Fındık İşleme Sanayi Üzerine Değerlendirme Raporu 2012

FINDIK İŞLEME SANAYİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME (Rapor)
H.Esin SAVRAN, Fındık Araştırma İstasyonu, 2012
1. Giriş
Fındık işleme sanayinin yoğun olarak görüldüğü Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İlleri
2011 yılı itibarıyleTürkiye’ nin toplam fındık üretiminin % 66’ sını karşılayan en büyük fındık
üreticisi illerimizdir. Bu iller için son üç yılın fındık üretim değerleri Tablo 1’ de görülmektedir.
Tablo 1. Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İllerinde fındık üretimi (TMO, 2012)
2009 2010 2011
İller Üretim
Dikim
Alanı Verim Üretim
Dikim
Alanı Verim Üretim
Dikim
Alanı Verim
(ton) (ha) (kg/da) (ton) (ha) (kg/da) (ton) (ha) (kg/da)
Giresun 76.273 106.000 72 51.657 106.000 49 51.600 117.729 44
Ordu 91.758 198.000 46 206.605 198.000 104 122.050 226.930 54
Samsun 71.656 78.500 91 82.055 78.500 105 76.650 88.341 87
Trabzon 39.308 58.000 68 42.861 58.000 74 32.820 62.809 52
Toplam 278.995 440.500 69 383.178 440.500 83 283.120 495.809 59
Türkiye
Toplam
500.000 642.000 78 600.000 642.000 93 430.000 687.627 63
Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlükleri kayıtlarına göre Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon
İllerinde yer alan fındık işleme fabrikası sayısı Tablo 2 ‘ de verilmiştir. Bu fabrikaların 71’ i
ziyaret edilerek Fındık Araştırma İstasyonu tarafından hazırlanan, AB ve T.C. Bilim, Sanayi ve
Teknoloji Bakanlığı desteği ile yürütülmesi öngörülen Fındık Kabuğunun Kilidini Açanlar
Projesi hakkında bilgilendirme yapılarak, fındık işleme sanayinin mevcut sorunları ve talepleri
hakkında bilgi edinilmesi amacıyla anket soruları iletilmiştir. Anket çalışmasına destek veren
işletme sayısı Tablo 2’ de yer almıştır.
Tablo 2. Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İllerinde fındık işleme sanayi
İller
Giresun Ordu Samsun Trabzon Toplam
Mevcut İşletme Sayısı 24 21 14 12 71
Anket Çalışmasına
Katılan İşletme Sayısı
10 8 4 3 25
2. Metod
Anket soruları 2012 yılının temmuz ayında Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İllerinde
ziyaret edilen fındık işletmelerinin yöneticilerine ve çalışanlarına olmak üzere iki farklı
kategoride sunulmuştur. İşletme yöneticilerinden işletmeleri hakkında genel bilgiler ile işleme
hattı, kalite güvencesi sistemleri, pazarlama (ihracat), yürütülen Ar-Ge çalışmaları, personel
eğitimi, topluma ve çevreye katkı, genel sorunları ile ilgili hazırlanmış sorulara cevap
vermeleri istenirken, işletme çalışanlarından almış oldukları ve gereksinim duydukları eğitim
ile ilgili sorulara cevap vermeleri istenmiştir. Sorular çoktan seçmeli ve klasik tarzda
hazırlanmış sorulardan oluşmuştur.
Değerlendirmede 25 işletmenin yöneticisi ile 94 çalışanının anket sonuçları kullanılmıştır.
1

3. Bulgular ve Tartışma
3.1. Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İllerinde Fındık İşleme Sanayinin Genel
Durumu
Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İllerinde fındık işleyen fabrikaların % 52’ si 50 ve daha az
çalışana sahip küçük ölçekli işletme niteliğine sahiptir. İşletmelerin % 32’ si 50-100 arasında
çalışanı olan orta ölçekli işletmeler sınıfındadır. Çalışan sayısı 100-200 arasında olan
işletmelerin oranı ise % 16’ dır. KOBİ’ leri konu alan proje ve faaliyetlerden yararlanabilecek
ve etkilenebilecek işletmelerin oranının % 84 olduğu görülmektedir.
Anket çalışmasına katılan 25 işletmenin toplam çalışan sayısı 1.423’ tür ve çalışanların % 73’
ü üretim hattında, % 12’ si idari görevlerde, % 3’ ü laboratuvarda ve % 12’ si ise büro ve
nakliye işleri gibi diğer görevlerde çalışmaktadır (Şekil 1).
Şekil 1. Fındık işletmelerinde personel dağılımı
Fabrikaların % 68’ i entegre işletme modeline sahip fındığı hem kırıp hem de yarı mamul
maddeye işleyen tesisler iken, % 20’ si sadece fındığın kabuğunun kırılması, % 12’ si sadece
naturel iç fındığın işlenmesi prosesine sahiptir (Şekil 2).
Şekil 2. Fındık işletmelerinde prosesin niteliği
2

