların Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 

Kentin atıkları, Belediye tarafından toplanıp, kent merkezine 15 km uzaklıktaki 

Erzincan çevre yolu üzerinde bulunan Haçın Deresi mevkiinde depolanmaktadır. Yaz 

aylarında ortalama 500 ton/gün, kıĢ aylarında ise 620 ton/gün‟1ük evsel atik toplanıp 

taĢınmaktadır. 

Tehlikeli ve zararlı atıklarla ilgili ayrı atık toplama iĢlemi yapılmayıp, sadece hastane 

ve sağlık ocaklarından ayrıca toplama yapılmaktadır. Hastane ve sağlık ocaklarından toplanan 

öze1 atıklar çöp depolama sahasının ayrı bir bö1gesinde düzensiz olarak depo1anmıĢ olup, 

sadece üzeri toprak dolgu ile örtü1mesi sağlanmaktadır. Hastane ve sağlık ocaklarının atıkları 

her gün toplanmaktadır. 

440

R.2.4. Gürültünün Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 

Sivas‟ta trafik gürültüsü ile ilgili olarak yapılan çalıĢmalara göre (Tablo R.1.1.1-1) 

genel olarak; Ocak-Haziran ayları arasında, Rahmi Günay Caddesi haricinde hiç bir 

caddedeki gürültü düzeyi, gürültü kontrol yönetmeliğinde verilen standart değerlerin 

içerisinde yer almamıĢtır. Rahmi Günay Caddesinde ise standartları sağlayan değerler sadece 

Nisan ve Haziran ayı içerisindeki gece ölçümlerinde elde edilmiĢtir. 

Aylık ölçüm sonuçlarına göre seçilen istasyonlar içerisinde trafik gürültüsünün en az 

olduğu caddeler; Rahmi Günay Caddesi, Mevlana Caddesi ve Halil Rıfat PaĢa Caddesi‟dir. 

Trafik yoğunluğuna bağlı olarak Hükümet Meydanı, 50. Yıl Sitesi önü kavĢağı, PaĢa Camii 

önü, Sivas Lisesi önü, Hikmet IĢık Caddesi, Atatürk Caddesi-Celal Bayar Caddesi kavĢağı, 

Ticaret Lisesi önü, Mevlana Caddesi-Hikmet IĢık Caddesi kavĢağında en yüksek gürültü 

ölçümleri elde edilmiĢtir. 

Sivas'taki endüstrilerde gürültü sorunu ile ilgili olarak (Tablo R.1.1.2-1); ölçüm 

yapılan bütün endüstrilerdeki gürültü düzeyleri gürültü kontrol yönetmeliğinde belirtilen 

standartların çok üzerinde olduğu belirlenmiĢtir (Atmaca ve Peker, 1999). 

R.2.5. Pestisitlerin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 

Tarım ilaçlarının biyolojik açıdan zararlı varlıklara karĢı etkili fakat memelilere, sıcak 

kanlı hayvanlara, özellikle insanlara karĢı az zehirli ya da zehirsiz olması istenir. ġimdiye 

kadar yapılan ve halihazırda kullanılan ilaçlardan çok azı bu nitelikleri taĢır. Büyük 

çoğunluğu hem kontrol ettikleri canlılara karĢı, hem de insan ve memelilere çok zehirlidir. 

Bunların bir kısmı uygulandıkları bitki, toprak ve su ortamında uzun süre bozulmadan 

kalabilen, tüm canlıların vücudunda birikebilen zehirlerdir. Zararlı etkilerini yavaĢ yavaĢ uzun 

süre içersinde belli etmeden yaparlar. 

Tarımsal amaçla bugün milyonlarca ton tarım ilacı, milyonlarca dönüm araziye 




yollarla yapısı bozulmamıĢsa zamanla toprakta birikerek bitkiler tarafından alınıp besin zinciri 

yoluyla diğer hayvanların ve insanın sağlığını tehdit eder. 

441

R.2.6. Ġyonize Radyasyondan Korunma 


R.2.7. Baz Ġstasyonlarından Yayılan Radyasyonun Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 



Atmaca, E. ve Peker, Ġ., 1999, Sivas'ta trafik gürültüsü, Ekoloji Çevre Dergisi, Sayı 30, 3-8 s. 

Polat, H. ve Demirkök, H., 1994, Sivas‟ta trafik gürültüsü, Ekoloji Dergisi, Sayı: 12., 8-11. s. 

Resmi Gazete, 1986, Gürültü Kontrol Yönetmeliği, 11 Aralık 1986, Sayı: 19308, Ankara. 


Sivas Ġl Sağlık Müdürlüğü, 2001, Sivas. Sivas Ġl Sağlık Müdürlüğü, 2003 Sivas Sağlık Ġl 

Müdürlüğü envanter verileri, Sivas. 

442

S. ÇEVRE EĞĠTĠMĠ 

S.1. Kamu KuruluĢlarının Çevre Eğitimi Ġle Ġlgili Faaliyetleri 

Ġlde, Cumhuriyet Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü ve çevre ile ilgili vakıflar 

tarafından, kimi zaman çevre eğitimine yönelik çeĢitli seminer ve konferans gibi sunumlar 

yapılmaktadır. Bununla beraber, Ġl Çevre Kurulu‟nun, ilin çevre kirliliği açısından hassas olan 

konuları ile ilgili bazı tedbirlere yönelik aldığı kararlar çerçevesindeki faaliyetleri de vardır. 

Ġlimizde, Valiliğin Koordinatörlüğü‟nde Dünya Çevre Günü dolayısıyla, çevreyi tanıtıcı ve 

çevre kültürünün geliĢmesine katkıda bulunan özel programlar hazırlanarak afiĢ, pankart, 

panel ve video gösterileriyle tanıtım yapılmaktadır. 

S.2. Çevreyle Ġlgili Gönüllü KuruluĢlar ve Faaliyetleri 

S.2.1. Çevre Vakıfları 

TEMA Vakfı 

TEMA Vakfı, 1992 yılında Karaca Arboretum‟un kurucusu BM Çevre Ödülü sahibi 

Hayrettin Karaca ve Tekfen Holding kurucu ortaklarından, Türk-B.D.T. ĠĢ Konseyleri 

BaĢkanı Nihat Gökyiğit tarafından kurulmuĢtur. 

2004 itibariyle 245 bin gönüllü üyesi ve Türkiye genelinde 555 TEMA Temsilcisi ve 

Gönüllü Sorumlusu bulunmaktadır. Yavru TEMA, 39 Üniversitede faaliyet gösteren GENÇ 

TEMA, Mezun TEMA TeĢkilatı da aynı amaca hizmet etmektedir. KuruluĢ 51 kırsal 

kalkınma projesi gerçekleĢtirmiĢtir. En önemli projelerinden biri olan 10 milyar meĢe toprakla 

buluĢuyor kampanyası olup toplam 1 milyar meĢe tohumu ülke genelinde ekilmiĢtir. TEMA 

Vakfının kuruluĢ misyon ve vizyonu ise; 

MĠSYON (VaroluĢ Nedeni) 

Kaybolan geleceği kurtarmak, açlık ve yoksulluğu gidererek topraktan gelen toplumsal 

barıĢı sağlamak için; erozyon, çoraklaĢma, çölleĢme, kirlilik, hatalı tarım teknikleri ve amaç 

dıĢı arazi kullanımını önlemek; Doğal varlıkların tahribine yönelik, ulusal ve uluslar arası her 

türlü idari, siyasi ve ekonomik baskılara karĢı mücadele etmek ve sorunlara çözüm üretmek, 

biyolojik çeĢitlilik, toprak, su ve diğer kaynakların kullanılması, verimli kılınması ve 

sürdürebilir yönetimini gerçekleĢtirmek; doğal varlıkların korunmasına yönelik politikaların, 

hükümetlerce üretilmesini, gerekli yasal düzenlemelerin yapılmasını, uygulanmasını ve 

uluslar arası anlaĢmalara uyulmasını sağlayacak, bilinçli ve etkin kamuoyu oluĢturmak. 

443

VĠZYON (Geleceğe BakıĢı) 

Sürdürülebilir yaĢam ilkesiyle doğal varlıkların korunmasında; ülkenin ve dünyanın 

geleceğinde söz sahibi olan topraktan gelen toplumsal barıĢı sağlayan, bilinçli halkla 

bütünleĢen, öncü bir STK (Sivil Toplum KuruluĢu ) olmaktır. 

Bilgi kaynakları; erozyonla mücadele konusunda bilginin insanlarımıza ulaĢtırılması 

ve bilinçli bir topluluk oluĢturulması açısından TEMA Vakfı‟nın yayınları aĢağıda 

sıralanmıĢtır. 

(1) Orman Ormansızlaşma Toprak ve Erozyon (Orman Yüksek Müh. Turhan Günay), 

(2) Yok Ettiğimiz Ormanlarımız Kaybolan Fonksiyonel Değerler ve Zamanımızın Orman 

Ölümleri (Prof Dr. Necmettin Çepel), (3) Doğu ve Güney Doğu Anadolu’daki Ormansızlaşma 

ve Sonuçları (Orman Yüksek Müh. İsmet Erdoğan), (4) Çevre Koruma ve Ekoloji Terimleri 

Sözlüğü (Prof Dr. Necmettin Çepel), (5) Ormanların Korunması için Endüstriyel Plantasyonun 

Önemi (Orman Yük. Müh. Dr. Ali Sencer Birler), (6) Gerçekçi Yaklaşım (Geoffrey Lean–çev. 

Yaman Köseoğlu), (7) İslam ve Kuran’da Ağaç, Yeşil ve Toprak (Orman Yük. Müh. Turhan 

Günay), (8) Enerjide Arayışlar, (9) Toprak Kirliliği Erozyon ve Çevreye Verdiği Zararlar (Prof. 

Dr. Necmettin Çepel), (10) Biyoçeşitlilik Önemi ve Korunması (Prof. Dr. Necmettin Çepel), 

(11) Rüzgar Erozyonu, (12) Su Erozyonu, (13) O Bizim Son Umudumuz (Serhat Taşpınar), (14) 

Yaprağın Dili (Prof. Dr. Necmettin Çepel), (15) Meşe Tohumu Ekimi Kampanyası (Ali Erhan 

Özer), (16) Toprağın 7 Bin Yıllık Öyküsü (W.C.Lowdermilk), (17) Ne Kadarı Yeterli (Alan Thein 

Durning), (18) Dünyanın Durumu 95, (19) Dünyanın Durumu 97, (20) Dünyanın Durumu 98, 

(21) Dünyanın Durumu 99, (22) Dünyanın Durumu 2000, (23) Dünyanın Durumu 2001, (24) 

Dünyanın Durumu 2002, (25) Dünyanın Durumu 2003, (26) Çevre Sorunları ve Biyolojik 

Çeşitlilik ve Orman Gen Kaynaklarımız (Prof Dr. Kani Işık), (27) Orman ve Biz (Prof. Dr. 

Necmettin Çepel), Toprak Tuzlulaşması (Prof. Dr. Ural Dinç ve ark.), (28) Toprak İle Söyleşi 

(Prof. Dr. Necmettin Çepel), (29)Ağaçlandırmalarda Tür Seçimi, Tohum Ekimi ve Fidan 

Dikiminin Pratik Esasları (Prof Dr. Necmettin Çepel), (30) Ağaçlar (Tuğrul Mataracı), (31) 

Erozyonla Mücadele TEMA Eğitim semineri Notları ( TEMA Vakfı Eğitim bölümü yayın kurulu), 

(32) Yarını Düşünmek (Lester R. Brown–Hal Kane), (33) Son Vaha (Sandra Postel), (34) 

Finlandiya Ormancılığı İçin Yeni Çevre Programı (Prof Dr. Ertuğrul Görcelioğlu), (35) Eko 

Ekonomi (Lester R. Brown), (36) Dişlek ile Çıtır, (37) Cennet Ülke, (38) Meşe ile Çoban, (39) 

Gezegenimizi Kurtarmak, (40) Tatile Gidiyoruz (Nur İçözü), (41) En Güzel Çiçek Yarışması (Nur 

444

İçözü), (42) Tospik Kaplumbağa (Nur İçözü), (43) Ormanda Gece (Nazire Kutsal), (44) 

Sonbaharda Geyikler (Nazire Kutsal), (45) Çocuklar ve Gündem 21, (46) Dünya Ekonomisinde 

Sessiz Kriz-Toprak Erozyonu (Lester R. Brown ve ark. ) 

TEMA VAKFININ YÜRÜTTÜĞÜ PROJELERĠ ; 

Ağaçlandırma Projeleri: TEMA Vakfı özellikle Gelibolu, Marmaris ve Ġstanbul 

yangınlarından sonra, toplumumuzda geliĢen ağaç dikme arzusunu, erozyonla mücadele 

çalıĢmaları için önemli bir adım olarak değerlendirmektedir. KiĢi ve kuruluĢların her gün 

artan talepleri doğrultusunda fidan dikimleri gerçekleĢtirilmektedir. 