İşletmelerin % 88’ inin fındığın kabuğunu kırma, % 80’ inin fındık kavurma, % 68’ inin
kıyılmış fındık ve fındık unu üretimi, % 64’ ünün kabuklu fındık depolama, % 56’ sının fındık
püresi üretimi, % 52’ sinin dilinmiş fındık üretimi, % 20’ sinin fındık ezmesi üretimi, % 12’
sinin fındık içeren çikolata gibi mamul bir ürün üretimi ve % 8’ inin kabuklu fındık kurutma
prosesine sahip olduğu görülmüştür.
Üretim kapasitelerine göre incelendiğinde işletmelerin % 38’ inin 51-100 ton kabuklu
fındık/gün fındık işleme kapasitesine sahip olduğu görülürken, % 41’ inin bunun altında %
21’ inin bunun üzerindeki kapasitede üretim yaptığı bulunmuştur. Mamul madde üretiminin %
12’ ler düzeyinde kalmış olması fındık işleme sanayinde üretim kapasitesinin bu proses
yönünde artırılması gerektiği sonucuna işaret etmektedir.
İşletmelerin % 56’ sı 4000-5000m 2 ’ lik alanlarda faaliyet göstermektedir; 1000-2000 m 2
arasındaki alanda faaliyet gösteren işletmelerin oranı % 8 iken, 500-1000 m 2 arasındaki
alanda da bu oran % 8’ dir. Üretim kapasitelerindeki artış ile beraber kurulu alanlarda da bir
artışın öngörülmesi ve şehir planlamacılığında bunun önplanda tutulması önemlidir.
İşletmelerin % 76’ sı 2000 sonrası teknolojiye sahip olduğunu bildirmekle beraber fındık
işleme teknolojisinin 1950’ lerden bu yana değişmediğini ifade etmişlerdir. Kabuklu fındığa
uygulanan işlemler Şekil 3’ teki akış şemasında verilmiştir.
Depolama
Sınıflandırma
(Kabuklu fındıkların büyüklüklerine göre sınıflandırılması)
Kabuk kırma
(Taşlar arasında kabuğun kırılması)
Sınıflandırma
(İç fındıkların büyüklüklerine göre sınıflandırılması)
Ayırma
(Küflü ve bozuk örneklerin elle ayıklanması)
Depolama
(Çuvallar içerisinde veya silolarda naturel iç fındık olarak muhafaza)
Kavurma
(Elde edilecek ürünün nem içeriğine de bağlı olarak 140˚C’ ye yakın
sıcaklıklarda dikey tip veya yatay tip fırınlarda kavurma + soğutma)
Zarından ayırma
(Fındığın iç zarının kauçuk fırçalar vasıtasıyla içten ayrılması)
Ayırma
(Belli renk ve yüzeysel kusur oranına göre fındıkların elektronik cihazlar
kullanılarak ve elle ayrılması)
Ambalajlama
(Jüt çuvallar içerisinde veya vakum ambalajlama)
Depolama
(İşlenmiş ürün deposunda depolama)
3
Şekil 3. Kabuklu
fındığa uygulanan
işlemler