TEMA Vakfı bir bölgede, yapılacak olan ağaçlandırmalarda yöreye uygun olan ağaç 

türlerinin dikilmesini ve dikilecek olan fidanların da yine aynı yörede yetiĢen ağaçların 

orijinlerinden olmasından yanadır ve ağaçlandırma çalıĢmalarında bu konuya büyük ölçüde 

dikkat edilmektedir. Bu nedenle ağaç dikmek isteyen kiĢi ve kuruluĢlarımızı Ģiddetli ve çok 

Ģiddetli erozyona tabi olan 18.5 milyon hektar büyüklüğündeki çıplak alanların 

ağaçlandırılması ve erozyon kontrol çalıĢmalarında TEMA ile iĢbirliğine davet ediyoruz. 1996 

- 2005 yılları arasında yapılan ağaçlandırma faaliyetleriyle TEMA Vakfı öncülüğünde toplam 

37 ağaçlandırma projesi ile 3,7 milyon fidan dikilmiĢtir. 

Kırsal kalkınma projeleri: Doğal varlıkların tahribi, çevre kirliliği gibi pek çok 

sorun, insanların doğal kaynakları yanlıĢ kullanımı sonucu oluĢmaktadır. Özellikle toprağın 

verimini yitirmesi, doğal bitki örtüsünün zarar görmesi vb. çevre sorunları, doğayı 

biçimlendirerek yaĢayan insanların baĢta ekonomik durum ve sağlık açısından kayıplara 

uğramasına neden olmaktadır. 

TEMA Vakfı kırsal kalkınma projelerini; doğal yapının bozulduğu ve yaĢam 

kalitesinin azalması sonucu sosyoekonomik düzeyin gerilediği, ya da varolan üretim 

potansiyeliyle kaynakların en iyi Ģekilde değerlendirilmesiyle sürdürülebilir kalkınmanın 

gerçekleĢtirilebileceği yörelerde baĢlatmaktadır. 

Kırsal kalkınma projeleriyle; doğal yapı onarılırken, mevcut potansiyelin de etkin 

kullanılmasıyla tarımda - hayvancılıkta - ormancılıkta gelir getiren etkinlikler yaratmak, 

süregelen geçim kaynaklarını verimli kılmak, kaliteli üretimin arttırılmasıyla birlikte 

ekonomik düzeyin yükseltilmesi için gereken altyapı ve eğitim çalıĢmalarını gerçekleĢtirmek 

vb. çok yönlü giriĢimlerle kırsal alanda yaĢam koĢullarının iyileĢtirilmesi hedeflenmektedir. 

Bu kapsamda ülkemizde toplam 36 proje uygulayarak baĢarılı çalıĢmalar yapmaktadır. 

445

TEMA Vakfı Sivas il Temsilciliğinin faaliyetleri; TEMA Vakfı‟ nın Sivas genelindeki 

faaliyetleri TEMA Vakfı amaç ve hedefleri doğrultusunda yürütülmekte olup, 1996 da il 

temsilciliğini oluĢturarak aktif çalıĢmalarına baĢlayan TEMA vakfı 1996 dan bu yana amacı 

olan bilinçlendirme çalıĢmalarına önem vermekte ve bu kapsamda yapılan eğitim 

çalıĢmalarında ilimiz ve ilçelerimizdeki organizayonlarında Sivas Ġl Temsilciliği Gönüllü 

Eğitmenleri ve TEMA Vakfı Eğitim Bölüm BaĢkanlığı Eğitmenleri ile TEMA Vakfı kurucusu 

ve Mütevelli Heyet BaĢkanı Hayrettin Karaca‟nın eğitimleri ile ilimizde toplam 120 bin kiĢi 

erozyonla ve çevre kirliliği ile mücadele konusunda bilinçlendirildi. Ayrıca çeĢitli 

kurumlarla ortaklaĢa yapılan ağaçlandırma çalıĢmaları sonucunda Sivas toprakları 1.5 milyon 

tohum ve fidanla buluĢturuldu. Sivas TEMA Vakfı il temsilciliği il genelinde yaptığı yoğun 

çalıĢmalarla Cumhuriyet Üniversitesi Genç TEMA TeĢkilatlanmasını, Yavru TEMA 

TeĢkilatlanmasını ve mezun TEMA teĢkilatlanması ile ilçelerimizden Akıncılar, Gölova, 

Kangal, UlaĢ, SuĢehri, ġarkıĢla,UlaĢ, Zara, Yıldızeli, Ġmranlı da teĢkilatlanarak ilimizi 

ülkemizde baĢarı ile temsil etmektedirler. 

TEMA Sivas Gönüllü Ġl Temsilciliği ile irtibat için telefon ve fax numarası ve web 

sitesi aĢağıda verilmiĢtir. 

Tel.No : (0 346) 223 09 20 

Fax : (0 346) 223 09 20 

Web: www.sivastema.org 

Eposta: emine.yonucu@tema.org.tr 

446

Resim S.2.1.1: Vakfın İlimizdeki Ağaçlandırma Çalışmalarından Görünüm (Cumhuriyet Üniversitesi 

Diş Hekimliği Fakültesi işbirliği ) 

Resim S.2.1.2: Vakfın İlimizdeki Ağaçlandırma Çalışmalarından Görünüm (Cumhuriyet Üniversitesi 

Diş Hekimliği Fakültesi işbirliği ) 

447

Resim S.2.1.3: TEMA Vakfı Sivas Temsilciliği Yönetimi Hayrettin Karaca ve Nihat Gökyiğit’le bir ödül 

töreni sonrası. 

ÇEKÜL Vakfı 

ÇEKÜL Vakfı; Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı olarak 1990 

yılında Prof. Dr. Metin Sözen ve arkadaĢları tarafından, çevre ve kültür değerlerinin 

korunması ve yaĢatılması amacı ile kurulmuĢtur. Sivas temciliğini Eczacı, AraĢtırmacı Yazar 

Müjgan ÜÇER yapmaktadır. 

15.05.2000‟de ÇEKÜL Vakfı Sivas Temsilciliği, Türkiye Tarihi Eserleri Koruma 

Derneği, Mimar Sinan Üniversitesi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas Ticaret Sanayi Odası, 

Mimarlar Odası Sivas Temsilciliği, Sivas Ġl Turizm Müdürlüğü‟nün katkıları ile 18. Tarihi 

Türk Evleri Haftası çerçevesinde Ġstanbul, Sivas ve Divriği‟de çeĢitli toplantılar düzenlenmiĢ, 

bu toplantılarda acilen korunmaları, onarılıp iĢlerlik kazandırılmaları gereken il merkezindeki 

26 konak ile Divriği‟deki Divriği Ulu Camii, DarüĢĢifası ve Divriği evlerinin korunması 

gündeme getirilip, çalıĢmalara baĢlanmıĢtır. ÇEKÜL Vakfı “7 Ağaç Ormanları” projesini 

hayata kazandırarak, bir yılda bir insanın tükettiği ve doğaya borçlu olduğu 7 ağacı doğaya 

vermeyi hedeflemektedir. 

448

Çekül Vakfı Sivas il temsilciliği ile irtibat için telefon, fax numaraları ve e-posta 

adresi aĢağıda sunulmuĢtur. 

Tel No : 0 (346) 221 26 72 

Fax : 0 (346) 221 26 71 

e-posta: mujganucer@yahoo.com 

S.2.2. Çevre Dernekleri 


S.2.3. Çevreyle Ġlgili Federasyonlar 


Çevre Eğitimiyle Ġlgili Genel Bilgiler 

Ġnsanoğlunun yeryüzünde bir tür olarak yaĢamaya baĢlamasıyla beraber doğayla olan 

iliĢkisi de baĢlamıĢtır. Bu iliĢkide insan daima doğanın sunduğu olanakları kullanan taraf 

olmuĢtur. Tahrip olan doğal çevreler göz önüne alınarak, 1900' lü yıllara kadar ölçü tanımaz 

ve tek taraflı özellikte süregelen bir kullanım sonucu artık insanlar yapacakları yatırımlarda 

yeni bir faktörü de gözetmeye baĢlamıĢlardır: Ġçinde var olduğumuz, geliĢtiğimiz ve yok 

olmak üzere olduğumuz çevre. 

Çevre: Bir canlı organizmayı veya bir canlı topluluğu yaĢamı süresince etkileyen her 

türlü biyotik ve abiyotik (sosyolojik, kültürel, tarihsel, iklimsel, fiziksel) öğelerin tümü olarak 

tanımlanmaktadır. 

Çevre yeryüzündeki ilk canlılar ile var olan bir ortamdır. Uzun yıllar çevresi ile 

uyumlu bir yaĢam sürdüren canlılar ve özellikle insan için çevre baĢlangıçta bir sorun 

olmamıĢ ya da günümüzdeki gibi "her Ģeyin baĢı çevre" anlamına gelmemiĢtir. Ancak 

yaĢamın belli baĢlı iki temel iĢlevi olan beslenme ve üreme, çevre koĢulları tarafından tehdit 

edilince, çevre, bir sorun olarak gündeme gelmiĢtir. 

Ġnsanlığın bilimde ve teknolojide büyük bir hızla ilerlemesi, yirminci yüzyıl baĢlarında 

büyük bir övünçle sürüldüğü gibi "Doğaya-doğal güçlere hakim olması" ve onlardan 

449

yararlanmayı, yok etme ve tahrip etme düzeyine vardırması, ekosistemlerin kendisini 

onaramayacak düzeyde bozulmasına neden olmuĢtur. 

YaĢam standartlarında hızlı yükselmeye karĢıt olarak çevre hızlı bir bozulma ve olumsuz 

değiĢimlere uğramıĢtır. AĢırı nüfus artıĢına paralel olarak doğal kaynaklar üzerindeki baskı 

artmıĢ, beslenmek, giyinmek ve barınmak için tarımsal ve endüstriyel üretimin artması 

gerekmiĢ, rahat ve huzurlu yaĢamın ön koĢulu olan enerji üretimi ve tüketimi aĢırı boyutlara 

varmıĢtır. Bütün bunların sonucu, dünyamız kendi doğal güçleri ile kendini yenilemeyecek 

boyutta çevre sorunlarıyla karĢı karĢıya kalmıĢtır. 

Ülkemizde genellikle nüfus artıĢı ile görülen sağlıksız kentleĢme ve hızlı ekonomik 

geliĢme süreci, istenmeyen, ancak giderek boyutları büyüyen hava, toprak, su kirlenmeleri ile 

gürültü, erozyon gibi diğer çevre sorunları yaratarak doğal dengenin bozulmasına yol 

açmıĢtır. 

Çevre sorunlarının özellikle son yıllarda çok hassas bir noktaya gelmesi bu konudaki 

tartıĢmaların daha ciddi ölçülerde yapılmasını zorlamıĢ ve bu durum bilimsel yaklaĢımların 

yaĢama geçirilmesi arayıĢlarını güçlendirmiĢtir. 

Bununla birlikte kamuoyunda belli bir çevre bilincine ulaĢılması, sorunların 

çözümleme sürecini hızlandırıcı bir faktör olarak kendini göstermiĢtir. Ancak ülke geneline 

iliĢkin bir çevre politikasına sahip olunmaması nedeniyle, en azından kısa vadede merkezi 

anlamda örgütlü çalıĢmalar ve bağlayıcı yatırımlarla çevre sorunlarının çözümü olanaklı 

görünmektedir. Bu durumda yapılması gereken uygulama, mümkün olduğunca insan ve doğa 

yaĢamını yakından etkileyen türden sorunların, toplumsal düzeyde çözüme kavuĢturulmasıdır. 

Doğal çevreye karĢı uygulanan yıkımın azaltılması, denetlenmesi ve önlenmesi 

beraberinde pek çok yükümlülükler getirmiĢtir. Çevre koruma uygulamalarını teknik yönden 

tasarlayacak, yönlendirecek çalıĢma disiplinini yaratmak, bu disiplinde çalıĢacak insanları 

yetiĢtirmek, konuyla ilgili teknolojiyi geliĢtirmek, yetkili organları belirlemek, yasa 

yönetmelik ve benzeri yaptırımlar uygulamaya koymak, bu yükümlülüklerin en somut 

olanlarıdır. Gerçek olan nokta, sorunları çözecek olan teknik kadronun gerekliliğidir. Eğitilen 

kadrolar da toplumu eğitmekle birinci derecede sorumlu profesyonellerdir. 

Hızla artan çevre sorunlarının çözümünde ve çevrenin korunup iyileĢtirilmesinde çevre 

eğitiminin rolü belirleyicidir. Genel olarak eğitim, bireylerde davranıĢ değiĢikliği oluĢturma 

450

ve insanları geleceğe hazırlama iĢlevidir. Çevre eğitiminin insanın biyofiziki ve sosyal çevresi 

ile ilgili değerlerin, tutumların ve kavramların tanınması ve ayırt edilmesi diye tanımlanır. 

Çevre eğitimi insanın doğduğu andan baĢlayıp ölene kadar alması ve uygulaması 

gereken bir eğitim sürecidir ve Ģu çerçevede verilmesi uygundur. 

i. Bilgilenme – Bilgilendirme 

ii. Bilinçlenme – Bilinçlendirme 

iii. Kalıcı, duyarlı ve olumlu davranıĢ değiĢikliği kazanma – kazandırma 

iv. Doğal, tarihi, kültürel ve estetik değerleri koruma 

v. Doğayı tahrip etmeden ve yok etmeden kullanma 

vi. Kirlenen, tahrip olan çevreyi geri kazanma 

vii. Aktif katılımı sağlama ve sorunların çözümünde görev alma – görevlendirme 

Ülkemizde bugün çevre konusunda çıkan sorunların ana nedenlerinden biri, bilgi ve 

bilinçlenmede karĢılaĢılan eksikliklerdir. 

Eğitimin amacı; araĢtıran, geliĢtiren, bulduklarını sorgulayan, inceleyen ve bilimin 

önemini anlayan, kullanan, yorumlayan ve üstüne yeni bilgiler koyabilen insanı yetiĢtirmek 

olmalıdır. Yaygın çevre eğitimi, toplumun her kesimine yönelik olarak ve çevre ile 

etkileĢimlerin yoğunluğuna göre yapılmalıdır. Çağın bilim ve teknolojisiyle donanmıĢ insan 

gücü, çevrenin en önemli unsurudur. Eğitim, çağımızın bilim ve teknolojik geliĢmesini 

anlayacak, yenilerini üretebilecek Ģekilde insan gücü yetiĢtirmeyi sağlamalıdır. Çevre eğitimi 

sadece bilgi aktarımı Ģeklinde olmamalıdır. DavranıĢsal değiĢiklikleri de yaratmalıdır. 

Çevre eğitiminin temeli "sevgi” unsuruna oturtulmalı ve doğa sevgisi geliĢtirilmesi 

yoluyla çevre korumada her birey sevgi duyduğu çevre için mücadele etme yolunda 

yönlendirilmelidir. 

- Eğitimin doğumdan baĢlayıp ölüme kadar olması gereken bir süreci kapsadığı 

düĢünülürse, her yaĢtaki ve her meslekteki kiĢilere belli bir program dahilinde verilmesi 

gerekliliği ortaya çıkmaktadır. 

451

- Çevre eğitimi, sürekli ve dengeli kalkınma sistemi içerisinde yaĢamın her aĢamasında 

ve toplumun tüm katmanlarını içine alan bir boyutta ele alınmalıdır. 

- Dengeli ve sürekli kalkınma, gelecek nesillerin sahip olacağı olanakları tehlikeye 

sokmadan bugünkü neslin gereksinimlerini karĢılayan bir kalkınma biçimidir ve "Kalkınmayı 

çevre değerlerini tahrip etmeden gerçekleĢtirme" düĢüncesi köklü bir alıĢkanlık haline 

getirilmelidir. 

-Öncelikle insana çevre değerleri benimsetilmeli, çevre bilinci verilmelidir. Böylece 

çevre değerleri genel değer sistemi içine sokulabilir ve olumlu davranıĢ değiĢikliği 

yaratılabilir. 

- Bilinçlenme bireylerde çevre bilinci yaratılmasında aktif bir olgudur. Çevre eğitimi 

de aynı biçimde aktif bir eğitim anlayıĢıyla ele alınmalı, aktif eğitimi gerçekleĢtirmek için 

yapacakları uygulamalarla kendi kendini eğiten taban örgütleri, gönüllü örgüt ve topluluklar 

desteklenmelidir. 

- Çevre eğitiminin özünde sevgi ve benimseme olgusu yer almalıdır. Boyun eğme ve 

korkutma gibi olgulardan arındırılmalıdır. 

- Çevre eğitiminin temeli kiĢisel sorumluluk eğitimine dayanmalıdır. 

- Farklı eğitim düzeyindeki insanları eğitirken, hangi türden duyarlılıklara sahip 

olduklarının bilinmesi çevre eğitimine temel oluĢturmalıdır. 

- Çevre eğitimi demokrasi eğitimidir; bu nedenle toplumsal katılım sağlanmalıdır. 

Katılım sağlanabilmesi için bunun nasıl olabileceği ve karardan nasıl etkileneceği bilinci 

topluma verilmelidir. 

- Kurum ve kuruluĢlar bazında çevre örgütlerine gidilmeli, yönlendirici kurumlar 

arasında koordinasyon ve iletiĢim kurulmalı, bütün çalıĢmalarda geliĢtirme ve süreklilik ilkesi 

hakim olmalıdır. 

- Çevre eğitimi bir eğitim programının uygulanması Ģeklinde olmamalı, sürekli ve 

uygulamadan oluĢan bir eğitim Ģeklinde olmalıdır. Koruma kavramının engelleyici değil, 

çağdaĢ ve toplumu ileri götüren bir kavram olduğu bilinci verilmelidir. 

452

Topluma Mesajlar 

- Doğal kaynakları tasarruflu kullanımla ve bilinçli su kullanımıyla, yaĢam kalitemizi 

bozmadan alacağımız basit önlemlerle su kaynaklarımızın kirlenmesini ve tükenmesini 

önleyebiliriz. BulaĢık yıkarken, banyo yaparken, tıraĢ olurken, diĢ fırçalarken mümkün 

olduğunca suyu boĢ yere akıtmayalım. Bozuk muslukları en kısa zamanda tamir ettirelim. 

Çünkü damlayan musluklar yalnız israfa değil, fazla su masrafına da yol açarlar. 1 saniyede 

1sefer damlayan musluktan 1 saat içinde 0,7 litre, tuvaletteki küçük bir sızıntı nedeniyle 1 

saatte 4 litre su boĢuna akmıĢ olacaktır. 

- Evimizde enerji kaybına engel olmak için, halojen ve normal ampuller yerine 

floresan lambalar kullanın. Böylece yaklaĢık yüzde 40 oranında enerji tasarrufu sağlanabilir. 

Sadece oturduğumuz odanın ıĢığını yanık tutun. Böylece ekonomik kayıpları da önlemiĢ 

olursunuz. 

- Isı kaybını önlemek için evinizde, iĢyerinizde gerekli önlemleri almayı unutmayınız. 

Isı kaybını önlemek için evlerimizin çatı, duvar, pencere ve kapılarının izolasyonunu yaptırıp 

gerekli önlemleri alalım. Bu basit önlem sayesinde ısınma giderlerimizin yarı yarıya 

azaldığını göreceğiz. Unutmayın ki radyatörün arkasına konacak ısı yalıtıcıları % 5‟lik ısı 

tasarrufu sağlayacaktır. 

- Konutlarımızda ve iĢ yerlerimiz de kalorisi yüksek, uçucu maddesi ve nem oranı 

düĢük kaliteli kömürleri tercih edelim. Hava kirliliğinin yarıdan fazlasının düĢük kaliteli 

kömürlerden kaynaklandığını unutmayalım. 

- Mahallenizde, iĢ yerinizde çevresini kirleten bir kiĢi/kiĢiler gördüğünüzde lütfen 

uyarın. Bu sizin en doğal hakkınızdır. 

- Çöpünüzü açığa bırakmayın. Belediye çöp toplama araçlarının alabileceği bir yere 

veya çöp kutularına ağzı bağlanmıĢ torbalarla atınız. 

- Kağıt israf etmeyiniz. Çocuklarınıza kağıtların her iki tarafını ve defterlerinin 

tümünü kullanmasını öğretiniz. 

- AlıĢveriĢlerinizde naylon torba veya poĢet yerine mümkünse kağıt ambalajlar 

kullanın. 

- Evde veya iĢyerinizde kullandığınız cam ĢiĢeleri, naylon torbaları, pet ĢiĢeleri, hemen 

çöpe atmayın, mümkünse yeniden kullanmayı deneyin. 

453

- Tatilde, deniz kenarları ve piknik yerlerinde çevreye duyarlılığınızı yitirmeyiniz. 

Çöpleri pet ĢiĢeleri, teneke kutuları, naylon torbaları toplayarak ulaĢabileceğiniz en yakın çöp 

kutularına atınız. Bu bir vatandaĢlık görevidir. Bu maddeler doğada erimeyen, doğayı zararlı – 

toksik etkileriyle etkileyen maddelerdir. 

- Sokaklara tükürmeyiniz. Tükürenleri uyarınız. 

- Çekirdek kabuklarını yere atmayınız. 

- Eğer otomobiliniz varsa egzozundan çıkan dumanın zararlı gazlar içerdiğini 

düĢünerek aracınızın gerekli bakım ve onarımını sağlayarak bunu en aza indiriniz. 

Unutmayın ki daha az yakıt tüketmek istiyorsanız gerekli önlemleri zaman geçirmeden alınız. 

Çünkü daha az yakıt kullanmakla havayı daha az kirletiriz, doğal kaynakları daha az tüketiriz. 

Bu da rafinerilerin daha az çalıĢmasıyla çevreye daha az zarar vermeleri demektir. 

Motorlu taĢıt satın alırken katalitik konvertörlü olanları ve kurĢunsuz benzinle çalıĢanları 

tercih edelim. Unutmayalım ki katalitik konvertörler egzoz gazındaki kirletici miktarını % 90 

oranında azaltmaktadır. 

- Aracınızın penceresinden dıĢarı çöp veya sigara izmariti atmayın ve atanları lütfen 

uyarın. Birlikte yaĢadığımız insanlara saygı, olumsuz davranıĢlarımızı bir an önce 

değiĢtirmeyi gerektirir. 

- Gereksiz yere klakson çalmayalım. Klakson çalmadan araç kullanmak sevgi ve 

hoĢgörünün göstergesidir. Gürültü kirlenmesini önler, sağlığımızı korur. 

- Ortak kullanım alanlarını yani herkesin kullandığı yerleri bulmak istediğiniz gibi 

bırakın, kirletmeyin, tahrip etmeyin. 

- Bahçenizi, pencerenizin önünü ve kapı önünü mümkünse çiçeklendirin. Binanızın dıĢ 

cephesinin temiz ve bakımlı olmasına dikkat edin. 

- Evinizin içine gösterdiğiniz titizliği sokak ve caddelerde de gösterin. 

- Temel gıda maddelerine, özellikle kuruyemiĢ sakatat türü gıdaları açık yerlerde 

satmayın ya da açık yerlerde satanları uyarın. En azından bu gıdaların kirlenebileceğini 

gözeterek almayın. 

Ġnsanlarımızı çevre sorunlarını tanıyan, çevre kalitesini koruma endiĢesine ve 

hepsinden önemlisi bu konularda neyin, nasıl yapılması gerektiğine karar verme yeterliliğine 

454

sahip insanlar olarak eğitmezsek, 2000' li yılların çevre kalitesi için bugünkünden daha 

iyimser olmaya hakkımız yoktur. 

Bugün kullandığımız kaynaklar, bizden sonra gelecek kuĢakların bize emanetidir. 

Önce kendimize, aynı zamanda da gelecek nesillere sağlıklı bir çevre bırakmak ve 

bozulmamıĢ temiz kaynakları gelecek nesillere devretmek görevi ile karĢı karĢıya olduğumuz 

gerçeği unutulmamalıdır. 


ÇEKÜL Vakfı, 2001, Çevre ve Kültür Değerlerini Koruma ve Tanıtma Vakfı, Sivas. 

Karagözoğlu, B., 2000, Çevre eğitimi, Cumhuriyet Üniv., Müh. Fak. Çevre Müh. Böl., 

Derleme ÇalıĢması (yayınlanmamıĢ). 

TEMA, 2001, Türkiye Erozyonla Mücadele, Ağaçlandırma ve Doğal Varlıkları Koruma 

Vakfı Sivas Ġl Temsilciliği, Sivas. 

455

T. ÇEVRE YÖNETĠMĠ VE PLANLAMA 

T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 

Genel anlamıyla çevre kirlenmesi; "insanın türlü faaliyetleri sonucu oluĢan toksik ve 

kirletici sıvı, katı ve gaz atıkların toprağa, suya veya havaya bırakılmaları sonucu doğada var 

olan ekolojik dengenin bozulmasıyla insanların ve diğer canlıların zarar görmesi" olarak tarif 

edilmektedir. Bu açıdan çevre kirliliği ve tahribatının önlenmesi çalıĢmalarında öncelikle türlü 

faaliyetler sonucu oluĢan kirleticilerin denetiminin yapılması gerekmektedir. Bu çerçevede 

her bir çevresel bileĢenin kirlilikten kurtarmak için yapılması gerekli genel önleme ilkelerini 

Ģöyle sıralayabiliriz. 

Sivas özelinde, çevresel tahribatın önlenmesi, yani deponi alanının sağlıklı bir Ģekilde 

ıslah edilmesin bağlıdır. Çünkü deponi alanı Kızılırmak'a oldukça yakın olup, yeraltısu 

rezervuarı niteliğindeki kayaların da üzerindedir. Gerekli yöntemler alınmazsan Kızılırmak'ın 

daha doğduğu yerde kirlenmesi söz konusudur. 

T.1.1. Hava Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik Tedbirler 

Sivas hava kirliliği açısından sorunlu illerimizden birisidir. Son yıllarda yapılan 

ölçümler, bir iyileĢmenin olduğunu göstermektedir. Ancak gözlemlere göre sorun hala 

çözülmüĢ değildir. Bunun için; 

Hava kirliliğinin önlenmesi ve kontrolü konusunda Çevre Bakanlığı'nın sahip olduğu 

yetki ve sorumluluklar artırılarak etkin ve yaptırım gücüne sahip olacak Ģekilde 

güçlendirilmelidir. 

- Tam otomatik ölçüm cihazları ile techiz edilmiĢ, anlık ve sürekli ölçüm yapabilecek 

sistemler kurulmalı ve bu sistemler on-line sistemiyle Çevre Bakanlığı ve ilgili kurumlara bağlanarak 

etkin bir izleme sistemi oluĢturulmalıdır. 

- Kirlilik parametrelerine bağlı acil önlem kademeleri için acil önlem planları 

hazırlanmalı ve uygulanmalıdır. 

- Ġlde Emisyon Kadastrosu çıkarılarak temiz hava planları hazırlanmalı ve bu planlar 

kent planlamalarında önemle dikkate alınmalıdır. 