Fındık işleme teknolojisi ayırma ve ambalajlama adımlarında yenilik göstermektedir. Bu
sebeple, fındık işlemede 1990 öncesi teknolojiye sahip olduğunu ifade eden işletmelerin
oranı % 4 düzeyinde kalmıştır. Fındık işleme sanayine destek olacak teknoloji üreten
işletmelerin kurulması ve işlemesinin teşvik edilmesinin gerekliliği de göz ardı edilmemelidir.
Fabrikaların % 68’ i işlediği fındığı Giresun’ dan aldığını bildirmiştir; % 60’ ı Ordu’ dan, % 36’
sı Trabzon’ dan, % 28’ i Samsun’ dan, % 16’ sı Düzce’ den, % 4’ ü Zonguldak’ tan, % 4’ ü
Sakarya’ dan ve % 12’ si ise bir ayırım yapmaksızın fındık yetiştiriciliğinin yapıldığı Karadeniz
Bölgesi illerinin hepsinden alım yaptığını ifade etmiştir. Bu durumda, kaliteli üretim arayışında
olan fındık işleme sanayinin diğer bölgelere göre daha standart ve yüksek kalitede üretim
yapan Giresun’ dan hammadde tedarikinde bulunduğu söylenebilmektedir.
Fabrikaların % 12’ si kabuklu fındık alımı yapmadığını bildirmiştir, bunlar sadece naturel iç
alımı yaparak yarı mamul ürüne işleyen fabrikalardır. Diğer % 88’ lik orandaki işletme
kabuklu fındık alımının zamana bağımlılık gösterdiğini ifade etmiştir ve en düşük kabuklu
fındık alımının temmuz, haziran, ağustos ve mayıs aylarında gerçekleştiğini bildirmiştir.
Naturel iç fındık alımının zamana bağımlılık göstermediğini bildiren işletme oranı % 8, naturel
iç fındık alımı yapmadığını bildiren işletme oranı ise % 16’ dır. Geri kalan % 76’ lık orandaki
işletmeye göre naturel iç fındık alımı zamana bağımlılık göstermektedir ve işletmenin en
düşük naturel iç fındık alımını yaptığı aylar temmuz, ağustos ve haziran aylarıdır. Bu durumda
haziran, temmuz ve ağustos ayları işletmelerin bakım işlemlerini yürüttükleri, personelin izne
çıktığı, işletmelerde eğitim faaliyetlerinin yürütülebilmesi için daha uygun aylar olarak
görülebilir.
3.2. Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İllerinde Fındık İşleme Sanayinde Kalite,
Kalite Güvence Sistemleri ve Ar-Ge Çalışmaları
Gıda sanayinde kaliteli hammadde kaliteli üretim anlamına gelmektedir. Fındığın işlenmesi
öncesinde uygun koşullarda muhafaza edilmesi ve kalitesinde kayıp olmadan işleme hattına
verilmesi bu bakımdan oldukça önemlidir.
Anket çalışmasına katılan fabrikaların % 16’ sı kabuklu fındık depolamadığını bildirmiştir (Şekil
4). Bu fabrikalar sadece naturel fındık işleyenlerdir. Fındığı 3 ayın üzerinde depolayan
işletmelerin oranının % 48 olması, depolamanın 3. ayından sonra uygun olmayan ortamlarda
muhafaza edilen fındıklarda oluştuğu bildirilen aflatoksin konusunda daha dikkatli olunması
gerektiğini göstermektedir. Aflatoksin yüksek nem ve sıcaklıktaki depolarda tutulan
fındıklarda bazı Aspergillus türü küflerin oluşturdukları, karaciğer kanserine neden olan bir
maddedir ve bir yandan insan sağlığını tehdit ederken diğer yandan fındığın kalitesinde
önemli kayıplara neden olmaktadır.
Şekil 4. Fındık işletmelerinde kabuklu fındığın depolanma süresi
4

Fındık işleyen fabrikaların % 52’ si kabuklu fındığı silolar içerisinde oda sıcaklığında, % 40’ ı
ise jüt çuvallar içerisinde oda sıcaklığında depoladığını ifade etmiştir. Fındığı soğuk havada
kontrollü koşullarda muhafaza eden işletmelerin oranı % 4’ tür. (Şekil 5).
Şekil 5. Fındık işletmelerinde kabuklu fındığın depolanma şekli
Hasattan sonra, iyice kurutulan Türk çeşidi kabuklu fındıkların 15°C ile 20°C sıcaklık ve %60-
65 bağıl nem koşullarında en fazla 2 yıl, 0°C ile 2°C arasında sıcaklıklara ve %65 bağıl
neme sahip depolarda 4 yıl muhafaza edilebildiği bildirilmiştir. Fındığın depolanmasında sıcaklık
ve bağıl nemin kontrol edildiği ve uygun düzeyde sabit tutulduğu koşulların oluşturulması
fındık işleme sanayinin kullandığı hammaddenin kalitesinin korunmasını sağlayacaktır.
Kabuklu fındığın sanayinin kullanımına sunulması öncesinde nem oranının % 8’ e, iç fındığın
nem oranının ise % 4-5’ e kadar düşürülmesi önerilmektedir. Bu nem düzeyinin üzerinde
depolanan fındıklarda önemli kalite kayıplarının yaşandığı bildirilmiştir. Türk fındığının
geleneksel olarak fındık üreticileri tarafından güneşte kurutulduğu, hasat zamanında görülen
yağışlı havaların fındığın bu şekilde kurutulmasını olanaksız hale getirdiği fındık sektöründe yer
alan her kesimin bildiği bir gerçektir. Bu durum fındığın kurutulması için alternatif yol ve
teknolojilerin geliştirilmesinin gerekliliğini ortaya koymaktadır. Bundan hareketle, anket
çalışmasında fındık işleyen fabrikalara bir fındık kurutma sistemini proseslerine dahil etmeyi
düşünüp düşünmedikleri sorulmuştur. İşletmelerin % 8’ inde kabuklu fındığı kurutacak bir
sistemin mevcut olduğu ortaya konulurken, fındık kurutma hattı kurmayı düşünen işletmelerin
oranı % 36 olmuştur (Şekil 6).
Şekil 6. Fındık
işleme sanayinde
fındık kurutma
5