456

- Ġmar planlarının yapımında daha az yakıt tüketimi sağlayacak olan ve hava 

kirliliğinin azaltılmasında önemli bir faktör olan ısı yalıtımı konusundaki mevcut mevzuat 

yerel yönetimlerce uygulanmalı, mahalli ısıtma tesislerinin kurulması teĢvik edilmelidir. 

- Enerji tasarrufu sağlayabilmek ve enerji tüketimini en aza indirmek için bina 

yenilemelerine ağırlık verilmeli ve bu yenileme çalıĢmaları yerel yönetimler ve hükümetlerce 

teĢvik edilmelidir. 

- Isınmada kullanılan kömürlerin kalitesinin iyileĢtirilmesine gidilmelidir. 

- Konutlar için yakıt standart değerleri konmalı, yakma sistemleri ve yakıcılar 

iyileĢtirilmeli, emisyon tip belgesi iĢlerliğe kavuĢturulmalıdır. 

- Planlama aĢamasında iyi yakıt, iyi yakma ve enerjinin iyi kullanımı göz önüne 

alınarak etkin denetleme mekanizmaları oluĢturulmalıdır. 

- Üniversitelerin, Mahalli Çevre Kurullarında oy sahibi birer üye olarak bulunmaları 

sağlanmalı ve üniversiteler yerel hava kirliliğinin önlenmesi ve diğer kirliliğin giderilmesi 

konusunda yerel yönetimlere öneriler getirmelidir. 

- Sağlıklı yerleĢme ve hava kirliliğinin önlenmesi açısından gecekondulaĢma 

önlenmelidir. 

- Kömür dıĢı enerji kaynaklarını belirleyecek çalıĢmalar yapılmalıdır. 

- Mevcut yeĢil alan korunmalı ve kentlerde yeĢil alanlar arttırılmalıdır. 

- Hava kirliliğinin su ve toprak ekosistemlerine etkileri konusunda araĢtırma, 

geliĢtirme çalıĢmalarına ağırlık verilmelidir. 

- Enerjinin üretimi, dağıtımı, kullanımda tasarruf için ciddi çalıĢmalar yapılmalı, 

tasarruf önlemleri titizlikle uygulanmalıdır. 

- Motorlu araçlardan kaynaklanan hava kirliliğinin azaltılması için gerekli çalıĢmalar 

bir plan dahilinde uygulanmaya konulmalıdır. 

457

T.1.2. Su Kirliliğinin Önlenmesi ve Giderilmesi Tedbirleri 

Sivas yöresinde, suyun doğal olarak kirlenmesine yol açan jipsli kayalar yaygındır. 

Jips su ile temasa geçtiğinde suyu kirleten ve sertliğine yol açan iyonlara ayrılmaktadır. 

Ayrıca il ve ilçelerde deponi alanlarının yer seçimi ile ilgili yanlıĢlıklar su kaynaklarını 

kirletmektedir. Kapsamlı olarak su kirliliğini önlemek için ülke genelinde ve Sivas özelinde 

bazı önlemlere gereksinim duyulmaktadır. Örneğin: 

- Su kirliliği sorunun çözümünde yetki, sorumluluk, koordinasyon ve yaptırım Çevre 

Bakanlığı'nda toplanmalıdır. 

- Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği esas alınarak, her havza için havzaya uygun 

yönetmeliklerin düzenlenmesi yoluna gidilmelidir. 

- Mevcut üniversiteler ve kamu kurumlarının laboratuvar donanımlarından 

yararlanarak, kirliliğin izlenmesi amacıyla gerekli koordinasyon sağlanmalı ve protokoller 

yardımıyla ölçüm ağı kurulmalı, ayrıca yeminli laboratuvar uygulamasına geçilmelidir. 

- Veriler güncelleĢtirilmeli ve ölçümlerde süreklilik sağlanmalıdır. 

- Sanayi tesislerinin ön arıtma ve arıtma tesisi kurma konusundaki eksikleri 

tamamlanmalıdır. Bunun için yaptırımlar uygulanmalıdır. 

- Arıtım tesislerini kurmuĢ olan iĢletmelerin arıtım tesislerini çalıĢtırmaları sağlanmalı, 

arıtım tesislerini kurarak yönetmelikler çerçevesinde iĢleten kuruluĢlar, her bakımdan teĢvik 

edilmelidir. 

- Göl ve nehirlerden hidrolojik dengeyi bozacak Ģekilde sulama yapılmasının 

önlenmesi amacıyla yasal düzenlemeler getirilmelidir. 

- Yeraltı su kaynaklarının envanteri çıkarılmalı ve rasyonel kullanımları sağlanmalıdır. 

- Ġçme suyu temin edilen yüzeysel ve yer altı su kaynaklarının havzalarında Su 

Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği'nin yapılaĢma ile ilgili hükümlerinin uygulanması sağlanmalı, 

mümkün olan yerlerde mutlak koruma alanları ve mümkün olduğu taktirde kısa mesafeli 

alanlar kamulaĢtırılarak uygun ağaç türleri ile ağaçlandırılmalıdır. 

- Çevre Bakanlığı; yerel yönetimler, gönüllü kuruluĢlar, ilgili sanayi kuruluĢları, kamu 

kuruluĢları ile iĢbirliği içinde olunmalıdır. 

458

T.1.3. Toprak Kirliliğini Önleme ve Kontrol Önerileri 

- Erozyon ve çölleĢmenin önlenmesi için ulusal seferberlik ilan edilmelidir. 

- Tarım topraklarının amaç dıĢı kullanımı yasaklanmalı ve kullanımını önleyici 

tedbirler, yasal zorunluluklar getirilmelidir. 

- Tarımsal girdilerden gübreler, tarımsal mücadele ilaçları, hormonlar ve toprak 

düzenleyicilerin kullanımları kontrol altına alınmalı ve izlenmelidir. 

- Turistik yapılaĢmada önceden belirlenmiĢ kapasite kullanma limitlerine bağlı 

kalınmalı, imar plan değiĢiklikleri için özellikle sulama yatırımı yapmıĢ olanların 

geniĢlemelerine izin verilmelidir. 

- KirlenmiĢ sularla sulama yapılması önlenmelidir. 

- Tarım alet ve makineleri ve toprak iĢleme teknikleri toprak karakterlerine göre 

seçilmelidir. 

- Toprak kirliliği sürekli izlenmeli ve koruyucu önlemler alarak hukuki düzenlemeler 

yapılmalıdır. 

- Pestisitlerin yanlıĢ kullanımı önlenmelidir. 

- Risk bölgelerini tespit amacıyla envanter çalıĢmaları yaptırılarak, tespit edilecek risk 

faktörü önceliklerine göre, buralarda yaĢayan insanların baĢka alanlarda iskan etmelerine 

yönelik çalıĢmalar yapılmalıdır. 

T.1.4. Gürültü Kirliliğinin Önlenmesine Yönelik Öneriler 

- Gürültü Kontrol Yönetmeliği'nde öngörülen limitlere uyulmalı, etkin bir denetleme 

mekanizması oluĢturulmalı, kavram kargaĢaları giderilmeli, yetkiler açık ve net bir Ģekilde 

ifade edilmelidir. 

- Gürültü kirliliği konusunda kamuoyu bilinçlendirilmeli, tüm yayın organlarında 

aydınlatıcı programlara yer verilmeli, özellikle yerel yöneticilerin eğitimi konusunda kurslar 

ve eğitim programları düzenlenmelidir. 

459

- Mimari projelendirme çalıĢmalarında binalarda dıĢ mekan gürültüsünü asgariye 

indirecek tedbirler alınmalı, izolasyon çalıĢmaları yapılmalıdır. 

- Ġmar mevzuatında iç ve dıĢ mekan gürültüsünü azaltıcı tedbirlerle ilgili hükümlerin 

yer alması sağlanmalıdır. 

- Toplu taĢım sistemleri yaygınlaĢtırılmalıdır. 

- Havaalanı ve demiryolları çevresinde, karayolları civarında gürültüyü engelleyici 

tedbirler alınmalı, ağaçlandırma ve yeĢil perde uygulamaları baĢlatılmalıdır. 

- Binaların yer seçiminde var olan gürültü kaynakları dikkate alınmalıdır. 

- Gürültü anarĢisine mani olunmalı, mevcut yönetmelikler bütünüyle uygulanmalı ve 

yönetmeliğin yetersiz kaldığı alanlarda yeni önlemler alınmalıdır. 

T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, 

Korunması ve GeliĢtirilmesi 

Çevresel planlama; doğal ve fiziksel çevrede sağlıklı bir ortamın oluĢturulması, çevre 

kalitesinin yükseltilmesi, tahribatın önlenmesi, doğal kaynakların korunması ve devamlılığın 

sağlanması amacıyla yapılan çalıĢmaların bütünüdür. 

Ġnsan faaliyetleri özellikle sanayileĢme sürecinde doğal kaynakları hızla tüketmeye 

baĢlamıĢtır. Teknolojik geliĢme ile insanın daha rahat bir hayat sürmesi sağlanmaya 

çalıĢılırken, tüketilen doğal kaynaklar insanlığın sonunu hazırlamaktadır. Bu amansız çeliĢki 

tartıĢmaları dünya gündemine sürdürülebilirlik kavramını sokmuĢtur. Sürdürülebilirlik 

kavramı, "sürdürülebilir kalkınmayı" sağlamak amacıyla geliĢtirilmiĢtir. Yani çevre 

bileĢenleri olarak adlandırdığımız doğal kaynakların sürdürülebilirliği anlamındadır. 

Doğal kaynakların verimli kullanılması ve planlanması aĢağıdaki Ģekilde özetlenebilir: 

Arazi kullanımının planlanması; arazi kaynakları üzerindeki baskılar ekonomik 

faaliyetlere bağlı olarak her geçen gün artmaktadır. 

Ormanların korunması, erozyonla mücadele, mera ve otlakların kullanımının 

planlanması, tarım topraklarından en uygun Ģekilde faydalanmanın sağlanması, rant ve 

ekonomik araçlarla tarım arazilerinin tüketilmesinin engellenmesi, doğal koruma alanlarının 

460

turizm yatırımcılığı yoluyla yok olmasının önlenmesi doğal kaynakların ekolojik dengelerle 

uyumlu korunabilmesi için uygulanacak planlamalar örneklerdir. 

Bunlara ek olarak; atıkların geri kazanılması kaynaklar üzerindeki baskıyı 

azaltabilecektir. Ürün ve hizmetlerin kullanımında enerjinin verimliliği ve enerji tasarrufu 

yeni doğal kaynakların sürdürülebilirliği için vazgeçilmezdir. Çevreye zarar veren mala ve 

hizmetlerin üretimi durdurularak, çevreye duyarlı üretime geçilmelidir. 

Bir toplumsal ihtiyacı karĢılayan tüm doğal kaynak tüketen faaliyetler çevresel 

kaynakların yok olmasını ve bozulmasını beraberinde getirmektedir. Ancak, toplumsal 

çıkarlar özel çıkarların önüne geçtiğinde, toplumun tüm kesimleri ortak bir zeminde 

buluĢabilmektedir. Çevre için önemli olan bu yaklaĢımın yaygınlaĢması, belli bir yöre için 

değil aynı zamanda, bir toplum hatta dünyanın geleceği açısından da önemli bir bakıĢ açısı 

olacaktır. 

Ġlimiz sınırları içerisinde bulunan kimi tarım arazilerine konutlar yapılmaktadır. Bu, 

planlama açısından son derece yanlıĢtır. Yatırımlar ÇED ve ÇED ön araĢtırmasını yapmaya 

özendirilirse doğal kaynakların ekolojik dengeler esas alınarak verimli kullanımı, korunması 

ve geliĢtirilmesi mümkün olur. 

T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin TaĢıma Kapasitesini AĢmayacak 

Biçimde Planlanması 

Ülkemiz özellikle 1970'li yıllardan sonra hızlı bir sanayileĢme sürecine girmiĢ ve 

sanayi kuruluĢlarının sayısında ciddi bir artıĢ yaĢanmıĢtır. Buna paralel olarak Sivas da bugün 

itibariyle çeĢitli alanlarda faaliyet gösteren küçük ve orta büyüklükte sanayi kuruluĢlarıyla 

ekonomik faaliyetlerde bulunmaktadır. Söz konusu üretim ve tüketim süreci, sosyal faaliyetler 

düzensiz kentleĢmeyi ve ekolojik dengelerin olumsuz etkilenmelerini beraberinde 

getirmektedir. Çevre sorunlarının en belirgin özelliği, sorunun her Ģeyden önce yerel yani 

olayın görüldüğü ve duyulduğu yöreye özgü bir olay olduğudur. O halde çevre sorunları her 

Ģeyden önce yerel yönetimlerin ilgi ve sorumluluk alanındadır. Yerel düzeyde gerçekleĢtirilen 

ekonomik ve sosyal faaliyetlerin çevreye zarar vermeyecek Ģekilde planlanması etkili yerel 

yönetimlerle gerçekleĢtirilmelidir. Bu planlamalar çevre yönetimi kavramının temel 

bileĢimidir. Bu nedenle her Ģeyden önce çevre yönetiminin genel tanımının yapılmasında 

yarar vardır. 

461

Çevre yönetimi; insan, bitki ve hayvan varlığının dengeli ve sağlıklı yaĢaması için 

gerekli doğal kaynakların değerlendirilmesi, üretilmesi, ulaĢımı ve tüketimi sırasında ortaya 

çıkabilecek olumsuzlukları saptamak, olumsuzluklara çözüm yolu aramak ve çözüm yollarını 

uygulama alanına koymak için yapılan planlama, eĢgüdüm, haberleĢme, denetim ve yürütme 

iĢlevlerinin bütünüdür. 

Yukarıda belirtilen genel tanım çerçevesinde yerel çevre yönetimi, her Ģeyden önce su 

kalitesi, hava kalitesi, gürültü düzeyi ve zehirli atıklarla ilgili bir dizi standardı uygulamak 

zorundadır. 

Bunun yanında aĢağıdaki konularda da temel yerel değerlerin oluĢması gerekmektedir: 

- Ormanlar, parklar, sulak alanlar ve güzel manzaralı alanlar da dahil olmak üzere 

yörede yeterli ve dengeli dağılmıĢ açık alanlar 

- Konut, ticari, endüstriyel ve rekreasyon amaçlı arazi kullanımının verimli bir Ģekilde 

planlanması ve yönetilmesi 

- Tarihsel ve arkeolojik alanların korunması ve bakımı 

- Temel kentsel (trafik, kanalizasyon, yol, su, akaçlama, ulaĢım gibi) altyapıların 

yeterli olması 

- Çevresel kirliliklerden uzak ve temiz bir ortamda yaĢama iradesi. 

Yukarıda belirtilen yerel çevresel değerlerin gerçekleĢtirilmesi için, yerel düzeyde 

çevre örgütlerinin örgütlenmesi, konu ile ilgili teknik elemanların görevlendirilmesi, teknik ve 

yönetsel süreçlerinin oluĢturulması, koruyucu geliĢtirici ve giderici stratejiler geliĢtirilmesi ve 

bunların uygulamaya konulması gerekmektedir. 

Bu genel görüĢ çerçevesinde yerel yönetimlerin yerine getirmesi gereken çevresel 

iĢlevleri Ģöyle sıralanabilir: 

‣ Çevresel politikaları oluĢturmak ve temel ilkeleri belirlemek 

‣ Çevre koruma planı hazırlamak; 

• Mevcut çevre kalitesi/sorunları ile ilgili bilgi/veri/bulgu derlemek 

• Ġl sınırları içinde kirlenmeyi gösteren kirlilik haritaları yapmak 

• Çevrenin kirlilik taĢıma kapasitesini sürekli izlemek 

• Endüstriyel yer seçimini sürekli irdelemek 

462

• Yatırımlarda çevreyi bir maliyet unsuru olarak görmek ve fayda - 

maliyet analizleri içine almak 

‣ Çevresel enformasyon sistemini kurmak; 

• Yerel, bölgesel, uluslararası çevre enformasyon sistemlerine katılmak 

ve bilgi alıĢveriĢinde bulunmak. 

• Monitoring sistemleri ve laboratuvarlar kurmak, çevresel etkileri 

irdelemek; 

• Kentsel geliĢmenin sosyal ve ekonomik faaliyetlerin çevresel etkilerini 

• irdelemek, 

• Özel kiĢi, kurum ve kuruluĢlar ile kamusal kuruluĢların belde sınırlar 

içinde yapacağı etkinliklerin çevre ortamında ne gibi değiĢikliklere yol 

açabileceğini ve değiĢimden ne gibi varlıkların etkilenebileceğini 

belirlemek, 

• Bu etkilerden geri dönülmez ve giderilmez etki yapacak olanların 

önüne 

• geçmek için gerekli önlemleri almak 

• Bu tür etkiler için "duyarlı" bölgeleri saptamak ve koruma altına almak. 

‣ Çevre örgütünü oluĢturmak ve güçlendirmek; 

• Çevresel örgütlenme düzenini güçlendirmek, 

• Kirleticilere uygulanacak yaptırımları geliĢtirmek ve tedvin etmek, 

• Çevre zabıtası kurmak ve çalıĢtırmak. 

‣ Çevresel Etki Değerlendirilmesi (ÇED) süreci için hazırlıklar yapmak; 

• ÇED sistemini oluĢturmak, 

• ĠĢ yeri açma izinleri ile ÇED arasında organik iliĢkiler kurmak, 

• Yapı ve kullanım izinleri ile ÇED arasında organik iliĢkiler kurmak, 

• Atık boĢaltma izinleri sistemine iĢlerlik kazandırmak, 

• Gerekli koĢullarda verilmiĢ izinleri iptal etmek. 

‣ Çevresel bozulmaları düzeltmek ve kirlilikleri gidermek; 

• Sürekli ve dengeli kentsel geliĢme için bozulmuĢ olan çevre koĢullarını 

restore etmek. 

‣ EĢgüdüm, iĢbirliği ve halkın katılımını sağlama; 

463

• Çevresel sorunlarla ilgili yerel kamu kuruluĢları ulusal ve uluslararası 

iĢbirliği ve eĢgüdüm koĢullarını oluĢturmak, 

• Akademik ve araĢtırmaya yönelik kuruluĢlarla iĢbirliği yapmak, 

• Çevreyle ilgili halkla iliĢkiler ve proje destek iletiĢimi sistemini 

kurmak, 

• Çevre sorunlarının giderilmesine halkın katılımını sağlayıcı 

düzenlemeler yapmak. 

‣ Atık kaynaklarını izlemek ve denetlemek; 

• Kirletici kaynaklarını belirlemek ve sürekli olarak denetlemek, 

• Kirletici kaynaklarla "denetim ve azaltma" antlaĢmaları yapmak. 

‣ Eğitim çalıĢmaları yapmak; 

• Belde halkının çevre bilincini yükseltici eğitim çalıĢmaları yapmak, 

• Çevresel yayınlar yapmak. 

‣ Müdahale projeleri ve programları hazırlama; 

• Çevresel kirliliklerin giderilmesi için müdahale programları ve projeleri 

hazırlamak, 

• Projelerin finansman olanaklarını sağlamak, 

• Çözüm için alternatif müdahale programları hazırlamak ve en uygununu 

seçmek, 

• Bazı programları örgütlemek ve insan gücü sorunlarını gidermek. 

Bu görevlerin tümü etkili bir çevre yönetiminin gerekleridir. Ancak tüm bu görevler 

kuruluĢ sürecine uygun olarak bir plan dahilinde önceliklerini belirlemek. 

Yukarıda sunulan çerçevede, Sivas ilinde yürütülen faaliyetler irdelenirse, henüz 

çevrenin taĢıma kapasitesini aĢan bir faaliyetin olmadığı söylenebilir. Ancak ilimiz Organize 

Sanayi Bölgesi'nin tarım arazileri üzerinde kurulması ve il merkezi atıksularının doğrudan 

Kızılırmak'a verilmesi ilerde, söz konusu taĢıma kapasitesinin aĢılmasına neden olabilir. 

T.4. Çevrenin Ġnsan Psikososyal Ġhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 

Yeryüzündeki bütün canlılar; güneĢ, hava, su ve toprak gibi doğal kaynakları kullanma 

yoluyla birbirine bağımlıdır. Ġnsan da bir canlı olarak bu zincirin bir halkasıdır. Ġnsanların iyi 

bir çevrede temiz hava, temiz su ve yeĢil bir ortamda yaĢama isteği doğal bir ihtiyacın 

gereğidir. Ġnsanın içinde bulunduğu fiziksel çevrenin aynı zamanda insanın psikolojik 

464

ihtiyaçları için de önemli olduğu kanaati son yıllarda yaygınlık kazanmıĢtır. Böylece fiziksel 

çevre olgusu psikoloji disiplininin ilgi alanlarından bir tanesi haline gelmiĢtir. 

Ġnsan eylemleri ve davranıĢlarının tamamı fiziksel çevre içinde yer almaktadır ve bu 

yüzden insanın fiziksel çevresinin hafife alınmaması gereklidir. Fiziksel çevre insanın 

fizyolojik ve psikolojik sağlığı üzerinde geniĢ ve sürekli etki yapmaktadır. Psikologlar 

sağlığın yalnızca insana özgü bir olay olmadığına, insan ve çevresinin bir sistem 

oluĢturduklarına ve insan sağlığının belli bir ekolojik ortam içerisinde insan-çevre 

etkileĢiminin bir iĢlevi olduğuna ısrarla iĢaret etmektedirler. Bu çerçevede, fiziksel çevrenin 

insan üzerinde baskı ve gerilim meydana getirebilecek özelliklerini tanımlayıp, bunların 

ortadan kaldırılması için uygun planlamaların yapılması gerekmektedir. Bilindiği gibi 

çevresel planlamanın hedefleri arasında her çeĢit kirliliğin ve çevresel bozulmanın önüne 

geçilerek düzeltilmesinin yanında, çevresel kalitenin insanın psikososyal ihtiyaçlarına cevap 

verecek Ģekilde korunması da yer almaktadır. Bu noktada çevrenin insan psikososyal 

ihtiyaçlarıyla uyumunun sağlanması konusunda yapılması gereken planlama süreçlerini, insan 

üzerinde baskı ve gerilim meydana getirebilecek fiziksel özellikleri de belirleyerek ortaya 

koyabiliriz. 

- Fiziksel çevre fiziksel açıdan tehdit olabilir. AĢırı soğuk, aĢırı sıcak, kirli hava insan 

için fiziksel bir tehdittir. Tüm çevre kirliliğini öneyici planlamaya ihtiyaç vardır. 

- Çevreden gelen olumsuzluklar stres nedeni olabilmektedir. Yüksek gürültü bunların 

en belirgin örneğidir. 

- Çevrenin birey veya toplumla uygunsuzluğu gerilim nedeni olmaktadır. Ġnsan 

eylemlerini sınırlayan ve hedeflerine varmasını engelleyen çevreler bunalıma götüren 

faktörler olmaktadır. Çarpık kentleĢme, yetersiz kentsel altyapı, trafik karmaĢası bireyler 

üzerinde gerilim etkisi yapmaktadır. Bu gibi olumsuzlukları ortadan kaldırıcı kapsamlı uyum 

planlarının gerçekleĢtirilmesi gerekir. 

- Belli bir fiziksel çevre ile bağımlı oluĢmuĢ psikolojik ve sosyal anlamlı mesajların 

bunalım baĢlangıcına neden olması gibi. Belli bir çevreye önceden atfedilmiĢ olumsuz sıfatlar 

o çevrede bulunanlar üzerinde negatif ruhsal etkilere neden olmaktadır. 

- Belli bir çevre ile burada yaĢayanların etkileĢiminin yoğun enerji ve kaynak 

gerektirmesi gerilim (stres) sebebi olabilmektedir. Çevreyle iliĢkilerin aĢırı zaman, güç ve 

para gerektirmesi insanın ruhsal dünyasını olumsuz etkilemektedir. 

465

Ġnsanın yaĢadığı ortamı planlayan plan ve tasarımcılar, insanların çevrelerine uyum 

sağlamaları ve çevreleriyle iliĢkilerini rahat bir düzeyde yürütebilmeleri için çevresel stresin 

niteliğini ve niceliğini denetlenebilmelidir. Ġnsan-çevre iliĢkileri ve fiziksel çevrenin insanın 

sosyal ve psikolojik dünyasına etkilerinin dikkate alındığı uygun çözümlemeler 

gerekmektedir. 

Fiziksel çevre ve özellikle bunun bir alt bileĢeni olan mimari ve Ģehirsel çevrenin 

insanın ruh dünyasına, zihinsel ve entelektüel hayatına ve psikolojik sağlığına olan etkilerinin 

farkına varılması plancıların sorumluluklarını arttırmaktadır. 

Ġnsanın çevre ile iliĢkilerinde uyumun sağlanmasında; mimarlık, peyzaj, çevre 

mühendisliği, coğrafya, ekoloji gibi disiplinler beraberce hareket ederek fiziksel çevrenin 

değiĢimlerini dikkate alarak ortak programların yürütülmesi büyük önem arz etmektedir. 

Çevre psikolojisi ise bütün bunların arakesitinde doğal ve yapay çevre değiĢkelerini sistematik 

bir Ģekilde analiz yapmalıdır. 

Ergonomi, çevresel fizyoloji, çevre ekolojisi gibi disiplinler kirlilik, konfor gibi 

konulara eğilirken, çevre psikolojisi kendi yarattığımız fiziksel çevreler, diğer bir deyiĢle 

binalar, sokaklar, mahalleler ve Ģehirler ile onları yaĢayan insanlar arasındaki ruhsal, duygusal 

etkileĢimi incelemekte, çevrenin insan ruh dünyasını nasıl etkilediğini anlamaya çalıĢmakta 

ve insanı daha mutlu kılabilecek çevrenin yaratılması için gayret göstermektedir. 

Sivas Ġli, göç veren bir ildir. Bunun nedeni, ekonomik olduğu kadar çevrenin insan 

psiko-sosyal gereksinimleriyle uyumundaki sorunlarla ilgilidir. Bu uyum da Sivas'ta 

ekonomik, bilimsel, kültürel ve sosyal etkinliklerin arttırılmasıyla giderilebilir. 

T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 

T.5.1. Genel Tarımsal Yapı 

Sivas Ġli yüzölçümünün 1.216.707 hektarı tarıma elveriĢli arazi (Tablo S.5.1-1), 

1.207.916 hektarı çayır ve mera arazisi, 330.524 hektarı orman ve fundalık arazi, 93.620 

hektarı kullanılmayan ve meskun sahalardan oluĢmaktadır. 