Bu durum fındık işleme sanayinin kullandığı hammaddede yaşadığı sıkıntıyı gidermek
konusunda kendisinin de içinde yer aldığı bir çözüm üretme süreci içerisinde olduğunu ortaya
koyması bakımından önemlidir. Kurutma sistemi kurmayı düşünmediğini ifade eden
işletmelerin % 20’ si kabuklu fındık alımı yapmadığını, % 14’ ü alan sıkıntısı yaşadığını,
diğerleri geleneksel güneşte kurutma yöntemini korumak gerektiğini, yapay kurutucuların
fındıkta kalite kaybına sebep olduğunu ve kurutma işini çiftçinin yapması gerektiğini gerekçe
olarak göstermiştir.
Ankete katılan fabrikaların % 8’ i naturel iç fındık depolamadıklarını ifade etmiştir (Şekil 7).
Şekil 7. Fındık işletmelerinde naturel iç fındığın depolanma süresi
Naturel iç fındığın % 32’ si soğuk havada jüt çuvallar veya silolar içerisinde muhafaza
edilmektedir (Şekil 8). İç fındığın depolanmasında 0°C ile 2°C sıcaklıklar ve % 65 bağıl
nem içeren depo koşulları önerilmektedir.
Şekil 8. Fındık işletmelerinde naturel iç fındığın depolanma şekli
Anket sonuçlarına göre, fındık işleyen tesislerin % 16’ sı bir kalite güvence sistemine sahip
değil iken; % 68’ i ISO 22000, % 64’ ü ISO 9001, % 24’ ü BRC, % 24’ ü IFS, % 24’ ü
KOSHER, % 12’ si HALAL, % 8’ i ISO 14001, % 8’ i OHSAS 18001, % 4’ ü Organik Ürün
Sertifikasına sahiptir. Kalite güvence sistemine sahip olmayan işletmeler ile sektörle ilgili
sistemleri işletmelerine kazandırmak isteyen işletmelerin bu konuda danışmanlık desteği
alacakları düşünülebilir.
6

Fabrikalarda rutin ürün muayenelerinin yapıldığı laboratuvarların bulunup bulunmadığı
araştırılmıştır. Fabrikaların % 24’ ünde laboratuvar mevcut değilken, % 32’ sinde fiziksel
ve/veya kimyasal analizlerin yapıldığı basit bir laboratuvar, % 44’ ünde aflatoksin analizinin
ve mikrobiyolojik analizlerin yürütüldüğü gelişmiş laboratuvarlar vardır. Laboratuvarı
bulunmayan ve bu altyapıyı kurmak veya geliştirmek isteyecek olan işletmelerin oranı % 56’
dır (Şekil 9). Bu oran, fındık laboratuvarı kurulması konusunda eğitim ve danışmanlık desteği
almak isteyecek işletmelerin oranı olarak görülebilir.
Şekil 9. Fındık işletmelerinde laboratuvar altyapısı
İşletmelerin fındığın en önemli kalite problemlerinden biri olan aflatoksin konusunda sıkıntı
yaşayıp yaşamadıkları konusunda sorular ankette yer almıştır. İşletme yöneticilerinin % 38’ i
aflatoksin konusunda problem yaşadığını, % 62’ si yaşamadığını söylemiştir (Şekil 10).
Şekil 10. Fındık işletmelerinde aflatoksin sıkıntısı yaşanma durumu
Aflatoksin sıkıntısı yaşamadıklarını ifade etmiş olmalarına rağmen aflatoksin tespit ettikleri
ürünlerde tedbiren önleyici ve iyileştirici uygulamalar yaptığını bildiren işletme oranı % 68
olmuştur. Aflatoksin sorunuyla karşılaştıklarında uyguladıkları işlemler Şekil 11’ de
özetlenmiştir.
7