Ġlin değiĢik toprak yapısı, iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki 

çeĢitlilik değiĢik özelliklere sahip toprakların oluĢumuna neden olmuĢtur. Tarım topraklarının 

%3.04‟ ü asit, %24.78‟i nötr, %71.8‟i ise alkali reaksiyona sahiptir. 

466

Tablo T.5.1-1: Sivas’taki tarımsal arazinin dağılımı (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*). 

Arazinin Cinsi Miktarı ( Ha ) 

Tarıma Elverişli Araziye 

Oranı (%) 

HUBUBAT ARAZİSİ 437.012 35,92 

NADAS ARAZİSİ 219.115 18,01 

YEM BİTKİLERİ 48.555 3,99 

ENDÜSTRİ BİTKİLERİ 11.080 0,91 

YEMEKLİK BAKLAGİLLER 6.144 0,50 

MEYVELİK 5.674 0,47 

SEBZELİK 1.414 0,12 

BAĞ 1019 0,08 

ÇAYIR ARAZİSİ 10.533 0,87 

KULLANILMAYAN TARIM ARAZİSİ 476.162 39,14 

TOPLAM ZİRAAT YAPILAN ARAZİ 1.216.707 100,00 

*Veriler değiĢmemiĢtir. 

Büyük kısmı organik maddeler yönünden fakirdir. Toprakların %13.05‟inde organik madde çok az, 

%57.22‟sinde az, %19.30‟unda orta, %6.33‟ünde iyi, %4.10‟unda yüksek düzeydedir. Saturasyon 

yüzdesine göre yapılan sınıflandırmada tarım topraklarının %37.84‟ü tın, %52.76‟sı killi-tın, %8.47‟si 

kil ve %0.93‟ü kum bünyeye sahiptir. Bu dağılım ilde tarım için uygun toprak bünyesi varlığını 

göstermektedir. 

Sivas Ġlinde tipik karasal iklim hüküm sürmektedir. KıĢları soğuk ve kar yağıĢlı, 

yazları sıcak ve kurak geçmektedir. Ġlin son 50 yıllık yağıĢ ortalaması 415 mm‟dir. 1995 yılı 

yağıĢ ortalaması 440 mm ile çok yıllık ortalamanın üzerinde gerçekleĢmiĢtir. Ancak yağıĢların 

büyük kısmı vejetasyon dıĢında genellikle kıĢ aylarında düĢmektedir. 

Son 10 yılın en düĢük sıcaklığı -29.6ºC olmuĢtur. Aynı dönem içindeki donlu günler 

sayısı 121 gün olarak tespit edilmiĢtir. Çok yıllık ortalamalara göre ilin ilk don tarihi 11 eylül, 

son don tarihi ise 7 mayıstır. Son 10 yıldaki en yüksek sıcaklık ise +38.2ºC olmuĢtur. 

467

T.5.2. Tarla Tarımı 

Halen tarım yapılan 809.194 hektarlık arazilerin 310.000 hektarı sulanabilir arazi 

olmasına karĢılık, 53.373 hektarı devlet sulaması ve 87.835 hektarı halk sulaması olmak üzere 

toplam 141.208 hektarlık arazi sulanmaktadır. 

Meyve üretiminde en geniĢ alanı 2065 hektar ile elma, 2049 hektarlık ekim alanı ile 

kayısı oluĢturmaktadır. Tablo T.5.2-1‟de meyve ağaçlarının durumu, Tablo T.5.2-2‟de ise 

meyve çeĢitlerine göre üretim miktarları verilmiĢtir. 

Tablo T.5.2-1: Meyve ağaçlarının durumu (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*). 

MEYVE CİNSİ 

KAPLADIĞI ALAN 

(Da) 

MEYVE VERMEYEN 

YAŞTA AĞAÇ SAYISI 

MEYVE VEREN YAŞTA 

AĞAÇ SAYISI 

ARMUT 6617 34.150 106.717 

AYVA 280 3.249 6.980 

ELMA 17580 137.322 296.660 

ERİK (TÜM ÇEŞİTLER) 2956 15.645 66.015 

İĞDE 70 1.550 5.250 

KAYISI (ZERDALİ HARİÇ) 13695 63.170 168.485 

ZERDALİ 5085 9.280 55.960 

KİRAZ 1682 12.275 22.430 

KIZILCIK 156 2.743 3.945 

ŞEFTALİ 504 8.210 12.882 

VİŞNE 3259 69.859 103.875 

CEVİZ 3457 29.095 31.223 

DUT 1370 17.952 16.045 

ÇİLEK 30 

BAĞ (ÜZÜM) 10190 

TOPLAM 66.931,00 404.500 896.467 


468

Tablo T.5.2-2: Meyve çeşitlerine göre üretim miktarları (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*). 

MEYVE CİNSİ 

KAPLADIĞI ALAN 

(Da) 

ÜRETİM (Ton) 

YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİLER 

ARMUT 6.617,0 2.047,0 

AYVA 280,0 129,0 

ELMA 17.580,0 6.750,0 

TOPLAM 24.477,0 8.926,0 

SERT ÇEKİRDEKLİLER 

ERİK (TÜM ÇEŞİTLER) 2.956,0 991,0 

İĞDE 70,0 74,0 

KAYISI (ZERDALİ HARİÇ) 13.695,0 11.111,3 

ZERDALİ 5.085,0 2.600,0 

KİRAZ 1.682,0 450,3 

KIZILCIK 156,0 111,0 

ŞEFTALİ 504,0 196,0 

VİŞNE 3.259,0 1.711,7 

TOPLAM 27.407,0 17.245,3 

SERT KABUKLULAR 

CEVİZ 3.457,0 958,0 

TOPLAM 3.457,0 958,0 

ÜZÜMSÜ MEYVELER 

DUT 1.370,0 505,0 

ÇİLEK 30,0 7,0 

TOPLAM 1.400,0 512,0 

İL TOPLAMI 56.741,0 27.641,3 

BAĞ (ÜZÜM) 10.190,0 20.083,0 

GENEL TOPLAM 66.931,00 47.724,30 


469

Sebze üretimi ise çok düĢük seviyededir. En çok üretilen sebzeler domates, taze 

fasulye, lahana ve salatalıktır. Bu üretim miktarları ihtiyacı karĢılamaktan uzak olup, daha çok 

çevre illerin ürünleri tüketilmektedir. Tarımsal arazinin 1413,5 hektarını kapsayan sebze 

alanlarının 309 hektarı taze fasulye, 399,2 hektarı domates, 74,4 hektarı beyaz lahana, 30 

hektarı hıyar, 149 hektarı kavun, 48,7 hektarı ıspanak ve 712,2 hektarı diğer ürünlerin 

ekimine ayrılmıĢtır. Tablo T.5.2-3‟te bitkisel üretim alanları ve üretim miktarları, Tablo T.5.2- 

4‟te yem bitkileri ekim alanları ve üretim miktarları, Tablo T.5.2-5‟te bitkisel ürünlerin yıllara 

göre ekiliĢ alanları ve Tablo T.5.2-6‟da ise bitkisel ürünlerin yıllara göre üretim miktarları 

verilmiĢtir. 

SEBZENİN CİNSİ 

Tablo T.5.2-3: İlinin sebze çeşitlerine göre üretim miktarları (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*) 

SİVAS İLİ 2006 YILI 

ÇEŞİTLER ÜZERİNDEN SEBZE ÜRÜNLERİ ÜRETİMİ 

EKİLEN ALAN (Da) 

KALDIRILAN ÜRÜN MİKTARI 

(Ton) 

VERİM (Kg/Da) 

LAHANA (BEYAZ) 744,0 2.000,0 2.688,2 

LAHANA (KIRMIZI) 10,0 15,0 1.500,0 

LAHANA (K.YAPRAK) 0,0 0,0 0,0 

MARUL (KIVIRCIK) 51,0 48,0 941,2 

MARUL (GÖBEKLİ) 67,0 68,0 1.014,9 

ISPANAK 487,0 304,0 624,2 

PIRASA 194,0 144,0 742,3 

PAZI 0,0 0,0 0,0 

MAYDANOZ 55,0 23,4 425,5 

NANE 2,0 0,4 200,0 

SAKIZKABAĞI 244,0 279,0 1.143,4 

BAL KABAĞI 88,0 109,0 1.238,6 

KABAK(ÇEREZLİK) 120,0 150,0 1.250,0 

HIYAR 300,0 540,0 1.800,0 

PATLICAN 340,0 765,0 2.250,0 

DOMATES 3.992,0 10.254,0 2.568,6 

BİBER(ÇARLISTON) 316,0 201,0 636,1 

BİBER(DOLMALIK) 249,0 194,0 779,1 

BİBER (SALÇALIK) 0,0 0,0 0,0 

KARPUZ 950,0 2.699,0 2.841,1 

470

KAVUN 1.490,0 3.014,0 2.022,8 

FASULYE(TAZE) 3.090,0 1.456,0 471,2 

BARBUNYA(TAZE) 0,0 0,0 0,0 

SARMISAK(TAZE) 57,0 45,0 789,5 

SOĞAN(TAZE) 532,0 636,0 1.195,5 

HAVUÇ 307,0 523,0 1.703,6 

TURP(BAYIR) 110,0 203,0 1.845,5 

TURP(KIRMIZI) 25,0 23,0 920,0 

ARA SEBZECİLİK 315,0 

TOPLAM 14.135,0 23.693,8 


Tablo T.5.2-4: Bitkisel üretim alanları ve üretim miktarları (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*). 

ÜRÜNÜN CİNSİ EKİLEN ALAN (DA) ÜRETİM (TON) 

HUBUBAT 

ORT.DEKARA VERİM 

KG/DA,AĞAÇ 

BUĞDAY 3.625.750 747.288 206 

ARPA 673.650 161.084 239 

YULAF 26.200 4.221 161 

ÇAVDAR 89.520 8.561 96 

TOPLAM 4.415.120 921.154 


K.FASULYE 35.070 4.141 118 

NOHUT 85.800 9.303 108 

Y.MERCİMEK 4.065 402 99 

K.MERCİMEK 0 0 0 

TOPLAM 124.935 13.846 


Ş.PANCARI 73.165 335.470 4.585 

AYÇİÇEÇEĞİ 1.500 330 0 

PATETES 35.965 66.661 1.853 

TOPLAM 110.630 402.461 


471

Tablo T.5.2-5: Yem bitkileri ekim alanları ve üretim miktarları (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*). 

ÜRÜNÜN CİNSİ EKİLEN ALAN (DA) ÜRETİM (TON) 

ORT.DEKARA VERİM 

KG/DA,AĞAÇ 


YONCA(Y.K.OT) 267.100 208.029 779 

KORUNGA(Y.K.OT) 118.750 45.124 380 

FİĞ( Y.OT,K.OT) 36.795 25.106 682 

FİĞ( DANE) 36.880 11.861 322 

MISIR(DANE) 300 178 593 

MISIR(HASIL,SLAJ) 13.523 59.375 4.391 

TRİTİCALE 12.200 3.645 299 

TOPLAM 485.548 353.318 


Tablo T.5.2-6: Bitkisel ürünlerin yıllara göre ekiliş alanları (dekar) (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*). 

Ürünün cinsi 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 

HUBUBBAT 

Buğday 3202570 3218500 3310700 3266500 3325500 3412700 3580500 3760340 3.625.750 

Arpa 607600 618600 602900 605600 568400 645450 653900 672200 673.650 

Yulaf 12750 13450 11050 10900 10050 8650 19700 25350 26.200 

Çavdar 129100 128100 119400 104200 117200 110850 97900 95510 89.520 


Fasulye 24000 22800 24500 24920 25970 26060 21400 22540 35.070 

Nohut 57400 49500 49530 51290 57900 97450 102850 123930 85.800 

Mercimek(Y-K) 9680 9680 10160 10090 6410 5230 7440 4800 4.065 


ġ.Pancarı 172770 87410 89680 87040 88860 88680 86930 89590 73.165 

Ayçiçeği 2200 2950 5200 3850 3530 3810 2110 0 1.500 

Patates 47180 85520 38780 38940 40120 40630 35260 28260 35.965 

472


Yonca 125040 131340 130450 156990 159050 169610 178180 186960 267.100 

Korunga 86720 67170 120500 74510 76470 85860 88170 95840 118.750 

Fiğ(Ot-Dane) 129100 116750 64020 141800 78830 76600 108680 111420 36.795 

Mısır (Hasıl-Slaj) 290 1700 3120 6600 12690 23150 11820 13430 13523 


K.Soğan 3520 3340 3390 3550 2110 1900 1930 1968 632 

Sebzelikler 16200 19800 20040 19170 21030 16980 17400 18016 14140 

Meyvelikler 59540 65830 62370 59350 59110 61500 57960 62607 56740 

Bağ 2710 2910 2790 2550 1620 3300 7200 6340 10190 


Sebze üretiminde SuĢehri yöresi ön plandadır. Meyve üretiminde SuĢehri ve Gürün 

bölgesi ön sıraları almaktadır. Bu bölgelerin iklimi sebze ve meyve üreticiliğine elveriĢlidir. 

Üretilen meyve daha çok üretildiği dar bölgede tüketilmekte iç piyasaya dahi 

çıkamamaktadır. Meyve ağaçlarına bakıldığında mevcut meyve ağaç sayısının yarısına 

yakınının meyve vermeyen yaĢta olduğu görülür. Bunun en önemli sebebi, üreticilerin 

meyveciliği birinci dereceden tarımsal faaliyet olarak benimsememiĢ olmalarıdır. Meyvecilik 

daha çok tahıl üretimi ve hayvancılığın yanında ek gelir getirici bir uğraĢ olarak 

değerlendirilmektedir. 

Kangal Köpeği YetiĢtiriciliği 

Kangal Çoban Köpeği Anadolu insanının yüzyıllar boyu çobanının yanında onun 

sürüsünü kötü niyetli kimselerden ve vahĢi hayvanlardan korumuĢ bir köpek ırkı olup, 

Babiller zamanından beri varlığı bilinmektedir. 

Kökeninin Sivas ili Kangal ilçesinden geldiği tahmin edilmektedir. Birinci derecede 

saf Kangal Köpeğini Sivas ve özellikle de Kangal ilçesinde bulmak mümkündür. 

Kangal ilçesinde Özel Ġdare Müdürlüğü‟ne ait 200 dönümlük çiftlikte Kangal Köpeği 

yetiĢtiriciliği yapılmakta olup, 25 adet damızlık Kangal Köpeği bulunmaktadır. 

UlaĢ ilçesinde bulunan Tarım ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü‟ne ait çiftlikte ise 15 dönüm arazi 

üzerinde Kangal Köpeği yetiĢtiriciliği yapılmaktadır. 40 adet anaç Kangal Köpeği olup, 1999 yılında 

alınan yavru sayısı ortalama 80 adettir. 

473

T.5.3. Hayvancılık 

Hayvan Varlığı ve Hayvansal Üretim 

1999 yılı verilerine göre Sivas ili sığır varlığı açısından 2., koyun varlığı açısından ise 7. sırada 

yer almaktadır. 

1986-1995 yılları arasında uygulanan kaynak kullanımını destekleme fonu 

çalıĢmalarıyla 172 besi ahırı, 125 koyun ağılı, 146 arıcılık iĢletmesi, 17 inek ahırı, 4 alabalık 

tesisi yapılmıĢtır. DıĢ kaynaklı hayvancılık projesi kapsamında 1987 yılından beri toplam 

3153 baĢ yurtiçi ve yurt dıĢı kaynaklı gebe düve bakanlık ve özel sektör kanalıyla getirilerek 

854 iĢletme kurulmuĢtur. 2000 yılına kadar 5011 baĢ buzağı elde edilmiĢtir. 2350 adedine saf 

ırk sertifikası verilmiĢtir. Halen faal olarak devam eden 302 iĢletmede 2255 baĢ süt ineği ve 

1802 baĢ buzağı bulunmaktadır. 

Ulusal soy kütüğü ile ilgili çalıĢmalar devam etmekte olup, bugüne kadar istekli çiftçilerimize 

ait kondisyon ve kontitüsyon olarak saf ırka benzeyen her yaĢtaki hayvan kayıt altına alınmıĢtır. Bu 

kapsamda 250 adet süt sığırcılığı iĢletmesi oluĢturulmuĢtur. Bu iĢletmelerin toplam hayvan sayısı 935 

baĢtır. 

Tablo T.5.3-1‟de Sivas ilinin hayvan varlığı, T.5.3-2‟de ise hayvansal üretim miktarları 

verilmiĢtir. Sivas‟ta son yıllarda büyük ve küçük baĢ hayvan varlığında bir azalma görülmektedir. 

Bunun en önemli sebebi özellikle il kırsalında yaĢanan göç olayı ile küçük ölçekli iĢletmelerin yeterli 

seviyede gelir getirmemesidir. Büyük ölçekli iĢletmeler ise geliri düĢük çiftçilerle kurulamamaktadır. 

Tablo T.5.3-3‟te Sivas ilinin 1985-2006 yılları arasındaki hayvan varlığı verilmiĢtir. Ġlde 8 adet 

yetiĢtirici belgeli alabalık tesisi bulunmaktadır. 3 adedi Gürün, 2 adedi UlaĢ diğerleri de Divriği, Zara, 

Gemerek ilçelerinde faaliyet göstermektedir. Gürün‟de 30 aile, DoğanĢar‟da 4 aile, Gemerek ve 

Merkez‟de ise birer aile küçük aile yetiĢtiriciliği Ģeklinde alabalık iĢletmeciliği yapmaktadır. 

474

Tablo T.5.3-1: Sivas İlinin hayvan varlığı (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*). 


MİKTARLRI(ADET) 

Kültür 37.053 

SIĞIR Melez 179.326 

BÜYÜKBAŞ Yerli 63.121 

Manda 3.250 


KOYUN 315.523 

KÜÇÜKBAŞ KEÇİ T.Keçisi 0 

K.Keçisi 24.613 


At 1.845 

TEKTIRNAKLI Katır 251 

EĢek 5.346 

TOPLAM 7.442 

TAVUK Broiler 36.566 

Yumurtacı 378.152 

Hindi 31.128 

KANATLI Kaz 9.598 

Ördek 4.791 


Ġlkel Kovan 418 

ARI (KOVAN) Fenni Kovan 131.800 



475

Tablo T.5.3-2: Hayvansal üretim miktarları (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*). 

HAYVANSAL 

ÜRÜNÜN ADI 

VERİMLİ HAYVAN (ADET) YILLIK ÜRETİM (TON) YILLIK FERDİ 

VERİM (KG) 

1- SÜT ÜRETİMİ 

a-' Ġnek Sütü 96.604 223.766,760 2.316 

b- Koyun sütü 79.449 2.780,715 35 

c- T.Keçi Sütü 0 0 0 

d- K.Keçi Sütü 6.861 205,823 30 

e- Manda 911 546,420 600 

TOPLAM 183.824 227.299,718 

2- ET ÜRETİMİ Kesilen Hayv.Adedi Yıllık Üretim (Kğ) 

a- B.BaĢ (Sığır-Manda) 13.431 2.742.700 204 

b- K.BaĢ (Koyun-Keçi) 19.355 334.995 17 

c-%10 Kaçak ve Kurbanlık 3.279 327.860 100 

TOPLAM 36.065 3.405.555 

3- YAPAĞI ÜRETİMİ Kırkılan Hayv.Adedi Yıllık Üretim (Kğ) 

a- Yün Üretimi 315.523 203.656 0,645 

b- Kıl Üretimi 24.613 12.307 0,500 

c- Tiftik Üretimi 0 0 0,000 

TOPLAM 340.136 215.963 

4- DERİ ÜRETİMİ Kesilen Hayv.Adeti Yıllık Üretim (Adet) 

36.065 36.065 1 Adet 

5- YUMURTA ÜRETİMİ Yumurtlayan Kanatlı Adedi Yıllık Üretim (Adet) 

6- BAL ÜRETİMİ Kovan Adedi Yıllık Üretim (kğ) 

378.152 42.728.305 113 

132.218 2.804.900 21 

7- BALMUMUMU ÜRETİMİ 173.450 

8- YOĞURT ÜRETİMİ 109.104 

9- PEYNİR ÜRETİMİ 56.825 

476

10- YAĞ ÜRETİMİ 2.500 


Tablo T.5.3-3: Sivas ilinin 1985-2006 yılları arasındaki hayvan varlığı (adet) (Tarım İl Müdürlüğü 2006* yılı verileri) 

1985-2006 YILLARI HAYVAN VARLIĞI 

YILLAR KOYUN KIL KEÇİ SIĞIR MANDA AT KATIR EŞEK 

(YERLİ- 

DİĞER) 

SAF KÜLTÜR 

KÜLTÜR 

MELEZİ 

YERLİ- 

DİĞER 

KOVAN 

SAYILARI 

İLKEL 

KOVAN 

FENNİ 

KOVAN 

BAL 

ÜRETİM 

(TON) 

1985 1.417.446 91.032 0 0 367.714 20.353 9.571 2.075 28.119 22.900 45.900 821 

1986 1.471.258 86.612 0 0 385.656 20.405 9.834 1.994 28.474 14.561 54.745 1.413 

1987 1.514.790 89.264 0 0 389.708 20.897 9.554 2.075 28.241 8.348 59.581 1.111 

1988 1.498.155 73.329 0 0 384.093 21.545 9.640 1.437 27.656 6.854 77.527 1.709 

1989 1.488.291 81.121 0 0 389.268 22.141 9.207 1.481 27.518 5.350 85.446 1.550 

1990 1.148.272 62.210 13.795 109.148 232.883 14.181 6.862 978 21.155 5.160 89.260 2.266 

1991 1.134.200 64.794 13.390 108.509 230.195 14.219 6.495 1.016 20.535 5.045 97.320 2.657 

1992 1.099.367 61.514 14.153 112.610 225.313 13.449 5.950 949 18.817 5.140 108.960 1.831 

1993 1.164.393 74.213 15.695 121.252 244.679 14.423 6.492 1.189 20.095 4.552 113.240 1.979 

1994 1.065.868 48.908 18.717 136.161 223.850 12.751 6.128 476 16.765 3.820 118.861 991 

1995 1.034.360 40.745 24.984 144.700 219.105 11.776 5.163 451 15.354 2.855 124.340 2.635 

1996 1.017.556 41.462 28.700 194.220 204.470 10.798 4.882 423 14.785 2.430 134.716 2.948 

1997 909.959 48.814 23.524 128.569 198.313 10.528 4.399 635 11.085 2.355 121.324 2.435 

1998 814.459 44.726 25.418 131.436 180.314 8.843 4.089 616 11.511 2.135 125.120 1.970 

1999 545.760 38.212 33.467 168.600 164.069 7.421 3.248 413 10.304 1.463 138.724 2.337 

2000 545.760 38.212 33.467 168.600 164.069 7.421 3.448 413 10.304 1.463 138.724 2.277 

2001 487.994 33.561 35.892 186.081 137.515 7.411 2.615 352 4.579 1.247 141.903 2.386 

2002 937.636 28.191 35.991 185.725 96.932 5.848 2.296 583 7.661 1.063 134.035 2.374 

2003 365.031 26.509 34.980 168.733 76.874 5.054 2.395 522 7.248 927 130.256 2355 

2004 342.626 25.437 38.726 182.962 77.647 4.399 1.708 436 7.032 598 122.002 2.608 

2005 316.922 27.031 37.767 180.844 67.282 3.478 1.834 421 5.819 920 129.125 2.688 

2006 315.523 24.613 37.053 179.326 63.121 3.250 1.845 251 5.346 418 131.800 2.805 


477

T.5.4. Tarımsal Faaliyetler 

T.5.4.1. Pestisitler 

Tarım ilaçlarının biyolojikman zararlılara karĢı etkili fakat memelilere, sıcak kanlı 

hayvanlara, özellikle insanlara karĢı az zehirli ya da zehirsiz olması istenir. ġimdiye kadar 

yapılan ve halihazırda kullanılan ilaçlardan çok azı bu nitelikleri taĢır. Büyük çoğunluğu hem 

kontrol ettikleri canlılara karĢı, hem de insan ve memelilere çok zehirlidir. Bunların bir kısmı 

uygulandıkları bitki, toprak ve su ortamında uzun süre bozulmadan kalabilen, tüm canlıların 

vücudunda birikebilen zehirlerdir. Zararlı etkilerini yavaĢ yavaĢ uzun süre içersinde belli 

etmeden yaparlar. 

Tarımsal amaçla bugün milyonlarca ton tarım ilacı milyonlarca dönüm araziye 




yollarla yapısı bozulmamıĢsa zamanla toprakta birikerek bitkiler tarfından alınabilir. Tarım 

ilaçları doğrudan toprak yüzeyine ve içine, bitkiler üzerine veya tohum ilaçlaması Ģeklinde 

tohumluk üzerine uygulanırlar. Bitki yüzeyine atılan ilacın önemli bir kısmı toprağa düĢer. 

Toprağa düĢen ilaçlar toprak tipi, çözünebilirlik, kalıcılık ve iklim faktörlerine bağlı olarak 

toprak içinde zamanla hareket edebilirler. AĢağıda pestisitlerin topraktaki kalıcılık durumları 

görülmektedir. 

Kalıcılık Durumu Süre Pestisit Grubu 

Kalıcı Değil 1-12 Hafta Organik Fosforlular ve Karbonatlar 

Orta Derecede Kalıcı 1-18 Ay Herbisitler 

Kalıcı 2-5 Yıl KlorlandırılmıĢ Hidrokarbonlular 

Devamlı Kalıcı Hiç bozulmadan devamlı Cıva, Arsenik, KurĢun BileĢikleri 

verilmiĢtir. 