Şekil 11. Fındık işletmelerinde aflatoksine karşı önleyici/iyileştirici uygulamalar
Aflatoksin tespit edilen ürünleri daha ürün alımında reddeden ve işleme almayan işletme
oranı % 36’ dır. Diğerleri, aflatoksinli fındığı işlemekte, aflatoksin nedeniyle geri dönen
ürünleri tekrar seçim, paçal yapma ve yağ üretme gibi yöntemlerle değerlendirmektedir.
İşletmelerin % 12’ si sınır düzeylerin çok üzerinde aflatoksin içeren fındığı imha ettiğini
bildirmiştir. Aflatoksin fındığı hammadde olarak kullanan sanayi için halen çözümlenmesi
gereken bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ar-Ge çalışması yürüttüğünü bildiren fabrika oranı % 16’ dır. Bunlardan % 12’ si 2-5
arasında Ar-Ge personeli, % 4’ ü ise 1 adet Ar-Ge personeli bulundurduğunu bildirmiştir. Bu
fabrikalar bütçelerinin % 1-5’ i kadarını Ar-Ge çalışmalarına harcamakta ve bu çalışmalarda
yeni ürün geliştirme yer almaktadır. Ar-Ge çalışmalarına bütçe ayıran işletmelerin Ar-Ge Proje
Danışmanlığına, diğerlerininse Ar-Ge çalışmaları konusunda bilgilendirilmeye ihtiyaç
duyacakları öngörülebilir. Ayrıca Ar-Ge çalışmalarına doğrudan maddi desteklerin yapılması
gerektiği düşünülebilir.
Yeni yatırımlarının bütçelerini işletmelerinin özsermayelerinden karşılayanların oranı % 64’ tür
ve banka kredilerini bu amaçla kullanan işletmeler % 24 oranındadır. İşletmelerin % 32’ si AB
ve diğer ülkesel hibe programlarını kullanarak yeni yatırımlar yapmaktadırlar. İşletmelerin %
16’ sı kendi bünyelerinde proje hazırlama ekiplerini oluşturmuş durumdadır. İşletmelerin %
56’ sı Valilikler bünyesinde kurulmuş olan AB Proje ve Koordinasyon Birimlerinden ve
faaliyetlerinden haberdar olduklarını ifade etmiştir. Bu oranların daha da artırılması için
işletmelerin mevcut proje desteklerinden haberdar olabilecekleri ve kendi projelerini
hazırlayabilecekleri bir danışmanlık sisteminin desteklenmesi gerekli olabilir.
3.3. Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İlleri Fındık İşleme Sanayinde İhracat
Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İllerinde fındık işleyen fabrikaların % 68’ i ürünlerini ihraç
ettiklerini ifade ederken, % 32’ si ürünlerini tamamıyle yurt içi piyasaya arz ettiklerini
bildirmiştir. Fındık mamulleri üreten ve ihraç eden işletmelerin ihracat yaptıkları ülkeler Şekil
12’ de verilmiştir. İşletmelerin % 94’ ü ürünlerini AB ülkelerine (İtalya, Almanya, Avusturya,
Belçika, İngiltere, İsveç, Fransa, Hollanda, Romanya, Slovenya, İspanya) ihraç etmektedir,
onu sırasıyla Arap ülkeleri (Suudi Arabistan, Tunus, Suriye, Kuveyt, Libya, Lübnan, Ürdün,
Dubai, Irak), Bağımsız Devletler Topluluğu ülkeleri (Ukrayna, Rusya), Uzakdoğu ülkeleri (Çin,
Japonya), Balkan ülkeleri (Makedonya, Arnavutluk), diğer AB ülkeleri (İsviçre) ve ABD
izlemektedir.
8

Şekil 12. Fındık işletmelerinin ihracat yaptıkları ülkeler
İhracat yapan işletmelerin % 35’ i bir sorunla karşılaşmadığını ifade ederken; % 65’ inin
karşılaştıkları sorunlar Şekil 13’ te verilmiştir.
Şekil 13. İhracat yapan fındık işletmelerinin karşılaştıkları sorunlar
3.4. Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İlleri Fındık İşleme Sanayi Çalışanlarının
Eğitim İhtiyaçları
3.4.1. Fındık İşletmelerinde Yöneticilerin Dilinden Personelin Eğitim İhtiyacı
Ankete katılan işletme yöneticilerine yeni işe giren personele verilen eğitim, çalışan personele
verilen rutin eğitim, personelin almayı talep ettiği eğitim ve personelinin almasını istediği
diğer eğitim konularının neler olduğu sorulmuştur.
İşletmelerin % 76’ sında yeni işe giren personele eğitim verilmektedir; bunlardan
oryantasyon eğitimi % 53’ lük oranla en fazla verilen eğitimdir ve onu % 26’ lık oranla genel
hijyen ve sanitasyon eğitimi izlemektedir. Bu işletmelerin % 21’ i kalite güvence sistemlerinin
gerektirdiği eğitimleri verdiğini bildirmiştir.
Fındık işletmelerinin % 60’ ında personele belli periyotlarla rutin eğitim verilmekte olup, bu
eğitimlerin % 73’ ü kalite güvence sistemlerinin gerektirdiği eğitimlerdir.
9