Tarımla ilgili faaliyetlerde kullanılan pestisitler ve kullanım miktarları Tablo T.5.4.1-1‟de 

Tablo T.5.4.1-1: 1999-2006 yıllarında tarımla ilgili faaliyetlerde kullanılan pestisitler ve kullanım miktarları (Tarım İl 

Müdürlüğü 2006*verileri) 

478

İLAÇLAR 

TÜKETİLEN MİKTAR 

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 

TOPLAM 186.048 184.991 184.463 180.552 301.281 189.460 191.345 190.618 

İnsektisitler 8.269,08 9.422,03 8.909,43 8.164,65 8260,1 8585,7 8.832 7.755,0 

Fungusitler 81.974,90 71.723,00 71.722,70 72.655,50 75483 77342,25 76.161 77.039 

Herbisitler 93.867 102.015 102.015 97.780 103170 103200 104.550 103.950 

Rodendisit ve 

Mollusidler 

143,04 118,50 105,00 105,00 114102 48,64 49 0 

Akarisitler 257,50 256,00 256,00 266,50 266,5 284 284 284,0 

Nematosit ve 

Fumigantlar 

26,40 26,40 24,40 0 0 0 0 0 

Diğerleri 1.510 1.430 1.430 1.580 2000 fişek 3025fişek 0 0 


T.5.4.2. Gübre Kullanımı 

Tarım arazilerinin halihazır verimlilik değerlerine göre kullanılması gereken saf bitki besin 

maddeleri ve Ġlin ticaret gübresi ihtiyacı Tablo T.5.4.2-1‟de, saf bitki besin maddeleri ihtiyacı Tablo 

T.5.4.2-2‟de ve yıllık kimyevi gübre tüketimi Tablo T.5.4.2-3‟te belirtilmiĢtir. 

Tablo T.5.4.2-1: İlin ticari gübre ihtiyacı (ton) (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*). 

Azotlu Gübre Fosforlu Gübre Potasyumlu Gübre 

Amonyum Sülfat 

(%21) 

Amonyum 

Nitrat 

(%20.5) 

Üre (%46) 

T.Süper 

Fosfat 

(%41-43) 

Diamonyum 

Fosfat 

(%46-48) 

Potasyum Sülfat 

(%48-52) 

1800.0 12000.0 6500.0 100.0 30000.0 300.0 


Tablo T.5.4.2-2: İlin saf bitki besin maddeleri ihtiyacı (ton ) (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2006*). 

479

Azot (N) Fosfor (P 2 O 5 ) Potasyum (K 2 O) Toplam 

72576.0 82070.0 540.0 155186.0 


Tablo T.5.4.2-3: Sivas İli yıllık kimyevi gübre tüketimi (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2007). 

KİMYEVİ GÜBRE ÇEŞİTLERİ (Ton) 

YILLA 

R 

A.NİT. 

(%20.5 

) 

A.NİT. 

(%26) 

ve 

CAN 

A.NİT 

. 

%30 

A.NİT. 

(%33) 

A.SÜL. 

(%21) 

ÜRE 

%46 

DAP % 

18-46 

N.S.P.FOS 

. %43 

TRİPL 

E SÜP. 

FOS 

KOMPOZ 

E (20- 

20-0 ve 

+zn) 

KOMPOZ 

E 

(12-30-12) 

KOMPOZ 

E 

(15-15-15 

ve + zn ) 

Pot. 

NİTRA 

T 

1995 34 6.484 1.526 279 1.587 17.695 0 385 3.026 0 

1996 80 12.339 2.651 1.553 4.464 22.756 5 349 5.342 386 

1997 0 1.340 5.926 1.936 6.409 28.017 25 95 5.464 4 

1998 0 11.164 5.294 63 6.885 26.757 0 195 7.017 0 

1999 0 12.346 6.895 112 6.943 28.875 0 60 11.894 0 

2000 0 7.353 7.486 1.766 6.202 25.178 0 90 11.155 203 

2001 0 5.442 5 5.014 117 4.877 14.347 0 6 7.808 1.136 116 0 

2002 0 2.398 0 6.416 143 4.158 17.072 0 0 3.096 1.806 218 2 

2003 0 3.041 0 8.752 489 5.165 21.943 0 10 3.643 1.943 382 0 

2004 0 4.561 0 11.341 1.934 5.799 22.860 0 43 5.191 2.207 488 0 

2005 0 2.854 0 15.045 3.616 4.605 21.578 0 116 5.800 2.272 0 0 

2006 0 3650,6 0 18374,5 501,2 4010 19855 1383,4 15 12079,5 1037,4 431,5 800 

1490,5 

5 

17575,8 

8 

2964,9 

5 

3693,1 

5 

14634,6 

5 926,5 100 

10884,5 

8 2878,65 428,425 

2007 0 

0 

40 

TOPLAM 114 72973 5 94721 12509,2 61104 266933 1413 1364 81516 10401 1636 1395 

480

T.5.5. Sivas Ġli Çayır Mera Durumu 

T.5.5.1. Çayır ve Mera Varlığı 

Sivas ili gerek yüzölçümü, gerekse çayır-mera varlığı bakımından Türkiye‟nin ilk 

sıralarında yeralan yörelerinden biridir. Çayır-mera varlığı ilçeler itibarıyle Tablo T.5.5.1-1‟de 

verilmiĢtir. 

Tablo T.5.5.1-1: Sivas İlinin, ilçeler itibariyle çayır ve mera varlığı (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2007). 

İLÇE ADI Mera Alanı(Ha) Çayır Alanı(Ha) Toplam(Ha) 

Merkez 138.494 4.718 143.232 

Divriği 145.633 145.633 

Gemerek 47.374 385 47.759 

Gürün 170.058 536 170.594 

Hafik 109.000 3.410 112.410 

Ġmranlı 66.019 66.019 

Kangal 156.999 3.799 160.798 

Koyulhisar 21.182 21.182 

SuĢehri 51.408 1.113 52.521 

ġarkıĢla 84.445 3.910 88.375 

Yıldızeli 100.598 100.598 

Zara 98.035 764 98.799 

Toplam 1.189.241 18.675 1.207.916 

verilmiĢtir. 

Sivas‟ın çayır ve meralarının arazi kabiliyet sınıflamasına göre dağılımı aĢağıda 

I.Sınıf 

II.Sınıf 

3.150 ha 

12.123 ha 

481

III.Sınıf 

IV.Sınıf 

V.Sınıf 

VI.Sınıf 

VII.Sınıf 

24.835 ha 

50.289 ha 

4.719 ha 

120.145 ha 

992.655 ha 

Ġldeki çayır ve meraların 25.327 Ha' ı orta derin, 318.632 Ha' ı sığ, 840.472 Ha' ı çok 

sığ topraklardan meydana gelmektedir. 

Çayır-mera alanlarının 30.091 Ha' ı 1. sınıf (hafif), 56.941 Ha' ı 2. sınıf (orta), 255.900 

Ha' ı 3. sınıf (çok Ģiddetli), 864.984 Ha' ı 4. sınıf (çok Ģiddetli), su erozyonuna maruz 


Çayır-meraların 8.555 Ha' lık kısmında yaĢlık sorunu, 10.599 Ha' lık kısmında 

çoraklık, 5.908 Ha' lık kısmında da hem toprak hem de drenaj problemi vardır. 

30.152 Ha taĢlı, 30.152 Ha kayalı, 3.673 Ha hafif tuzlu, 3.755 Ha tuzlu, 78. Ha hafif 

tuzlu alkali ve 953 Ha tuzlu alkali karakterde olup, 734.473 Ha çayır-mera da taĢsız bir yapı 

arz etmektedir. Ġlde problemi olmayan çayır-mera arazisi toplamı 3.846 hektardır. Yine Sivas 

ilinin çayır-mera potansiyelinin 49.117 Ha' ı düz (% 0-2), 24.578 Ha' ı hafif (% 2-6), 100.497 

Ha' ı orta (% 6-12), 181.705 Ha' ı (% 12-20), 359.057 Ha' ı çok dik (% 20-30), 429.962 Ha' ı 

sarp (% 30) meyilde bulunmaktadır. 

Bu açıklamalardan da anlaĢılacağı üzere meralardaki birinci sorun, sığ toprak ve aĢırı 

meyil özelliklerinin yanı sıra aĢırı otlatma sebebiyle meydana gelen su ve rüzgar erozyonudur. 

Bunun sonucu olarak, toprak yetersizliği ve bitki örtüsünün yok olması ortaya çıkmaktadır. 

Ġlde genellikle, çayırlar temmuz ayına kadar korunup kimi zaman gübrelenmekte ve 

biçilerek hayvanlara yedirilmektedir. Bir kısım çayırlar da yıl boyunca otlatılmaktadır. 

Çayırlar özellikle yaĢlık ve çoraklık gibi sebeplerle, yem değeri olmayan çayır sazı, hasır sazı 

ve sinir otu gibi istilacı bitkiler tarafından hızla kaplanmakta sonuç olarak da orta sınıflı 

çayırlar meydana gelmektedir. 

482

Çayırların ortalama verimi yeĢil olarak 450-500 kg/da., kuru olarak 120-130 kg/da' dır. 

Faydalanılabilir kısmı 350-400 kg/da., yeĢil 95-100 kg/da. kuru ot Ģeklindedir. Toplam ot 

kapasitesinin % 20‟si çayırın devamlılığı için otlatılmadan bırakılmalıdır. 

Meralarda ise kar kalkınca hatta çoğu zaman kar tam kalkmadan alacalı halde iken 

küçükbaĢ ve büyükbaĢ hayvanlar meraya sokulmakta, plansız, bilinçsiz otlatma 

yapılmaktadır. Yeterli yem bitkisi ekilimi olmadığı için ilde hayvanlar bir an önce meraya 

çıkmakta ve mümkün olan en geç dönemde de içeri alınmaktadır. AĢırı ve sürekli otlatma 

sonucu tabii örtü büyük ölçüde tahrip edildiği için hızı yavaĢlatılamayan ve bitki örtüsü yeterli 

olmadığı için tutunamayan dolu ve yağmur suları yüzey akıĢına geçerek hem su erozyonuna 

hem de daha alt kısımlarda bulunan tarım arazilerinde, sel zararlarına sebep olmaktadır. 

1998 yılında çıkarılan Mera Kanunu ile baĢlatılan kadastro çalıĢmalarının zaman 

içerisinde tamamlanması durumunda meralar korunabilir ve ıslah edilebilir sahalar haline 

gelecektir. 

Mevcut durum itibariyle meralardaki ot verimi; Tarım Ġl Müdürlüğü tarafından yıl 

boyunca kafeslerle koruma altına alınan değiĢik mera kesimlerinde, temmuz ayında toprak 

seviyesinden yapılan biçim ve yerinde yapılan tartım sonuçlarına göre yeĢil olarak 140-160 

kg/da., % 50 mera payı düĢüldüğünde yeĢil olarak 70-80 kg/da. civarındadır. Bu da 18-20 

kg/da. kuru ota eĢdeğerdir. 

Zaten bölge meralarının toplam kuru ot verimi 30-40 kg/da. olarak bildirilmektedir. 

Islah yöntemlerinin belirlenmesi açısından yapılan değerlendirmeye göre II. sınıf 

meralar ilde hakim durumdadır. 

T.5.5.2. Tarım Alanları 

Ġlde önemli sayılabilecek ovalar (Tablo T.5.5.2-1) alan olarak küçük olup, genellikle 

tahıl yetiĢtirilmektedir. Bu ovaların yüksekliği 1000 metrenin üzerindedir. Ekilmekte olan 

tarım alanlarının tamamına yakını tarlalardan oluĢmaktadır. Bir miktarda meyve ve uzun 

ömürlü bitkiler yetiĢtirilmekte, çok sınırlı olarak da sebzecilik yapılmaktadır. Tarla 

alanlarında ise genelde tahıl ve Ģeker pancarı üretimi yapılmaktadır. 

483

T.5.6. Sonuç 

Ġlimizin sınırları içindeki alanın henüz arazi kullanımı biçimlerinin ne ölçüde sağlıklı 

olduğunu ortaya koymak ve çevreye duyarlı arazi kullanımını geliĢtirmek için öncelikle Sivas 

ili dahilindeki bölgenin 1/250 000 ya da 1/350 000 ölçekli arazi kullanım haritalarının 

üretilmesi zorunludur. Ayrıca, özellikle ovaların ya da arazi kullanımının sorun olduğu 

bölgelerde daha ayrıntılı (örneğin 1/25 000 ya da 1/5000 ölçekli) haritaların hazırlanması 

gelecekteki planlamalara büyük kolaylıklar sağlayacaktır. 

Tablo T.5.5.2-1: Sivas’ta bulunan ovalar (Tarım İl Müdürlüğü verileri, 2005*). 

Adı Bulunduğu Yer Alanı (Km 2 ) Yüksekliği (m) 

Palanga Ovası Divriği 28 1116 

Gemerek Ovası Gemerek 42 1082 

Suşehri Ovası Suşehri 35 1213 

Şarkışla Ovası Şarkışla 54 1145 

Bedehdun Ovası Yıldızeli 36 921 

Cencin Ovası Zara 28 1100 

Devekse Ovası Zara 30 1100 

Tödürge Ovası Zara 35 1100 



TC. Çevre Bakanlığı, 1995, II. Çevre ġurası, Ankara. 

MeĢhur, M., 1995, Çevre duyarlı planlama, Yeni Türkiye, 279-295 s. 

Gökday, Ġ., 1997, Çevrenin Geleceği, YaklaĢımlar ve Politikalar, TÇV Yayını, Ankara, 280 s. 

Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği, 1988, 4.9.1988 Tarihli ve 19919 Sayılı Resmi Gazete. 

YaĢamıĢ, F.D., 1995, Çevre yönetiminin temel araçları, Ġmge Kitapevi, Ankara, 224 s. 

Alp, A.V., 1995, Çevre Psikolojisi, Yeni Türkiye, 537-539 s. 

Tarım Ġl Müdürlüğü, 2004, Sivas Tarım Ġl Müdürlüğü 

484

07 - çevresel etki değerlendirme planlama genel müdürlüğü

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?