Personelinin eğitim talebi olduğunu bildiren işletmelerin oranı % 32’ dir. Personel tarafından
talep edilen eğitim konuları Şekil 14’ te verilmiştir. Buna göre personel en fazla kalite
yönetimi konusunda bilgi talep etmektedir.
Şekil 14. Fındık işletmelerinde personelin talep ettiği eğitim konuları
Fındık işletmelerinin yöneticilerinin % 40’ ı personelinin alması gereken bir eğitim olduğunu
düşünmediğini bildirmiştir. İşletmelerin% 24’ ü personelinin fındık işletmesinin genel çalışma
prensipleri konusunda; % 16’ sı toplam kalite yönetimi, % 16’ sı fındık yetiştiriciliği, işlenmesi
ve depolanması, % 12’ si genel hijyen kuralları ve % 8’ i yönetim sistemleri ve iş güvenliği
konularında eğitime ihtiyacı olduğunu düşünmektedir.
Bu oranlar fındık işletmelerinin büyük çoğunluğunun personelinin eğitimi konusuna ilgili
olduğunu gösterebilir.
3.4.2. Fındık İşletmelerinde Çalışan Personelin Dilinden Eğitim İhtiyacı
Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İllerindeki 25 adet fındık işletmesinin farklı birimlerinde
çalışan ve anket çalışmasına katılan % 43’ ü kadın, % 57’ si erkek olan 94 personelin
çalıştıkları birimlere göre dağılımı Şekil 15’ te verilmiştir.
Şekil 15. Anket çalışmasına katılan işletme personelinin çalıştıkları birimlere göre dağılımı
10

Fındık işletmelerinden anket çalışmasına katılan personelin yaş dağılımı Şekil 16’ da verilmiştir.
Fındık işleme sanayi çalışanlarının büyük bir kısmını genç nüfus oluşturmaktadır.
Şekil 16. Anket çalışmasına katılan işletme personelinin yaş dağılımı
Fındık işletmelerinden anket çalışmasına katılan personelin eğitim durumu Şekil 17’ de
verilmiştir. Alacağı her türlü eğitimin kendisini geliştireceğini ifade eden personelin oranı %
53’ tür.
Şekil 17. Anket çalışmasına katılan işletme personelinin eğitim durumu
Fındık işletmelerinde çalışan personelin % 62’ si gerek okulda gerekse çalıştığı işletmede
çalıştığı konu üzerine bir eğitim aldığını ifade etmiştir. Personelin % 36’ sı çalıştığı işle ilgili
bilgi eksiği olmadığını bildirirken, % 64’ ü fındığı konu edinen Şekil 18’ de görülen eğitimleri
almak istemektedir. Toplam kalite yönetimi personelin en fazla talep ettiği eğitim konusu
olmuştur. Fındık işletmelerinde çalışan personelin % 43’ ü fındık yetiştiriciliği ile çiftçi olarak
veya işi gereği ilgilenmekte, % 16’ sı bu konuda eğitim almak istemektedir.
11

Şekil 18. Fındık işletmelerinde çalışan personelin almak istedikleri eğitimler
Fındık işletmelerinde çalışan personelin % 87’ si aflatoksin konusunda eğitim aldığını ifade
etmiştir. Ancak bu konuda eğitim aldığını söyleyenlerin sadece % 44’ ü anket çalışmasında
aflatoksini tanımlayan doğru ifadelere doğru tepkiler göstermiştir. Bu sebeple, fındık işleme
sanayinde hammaddeye ilişkin en önemli sorun olan aflatoksin hususunda sektör
çalışanlarının sürdürülebilir bir eğitime ihtiyaç duyduğu düşünülebilir.
3.5. Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İlleri Fındık İşleme Sanayinde Topluma ve
Çevreye Katkı
Fındık işletmelerinin % 16’ sı gerek üretici birlikleri aracılığıyla gerekse organik üretim yapan
fındık çiftçileriyle anlaşarak sözleşmeli fındık üretimi yaptırmaktadır. Bununla beraber
işletmelerin % 32’ si çiftçilerle sözleşmesi olmadığını ancak her yıl aynı çiftçilerden fındık alımı
yaptığını ifade etmiştir. Sözleşmeli üretim gerek çiftçinin emeğinin korunduğu gerekse planlı
bir üretim çerçevesinde sanayiye hammaddenin sağlandığı sürdürülebilir bir üretim modeli
olarak desteklenmeli ve geliştirilmelidir. Bu tarz üretim, fındık dikim alanlarının daraltılması
konusundaki yasal çalışmaları da destekler nitelik taşımaktadır. Depolanabildiğinden daha
yüksek miktarda fındık arzının ve bunun getirdiği ürün kayıplarının önüne geçilmesi bu şekilde
mümkün olabilir. Ülkemiz için önemli bir ihraç ürünü olan fındığı işleyen tesislerin üreticilerle
sözleşme yapmalarının teşvik edilmesi topluma sağlayacağı bu katkı sebebiyle önem
taşımaktadır.
Fındık işleyen fabrika yöneticilerinin katıldığı anket çalışmasında, fındığı yetiştiren çiftçilere
bilgi desteği sağlamak konusunda bir katkıları olup olmadığı sorulmuştur. İşletmelerin % 48’ i
fındık aldıkları çiftçilerle birebir yaptıkları görüşmelerde veya Ziraat Odaları aracılığıyla
düzenledikleri toplantılarda kendilerine hammadde sağlayan çiftçilere fındık yetiştiriciliği,
hasadı, kurutma ve ambalajlama konularında bilgi vermektedir (Şekil 19). Fındık işleme
sanayine kaliteli fındık girdisini sağlamaları bakımından fındık çiftçisine doğru bilginin
ulaştırılması için sanayicilerin bu girişimlerinin doğru bilgi kaynağını onlara sunacak eğitim ve
danışmanlık altyapılarına yapılacak yatırımlarla desteklenmesi gereklidir.
İşletmelerinde güneş enerjisi gibi bir yenilenebilir enerji kaynağını kullanan işletmelerin
oranı % 8 iken çevre konusunda duyarlılık gösteren faaliyetler ve projeler yürüttüğünü
bildiren işletmelerin oranı % 20 olmuştur. Bu duyarlılığın artırılması bu konuda işletmelerin
proje hazırlama yeteneklerinin geliştirilmesi ile mümkün olabilir.
12

Şekil 19. Fındık işletmelerinin fındık çiftçilerinin bilgilenmesine katkısı
Fındık işleme sanayinde işleme sonrası çıkan kabuklar yakacak olarak kullanılmak üzere yakıt
şirketlerine, işlenmesi için ahşap işleme sanayine ve dolgu materyali olarak kullanıldığı yem
fabrikalarına satılmaktadır. Fındık zarı yem ve yağ fabrikalarına girdi olarak
değerlendirilmekte, plastik atıklar geri dönüşüm firmalarına verilermekte ve diğer evsel atıklar
belediye kanalıyla uzaklaştırılmaktadır. Fındık işleme sanayinin bu yönüyle çevreye zarar
verecek kirleticilere sahip olmayan bir sanayi olduğu söylenebilir.
3.6. Giresun, Ordu, Samsun ve Trabzon İlleri Fındık İşleme Sanayinin Genel
Sorunları
Fındık işleme sanayinin sorunları, hammadde ile ilgili, işletme ile ilgili, personel ile ilgili,
ekonomik sorunlar ve diğer sorunlar başlıkları altında araştırılmış ve sonuç Şekil 20’ de
özetlenmiştir. Bu başlıklardan herhangi biri ile ilgili sorunu olduğunu bildiren işletmelerin
oranı % 76’ dır.
Şekil 20. Fındık işletmelerinin sorunları
13

Anket çalışmasına katılan fabrika yöneticilerinin % 60’ ı hammadde konusunda sıkıntı
yaşadıklarını ifade ederken % 52’ si bunun işletmelerinin en önemli sorunu olduğunu ifade
etmiştir. İşletmelerin aldıklarını fındıkların yeterince kurutulamıyor olması en büyük sorun
olarak görülmektedir. Ayrıca fındığın randımanının düşük olması, içindeki yabancı madde
miktarının fazla olması ve aflatoksin hammadde ile ilgili bildirilen diğer sorunlar arasında
sayılabilir.
Fındık işleyen fabrikaların % 84’ ünde işletmeleri ile ilgili sorun olmadığı ifade edilmiştir.
Diğerleri ise işletmelerinin pazara uzak olduğunu, altyapı eksiklikleri olduğunu, fındık
kabuğunun tozunun uzaklaştırılmasında ve elektrik kesintileri sebebiyle sıkıntı yaşadıklarını
bildirmişlerdir.
Personel konusunda sıkıntı yaşayan işletmelerin oranı % 28’ dir ve hepsi de sürekli personel
değişimi olduğu için kalifiye eleman sıkıntısı yaşadıklarını ifade etmişlerdir. İşçiliğin emsal
firmalara göre yüksek olması bildirilen bir diğer sorundur.
Fındık işleme sanayinde yer alan fabrikaların % 28’i ekonomik sıkıntılar yaşadığını bildirmiştir.
Fındık fiyatındaki istikrarsızlık, pazarlama stratejileri ile düzenli bir bayi ağının kurulmasının
gerekliliği, emanet usulü yapılan fındık alımlarının piyasadaki rekabeti olumsuz etkilemesi,
fındığın ulusal tanıtımının yeterince yapılmaması, kalitesiz 2008 yılı ürününün piyasadaki
istikrarı olumsuz etkilemesi bildirilen sorunlardır.
İşletmelerin % 8’ inin bildirdiği diğer sorun bürokrasi olmuştur.
4. Serbest Kürsü
Anket çalışmasına bir serbest kürsü bölümü konularak Fındık Araştırma İstasyonunun
bünyesinde AB desteğiyle kurulması öngörülen eğitim ve danışmanlık merkezinden beklenilen
hizmet konularının paylaşılması istenmiştir. Bu bölümde paylaşımda bulunan işletmelerin
oranı % 56 olmuştur. Buna göre, kurulması öngörülen merkezin aşağıda sıralanan konularda
hizmet vermesi beklenmektedir:
- Fındığın kalitesinin artırılması yönünde sanayicilerle ortak projeler yürütülmesi
- Fındığın kalitesinin laboratuvar analizleriyle değerlendirilmesi konusunda eğitim ve
danışmanlık
- Ar-Ge projelerinin hazırlanması konusunda danışmanlık desteği
- Ürün çeşitlendirme konusunda danışmanlık desteği
- Fındığın yurtiçi ve yurtdışı pazarlanması konusunda eğitimler ve danışmanlık
- Yurtdışı reklam çalışmaları konusunda danışmanlık
- Kalite yönetim sistemleri konusunda eğitim ve danışmanlık
- Personele hijyen eğitimi
- Fındığın yetiştiriciliği, hasadı, işlenmesi ve depolanması konularında eğitim
- Aflatoksin konusunda eğitim
- İletişim konulu eğitimler
- İşçi sağlığı ve iş güvenliği eğitimleri
- Fındık kabuğu pazarının genişletilmesi konusunda danışmanlık
- Çiftçilerin hasat, kurutma ve ambalajlama konularında eğitilmesi
5. Sonuç
Fındık işleme sanayinin değerlendirilmesi amacıyla Fındık Araştırma İstasyonu tarafından
yürütülen anket çalışması neticesinde sektörün en büyük sorununun hammaddenin yani
fındığın kalitesinde yaşanan sorunlar olduğu görülmüştür. Bu sonuç, 2008 yılında yine Fındık
Araştırma İstasyonu tarafından Giresun İli’ ndeki fındık işletmeleriyle yürütülen çalışmayı
destekler niteliktedir.
Fındık işleme sanayi, hammaddesinin kalitesinde yaşanan sorunlara kendisinin de destek
verdiği yollarla çözüm arayışı içerisindedir. Bu durum, fındığın kalitesinde yaşanan en büyük
14

sorunun yeterince kurutulamaması olduğundan hareketle kurutma sistemlerini bünyelerine
kazandırmak; fındık çiftçilerini doğru hasat, kurutma ve ambalajlama konularında eğitmek
konularında destek arayışı içerisinde olduklarını göstermektedir. Ayrıca fındık işletmelerinde
çalışan personelin % 43’ü aynı zamanda fındık yetiştiricisidir ve onların fındık yetiştiriciliğinde
doğru uygulamalar konusunda eğitilmesi kalite kaybının önüne geçilmesi konusunda etkili
olabilir. Hasat döneminde sürekli yağış alan Doğu Karadeniz Bölgesinde fındık için doğru
kurutma tekniğinin geliştirilmesi ve bu işleme adımının olması gerektiği gibi sanayicilerin
kontrolüne verilmesi fındığın kalitesinde yaşanan olumsuzlukların önüne geçilmesi için
oldukça önemlidir. Çünkü kurutma bir gıda işleme tekniğidir ve kabuk kırma, kavurma,
ambalajlama gibi diğer proses adımlarında olduğu şekliyle bunun profesyonel yöntemlerle,
kontrollü şartlar altında gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu sebeple, kurutma işlemi için
yeterli altyapısı bulunmayan fındık çiftçisinden bir sanayici hassasiyeti aranması
beklentisinden vazgeçilmesi daha doğru bir yaklaşım olabilir.
Personel konusunda en büyük sıkıntısının kalifiye eleman olduğu görülen fındık işleme sanayi,
personelinin türlü konularda eğitim ihtiyacı olduğunu dile getirmiştir. Personel yer
değiştirmelerinin bu kadar sık yaşandığı bir sektörde personel eğitimini sürekli ve
sürdürülebilir kılacak altyapıların desteklenmesi önemli gözükmektedir. Gerek işletme
yöneticilerinin gerekse işletme personelinin en fazla talep ettiği eğitim konusu kalite yönetim
sistemleridir. Bu sebeple işletmelerde üretilen ürünün kalitesinin test edildiği laboratuvar
altyapılarının iyileştirilmesi konusunda danışmanlık hizmetlerinin sunulması ve bu altyapıyı
kullanacak personelin eğitilmesi oldukça önemlidir.
Fındığı konu edinen her türlü eğitime katılmak ve danışmanlık hizmetinden faydalanmak
konusunda istekli olduğunu ifade eden bir fındık işleme sanayi mevcuttur. Bu sebeple, bu
hizmetleri verebilecek altyapıların oluşturulması bu sektörün daha da gelişmesini sağlayacak
bir itici güç olacaktır.
Anketimize katılarak çalışmamıza destek veren fındık işletmelerine ve personeline teşekkür
ederiz.
15